Sakarya Üniversitesi Öğrencilerinin Akıllı Telefon Kullanma Düzeyleri ve Yaşam Kalitesi Düzeyleri
Arasındaki İlişkinin İncelenmesi
Investigation of The Relationship Between Sakarya University Students’ Levels of Smartphone Use and Quality of Life
Erdi Ulutaş
1, Ali Savaş Çilli
2, Abdülkadir Aydın
3, Gürkan Muratdağı
4, Hasan Çetin Ekerbiçer
51 Sağlık Bakanlığı Gökçebey İlçe Devlet Hastanesi, Aile Hekimliği, Zonguldak
2 Sakarya Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları AD, Sakarya
3 Sakarya Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Aile Hekimliği, Sakarya.
4 Sakarya Üniversitesi Tıp Fakültesi, Aile Hekimliği AD, Sakarya
5 Sakarya Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı AD, Sakarya
Yazışma Adresi / Correspondence:
Gürkan Muratdağı
Sakarya Üniversitesi Tıp Fakültesi, Aile Hekimliği A.D, Sakarya T: +90 264 295 31 34 E-mail : drgm54@gmail.com Geliş Tarihi / Received : 19.05.2020 Kabul Tarihi / Accepted : 29.06.2020
Orcid :
Erdi Ulutaş, https://orcid.org/0000-0002-8366-9900 Ali Savaş Çilli, https://orcid.org/0000-0003-2479-2949 Abdülkadir Aydın, https://orcid.org/0000-0003-0663-586X Gürkan Muratdağı, https://orcid.org/0000-0002-9629-3973 Hasan Çetin Ekerbiçer, https://orcid.org/0000-0003-0064-3893 ( Sakarya Tıp Dergisi / Sakarya Med J 2020, 10(Özel Sayı):24-32 ) DOI: 10.31832/smj.739137
Öz
Amaç Akıllı telefon kullanımındaki hızlı artış, bağımlılığı ve problemli kullanımı beraberinde getirmektedir. Yapılan araştırmalar akıllı telefon kullanımının sağlığa olumsuz etkisini vurgulamaktayken, yaşam kalitesi ile olan ilişkisini tam olarak verememektedir. Bu çalışmada üniversite öğrencilerinde akıllı telefon bağımlılığı ile yaşam kalitesi arasındaki ilişkinin araştırılması amaçlanmıştır.
Gereç ve
Yöntemler Çalışma Mart 2018 – Mayıs 2018 tarihleri arasında Sakarya Üniversitesinde lisans eğitimi alan 507 üniversite öğrencisi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Öğrencilere sosyodemografik özelliklerin sorgulanması amacıyla hazırlanan bir kişisel bilgi formu, akıllı telefon kullanım düzeylerini ölçmek için “Akıllı Telefon Bağımlılığı Ölçeği”
ile yaşam kalitelerini ölçmek için “WHOQOL-BREF TR Yaşam Kalitesi Ölçeği” uygulandı. Öğrencilerin ölçeklerden aldığı puanlar arasındaki ilişki istatistiksel olarak değerlendirildi.
Bulgular Çalışmaya 267 (%52,7)’si kadın ve 240 (%47,3)’ı erkek toplam 507 kişi dahil edilmiştir. Öğrencilerin akıllı telefon kullanım özelliklerine yönelik değerlendirmede kadınların erkeklere göre, aylık harcaması yüksek olanların düşük olanlara göre, düşük yaş grubundakilerin yüksek yaş grubundakilere göre akıllı telefon bağımlılık düzeylerinin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Akıllı telefon kullanımının yaşam kalitesi üzerine etkisini değerlendirdiğimizde ise bağımlılık düzeyi yüksek olanların yaşam kalitesinin fiziksel, psikolojik ve çevresel sağlık ile sosyal ilişkiler alt gruplarında düşük puan aldığı görülmüştür.
Sonuç Akıllı telefonların günlük hayatı kolaylaştırıcı etkilerinin yanında, aşırı kullanımının yaşam kaliteleri üzerine negatif yönde etkileri olabileceği görülmektedir. Bu konu üzerine daha kapsamlı ve uzun süreli çalışmaların yapılması gerektiği kanaatindeyiz.
Anahtar
Kelimeler Akıllı Telefon Kullanma Düzeyi; Üniversite Öğrencileri; Yaşam Kalitesi
Abstract
Objective The rapid increase in the use of smartphones brings along addiction and their problematic use. Researches highlighted the negative impact of smartphone use on health, however its relationship with quality of life have not been fully revealed. In this study, it is aimed to investigate the relationship between the quality of life and smart phone addiction among the university students.
Materials
and Methods The study was conducted between March 2018 and May 2018 on 507 university students studying at Sakarya University. A personal information form which was prepared for the purpose of questioning sociodemographic characteristics, “Smart Phone Addiction Scale” to measure levels of smartphone use and “WHOQOL-BREF TR Quality of Life Scale” to measure the quality of life were used. The relationship between the scores of the students on each scale was evaluated statistically.
