ETİK TÜRLERİ
Etik ve ahlak kavramları bazı çalışmalarda birbirinin yerine veya aralarındaki ayrıma dikkat edilmeyerek kullanıldığı görülmektedir. Bu nedenle, etik türlerinin sınıflandırılmasında da araştırmacılar arasında birliktelik olmadığı göze çarpmaktadır. Etik türleri şu şekilde sınıflandırılmıştır:
• Bireysel etik,
• İş etiği,
• Örgütsel etik,
• İşletme etiği,
• Yönetsel etik,
• Mesleki etik.
1. BİREYSEL ETİK
• Bireysel etik, bireyin davranışlarına esas teşkil eden ve onları şekillendiren değerler hakkında bireyin sahip olduğu bilinçtir. Bireysel etik, bir bireyin kişisel değer ve inançlarının var olan kuralların etkisiyle oluşmasıdır.
• Bireysel etik; kişinin içinden gelen ses olarak da tanımlanabilen "vicdan" kavramıdır. Vicdan; insanın çevresiyle olan ilişkilerine yön veren ve bireye özgü standartlar ve değerlerden oluşur.
Aile
• Bireyin yaşadığı ilk çevre olan aile, kişiliğin oluşmasında en önemli faktördür. Ailenin çocuk yetiştirme biçimleri, anne baba yokluğu, çocukların doğuş sırası, çocuğa sağlanan beslenme ve öğrenme yaşantıları, ailenin büyüklüğü, aile içerisinde eşler arasındaki ilişkiler, ailenin sosyal sınıfı gibi faktörlerin kişiliğin oluşmasında oldukça belirleyici rolleri bulunmaktadır.
Demokratik, otoriter ve izin verici ana baba tutumlarının yanı sıra; çocuklarıyla sıcak ilişkiler kuran, ama onları kısıtlayan ana babaların çocuklarının; bağımlı, daha az yaratıcı ve işlerini tamamlamada sebatlı olmadıkları görülmektedir. Bu çocuklarda saldırganlık görülmemekle birlikte, fantezilerinde görülen düşmanlık, daha sonraki yıllarda pasif saldırganlık olarak kendini göstermektedir. Çocuklarına çok az sevgi gösteren ve onlara kurallar koymayan ve davranışlarını kontrol etmeyen anne baba tutumlarıysa çocukların saldırgan ve suç işlemeye eğilimli olmalarına yol açmaktadır.
Din
Sosyal normların bir kategorisini oluşturan din kuralları ile ahlak kuralları arasındaki ilgi çok yakındır. Din kurallarının yaptırımı, ahlak kurallarından farklı olarak doğaüstüdür ve rasyonel değildir. Ahlak kuralları, dinsel inançların devamı için yol hazırlarken; dinler de, doğaüstü yaptırımları ile ahlak kurallarını desteklerler. Ancak ahlak kuralları ile din kuralları ihtilafa da düşerler. Gerçekten ahlaklılığın bir şartı da hüküm vermek hususunda özgür olmaktır; din tutucu özelliği içinde yeniden meydana gelen ahlak görüşüne karşı olur.
Arkadaşlar
İnsan yaşamının başlangıç noktasını oluşturan çocukluk evresinde, çocuk anneye muhtaçtır ve çocuğun her türlü ihtiyacının giderilmesinde anne ve baba yeterlidir. Ancak çocuk büyüdükçe ailenin etkisi azalır ve bunun yerine arkadaşların etkisi artmaya başlar. Arkadaşlar, bireyin toplumsal ilişki, duygusal destek, birlikte eğlenme gibi gereksinimlerini karşılarlar. Bu nedenle, birey, arkadaşlarına sıkı bir biçimde bağlanır ve onların gerek tutumlarından gerek düşüncelerinden etkilenir. Örneğin bir bireyin arkadaşları mağaza hırsızlığı, dolandırıcılık ve uyuşturucuyla ilgileniyorsa, bireyin kendisi de bu faaliyetlere ilgi duyabilir. Bu durumun aksine bireyin arkadaşları yüksek etik ilke ve değerlere sahiplerse söz konusu etik olmayan davranış ve tutumları hoş görmeyebilirler.
Çevresel Faktörler
Kişilik çevreden çok fazla etkilenmekte ve şekillenmektedir.
Kişiliğin oluşmasında etkili olan çevresel faktörler;
davranışları etkileyen genetik olmayan bütün faktörleri kapsamaktadır. Bunlar öğrenme yaşantıları, aile ve ailenin özellikleriyle içinde yaşanılan kültürün özellikleri şeklinde genel olarak belirtilebilir. Çevresel faktörlerin her birey üzerindeki etkisi farklı olduğundan; bu faktörler, kişiliği de farklı düzey ve şekillerde etkilemektedir. Bir başka deyişle çevresel faktörler, her bireyin kişiliğini farklı düzey ve şekillerde etkilemektedir.
