• Sonuç bulunamadı

Do¤an›n Dengesi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Do¤an›n Dengesi"

Copied!
1
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

69

Ocak 2002 B‹L‹MveTEKN‹K Masallar›n ders verme gibi bir ifllevi

varsa, "K›rm›z› fiapkal› K›z"›n yeniden yaz›lmas› gerekecek. Çünkü anlafl›l›yor ki, yafll› anneanne k›l›¤›n› seven kurtlar do¤am›z›n kurtar›c›s›. Gerçek düflman›-m›zsa, sevimli kuzucuklar!..

Karadaki ekosistemler içlerinden akan enerjiye ve sa¤lad›¤› ürünün ne kadar›n›n tüketicilere, yani otoburlara (baflat grup), etoburlara ve çürütücüle-re ulaflt›¤›na ba¤l› olarak yap›lan›yor. Bitkilerin yaflam›, üstten ve alttan gelen birtak›m kuvvetlerin etki derecesine gö-re belirleniyor. Bitkiler, ›fl›k, s›cakl›k, nem ve besin maddeleri gibi afla¤›dan-yukar› etki eden kuvvetlerin sayesinde gelifliyor. Ancak bitkileri yiyen "tüketici-lerin" yukar›dan-afla¤› bask›s›yla karfl›la-fl›yorlar. Ekosistemlerin, ters yönde etki eden bu iki kuvvetce ne ölçüde düzen-lendi¤i, uzun y›llar tart›fl›lan bir konu. Yukar›dan-afla¤› kuram›n›n savunucula-r›na göre dünyam›z yeflil; çünkü etobur y›rt›c›lar otoburlar›n say›s›n› kontrol al-t›nda tutarak bunlar›n bitkilere verdi¤i zarar› s›n›rl›yorlar. Afla¤›dan-yukar› tezi-nin destekçilerine göreyse çevremizde-ki yeflilli¤in nedeni, otoburlar›n say›s›n› s›n›rlayan beslenme de¤eri düflük bitki-ler ya da bitkibitki-lerin yenmebitki-lerini ya da hazmedilmelerini güçlefltiren savunma silahlar› gelifltirebilme yetene¤i. Bu güç-lerden hangisinin daha etkin oldu¤unu belirlemek deneysel olarak kolay de¤il. Çünkü omurgal› y›rt›c›lar ve avlar›, do¤-rudan deney yap›lamayacak kadar ge-nifl alanlarda hareket ediyorlar. Gene de yeterince genifl bir deney alan›ndaki tüm y›rt›c›lar›, bir biçimde alan d›fl›na ç›-kard›¤›n›z› varsayarsan›z, yukar›dan-afla¤› modelde göre tüketicilerin say›s›-n›n artmas› gerekirken, afla¤›dan-yukar› modele göre tüketici say›lar›nda fazla bir de¤ifliklik beklenemez.

Yukar›dan-afla¤› model için bir deney de beslenme merdiveni kavram› üzerine kuruldu. Burada, bir basamaktaki bes-lenme düzeninin bozulmas›, daha alt beslenme basamaklar›nda bir olumlu, bir olumsuz olmak üzere art arda s›ra-lanan etkilere yol aç›yor.

Uluslararas› bir ekologlar grubu da Venezuela’da bir baraj gölünün yaratt›-¤› bir f›rsattan yararlanarak y›rt›c›lar›n yoklu¤unun yukar›dan-afla¤› kuvvetleri

güçlendirdi¤ini kan›tlama olana¤› bul-mufl. Venezuela’n›n Bolivar eyaletinde-ki Lago Guri baraj gölünde yükselen su-lar, 1986 y›l›ndan bafllayarak vadideki orman›n yüksekte kalan k›s›mlar›n› kü-çük adac›klar haline getirmifl. Araflt›r-mac›lar da 1993-94 y›llar›nda baraj gö-lündeki küçük, orta büyüklükte ve bü-yükçe adalar üzerindeki hayvan çeflitle-rinin say›m›n› yapm›fllar. Küçük ve orta büyüklükteki adalarda, göl çevresinde-ki karada yaflayan omurgal› türlerinin yüzde 75’inin olmad›¤› saptan›rken, bü-yük adalardaki da¤›l›m›n, anakaradaki çeflitlili¤i yans›tt›¤› görülmüfl. Bu ne-denle anakara ve büyük adalar kontrol örnekleri olarak belirlenmifl.

Küçük adalardaki hayvanlar üç bes-lenme kategorisine da¤›lm›fl durum-daym›fl: omurgas›z etoburlar (örüm-cekler, kertenkeleler, kufllar vb.), to-hum yiyiciler (küçük kemirgenler) ve otoburlar (uluyan maymunlar, iguana-lar ve [yaprak kesen] terzi kar›ncaiguana-lar). Orta büyüklükteki adalarda bu katego-rilere dahil fazladan birkaç tür bulun-mas›na karfl›l›k, küçük ve orta büyük-lükteki adalarda hemen hemen hiç omurgal› memeli yokmufl. Dolay›s›yla da küçük ve orta büyüklükteki adalar-daki gözlem istasyonlar›nda 100 gün içinde yakalanan farelerin say›s›n›n, anakaradakilere göre 35 kat, iguanala-r›n ise 10 kat oldu¤u görülmüfl. Ana-karada 1 kilometre kare içinde 20-40 uluyan maymuna rastlan›rken, küçük

adalarda bu say›n›n 1000’e kadar yük-seldi¤i görülmüfl.