Results The study included 267 (52.7%) females and 240 (47.3%) males with a total of 507 people. In the assessment of students’ characteristics of smartphone usage, it was determined that women compared to men, people with higher monthly expenses and people at younger ages had higher levels of smartphone addiction. When we evaluate the effect of smartphone use on quality of life, it was observed that the quality of life of those with higher addiction level had lower scores on physical, psychological, environmental health and social relations subgroups.
GİRİŞ
İletişim, yaşamlarımızın merkezi bölümünü oluşturmak- tadır. İletişim; var olmak, haberleşmek, paylaşmak, eğlen- mek ve mutlu olmak üzere beş temel amaca yönelik olarak gerçekleşmektedir.1 Son yıllarda gelişen teknoloji saye- sinde, akıllı telefonlar yaşamımızın ayrılmaz bir parçası halini almış ve kişiler arasında yeni bir iletişim ağı oluş- turmuştur. Oldukça yakın bir zamanda hayatımızda yer almaya başlayan akıllı telefonlar, toplumsal açıdan dikkat çeken ciddi bir kullanım düzeyine ulaşmıştır. Son 30 yıldır iletişim teknolojilerinde yaşanan bu gelişmeler akıllı tele- fonların kapasitelerini ve dolayısıyla kullanım alanlarının sınırlarını da genişletmektedir.2
Dünya çapında akıllı telefon kullanıcı sayısı 2014 yılında 1,85 milyar kişiye ulaşmıştır. Bu sayının 2020’de ise 2,87 milyar olması beklenmektedir.3 Akıllı telefonlar hayatı- mızda birçok kolaylık sunmakta fakat kullanımlarının dikkat çeken olumsuz etkileri de bulunmaktadır. Akıllı telefon bağımlılığı, akıllı telefon kullanımının kontrol edi- lemezliği ile ilgili bir olgudur. Bu problemi olan insanlar sosyal, psikolojik ve sağlık sorunlarıyla daha fazla karşı- laşırlar.4 Özellikle ergen popülasyon (13-19 yaş grubu) akıllı telefon bağımlılığı için yüksek risk grubunu oluş- turmaktadırlar. Genellikle akıllı telefonlarına güçlü bir şekilde bağlanmakta ve bir akıllı telefonu ikinci kendileri olarak görmektedirler. Birçok akıllı telefon kullanıcısı bir akıllı telefonu olmadan yaşayamayacaklarını belirtmişler- dir. Gelişimsel olarak, ergenler çeşitli fiziksel ve psikolojik değişiklikler yaşamaktadırlar. Bir yandan ebeveynlerinin hayatlarına ve kimliklerine atıft a bulunurken; diğer yan- dan ebeveynlerinden bağımsız olmaya, kimliklerini oluş- turmaya ve kendileri için bağımsız bir alan yaratmaya ça- lışmaktadırlar. Bu değişiklikler sırasında, bir akıllı telefon ergenler için vazgeçilmez hale gelmektedir. Aynı zamanda yeni teknolojiyi yakından takip etmekte ve bu tür cihazları yetişkinlerden daha kolay kullanabilmektedirler.4
Yaşam kalitesinin, günümüzde tüm bilimler açısından ka- bul görecek tek bir tanımı bulunmamaktadır.5 Ancak tüm
tanımlardaki ortak nokta insan faktörü ve onun öznel de- ğerlendirme sistemidir. Genellikle bireyin amaçları, umut- ları, standartları ve endişeleri ile ilişkilidir.6 Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) yaşam kalitesini, “bireyin yaşadığı kültür ve değerler sistemi içinde kendi yaşamını nasıl algıladığı”
olarak tanımlamaktadır.
Akıllı telefon kullanımındaki hızlı artış, bağımlılığı ve problemli kullanımı beraberinde getirmektedir. Yapılan araştırmalar cep telefonu kullanımının arttığını ve sağlığa olumsuz etkileri olabileceğini vurgulamaktayken, yaşam kalitesine etkisini tam olarak ortaya koyamamaktadır. Bu çalışmada, akıllı telefon kullanım düzeylerinin kişilerin yaşam kalitesi üzerine etkilerinin olup olmadığının belir- lenmesi amaçlanmıştır.
GEREÇ ve YÖNTEMLER
Tanımlayıcı tipte olan çalışmamız Mart 2018 – Mayıs 2018 tarihleri arasında Sakarya Üniversitesinde lisans eğitimi alan 507 üniversite öğrencisi üzerinde gerçekleştirilmiştir.
