BARİT
YATAKLARININ
DURUMU,
İŞLETMECİLİĞİ
Açıklamalar 7
Önsöz 9
1. Giriş/Tanıtım 11
2. Arz Durumu 12
2.1. Türkiye’de Barit Yataklarının
Durumu 12
2.1.1. Jeolojik Oluşum 13
2.1.2. Maden Arama Faaliyetleri 14
2.1.3. Madencilik, Zenginleştirme ve Metalürjik
İşlemler 14 2.1.4. Maden Ruhsatlarının Kaynak ve Rezerv Durumu 14
2.1.5. Üretim Durumu 14
2.2. Dünyada Barit Madenciliğinin Durumu 15 2.2.1. Dünyada Barit Maden Yataklarına Sahip Ülkelerin Rezerv/
Kaynak Durumu 15
2.2.2. Dünyada Ülkelerin Barit Cevheri Üretim Kapasitelerinin
Durumu 16
2.2.3. Dünya Barit Ticareti 17
2.3. Geri Dönüşümden Barit Tedarik İmkânları 20 2.4. Türkiye’de Barit Ticareti (İhracat-İthalat) 20
3. Talep Durumu 22
3.1. Türkiye ve Dünya Barit Tüketimi 22
3.3. Barit Fiyatlarının Gelişimi 24
4. Diğer Hususlar 25
4.1. Mevcut Maden Arama Politikası ve Yapılması Gerekenler 25 4.2. Mevcut Üretim Politikası ve Yapılması Gerekenler 25 4.3. Arz ve Talep İçin Geleceğe Bakış 26
İçerik
4
Açıklamalar
Hazırlanan bu rapor mümkün olan en güncel veriler ve en güvenilir kaynaklar kullanılarak hazırlanmıştır. Diğer raporlar ile uyumlu olması ve standardizasyonun sağlanması için USGS, Trademap, MTA ve MAPEG gibi kurum ve kuruluşlardan alınan veriler kullanılmıştır. Raporda kullanı- lan “yoğunlaşma endeksleri”; Herfindahl-Hirschman (HHI), Concentra- ton Ratio 4 (CR4) ve Shannon-Weiner Diversity (SW) endeksleridir.
Herfindahl-Hirschman Endeksi
HHI herhangi bir pazarda, üretimde ya da benzeri bir durumda kul- lanılabilen, büyük değerlere karelerini alarak daha fazla ağırlık verir. .
S = Pazar Payı (%)
HHI>1500 ise rekabetçi
2500>HHI>1500 ise orta düzeyde yoğun (rekabetçi – yoğun)
5000>HHI>2500 ise yüksek düzeyde yoğunlaşma (yoğun – oligopol) HHI>5000 ise duopol - monopol
Concentration Ratio 4 Endeksi
CR4 endeksi de literatürde oldukça yaygın olarak kullanılan yo- ğunlaşma endekslerinden birisidir. Bu endeks, bir pazarda ya da üretim- de bulunan en büyük 4 firmanın/ülkenin/satıcının pazar paylarının top- lanması ile hesaplanır.
S = Pazar Payı (%)
CR4=0 ise tam rekabetçi
40>CR4>0 ise rekabetçi pazar – monopolistik rekabet 60>CR4>40 ise gevşek oligopol – monopolcü rekabet 100>CR4>60 ise sıkı oligopol – duopol
CR4=100 ise tam monopol
Shanon Wiener Endeksi
SW endeksi biyolojiden ekonomiye kadar pek çok farklı alanda kullanılabilen “çeşitliliği” ölçen bir endekstir.
S = Pazar Payı (%)
CN = eSW CN: Kritik Ülke Sayısı
SW<2 ise sıkı oligopol – duopol – monopol
2,5>SW>2 ise rekabetçi oligopol – rekabetçi yoğun 3>SW>2,5 rekabetçi
ÖNSÖZ
Türkiye İçin Önem Arz Eden Madenler Çalışması; Türkiye eko- nomisinin geleceğine yön verecek bor, trona, perlit, feldspat ve doğal taşların yanı sıra, ekonomiye ve sektörlere önemli katma değeri olan, toplamda 29 önemli madenin mevcut durumunu ve geleceğini masaya yatırmak amacıyla hazırlanmıştır.
İstanbul Maden İhracatçıları Birliği (İMİB) tarafından hazırlanan ra- por; ihracatçılar ve sektör oyuncuları için gelecek yol haritasının çıkarıl- masında önemli katkılar sunuyor.
Her bir maden özelinde hazırlanan; Türkiye ve dünya genelinde ihracat-ithalat rakamları, üretim miktarı, rezerv, arz talep durumu gibi verileri içeren raporlar, yatırımcıların yönelmesi gereken alan ve maden- lere de geniş bir perspektif çiziyor. Madenlerin kullanım alanları, yapı- lan swot analizleriyle verilen risk ve fırsatlar, sektör oyuncularına odak noktalarının çıkarılmasına destek oluyor. Madenlerin dünya pazarından aldıkları pay, ülke sıralama ve kullanıldıkları sektör bilgileriyle de sektör temsilcilerinin yatırım yapmaları gereken alanlara ışık tutuyor.