Lago Guri’deki küçük ve orta büyük-lükteki adalarda hayvan türlerinin say›-s›n›n az olmas›, sonucun çarp›c› biçim-de ortaya ç›kmas›n› sa¤lam›fl. Çünkü bafll›ca otobur olan uluyan maymunla-r›n, iguanalar›n ve terzi kar›ncalar›n tü-mü orman›n "flemsiye" diye adland›r›lan en yüksek a¤açlar›n›n tepelerindeki ye-flillikle besleniyorlar. Ayr›ca daha alt bir beslenme basama¤›nda geçen gençlik evreleri yok. Dolay›s›yla yüksek a¤açlar küçük ve orta büyüklükteki adalarda gi-derek seyreliyor.

Omurgal› etobur yoklu¤unun etkile-ri, daha küçük boylu bitkilerde ve fidan-larda da görülmüfl. Orta ve küçük ada-larda birim alandaki fidanlar›n say›s› (otoburlar›n çoklu¤u nedeniyle) anaka-radakilerin yar›s› kadar ç›km›fl.

Araflt›rmac›lar, 30-40 y›l daha geçti-¤inde, adalar›n yal›t›lmas›yla bafllayan sürecin noktalanaca¤›n› ve bir zamanla-r›n türce zengin orman›n›n, otoburlara karfl› direnç kazanmay› baflarm›fl birkaç bitkiden oluflan yoksul bir koleksiyona indirgenece¤i görüflündeler. Daha önce yar› kurak bölgelerde hayvanc›l›¤›n ve afl›r› otlaman›n, meralar› dikenlik boz-k›rlara dönüfltürdü¤ü ve yenilemeyen türlerin oran›n› art›rd›¤› gözlenmiflti. Venezuela’daki araflt›rma ayn› sürecin ormanlarda da iflledi¤ini , çeflitlili¤i azaltt›¤›, bitkileri savunma sistemleri gelifltirmeye zorlad›¤› ve sonunda da "tüketicilere" daha az ürün sundu¤unu ortaya koymufl bulunuyor.

Y›rt›c›lar›n, otobur say›s›n› azaltt›¤› yerlerde kimyasal ve mekanik savunma sistemlerine görece daha az yat›r›m ya-pan bitki türleri, yüksek yo¤unluklara erifliyor. Çünkü bunlar daha h›zl› büyü-yebiliyor ve enerjilerinin büyük bölü-münü savunma sistemi oluflturmaya harcayanlara oranla daha rekabetçi olu-yorlar. Etobur bask›s›n› kalkt›¤› durum-lardaysa, otobur nüfuslar› patlama gös-teriyorsa da bu geçici bir süreç oluyor. Çünkü bitkilerin tür bileflimi zamanla de¤iflerek alttan-yukar› bask›lar› devre-ye sokuyor.

Raflit Gürdilek Kaynak: Science, 30 Kas›m 2001

Referanslar

Benzer Belgeler

Mantoya sarınmış ve sol göğse doğru uzanmış olan elin altından çıkıp, sol kol üzerine doğr u uzanan kalın kumaş yığını, sağ omuzdan aşağı sağ elin bilek

Tevfik Fikret'in, "Es'ad Necib" ınahlasıyla yazılan şiirlerinden birisi olan "Hiçten Teselli" adlı şiir, bu ınahlasın bilinmemesinden dolayı, bugüne

Taktik oyun yaklaşımı ve geleneksel yaklaşım ile basketbol eğitimi alan öğrencilerin karar verme, destekleme, oyuna katılım ve oyun performansı bileşenleri erişi

By using the new Wired-AND Current-Mode Logic (WCML) circuit technique in CMOS technology, low- noise digital circuits can be designed, and they can be mixed with the high

Physical Layer: WATA does not specify the wireless physical layer (air interface) to be used to transport the data.. Hence, it is possible to use any type of wireless physical layer

Şekil 3.1 Taguchi kalite kontrol sistemi. Tibial komponent için tasarım parametreleri. Ansys mühendislik gerilmeleri analizi montaj tasarımı [62]... Polietilen insert

çat ışmalı ortamın son bulması; Türkiye, Ortadoğu ve Dünyada barış, demokrasi ve kardeşliğin hakim olması; barış dili ve kültürünün geli şmesi; düşmanlığın

Ancak yans~ tt~klar~~ gölgelerde tamamen yeni ~ekilleri görmek mümkündür." 1 1920 y~llar~nda Türk as~ll~~ bir gazetecinin yeni Türk Devleti'nin kurulu~unda, kurucusu