Öğrenciler Sakarya Üniversitesi Mediko Sosyal birimine sağlık hizmeti için başvuranlar içinden seçilerek oluştu- rulmuştur. Katılımcılara literatürdeki örneklerin ışığında hazırlanan sosyodemografik özelliklerin ve alışkanlıkların sorgulandığı kişisel bilgi formu soruları ile birlikte akıllı telefon kullanım düzeylerini ölçmek için “Akıllı Tele- fon Bağımlılığı Ölçeği” ve yaşam kalitelerini ölçmek için
“WHOQOL-BREF TR Yaşam Kalitesi Ölçeği”’nin yer al- dığı anket bilgilendirilmiş onamları alındıktan sonra uy- gulandı.
Tarafımızca öğrencilerin Kişisel bilgi formu, sosyo-de- mografik bilgileri, bazı kişisel özellikleri, alışkanlıkları, yaşam tarzları ve akıllı telefon kullanma profillerini de- ğerlendiren, açık ve kapalı uçlu toplam 12 adet sorudan oluşmaktadır.
Akıllı Telefon Bağımlılığı Ölçeği, akıllı telefon bağımlılı- ğına ait riski ölçmek için geliştirilen, 10 sorudan oluşan ve altılı Likert dereceleme ile değerlendirilen bir ölçektir.
Ölçek maddeleri 1’den 6’ya doğru puanlandırılmıştır. Öl- çek puanları 10-60 arasında değişmektedir. Testten elde edilen puan arttıkça bağımlılık için riskin arttığı değerlen- dirilmektedir. Ölçek bir faktörlü olup alt ölçekleri yoktur.
Özgün formunun iç tutarlılık ve eş zamanlı geçerliliğinin Cronbach alfa katsayısı 0.938’dir.7
WHOQOL-BREF, Dünya Sağlık Örgütü tarafından gelişti- rilmiş ve 6 alt boyuttan oluşan WHOQOL-100’ün kısa for- mudur. WHOQOL-100’den 24 bölümün her biri için birer soru çıkartılarak ve genel sağlık ve yaşam kalitesiyle ilgili iki soru eklenerek oluşturulmuştur. 26 maddeden oluşan ve 5’li derecelendirme tipine sahip bu ölçek “1=Hiç Mem- nun Değilim, 5=Çok Memnunum” şeklinde hazırlanmış- tır. Alınan yüksek puan, yüksek yaşam kalitesine işaret etmektedir. Ölçekte; 7 soruyla belirlenen fiziksel sağlık, 6 soruyla belirlenen psikolojik sağlık, 3 soruyla belirlenen sosyal ilişkiler, 8 soruyla belirlenen çevresel sağlık alanı olmak üzere 4 alt boyut bulunur. Ulusal soru olarak ekle- nen 27. soruya verilen yanıtlar dikkate alınarak elde edilen alan, kültüre standardize (KS) olarak tanımlanmaktadır.
Çalışmada toplanan verilerin analizi, istatistiksel yazılım paketi SPSS 23 (Statistical Package for the Social Scien- ces – IBM®) kullanılarak yapıldı. Tanımlayıcı istatistikler, kategorik değişkenler için sayı ve yüzdeler, sayısal değiş- kenler için ortalama ve standart sapma olarak sunuldu.
Sayısal değişkenlerin iki grup arasındaki karşılaştırmala- rında bağımsız gruplarda T testi kullanıldı. Ölçek puan- ları arasındaki ilişkiyi göstermek için Pearson korelasyon analizleri yapıldı. İstatistiksel anlamlılık düzeyini belirle- mek için, %95 güven aralığında ve p<0,05 anlamlı kabul edildi. Bu çalışma için Sakarya Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulundan gerekli izin alınmıştır (Tarih:23.02.2018, Sayı:71522473/05.01.04/56).
BULGULAR
Çalışmamıza dâhil edilen 507 öğrenci 18-31 yaş aralığında yer almakla birlikte çoğunluğunu 20-25 yaş aralığındaki grup oluşturmaktadır. Öğrencilerin 127’si (%25,05) tıp
fakültesi, 123’ü (%24,26) bilgisayar mühendisliği, 136’sı (%26,82) Sağlık Bilimleri Fakültesi’nin Ebelik Bölümü ve 121’i (%23,87) Eğitim Fakültesi’nin Temel Eğitim Bölü- münde öğrenim görmektedirler. Katılımcıların sosyode- mografik özellikleri ve alışkanlıkları Tablo 1’ de gösteril- miştir.