Kitle İletişim Araçları
İnsanların doğru karar verebilmesi için habere, bilgiye gereksinimleri vardır. Bunu onlara büyük ölçüde kitle iletişim araçları sağlar. Bir bakıma kitle iletişim araçları, toplumdaki sorunları çözmese de çözüm için uygun ortamı hazırlar. Bu ortam insanların sorunlar ve çözüm önerileri konusunda bilgi sahibi oldukları ortamdır. Sorunlar bazen basit bazen çok karmaşık olabilir. Bunun ilke olarak önemi yoktur; çünkü hepsi için çözüm yolu önce ne ile karşı karşıya olunduğunun bilinmesidir. Bunu gerçekleştirecek olan da kitle iletişimidir.
Kişilik
• İnsan gelişimi, doğuştan getirdiğimiz özelliklerimizin çevresel koşullarla etkileşmesinin bir ürünü olarak ortaya çıkmaktadır.
Yaşam boyunca süren bu süreçte; bireylerin fiziksel, bilişsel, ahlaki gelişim alanlarında ortaya çıkan değişmelerin yanı sıra, her birey kendine özgü bir kişilik geliştirmektedir.
• Kişilik, insanın toplumda oynadığı çeşitli roller ve bu rollerin başkaları üzerinde bıraktığı etkilerin tümüdür. Bireyin sosyal ve psikolojik tepkilerinin tümüne verilen bir isim olarak da nitelendirdiğimiz kişilik, insanın ilgilerinin, dış görünüşünün, konuşma tarzının ve çevresine uyum biçimlerinin bütün özelliklerini içeren oldukça geniş kapsamlı bir terimdir.
Toplumun bireylerden bireysel etki kapsamında yapmaları beklenen bazı etik ilkeler bulunmaktadır. Bunlar şöyle sıralanabilir:
-Başkalarının refahını düşünme ve onlar için endişelenme, -Başkalarının kendi kendini idare etmesine saygı,
-Güvenilirlik ve dürüstlük,
-Kanunlara uygun davranma isteği, -Adalet,
-Haksız avantajlardan faydalanmayı reddetme, -İyilikseverlik,
-Zararı önleme ve zarar vermeyi reddetme.
2. İŞ ETİĞİ
İş etiğinin yoğunlaştığı konular şu şekilde sıralanabilir:
-Yanlış yönlendirici reklamlar, -Ürün güvenliği,
-Tekelci fiyat uygulamaları,
-Sınırsız kâr elde etme çabaları,
-Çalışanların sosyal güvenlik haklarının göz ardı edilmesi, -Ekonomik ve çevresel kirlenme,
-Rüşvet,
-Ayırımcı kiralama politikaları, koşulları ve gelişme politikaları, -Özel mülkiyet sınırlarına müdahale.
Günümüz iş dünyasında etik davranışların azalmasının sebepleri olarak şunlar gösterilebilir:
-Maddeciliğe yönelmedeki artışla birlikte, statü ve zenginlik kazanma isteğiyle insanların ihtiyaçlarının fazlasını isteyen açgözlülükleri,
-Küresel rekabetin çetin koşullarda geçmesi nedeniyle, yöneticilerin güçlü duruma gelmek için kolay ve ucuz yolları tercih etmeleri ve bunun diğer işletmeleri de kuraldışılığa teşvik etmesi,
-Etik dışı davranışlar doğrultusunda bireysel sorumluluğun ortadan kalkması,
-İnsanları başkalarına karşı olan sorumluluklarından, etik ilke ve değerlerinden çok kendi mutlulukları ile ilgili olmaya yönlendiren bireyselciliğin artması,
-İşletmelerde etik liderlik eksikliği,
-Dünyada artan biyolojik ve askeri teknolojinin işletmeler tarafından insanların zararına kullanılma riskinin olması,
-Küreselleşme sonucunda farklı kültürlerden gelen insanların iş yaşamında birlikte çalışması ve bunun getirdiği sorunlar,
-Çevre kirliliğindeki artışın insanları olduğu kadar işletmeleri de yakından etkilemesi
İş etiği, insanlara yönelimli olması nedeniyle, onların duygularını, değer ve tutumlarını yönlendirmekte, onların etkinliklerini ve verimliliklerini arttırmalarına zemin oluşturmaktadır. İş etiğine uyan bir otel işletmesi, dış ve iç çevre unsurlarından sağladığı destekle yaşamını sürdürme, gelişme ve büyüme mücadelesini daha etkin olarak verebilecektir. İş etiği, hizmet kalitesi ve hizmet mükemmelliğini, iş yaşamının evrensel değerleri olarak kabul etmektir. Bu nedenle, önemli olan, etik standartların geliştirilmesini, çalışma yöntemlerini iyileştirebilecek bir fırsat olarak görmektir.
Etik değerleri dikkate almak hem personele hem de dış müşterilere iş doyumu ve tatmin kazandırır.
Kaynakça
Ankuzem , Turizm İşletmelerinde Etik , Ankara , s. 1-84
