5
fiubat 2001 B‹L‹MveTEKN‹K
B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
Bomban›n Etkileri
2. Kuflakta Aran›yor
1945 y›l›nda Japonya’ya at›lan atom bombalar›ndan kurtulanlar›n çocuklar›, bomban›n uzun dönemli etkileri konusunda geçen ay bafllat›lan bir araflt›rma kapsam›nda çeflitli hastal›klara karfl› taran›yorlar. Bir ABD-Japon ortak kuruluflu olan Radyasyon Etkileri Araflt›rma Vakf› (RERF) taraf›ndan yürütülen araflt›rmada, kalp hastal›¤› ya da diyabet gibi orta yafl döneminde ortaya ç›kan hastal›klarla, Hiroflima ve Nagasaki kentlerine at›lan bombalar›n bir iliflkisi olup olmad›¤› belirlenmeye çal›fl›l›yor. Daha önce yürütülen çal›flmalarda RERF, atom bombas› sald›r›lar›ndan kurtulanlar›n
çocuklar›ndan oluflan ve F1
popülasyonu diye adland›r›lan grup üzerinde 1946 ve 1984 y›llar› aras›nda yürüttü¤ü araflt›rmalarda, uzun dönemli genetik etkiler belirleyememiflti. Ancak hayvan deneylerinde radyasyonun güçlü genetik etkileri
ortaya ç›km›fl oldu¤undan, sonuç araflt›rmac›lar› kuflkuland›rm›flt›. Wisconsin Üniversitesi’nden bir sirkesine¤i genetikçisi olan ve RERF’in araflt›rma yöneticili¤ine getirilmifl olan Seymour Abrahamson, bir bulguya rastlanamamas›n›, o zamanki araflt›rmalar›n yetersizli¤ine ba¤l›yor ve "bugün genetik hastal›klar üzerinde çok daha fazla fley biliyoruz"
diyor. F1popülasyonu üzerinde ilk
araflt›rma, 1948 ve 1953 y›llar› aras›nda yürütülmüfltü. Araflt›rmalar›n ço¤unlu¤u doktor ve ebelerin ölü
do¤umlar ve baz› çocuklarda belirgin fiziksel bozukluklar üzerindeki raporlar›na dayan›yordu. Abrahamson, bu erken sonuçlara karfl›n radyasyon etkilerinin, çocuklarda görülmeyen, çok faktörlü genetik bozukluklar biçiminde, hâlâ ortaya ç›kabilece¤ini söylüyor. Abrahamson, 20 000 kifli aras›ndan gönüllülerle söylefliye dayanan araflt›rman›n sonuçlar›n›n dört ya da alt› y›l sonra al›nabilece¤ini belirtiyor.
Nature, 4 Ocak 2001
Dünyam›z›n atmosferindeki koruyucu ozon tabakas›n› tahrip eden kloroflorokarbon (CFC) üretiminin s›n›rlanmas› yolundaki uluslararas› çabalar›n baflar›s›, kutuplar üzerinde oluflan ozon deliklerinin 50 y›l içinde kapanmas› umudunu do¤urdu.
Bununla birlikte geçti¤imiz Kas›m ay›nda Arjantin’in Baflkenti Buenos Aires yak›nlar›nda bir araya gelen iklim araflt›rmac›lar›, sera gazlar›n›n olumsuz etkisinin süreci
uzatabilece¤i konusunda
birlefliyorlar. Bu gazlar›n en büyük üreticisi durumunda olan ABD ise, Avrupa ülkelerinin bask›s›na karfl›n fosil yak›t kullan›m› nedeniyle atmosfere sal›nan karbon miktarlar›n› s›n›rlama konusunda ba¤lay›c› bir taahhüde girmekten kaç›n›yor. ‹klim araflt›rmac›lar›na göre ozon tabakas›n›n tamir oldu¤u yolunda henüz do¤rudan bir kan›t yok. Ancak atmosferin alt
tabakalar›ndaki CFC miktarlar›ndaki art›fl›n durmaya bafllamas›, deliklerin zamanla kapanaca¤› yolundaki iyimserli¤i güçlendiriyor.
Araflt›rmac›lar, sera gazlar›n›n ozon tabakas› üzerindeki etkilerinin görece s›n›rl› ve k›sa ömürlü oldu¤u görüflündeler. Sera gazlar›n›n as›l etkisi, küresel ›s›nma sürecinde kendini gösteriyor. Atmosferin, stratosfer denen üst katman›nda CFC’ler, karmafl›k bir dizi kimyasal tepkimeye yol açarak klor
üretimine, ve Dünya’y› Günefl’ten gelen zararl› morötesi ›fl›n›mdan koruyan ozon (03) tabakas›n›n tahribine neden oluyorlar. Gelifltirilen modellere göre atmosferdeki CFC birikiminin yavafllay›p azalmaya bafllamas› için
yaklafl›k bir on y›l gerekli. Çünkü, CFC’lerin s›n›rlanmas›na karfl›n Antarktika üzerindeki ozon deli¤i, geçen y›l rekor düzeyde genifllemifl bulunuyor. Araflt›rmac›lar bunu CFC’lerin kolay tepkimeye girmeyen ve atmosferde yaklafl›k 100 y›l kadar as›l› kalan maddeler olmas›na ba¤l›yorlar. Modeller, CFCler konusundaki s›n›rlamalar›n sürmesi durumunda Antarktika üzerinde her y›l, kuzey kutbu üzerinde de zaman zaman ortaya ç›kan deliklerin 2050 y›l›nda tümüyle ortadan kalkaca¤›n› gösteriyor. Ancak, henüz etkileri güvenilir biçimde modellenmemifl olan sera gazlar›n›n etkisi, bu tarihi geriye atabilece¤i gibi, k›sa
dönemde daha da geniflleyen ozon deliklerine yol açabilir. Sera gazlar›n›n, ozonun tahrip oldu¤u stratosfer bölgelerinin genifllemesine yol açarak ozon tamir sürecini geciktirdi¤i san›l›yor. Bunun nedeni, sera gazlar›n›n atmosferin alt katmanlar›n› ›s›tmas›na karfl›n, üst katmanlar› so¤utarak, ozon tabakas›n›n CFC’lerce tahribini h›zland›ran buz kristalleri oluflturmas›.
Nature, 7 Aral›k 2000
Ozon Delikleri
50 Y›lda Kapanabilir
Geçen say›m›zda sonu kesilmifl olarak ç›kan bu haberi, önemi nedeniyle yeniden yay›nl›yoruz.