Tablo 1. Öğrencilerin sosyodemografi k özellikleri ve alışkan- lıkları
n (507) %
Cinsiyet Kadın 267 52,70
Erkek 240 47,30
Yaş
≤20 124 24,40
20-25 360 71,00
≥26 23 4,60
Okuduğu bölüm
Tıp Fakültesi 127 25,00
Bilgisayar Müh. 123 24,30
Ebelik 136 26,80
Temel Eğitim Bölümü 121 23,90
Bulunduğu eğitim yılı
1. Yıl 132 26,00
2. Yıl 123 24,30
3. Yıl 137 27,00
4. Yıl ve üstü 115 22,70
Okuduğu bölümden memnunluk durumu
Evet 435 85,80
Hayır 72 14,20
Aylık ortalama harca- ma düzeyi (TL)
≤500 25 4,90
501-1000 148 29,20
1001-2000 287 56,60
≥2001 47 9,30
Yaşadığı yer
Yurt 162 32,00
Evde arkadaşlar ile 230 45,30
Evde yalnız 85 16,80
Evde aile ile 30 5,90
Düzenli spor yapma Hayır 236 67,40
Evet 165 32,60
Sigara Kullanımı Hayır 397 78,30
Evet 110 21,70
Bedensel hastalık varlığı
Var 49 9,70
Yok 458 90,30
Psikolojik hastalık varlığı
Var 25 4,90
yok 482 95,10
Halen kullanılmakta olan ilaç var mı?
Var 70 13,80
Yok 437 86,20
Akıllı telefon bağımlılık ölçeğinde değerlendirilen mad- delerinde cinsiyet değişkenine göre anlamlı farklılıklar olduğu tespit edilmiştir. Değerlendirilen 10 maddenin
tamamında kadınların erkeklerden daha yüksek puan or- talamalarına sahip oldukları, istatistiksel anlamlılığın ise sadece beş maddede olduğu görülmüştür (Tablo 2).
Tablo 2. Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Akıllı Telefon Bağımlılık Ölçeğine Yönelik Bulgular
n (507) Puan (Ort-+Std Sapma) T testi p Akıllı telefon kullanmaktan dolayı planladığım işleri
aksatırım
Kadın 267 3,42±1,62 -0,407
0,173
Erkek 240 3,36±1,54 -0,408
Akıllı telefonu kullanmaktan dolayı derslerime odaklan- makta, ödevlerimi yapmakta ve işlerimi tamamlamakta güçlük çekerim
Kadın 267 3,16±1,71 0,032
0,174
Erkek 240 3,14±1,63 0,032
Akıllı telefon kullanmaktan dolayı el bileğimde veya en- semde ağrı hissederim
Kadın 267 2,98±1,73 -0,155
0,447
Erkek 240 2,95±1,69 -0,155
Akıllı telefonumun yanımda olmamasına tahammül edemem.
Kadın 267 3,31±1,87 -0,775
0,033*
Erkek 240 3,19±1,75 -0,778
Akıllı telefonum yanımda olmadığında sabırsız ve sinirli olurum.
Kadın 267 2,90±1,84 -0,901
0,002*
Erkek 240 2,76±1,64 -0,906
Kullanmasam da, akıllı telefonum aklımdadır Kadın 267 3,18±1,64 0,597
0,011*
Erkek 240 3,09±1,82 0,600
Günlük yaşamımı aksatmasına rağmen akıllı telefonumu kullanmaktan vazgeçemem
Kadın 267 3,12±1,65 0,100
0,087
Erkek 240 3,11±1,76 0,100
İnsanların twitter veya facebook üzerindeki konuşmalarını kaçırmamak için sürekli akıllı telefonumu kontrol ederim
Kadın 267 2,89±1,85 -1,466
0,005*
Erkek 240 2,66±1,68 -1,474
Akıllı telefonumu hedefl ediğimden daha uzun süre kul- lanırım.
Kadın 267 3,38±1,77 -0,356
0,008*
Erkek 240 3,33±1,60 -0,358
Çevremdeki insanlar akıllı telefonumu çok fazla kul- landığımı söylerler
Kadın 267 2,85±1,84 -0,897
0,056
Erkek 240 2,71±1,70 -0,901
p<0,05 Anlamlılık, Independent T Testi
Öğrencilerinin akıllı telefon kullanım özelliklerine yönelik puan ortalamalarının yaş gruplarına göre değerlendiril- mesinde ise 20 yaş ve altı olan gruptaki öğrencilerin diğer
yaş gruplarıyla karşılaştırıldığında 10 maddenin sekizin- de aldıkları puan ortalamaları istatistiksel olarak anlamlı yüksek bulunmuştur. (Tablo 3).
Tablo 3. Öğrencilerin Yaşa Göre Akıllı Telefon Bağımlılık Ölçeğine Yönelik Bulgular
n (507) Puan (Ort-+Std Sapma) T testi p
Akıllı telefon kullanmaktan dolayı planladığım işleri aksatırım.
≤20 124 3,46±1,57 -0,885
0,940
20-25 360 3,31±1,58 -0,880
≥26 23 2,73±1,69 -0,734
Akıllı telefonu kullanmaktan dolayı derslerime odaklan- makta, ödevlerimi yapmakta ve işlerimi tamamlamakta güçlük çekerim.