Geçmiş yılların verilerine dayanan projeksiyon çerçevesinde 29 madenin birçok açıdan derinlemesine incelendiği raporlar, sektöre yeni girecekler veya sektörde yeni madenlere, yeni alanlara yatırım yapacak- lara önemli bir pusula oluyor.
Madencilik sektörünün tarımdan, havacılık ve savunmaya, oto- motiv ve sağlığa kadar birçok kritik sektörde ve hayatın içinde ne denli önemli bir yeri olduğunu da gösteren rapor, madencilik sektörünün ih- racat ve gelecek hedeflerine ulaşması için de önemli bir kaynak oluyor.
Sektörün çatı kuruluşu İMİB olarak madencilerimize ve maden- cilik sektörüne yeni bir vizyon ve katma değer yaratacağına inandığı- mız raporumuzun sektöre girecek yeni temsilcilerimize önayak olma- sını, ulaşmak istedikleri noktada kendilerine yeni ve vizyonu olan bir yol çizmesine katkı sağlamasını umuyoruz. Birliğimizin temel iştigal alanını oluşturan doğal taşlar, metalik madenler, endüstriyel mineraller ve diğer madencilik ürünlerinin ülkemizde gelişmesi ve sektörün küresel pazar-
da daha fazla pay elde edebilmesi için çalışmalarımıza ve sektörümüze yön vermeye devam edeceğiz.
Sektörümüz için son derece değerli bir yol haritası çizen, dünya maden rezervleri açısından belli başlı madenlerde sahip olduğumuz coğrafi ve ekonomik zenginliği ortaya koyan raporumuzu keyifle oku- manızı diler, katkılarından dolayı kıymetli sektör temsilcilerimize ve Sivil Toplum Kuruluşlarımıza, Sayın Dr. Mikail Başyiğit’e, İMMİB Maden Sektör Şubesi çalışanlarına teşekkürlerimizi sunarız.
TÜRKİYE’DE BARİT
YATAKLARININ DURUMU,
İŞLETMECİLİĞİ VE GELECEĞİ
1. Giriş/Tanıtım
Doğal bir baryum sülfat bileşimine sahip olan barit minerali uzun zaman- lardan bu yana özgül ağırlığının fazla olması nedeni ile insanın dikkatini çekmiş ve ağır spat adı ile anılmıştır, Barit adı Yunanca’da ağır anlamına gelen «Barus» kelimesinden türemiştir. Doğada lamelli kütleler, bazen la- melli fibröz, nadiren konkresyonlar halinde bulunur. İnce taneli veya top- rağımsı görünümlü olanına da rastlanır. Mat, bazen yarı saydam olan barit camsı veya reçine parlaklığına sahiptir.
Barit genellikle beyaz renklidir, fakat sarı, esmer, pembe, açık yeşil, açık mavi, gri ve siyah renkli olanlarına rastlanmaktadır. Ortarombik sistem- de kristallenen barit kristali tabuler sekili olup üç yönde dilinime sahiptir.
Çoğunlukla polisentetik ikilenmeler gösterirler. Baritin sertliği 2,5-3,5 olup özgül, ağırlığı 4,3-4,6 arasında değişir, Erime noktası 1580oC dir. Kimyasal bileşimi BaSO4 şeklinde olup, %65,70 BaO, %34,30 SO3 içerir. Baryum ora- nı ise %58,8 dir. Doğada en yaygın olarak bulunan barit mineralinden baş- ka, baryumun yerinin stronsiyum ve kalsiyum tarafından ramplase edildiği cinslerine barita - selestit ve barito - kalsit adı verilir. Bunların dışında Viderit (BaCO) cinsine oldukça sık, Salsiyan (BaO.Al2O3.2SİO2)’a daha nadir ola- rak rastlanır. Kompakt baritler bazen demir, kil, COS ve H2S enklüzyonları içerirler. Bazen hidrojen karbür içeren baritler çekiç ile vurulduğunda koku çıkarırlar, Barit suda hemen hemen hiç erimez. Soğuk asit içinde erimiyen barit kaynayan sülfirik asit içinde hafifçe eriyebilir. (MTA 2019, DPT 2001).
10
2. Arz Durumu
2.1. Türkiye’de Barit Yataklarının Durumu
Türkiye yaklaşık 35 Milyon ton barit rezerviyle dünya toplam barit rezer- vinin yaklaşık %12’si ile 4. sırada yer almaktadır. Bu rezervler öğütülmüş, ufalanmış veya ham iyi kalitede barit içerir. Türkiye barit yatakları dünya standartlarına göre gerek renk özellikleri gerekse tenor ve içerdiği ya- bancı maddeler bakımından yüksek kaliteli olarak bilinmektedir.
Türkiye’de Adana Feke ilçesi Belenköy Mahallesinde, Konya İl- men Beldesinde, Antalya iline bağlı Alanya - Gazipaşa ilçeleri çevresin- de, Giresun ilinde, Muş ilinde, Çanakkale ilinde, Kocaeli ilinde, Karaman ilinde, Gümüşhane ilinde, Bayburt ilinde, Isparta ilinde Sivas-Koyulhisar ilçesi Yenice Köyü ve EĞRELİ ilinde barit yatakları bulunmaktadır. (MTA 2019, DPT 2001, MAPEG).