≤20 124 3,22±1,70 -1,164
0,007*
20-25 360 3,01±1,52 -1,231
≥26 23 2,73±1,85 -0,671
Akıllı telefon kullanmaktan dolayı el bileğimde veya en- semde ağrı hissederim.
≤20 124 3,00±1,76 -0,57
0,014*
20-25 360 2,91±1,52 -0,613
≥26 23 2,77±1,92 -0,115
Akıllı telefonumun yanımda olmamasına tahammül edemem.
≤20 124 3,35±1,83 -1,665
0,046*
20-25 360 3,04±1,69 -1,728
≥26 23 2,68±1,96 -0,657
Akıllı telefonum yanımda olmadığında sabırsız ve sinirli olurum.
≤20 124 2,91±1,79 -1,519
0,002*
20-25 360 2,64±1,54 -1,632
≥26 23 2,55±1,81 -0,244
Kullanmasam da, akıllı telefonum aklımdadır.
≤20 124 3,18±1,77 -0,58
0,007*
20-25 360 3,08±1,55 -0,618
≥26 23 2,59±1,81 -1,297
Günlük yaşamımı aksatmasına rağmen akıllı telefonumu kullanmaktan vazgeçemem.
≤20 124 3,17±1,74 -0,784
0,003*
20-25 360 3,04±1,55 -0,828
≥26 23 2,55±1,84 -0,241
İnsanların twitter veya facebook üzerindeki konuşmalarını kaçırmamak için sürekli akıllı telefonumu kontrol ederim.
≤20 124 2,80±1,81 -0,301
0,117
20-25 360 2,74±1,66 -0,315
≥26 23 2,36±1,84 0,193
Akıllı telefonumu hedefl ediğimden daha uzun süre kul- lanırım.
≤20 124 3,42±1,71 -0,549
0,026*
20-25 360 3,33±1,56 -0,575
≥26 23 2,36±1,71 -0,938
Çevremdeki insanlar akıllı telefonumu çok fazla kul- landığımı söylerler.
≤20 124 2,84±1,82 -1,038
0,003*
20-25 360 2,65±1,57 -1,114
≥26 23 2,41±1,96 -0,791
p<0,05 Anlamlılık, Independent T Testi
Yaşam kalitesi alt paremetrelerinden alınan puanların cin- siyetler arası karşılaştırmasında; öğrencilerin genel sağlık, fiziksel sağlık, çevresel sağlık ve kültüre standardize alt boyutlarından aldıkları puan ortalamaları cinsiyete göre anlamlı farklılıklar göstermektedir. Erkek öğrencilerin ge-
nel sağlık, fiziksel sağlık ve kültüre standardize alt boyutla- rında yüksek puan ortalamalarına; kadınların ise çevresel sağlık alt boyutunda yüksek puan ortalamasına sahip ol- dukları tespit edilmiştir (Tablo 4).
Çalışmada yer alan öğrencilerin yaşam kalitesi faktörleri ile akıllı telefon kullanımı maddeleri arasındaki ilişkinin korelasyon analizi sonuçları Tablo5’te gösterilmektedir.
Tablo 4. Öğrencilerinin Yaşam Kalitesi Ölçeği Alt Boyut Puanlarının Cinsiyetler Arası Karşılaştırılması
n Ortalama Puan Std. Dev t p
Fiziksel Sağlık Kadın 267 15,48 2,48
-0,420 0,016
Erkek 240 15,56 2,56
Psikolojik Sağlık Kadın 267 14,04 2,42
-0,996 0,201
Erkek 240 14,16 2,47
Sosyal İlişkiler Kadın 267 13,24 2,35
-1,011 0,011
Erkek 240 13,96 2,39
Çevresel Sağlık Kadın 267 13,82 2,68
1,347 0,019
Erkek 240 13,64 2,27
Kültüre Stand- ardize (KS)
Kadın 267 14,94 2,41
2,068 0,042
240 15,69 2,33
p<0,05 Anlamlılık, İndependent T Testi
Tablo 5. Yaşam Kalitesi Alt Parametreleriyle Akıllı Telefon Kullanımı Maddeleri Arasındaki İlişki Fiziksel
Sağlık Psikolojik
Sağlık Sosyal
İlişkiler Kültüre
Standardize Çevresel Sağlık Akıllı telefon kullanmaktan dolayı planladığım işleri aksatırım -,339** -,100* -,427** -,280** -,400**
Akıllı telefonu kullanmaktan dolayı derslerime odaklanmakta,
ödevlerimi yapmakta ve işlerimi tamamlamakta güçlük çekerim -,407* -,399** -,141** -,411** -,280**
Akıllı telefon kullanmaktan dolayı el bileğimde veya ensemde
ağrı hissederim -,360* -,426** -,372** -,139** -,352**
Akıllı telefonumun yanımda olmamasına tahammül edemem -,406* ,663** ,523** -,399** -,105*
Akıllı telefonum yanımda olmadığında sabırsız ve sinirli
olurum -,360* ,676** ,653** ,522** -,349**
Kullanmasam da, akıllı telefonum aklımdadır -,392* 1 ,602** ,635** -,400**
Günlük yaşamımı aksatmasına rağmen akıllı telefonumu kull-
anmaktan vazgeçemem -,422* ,602** ,685** ,551** -,393*
İnsanların twitter veya facebook üzerindeki konuşmalarını
kaçırmamak için sürekli akıllı telefonumu kontrol ederim -,389* ,638** ,800** ,685** -0,327 Akıllı telefonumu hedefl ediğimden daha uzun süre kullanırım -,419* ,551** ,685** ,680** -0,385 Çevremdeki insanlar akıllı telefonumu çok fazla kullandığımı
söylerler -,385* ,669** ,712** ,522** -0,341
p<0,05 anlamlılık, Pearson Korelasyon Analizi, * düşük düzeyde anlamlı ilişki, ** yüksek düzeyde anlamlı ilişki
TARTIŞMA ve SONUÇ
Akıllı telefonlar insan yaşamına sağladığı kolaylıkların artması ile birlikte gündelik yaşamın ayrılmaz bir parçası olmuştur. Akıllı telefonlar bilinçli olarak kullanıldığında kullanıcısına amacı doğrultusunda birçok kolaylık sağla- yan önemli teknolojik buluşlardan biridir. Bunun yanı sıra, akıllı telefonların amacı dışında aşırı derecede kullanımı kullanıcının biyolojik, fizyolojik, psikolojik ve sosyal geli- şimini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Özellikle genç yaştaki kullanıcılar başta olmak üzere, akıllı telefonların gereğinden fazla kullanılması akıllı telefon bağımlılığı gibi olumsuz sonuçlara da neden olabilmektedir.8
Yapılan araştırmalar cep telefonu kullanımının arttığını ve sağlığa olumsuz etkisini vurgulamaktayken, yaşam kalitesi ile olan ilişkisini tam olarak verememektedir. Bu çalışma- da, üniversitesi öğrencilerinin akıllı telefon kullanma dü- zeyi ve yaşam kalitesi arasındaki ilişki incelenmeye çalışıl- mış ve bu iki değişken arasındaki ilişkinin ortaya konması amaçlanmıştır.
Çalışmamızda öğrencilerin yaşam kalitesi ölçeği alt bo- yutlarından fiziksel sağlık, sosyal sağlık, çevresel sağlık ve kültüre standardize alanları cinsiyete göre anlamlı bir fark- lılık göstermektedir. Bu alt boyutlarda erkek öğrencilerin yaşam kaliteleri kadın öğrencilere göre daha yüksektir. Bu sonuç kız öğrencilerde erkek öğrencilerden farklı olarak bu alanlar üzerinde etkili olabilecek biyolojik, sosyal, kültürel, ekonomik koşul ve/veya durumların araştırılması gereğini düşündürmektedir. Vuillemin ve ark.’nın yapmış oldukları çalışmada erkeklerde fiziksel aktivite düzeyi ile SF-36’nın fiziksel skorları arasında pozitif yönde ve anlamlı bir iliş- ki bulunmuştur.9 Çalışmanın, çevresel koşullar, psikolojik sağlık ve sosyal ilişkiler arasında olumlu yönde ve anlamlı bir ilişkinin varlığı bulgusuna paralel olarak Cankovic ve ark.’nın yaptıkları çalışmada, çevre ile toplam yaşam kalite- si arasında olumlu bir ilişki bulmuşlardır.10 Fiziksel koşul- ların yeterliliği, güvenli bir ortam, yeterli finansal koşullar, boş zaman değerlendirme olanakları, sağlık hizmetlerin- den yararlanabilme, ulaşım olanakları gibi çevresel boyut
koşullarının kaliteli yaşam algısıyla daha fazla ilgili olduğu görülmektedir.
Çalışmamızla benzer sonuçlar saptayan bir çalışmada, ya- şam kalitesinin fiziksel sağlık alanı cinsiyete göre istatiksel açıdan anlamlı bir fark göstermektedir. Erkek öğrencile- rin bedensel alan ortalamaları kız öğrencilere göre daha yüksektir. Erkek öğrencilerin fiziksel sağlık ortalamaları kız öğrencilere göre daha yüksektir. Bu bulgu Türkiye’de yapılmış birçok çalışmayla uyumludur.11-14 Aldinç ve ark.
(2004) çalışmasında ise cinsiyete göre bedensel alan or- talamaları açısından fark bulunmamıştır.12 Ancak Türki- ye’de yapılmış çalışmalarda bu konuda birbirinden farklı sonuçlar bulunduğu görülmektedir. Bunun nedeni yaşam kalitesi ölçeklerinin genelde hasta, yaşlı, özel bir meslek grubunda ya da tedavi sonrası tedavinin etkinliğini belir- leyebilmek amacıyla kullanılması olabilir.