Alanya-Gazipaşa bölgesindeki yataklar mercek ve filonlar şeklin de dolomitik kireçtaşları içinde konsantre olmuşlardır. Paleozoik yaşlı mine- ralizasyonun boyutları çok değişkendir. Gang mineralleri olarak kuvars, de- mir, bakır ve kurşun mineralleri bulunur. Bu bölgedeki hidrotermal yataklar da BaSO4 miktarı %85-98 arasında değişir. Konya-Isparta bölgesindeki ba rit yatakları düşük derecede metamorfizmaya maruz kalmış Devoni yen kris- talin kireçtaşları arasında oluşmuştur. Yataklar filonlar halinde olup yer yer barit blokları ihtiva ederler. Özellikle Paleozik yaşlı metamorfik serinin uza- nımları boyunca barit cevherleşmesi izlenir. BaSO4 miktarı %62-99 arasında değişmekte olup bu yataklardaki SrO oranı % 0,5-3 dür. Strati form karakterli bu barit zuhurları Alt-Orta Kambriyen yaşlı birimlerle eş zamanlı olarak çö- kelmişlerdir. Bu çökelme yaşı ile bölge baritleri hem Türkiye’de hem de dün- yada bilinen en yaşlı barit zuhurları niteliğini taşırlar. Muş bölgesindeki barit yatakları şist, kuvartsit ve Bitlis Metamorfik Masifinin mermerleri arasında oluşmuştur. Barit filonları siderit, hematit, kuvars ve nadiren kalkopirit içe- rir. Yataklardaki BaSO4 oranı %90-99 ‘dur. Kahramanma raş’taki zuhurlarda barit filonlar ve mercekler halinde kalker, dolomit ve killişist kontaktlarında oluşmuştur. Gang mineralleri olarak hematit, malakit ve galenit içerirler. Ya- taklardaki BaSO4 miktarı %72-99 arasında değişir. Bu yatak lardan başka Kütahya İlinde de önemli sayılabilecek barit oluşumları mevcuttur.
2.1.1. Jeolojik Oluşum
Baryum doğada oldukça bol bulunan elementtir. Yerkabuğundaki orta- lama tenörü %0,45’dır. Barit yatakları doğada bulunuş şekillerine göre sınıflandırılırlar ve başlıca 3 tip yataklanma gösterirler ve bunlar Hidro- termal filonlar, Stratiform yataklar ve kalıntı yataklardır.
Hidrotermal Filonlar: Düşük sıcaklıkta oluşan epitermal filon şek- lindeki barit yataklanmalarına çok yaygın olarak rastlanmaktadır, Metaso- matlk yataklar da bu grup içine girerler. Hidrotermal Kurşun - Çinko ya- taklarında gangı oluşturan barit, birçok yerde filonun büyük kısmını işgal eder ve sülfürlü mineral az bir hacim tutarlar. Bu tip yataklarda barit miktar kuvars, florit, kalsit ile daha seyrek olarak da dolomit, selestit ve sideritle beraber bulunurlar. Sülfürlü minerallerden galen, blend, pirit, kalkopirit ile oksidasyon ürünlerinden limonit, götit, azurit malakit, serisît ve piromor- fit bulunabilir. Bu tür barit filonlar birkaç yüz metre uzunluk, birkaç metre genişlik ve 200-300 metre dikey olarak derinlik arz edebilirler. Bu tip filon yatakları Fransa’da Masif Santrallarda, Vojlar’da Almanya’da Hartz masi- finde, Kara Ormanlarda ve A.B.D’nin batı eyaletlerinde olduğu gibi birçok Hersiniyen masiflerinde bulunmaktadır. Bu tür yataklara Paleozoyik ve daha genç yaştaki formasyonlar içinde rastlanabilir.
Stratiform Yataklar: Değişik zamanlara alt sedimanter formas- yonlar içinde stratifiye kütleler şeklinde oluşan barit yatakları bilhas- sa kalker ve dolomitler içinde yer alırlar. Bu tip yataklar, geniş alanları kaplaması, bazen 10 metre kadar kalınlık göstermeleri ve açık işletme- ye müsait olmaları bakımından ekonomik yönden daha önemlidirler. Bu tür yataklara Fransa›da Masif Santrallerin çevresindeki Devoniyen yaşlı kireçtaşı ve dolomitler içindeki Indre yatağı, Almanya’da orta Devoni- yen şist ve kireç taşlan içinde yer alan Meggen barit yatağı ile A.B.D.’de Devon ve Ordovisiyen’e ait karbonatlı seriler içinde yer alan Nevada ve Arkansas yatakları örnek olarak gösterilir. Bu tür yataklarda en önemli zararlı madde baritin içinde bulunan ince taneli kuvarstır, Cevher bundan başka da bir miktar organik madde içerir.
Kalıntı Yataklar: Daha önce mevcut barit yataklarının veya içinde bir miktar barit bulunan kayaçların yıkanması sonucu oluşan kalıntı tip barit yatakları geniş yayılma alanı göstermeleri ve açık işletmeye uygun
12
olmaları bakımından ekonomik olarak önemlidirler. En güzel örnekleri A.B.D. Missouri’- de bulunur. Bu tip yataklarda ekseri baritin yanında ku- vars, flupfit, kalsit İle bir miktar kırmızı ki ile beraber sülfürlerde buluna- bilmektedir. Bu tip barit yataklarının BaSO4 tenoru düşük olup % 10-20 arasında değişir. (MTA 2019, DPT 2001)
2.1.2. Maden Arama Faaliyetleri
Maden arama faaliyetlerine dair bilgi-veri bulunmamaktadır.