Günümüzde ebeveynler çocuklarının fiziksel sağlığı veya okul başarısı üzerinde durdukları kadar teknoloji kullanı- mının taşıdığı riskler hakkında duyarlı değillerdir. Bu yüz- den erken yaştan itibaren çocuklarda problemli akıllı tele- fon kullanımı ve bağımlılık sorunları ortaya çıkmaktadır.
Çalışmamız verileri 20 yaş ve altı öğrenci grubundakilerin akıllı telefon kullanma düzeylerinin diğer yaş grupların- daki öğrencilere göre daha yüksek olduğunu göstermek- tedir. Bu bulgu özellikle gençlerin akıllı telefon kullanma konusundaki isteklerinin nasıl da bağımlılığa dönüştü- ğünü göstermektedir. Yaş düştükçe akıllı telefonlara olan bağımlılık artmaktadır. Kuyucu 620 üniversite öğrencisi üzerinde yaptığı çalışmasında üniversite öğrencilerinin akıllı telefon bağımlılık düzeylerini araştırmıştır. Çalışma sonucunda 21-23 yaş grubundakilerin 27 yaş ve üzerinde- kilere göre daha fazla cep telefonlarına olumlu anlam yük- ledikleri görülmüştür.15
Çalışmamızda 20-25 yaş aralığındaki öğrencilerin yaşam kalitesi ölçeği alt boyutlarından aldığı ortalama puanları- nın diğer yaş gruplarından daha yüksek olduğu saptandı.
Bütün alt boyutlarda araştırma grubunun yaş değişkeni ile
yaşam kalitesi faktörleri arasındaki ilişki incelendiğinde;
sadece psikolojik sağlık ve sosyal ilişkiler alt boyutlarında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunurken, diğer alt boyutlarda istatistiksel olarak anlamlı bir fark tespit edile- memiştir. Karşılaştırma yapılan çalışmalar genelde yaşlılar üzerinde yapılmış olduğundan ve bu çalışmanın yaş orta- laması nispeten daha düşük, dolayısıyla daha genç ve aktif çalışan bir grupta yapılmış olduğundan yaşam kalitesi di- ğer araştırmalardan daha iyi bulunmuş olabilir. Gerçekten de yaş faktörü, alan puanlarını etkileyen değişkenlerden biri olarak literatürde yer almaktadır.13,16
Sakarya Üniversitesi 2017 yılı verilerine göre toplamda 94375 öğrenciye sahip olup bunların 51514 (%54,58) ka- darını lisans öğrencileri oluşturmaktadır. Üniversite’nin okuyan kız/erkek oranı 40/60’dır. Toplamda bünyesinde 19 fakülte, 14 yüksekokul, 4 enstitü barındıran Sakarya Üniversitesinin tüm öğrencileri çalışmaya dahil edilemedi ve tüm eğitim birimlerine ulaşılamadı. Bu durum çalışma- mızın kısıtlılık faktörüdür.
Sonuç olarak; çalışmamızda farklı fakültelerde öğrenim gören toplam 507 üniversite öğrencisine akıllı telefon kullanım düzeylerini ve yaşam kalitelerini değerlendiren ölçekler uygulandı. Akıllı telefon bağımlılık skorları yük- sek saptanan öğrencilerin yaşam kalitesi skorlarının, akıllı telefon bağımlılık skoru daha düşük saptanan öğrencilere göre daha düşük olduğu saptandı. Bu bağlamda akıllı te- lefon kullanımı düzeyi ile yaşam kalitesi arasında negatif korelasyon olabileceği düşünüldü. Yapılan çalışmaların büyük kısmında kadın cinsiyet veya düşük yaş grubu akıllı telefon bağımlılığının daha yoğun görüldüğü gruplar ola- rak değerlendirilse de literatürde bu değişkenlerin akıllı telefon bağımlılığı ile ilişkilerinin olmadığı yönünde de- ğerlendirmede bulunan çalışmalar da mevcuttur. Bizim verilerimiz de; kadınlarda, düşük yaş gruplarında ve eko- nomik düzeyi yüksek olanlarda akıllı telefon bağımlılığı- nın daha yüksek olduğunu desteklemektedir.
Yaşam kalitesini etkileyen birçok faktör olduğu bilinmek-
tedir. Çalışmamız verileri bu faktörlerden birinin de prob- lemli akıllı telefon kullanımı olduğunu göstermektedir.
Literatürde akıllı telefon kullanımının kişilerin akademik başarıları, kaygı durumları ve bağımlılık seviyeleri üzerine etkilerinin değerlendirildiği birçok çalışma bulunmakta- dır. Fakat direk yaşam kalitesi üzerine etkisinin değerlen- dirildiği yeterli çalışma bulunmamaktadır. Bu bağlamda çalışmamız sonuçları bu alandaki eksikliğin kapatılmasına katkı sağlayacaktır.
Akıllı telefon kullanımı günümüzde oldukça yaygınlaş- makta ve kullanmaya başlama yaşı giderek düşmektedir.
Yararlı etkilerinin yanında olası zararlı etkilerinin de or- taya konması özellikle hitap ettiği yaş grupları nedeniyle oldukça önemlidir. Bu olası etkilerin tespiti ve bu etkilere karşı alınması gerek önlemler değerlendirilmeli, gelecek nesillerde problemli akıllı telefon kullanımının önüne ge- çilmelidir. Bu bağlamda akıllı telefon bağımlılığının nega- tif etkileri ve alınması gereken önlemlere ışık tutabilecek daha kapsamlı çalışmalara ihtiyaç olduğu kanısındayız.
Etik Kurul Onayı
Bu çalışma için Sakarya Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulundan gerekli izin alınmıştır (Tarih:23.02.2018, Sayı:71522473/05.01.04/56).
1. . Kaypakoğlu S. Kişilerarası İletişim: Cinsiyet Farklılıkları, Güç ve Çatışma. 1. Baskı. İstan- bul: Derin Yayınları; 2008. s:123-52.
2. Kahyaoğlu S, Kurt S, Uzal O, Ozdilek S. Eff ects of smartphone addiction level on social and educational life ın health sciences students. Euras J Fam Med. 2016;5(1):13-9.
3. https://www.statista.com/statistics/263441/global-smartphone-shipmentsforecast/, Erişim tarihi: 13.08.2018
4. Young KS. Cognitive behavior therapy with internet addicts: Treatment outcomes and imp- lications. Cyberpsychol Behav. 2007;10(5):671-9.
5. Bilir N, Özcebe H, Vazioğlu SA, Aslan D, Subaşı N, Telatar TG. Van ilinde 15 yaş üzeri er- keklerde SF-36 ile yaşam kalitesinin değerlendirilmesi. Türkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences. 2005;25(5):663-8.
6. Torlak SE, Yavuzçehre PS. Denizli kent yoksullarının yaşam kalitesi üzerine bir inceleme.
Çağdaş Yerel Yönetimler. 2008;17(2):23-44.
7. Kwon M, Lee JY, Won WY, Park JW, Min JA, Hahn C, Gu X, Choi JH, Kim DJ. Development and validation of a smartphone addiction scale (SAS). PLoS One. 2013;8(2):1-7.
8. Pearson C, Hussain Z. Smartphone addiction and associated psychological factors. ADDIC- TA: Th e Turkish Journal of Addictions. 20163(2):193-207.
9. Vuillemin A, Boini S, Bertrais S, Tessier S, Oppert JM, Hercberg S, Guillemin F, Briançon S.
Leisure time physical activity and health related quality of life. Prev Med. 2005;41(2):562-9.
10. Cankovic S, Ac-Nikolic E, Susnjevic S, Cankovic D, Radic I, Harhaji S. Environment and quality of life of older people. Healthmed. 2012;6(5):1815-20.
11. Kaya M. (2003). Ankara’da 112 Acil Yardım Hizmetlerinde Çalışan Sağlık Personelinin Öznel Yaşam Kalitelerinin Değerlendirilmesi. AÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Ankara.(Danışman: Prof. Dr. Ömer Rıfk ı Önder).
12. Aldinç H, Aytar B, Demetçi EM, Seçen, EA, Şahin A, Yılmaz H. (2004). Ankara ilinden seçilen birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuran 18 yaş ve üzeri kişilerin medikososyal özelliklerine göre yaşam kalitelerinin karşılaştırılması. Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Ankara.
13. Arslantaş D, Metintaş S, Ünsal A, Kalyoncu C. Eskişehir Mahmudiye ilçesi yaşlılarında ya- şam kalitesi. Osmangazi Tıp Dergisi. 2006;28(2):81-89.
14. Tekkanat Ç. (2008). Öğretmenlik bölümünde okuyan öğrencilerde yaşam kalitesi ve fiziksel aktivite düzeyleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. PAU Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Deniz- li. (Danışman: Yard. Doç. Ö. Mülazımoğlu Ballı).
15. Kuyucu M. Gençlerde Akıllı Telefon Kullanımı Ve Akıllı Telefon Bağımlılığı Sorunsalı: “Akıl- lı Telefon (Kolik)” Üniversite Gençliği. Global Media Journal TR Edition. 2017;7(14):328- 359.
16. Birtane M, Tuna H, Ekuklu G, Uzunca K, Akçi C, Kokino S. Edirne Huzurevi sakinlerinde yaşam kalitesine etki eden etmenlerin irdelenmesi. Turk Geriatr Derg. 2000;3(4):141-145.
Kaynaklar