2.1.3. Madencilik, Zenginleştirme ve Metalürjik İşlemler
2.1.3.1. Barit Madenciliği
Dünyada ve ülkemizde barit üretimi hem yer altı hem de yer üstü işlet- mesi olarak yapılmaktadır. Baritin gevrek ve özgül ağırlığı yüksek olma- sı nedeni ile kırma işlemlerinde primer kırmada çeneli kırıcı, sekonder kırmada ise çekiçli kırıcı tercih edilmelidir. Öğütme işleminde genellikle bilyalı değirmenler tercih edilmektedir. Baritin zenginleştirilmesinde uy- gulanacak olan yöntem kullanım alanında, istenilen özelliğe göre seçilir.
Özgül ağırlığının yüksek olması nedeniyle genellikle gravite ve flotasyon yöntemleri uygulanır. Gravite yöntemi ile baritin zenginleştirilmesi için barit yıkanır ve kırıcıdan geçirilir. Jig ve sallantılı masada zenginleştirme yapılabilmesi için önce elekle sınıflandırma yapılır.
2.1.4. Maden Ruhsatlarının Kaynak ve Rezerv Durumu
Barit işletme ruhsatlarının sayısı 2021 Şubat itibariyle 33 olup, dağılımları il bazında şu şekildedir: Adana 3, Antalya 2, Bitlis 2, Diyarbakır 1, Eski- şehir 1, Isparta 3, Kütahya 4, Kahramanmaraş 6, Konya 5, Mersin 3, Muş 1, Ordu 1, Yozgat 1.
2.1.5. Üretim Durumu
Türkiye ve Dünya barit üretimi aşağıda Tablo 1’de verilmiştir.
Türkiye, rezervine oranla az bir üretim gerçekleştirmektedir. Dünya Re- zervinin %11,7’sine sahipken (Tablo 2) 2017 yılında üretim payı %2 olarak gerçekleşmiştir.
2.2. Dünyada Barit Madenciliğinin Durumu 2.2.1. Dünyada Barit Maden Yataklarına Sahip
Ülkelerin Rezerv/Kaynak Durumu
Dünyada şu anda tanımlanmış ve bilinen barit rezerv miktarı 740 milyon ton civarındadır.(USGS,2020) Dünya rezerv dağılımları Tablo 2’de veril- miştir.
Dünya barit rezervleri heterojen bir biçimde dağılmıştır. Rezervde yaşanan bu yoğunlaşma ile daha üretim yapmadan bu ülkeler avantaj sahibi konuma gelmişlerdir. Rezervde kritik ülke sayısı 5 olarak belirlen-
Tablo 1. Türkiye ve Dünya Barit Üretimi (USGS 2018)
Tablo 2. Dünya Barit Rezervleri ve Dağılımları (USGS 2020)
Rezervler Yoğunlaşma Endeksleri
Ülkeler Rezerv (ton) Pay (%) HH CR4 SW
Kazakistan 85 28.23 802.78 28.33
Hindistan 51 17.00 289.00 17.00
Çin 36 12.00 144.00 12.00
Türkiye 35 11.67 136.11 11.67
İran 24 8.00 64.00
Rusya 12 4.00 16.00
Diğerleri 30 10.00
Pakistan 26 8.67 75.11
Toplam 300 1527.00 69.00 1.7
Rezervde Kritik Ülke Sayısı 5
Üretim
(Kton) 2013 2014 2015 2016 2017
Türkiye 257 321 209 106 200
Dünya 9000 9870 8250 7440 8670
Oran(%) 3 3 3 1 2
14
miştir. Kazakistan %28’lik payla birinci sıradadır. Onu Hindistan, Çin ve Türkiye takip etmektedir.
2.2.2. Dünyada Ülkelerin Barit Cevheri Üretim Kapasitelerinin Durumu
Dünya barit cevheri üretimine bakılacak olursa, rezerv kaynağı fazla olan ülkelerin ilk sıralarda olduğu görülecektir.
Dünya barit üretiminde Çin ilk sırayı almaktadır. Diğer bir kalabalık nüfusa sahip ülke olan Hindistan ikinci sıradadır. Türkiye ise 9. sırada yer almaktadır. Üretimin nasıl dağıldığını inceleyebilmek için 2017 yılına ait barit üretim verileri daha detaylı bir biçimde incelenmiştir.
Ülke (Kton) 2013 2014 2015 2016 2017
Çin 3200 3900 3300 2800 3200
Hindistan 1316 1183 670 1200 1560
Fas 1094 1007 1212 669 950
Kazakistan 507 590 607 620 620
İran 436 441 405 520 550
Meksika 344 420 272 157 360
ABD 831 667 433 232 334
Rusya 360 360 361 434 221
Türkiye 257 321 209 106 200
Diğer 655 982 781 703 675
Toplam 9000 9870 8250 7440 8670
Tablo 3. Dünya Barit Cevheri Üretimi (USGS)
Tablo 4.2017 Dünya Barit Üretimi ve Yoğunlaşma Endeksleri
2017 üretim değerlerine göre üretim rezerve göre daha az yoğunlaşmış biçimdedir. Çin ve Hindistan üretiminin yarıdan fazlasını gerçekleştir- mektedir. İç talepleri yüksek olmasına rağmen üretimleri dış ticaretlerine de yansımaktadır. Türkiye düşük bir üretim düzeyine sahiptir.
2.2.3. Dünya Barit Ticareti
2019 yılında dünya barit ihracat hacmi 694.66M$’dır. Hindistan, Çin, Fas ve Hollanda önemli ihracatçılardır. Türkiye bu pazarda 7.sıradadır.
Tablo 5.Dünya Barit Cevheri İhracatı 2015-2019 (Trademap)
Miktar (M$) 2015 2016 2017 2018 2019
Hindistan 72.06 122.04 122.64 184.54 154.84
Çin 272.48 186.13 204.41 158.64 141.40
Fas 121.92 59.45 84.33 89.69 98.53
Hollanda 34.23 32.27 41.68 47.34 46.01
Meksika 27.82 15.83 39.04 42.16 43.46
Kazakistan 31.13 21.36 19.95 24.98 34.44
Türkiye 31.47 21.74 27.22 40.21 30.56
Trinidad
Tobago 1.97 0.00 1.76 8.50 30.14
İspanya 16.74 16.11 20.34 22.30 22.00
Guyana 0.00 0.05 1.16 0.09 11.39
Diğer 176.18 105.60 105.07 104.71 81.90
Toplam 5.18 7.04 7.72 7.09 7.30
Rezervler Yoğunlaşma Endeksleri
Ülkeler Rezerv (ton) Pay (%) HH CR4 SW
Çin 3200 36.91 1362.27 36.91
Hindistan 1560 17.99 323.75 17.99
Fas 950 10.96 120.06 10.96
Kazakistan 620 7.15 51.14 7.15
İran 550 6.34 40.24
Meksika 360 4.15 17.24
ABD 334 3.85 14.84
Rusya 221 2.55 6.50
Türkiye 200 2.31 5.32
Diğer 675 7.79
Toplam 8670 100.00 1941.36 73.01 1.72
Rezervde Kritik Ülke Sayısı 6
16
Hindistan ve Çin üretimde olduğu gibi ihracatta da ilk sıraları al- maktadır. Pazar rekabetçi – yoğun yapıdadır. Türkiye 30,56M$ ihracat ile 7. sıradadır. İhracatta kritik ülke sayısı 7 olarak tespit edilmiştir.
Barit ithalatında ABD, S. Arabistan gibi sondaj faaliyetlerinin yo- ğun görüldüğü ülkeler ilk sıradadır. Pazar yapısı oldukça homojendir ve pazarda yoğunlaşma riski yoktur. Türkiye 2.71M$’ithalat ile 43. Sırada yer almaktadır.
Türkiye 30.56M$ ihracat ve 2.71M$ ithalat ile net (+27.85 M$) net ihracatçıdır.
Tablo 6.Dünya Barit İhracatı Pazar Yapıları (2019)
İhracatçılar Yoğunlaşma Endeksleri
Ülkeler İhracat (M$) Pay (%) HH CR4 SW
Hindistan 154.84 22.29 496.86 22.29
Çin 141.40 20.36 414.34 20.36
Fas 98.53 14.18 201.17 14.18
Hollanda 46.01 6.62 43.87 6.62
Meksika 43.46 6.26 39.15
Kazakistan 34.44 4.96 24.57
Türkiye 30.56 4.40 19.36
Trinidad
Tobago 30.14 4.34 18.83
İspanya 22.00 3.17 10.03
Guyana 11.39 1.64 2.69
Diğer 81.90 11.79
Toplam 694.66 100.00 1270.86 63.45 1.89
Rezervde Kritik Ülke Sayısı 6
Miktar
(M$) 2015 2016 2017 2018 2019
ABD 165.27 136.80 237.02 220.31 253.27
S.Arabistan 150.73 134.5 80.73 103.24 66.65
Guyana 0.63 0 2.14 10.77 36.03
İtalya 17.60 25.43 19.33 29.21 30.15
Kuveyt 23.53 17.46 22.78 25.70 26.08
Almanya 28.44 30.35 28.11 29.30 25.75
Arjantin 25.86 12.23 21.55 24.48 24.87
Hollanda 29.10 21.72 27.32 38.46 23.98
Norveç 23.82 20.13 16.68 21.10 21.08
İspanya 12.12 11.16 11.95 14.38 14.76
Türkiye 1.96 1.95 2.43 2.53 2.71
Diğer 395.10 270.06 295.40 326.76 303.61
Toplam 874.16 681.77 765.42 846.24 828.93
Tablo 7.Dünya Barit Cevheri İthalatı 2015-2019 (Trademap)
18
2.3. Geri Dönüşümden Barit Tedarik İmkânları
Baritin geri dönüşümü ile ilgili bilgi-veri bulunmamaktadır.
2.4. Türkiye’de Barit Ticareti (İhracat-İthalat)
Ülkemiz 2511GTIP kodu ile Barit ihraç ve ithal etmektedir (Trademap). En önemli barit tüketicilerinin yakınında yer alan Türkiye, ihracat için iyi im- kânlara sahiptir. 2019 yılı barit ihracatımız 30.56 M$ olup; Mısır, Norveç, İtalya ve Rusya ihracatımızda ilk sıralarda yer almıştır.
Tablo 8. Dünya Barit Cevheri İthalatı Pazar Yapıları (2019)
İthalatçılar Yoğunlaşma Endeksleri
Ülkeler İthalat
(M$) Pay (%) HH CR4 SW
ABD 253.27 30.55 933.55 30.55
S.Arabistan 66.65 8.04 64.64 8.04
Guyana 36.03 4.35 18.89 4.35
İtalya 30.15 3.64 13.23 3.64
Kuveyt 26.08 3.15 9.90
Almanya 25.75 3.11 9.65
Arjantin 24.87 3.00 9.00
Hollanda 23.98 2.89 8.37
Norveç 21.08 2.54 6.47
İspanya 14.76 1.78 3.17
Türkiye 2.71 0.33 0.11
Diğer 303.61 36.63
Toplam 828.93 100.00 1076.98 46.58 1.93
İthalatta Kritik Ülke Sayısı 8
Miktar (M$) 2015 2016 2017 2018 2019
Serbest Bölgeler 7.56 4.03 6.76 7.29 12.58
Mısır 6.22 5.44 3.96 6.90 5.31
Norveç 0.00 0.00 0.04 1.05 1.30
İtalya 0.90 1.32 1.18 1.39 1.29
Rusya 0.06 0.18 0.31 1.32 1.11
Kanada 0.00 0.00 1.65 4.15 1.04
Brezilya 0.00 0.00 0.59 2.45 0.96
İspanya 0.07 0.14 0.39 1.06 0.93
Almanya 0.40 0.30 0.47 0.59 0.69
Polonya 0.85 0.70 0.36 0.61 0.59
Diğer 15.42 9.64 11.52 13.40 4.77
Dünya 31.47 21.74 27.22 40.21 30.56
Toplam 12383.62 100.00 1506.58 70.08 1.97
Tablo 9.Türkiye Barit İhracatı 2015-2019 (Trademap)
Tablo 10. Türkiye Barit Cevheri İhracatı Pazar Yapıları (2019)
Türkiye’nin İhracat Yaptığı Ülkeler Yoğunlaşma Endeksleri İhracat (M$) Pay (%) HH CR4 SW Serbest Bölgeler 12.58 41.16 1693.95 41.16
Mısır 5.31 17.38 301.97 17.38
Norveç 1.30 4.26 18.18 4.26
İtalya 1.29 4.21 17.70 4.21
Rusya 1.11 3.64 13.24
Kanada 1.04 3.39 11.49
Brezilya 0.96 3.14 9.89
İspanya 0.93 3.03 9.18
Almanya 0.69 2.25 5.08
Polonya 0.59 1.92 3.70
Diğer 4.77 15.61
Toplam 30.56 100.00 2084.38 67.01 1.55
İhracatta Kritik Ülke Sayısı 5
20
Türkiye ihracat pazarı birçok ülkeden oluşmaktadır. Pazarında çe- şitlilik sağlanmış olup yoğunlaşma riski yoktur.
Türkiye ithalat pazarının hacmi küçük olduğundan detaylarına de- ğinilmemiştir.
3. Talep Durumu
3.1. Türkiye ve Dünya Barit Tüketimi
Türkiye Barit talebini büyük ölçüde öz kaynakları ile karşılamaktadır.
Üretilen miktarın yaklaşık %75’i ihraç edilmektedir. İç talebin 2013-2017 yılları arasında yarı yarıya düştüğü tespit edilmiştir.
Türkiye Barit Üretimi, Dış Ticareti ve İç Tüketimi (Kton)
Yıllar 2013 2014 2015 2016 2017
Üretim 257.12 320.75 209.10 106 200.00
İhracat 212.52 273.83 216.71 N/A 207.90
İthalat 29.02 34.09 50.02 N/A 40.52
İç Talep 73.62 81.01 42.41 N/A 32.62
Dünya Barit Üretimi, Dış Ticareti ve İç Tüketimi (Kton)
Yıllar 2013 2014 2015 2016 2017
Üretim 9000.00 9870.00 8250.00 7440.00 8670.00
İhracat 6038.92 N/A 5189.08 4276.07 6068.07
İthalat 4436.65 N/A 4865.83 5597.83 6897.82
Dünya
Talep 7397.73 N/A 7926.75 8761.76 9499.75
3.2. Barit Kullanım Alanları
Baritin yüksek yoğunluğu (4.45 gr/cm3), az aşındırıcı olması (Moh’s
Tablo 11.Türkiye Barit Talebi (Trademap, USGS 2020)
Tablo 12. Dünya Barit Talebi (Trademap, USGS 2020)
3-3,5), yüksek ısı ve basınç altında kimyasal sabitliğini koruması, su ve asitlerde düşük çözünürlüğü, manyetik özelliğinin olmaması ve uygun maliyetlerde temini onun çeşitli endüstrilerde de giderek yaygın şekilde kullanımını sağlamıştır.
Barit, petrol ve doğalgaz aramaları gibi döner yöntemle derin son- daj kuyularının açılmasında kullanılan sondaj çamurlarının hazırlanma- sında yoğunluk arttırıcı katkı olarak kullanılır ve çamurun içindeki ora- nı %40’a kadar çıkabilir. Dünyadaki barit tüketiminin yaklaşık %90 ı bu amaçla kullanılır.
Sondaj çamuru için yararlı özellikleri yanında açık rengi ve yük- sek parlaklığı, düşük yağ emmesi ve yağlar tarafından ıslatılması baritin, akustik malzemelerde, yapıştırıcılarda, sportif eşyalarda (bowling, golf ve tenis topları), halı altlığı, kaymayı önleyici malzemeler, linoleum, ka- lıp ayırıcılar, boyalar (otomotiv ve aksesuarları için primer ), otomotivde son kat, parlak emayeler, toz kaplamalar, yarı parlak ve parlak lateks ve endüstriyel ve mimari boyalar, kağıt (bristol kartonu, ağır baskı kağıtları, oyun kağıtları), radyasyon kalkanı, kauçuk (yer döşemeleri, ağır inşaat kamyonları için beyaz cidarlı lastikler), üreten köpükler için dolgu ve yo- ğunluk arttırıcı katkı olarak kullanılabilmesini sağlar. Parlaklığı, sülfürik asitle yıkamak suretiyle arttırılabilir.
Daha yüksek saflık ve parlaklık için sentetik baryum dolgular kul- lanılabilir.
BaS+Çinko sülfatın çözeltiden birlikte çöktürülüp kalsine edilme- siyle %70 BaSO4 +%30 ZnS karışımından oluşan Litofon elde edilir; bo- yada ve ressamların boyalarında kullanılan beyaz bir pigmenttir.
BaS + Na2SO4 çözeltisinden BaSO4 çöktürülebilir ve blanc fixe olarak adlandırılır: parlaklığı %95-99 seviyesinde olup, tane boyutu 0,5- 4 mikron, yoğunluğu 4-4,2 ve sertliği 3-4 Mohs’dur. Dolgu olarak (boya, kauçuk, mürekkep, fotoğraf kâğıdı) ve tıpta (X ışınları ile mide filmi çeki- minde baryum yemeği olarak ve ilaçta) kullanılır.
Barit cam harmanına katıldığında ergitmede ergitici (flux) işlevi gördüğü gibi, oksitleyici etkisi nedeniyle renk giderici etkisi vardır ve ca-
22
mın parlaklığını, şeffaflığını arttırır.
Yüksek yoğunluğundan, inşaat sektöründe su altı borularının yer- leştirilmesinde ağırlık arttırıcı olarak yararlanılır.
Barit gama ışınımını soğurur ve nükleer kalkanlarda kurşun yerine kullanılabilir.
Yüksek saflıkta barit kimya endüstrisi için girdi olarak kullanılır.
(DPT 2001, MTA 2019).
• BaCO3: TV ve optik camlarda, seramik sırlarında, por- selen emayelerde, ferrit üretiminde ve tuğla üretiminde köpük oluşumunu önlemede.
• BaCl2: Çelik sertleştirme tuzları, kaynak yapımında ergitici (flux)bileşiklerde, magnezyum üretiminde ve su arıtmada
• BaCl2.2H2O: Sülfatı uzaklaştırmada ve moleküler elekle- rin üretiminde
• BaO/BaOH: Katı ve sıvı yağların ve mumların dehidra- tasyonunda / deasidifikasyonunda, metalürjide, yağ ve gres katkılarının üretiminde ve organik baryum tuzları için hammadde olarak
• BaNO3: Yeşil havai fişek, iz mermileri, fünye ve patlayıcı- ların yapımında ve emayelerde
• BaTiO3: Seramik kapasitörler
• Ba Metali: Elektronik alaşımlarda ve gaz temizleme ama- cıyla tutucu (getter) olarak kullanılır.
3.3. Barit Fiyatlarının Gelişimi
Dünya barit ortalama fiyatı Türkiye ihraç fiyatı ile paralellik göstermek- tedir.
4. Diğer Hususlar
4.1. Mevcut Maden Arama Politikası ve Yapılması Gerekenler
Yeni sahaların aranması ve rezervlerin güncellenmesi konusunda ça- lışmaların sürdürülmesi gerekir. Barit potansiyelinin gelecek yıllar için planlı bir şekilde ortaya çıkarılması gerekmektedir
4.2. Mevcut Üretim Politikası ve Yapılması Gerekenler
Türkiye oldukça önemli bir rezerv yüzdesine sahip olmakla birlikte üre- tim düzeyi rezervi ile örtüşmemektedir.
İç pazar, küçük sayılabilecek bir hacme sahiptir.
Türkiye çapında maden arama faaliyetleri arttıkça iç pazardaki önemi artacaktır.
Dünyada petrol fiyatlarına paralel olarak talebin ve üretimin art- ması beklenmektedir.
Kaynaklar uzun yıllar için yeterli olup sürdürülebilir madenciliğe dikkat edilmelidir.
Tablo 14. Barit Fiyatları (MAPEG)
Tablo 13. Dünya Barit Ortalama Fiyatlarının Gelişimi (Trademap)
Yıllar 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Dünya ($/ton) 150 N/A 151 136 114 119
Türkiye ($/ton) 151 145 145 131 131 126
Boya Kalitesi Mikronize %96-98 350 mesh UK 200-220 EUR
Boya Kalitesi Çin Parça 225-250 USD
Türkiye Tüvenan S.G. 4,2 FOB Mersin İskenderun 110-120 USD
Sondaj Kalitesi FOB Fas 86-95 USD
24
Türkiye barit rezervi konusunda %12’lük pay ile dünyanın önde gelen ülkelerinden birisidir.
Üretiminde sağlanacak bazı teknolojik – teknik gelişimler ile üre- tim sırasındaki kayıplar azaltılıp verimlilik artışı sağlanabilir.
Avrupa pazarı için çeşitli baryum ürünleri (baryum kromat, baryum karbonat, baryum hidroksit) üretilerek, lojistik faktörle birlikte önemli bir ihracatçı konumuna gelinebilir.
Ülkemizin dünya üretimindeki payı rezervine oranla (%3) küçüktür, bu oran arttırılabilir.
Barit rezervleri ülkemizin çeşitli yerlerine dağılmış halde bulundu- ğundan, yeni işletme ve tesisler ile bölgesel kalkınmaya katkı sağlanabilir.
SWOT Analizi
Güçlü Taraflar Zayıf Taraflar
Önemli rezerv miktarı
Avrupa pazarına yakın olması ve önemli ticaret hacmi
İhracat yapılan ülkeler konusunda Pazar çeşitliliği sağlanmış, monop- son – oligopson riski yok
Fırsatlar Tehditler
Sondaj faaliyetlerinin gün geçtikçe artması
Enerji (yakıt, elektrik) fiyatlarının ve vergilerinin yüksek olması
İkame ürünlerin barit ile rekabet ede- bilecek düzeyde olmaması
Üretimde ve pazarda çok fazla ülkenin olması
Rezervlerin birçok ile dağılmış olması, bölgesel kalkınmaya katkı fırsatı sunması
4.3. Arz ve Talep İçin Geleceğe Bakış
Önümüzdeki yıllarda petrol kuyularının ortalama derinliği arta- caktır. Yılda 40 milyon metreden fazla sondaj yapılacağından talep ar- tacaktır. X-ışınlarını tuttuğu için radyoaktif taşıyan gemilerin çimento-
sunda barit kullanımı önem kazanacaktır.
Barit uzun yıllar önemini sürdürerek, tüketimi artan ve aranan bir cevher olacaktır. Birçok ülke potansiyel rezervlerini kanıtlanmış rezerv şekline dönüştürmek için barit arama ve değerlendirme çalışmalarına hız ve önem vereceklerdir. Türkiye rezervleri hakkında verilen rakamlar gü- venilir olmaktan uzaktır. Ülkemiz rezervlerinin sağlıklı olarak saptanması, yeni arama ve prospeksiyon çalışmalarının Devoniyen-Trias yaşlı dolomit ve dolomitik kalker formasyonlarına kaydırılarak stratiform yataklanma olanakları araştırılmalıdır. Yakın gelecekte gelişme yolunda olan ülkeler- den Peru, Hindistan, Tayland, Fas, Türkiye, İran ve Yunanistan dünya barit pazarında etkin rol oynayacaklardır. Ancak barit üreten ülkeler kendi ara- larında dayanışmaı sağlayacak bir örgüt kuramadıkları sürece bu etkin- liklerinden tam olarak istifade etmeleri mümkün olamayacaktır. Türkiye gelecek yıllarda barit kaynaklarını iyi geliştirdiği takdirde Irak, Suudi Ara- bistan, Basra körfezi emirlikleri, Libya, Rusya, Batı Almanya ve İskandinav ülkelerine yılda 500.000 ton ihracat olanağı sağlayabilecek bir pazar ya- ratabilir. Ülkemiz gereksinimi olan üretime tez elden geçilmesi ve üretim fazlasının İhraç edilmesi yurt ekonomisi için yararlı olacaktır.
26
TEŞEKKÜR
Barit alt komisyonu toplantılarına katılarak değerli görüş eleştirileri ile raporun hazırlanmasına katkı sunan ve içeriğinin zenginleştirilmesini sağlayan Numan Kalbitemiz BODUR, Başuzman, Tuncay BİRCAN, İşlet- me Md. Yrd., Muhammed KAPLAN, Uzman Sevkiyat Yönetim Sorumlusu, Recep KAYA, Başmühendis/ ETİ Maden Beylikova Florit, Barit ve Nadir Toprak Elementleri İşletme Müdürlüğü’ne teşekkürlerimizi sunarız.
REFERANSLAR
https://www.usgs.gov/centers/nmic/barite-statistics-and- information
https://oec.world/en/profile/hs92/natural-barium-sulphate-barytes Mineral Commodity Summaries Barite (2020) USGS
Minerals Yearbook (2018) USGS
Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu (Bentonit- Barit- Diatomit- Aşındırıcılar) Çalışma Grubu Raporu (2001) DPT
http://www.mapeg.gov.tr/maden_istatistik.aspx
