B) CANLI ETMENLER:
B) CANLI ETMENLER:
1- Beslenme
Doğal ve dengeli populasyonlarda aynı ortamı işgal eden türler arasında besin ilişkileri bakımından bir düzen bulunmaktadır. Tüm hayvanlar
enerjilerini yedikleri yiyeceklerden alırlar. Bazı hayvanlar ot yerken
(herbivor), bazıları et ile beslenirler (karnivor). İnsanlar ve bazı hayvanlar ise hem ot, hem et ile yani karışık beslenirler (omnivor). Tüm canlılar besin zincirinin bir halkasıdır. Besin zinciri tüm canlıların besinleri ile ilişkilerini gösteren bir sistemdir. Kendi besinlerini üreten canlılar ototrof olarak
isimlendirilirken, başka canlılarla beslenen canlılar ise heterotrof adını alır.
Bazı hayvanlar çok çeşitli besinlerle beslenirken (örneğin yaban domuzu yosun, eğrelti otu, mantar, solucan, böcek, fare, leş vb.), bazı türler sadece belirli besinleri almaktadırlar (örneğin otçullar). Bazı hayvanlar ise aşırı
derecede özelleşmiş yiyecek gruplarıyla beslenmektedirler (örneğin karıncayiyen).
Gerek duyulan besin maddesine göre de hayvanlar gruplandırılmaktadır.
Bazı türler ağırlıklarının sadece % 7’i kadar besine ihtiyaç duyarken (yarasa), bazı türler ise ağırlıklarının % 150’si kadar besini yiyebilirler (köstebek).
CANLILARIN (ÖZELLİKLE HAYVANLARIN) YAŞAMINA CANLILARIN (ÖZELLİKLE HAYVANLARIN) YAŞAMINA
VE YAYILIŞINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER VE YAYILIŞINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER
Hayvanlar besin alma sıklığı ve açlığa dayanma güçlerine göre de özelleşmişlerdir. Bazı türler yumurtadan çıktıklarında birkaç saat içerisinde beslenemezlerse ölürken (uğurböceği),
timsahlar yılda bir kez doyuncaya kadar beslenirler.
Tahtakuruları ise açlık uyuşukluğunda 8-10 yıl kadar besin
almadan yaşayabilirler. Bazı hayvan türlerinde yavru ve erişkin bireyler arasında besin paylaşımları görülmektedir.
Apatosauros (herbivor), su samuru (carnivor) ve orangutan (omnivor)’lara ait örnekler
2- Besin zinciri
Canlılar ile cansız çevre arasındaki denge sistemini ifade eden ekosistemleri meydana getiren başlıca öğeler; inorganik maddeler (cansızlar), primer
üreticiler (bitkiler), tüketiciler (otçul ve etçil hayvanlar) ve ayrıştırıcılar (bakteriler) olmak üzere 4 gruba ayrılır. Bu öğeler sırasıyla besinlerin üretilmesinde, tüketilmesinde ve parçalanarak yeniden cansız doğaya karıştırılmasında görev alan bir besin zinciri meydana getirirler.
Bitkiler üreticiler olarak isimlendirilir, çünkü fotosentez süreci ile güneş enerjisini kullanarak besin üretirler. Tüketiciler grubu içerisinde yer alan
hayvanlar kendi besinlerini üretemezler. Bu hayvanların bir kısmı yani birincil tüketiciler bitkiler ile beslenirler (örneğin sincaplar tohum ve fındık ile
beslenir). Karnivorlar ikincil tüketicilerdir. Bu gruptaki hayvanlar birincil tüketici hayvanlar veya birbirleri ile beslenirler yani et yerler. İnsanlar ve diğer omnivor hayvanlar üçüncül tüketici olarak isimlendirilirler. Bu gruptaki canlılar, birincil ya da ikincil tüketiciler ile üreticileri tüketirler yani karışık bir beslenme özelliğine sahiptirler. Bu canlılar öldükleri zaman devreye
ekosistemin bir diğer parçası olan ayrıştırıcılar girmektedir. Ayrıştırıcılar bakteri, mantar gibi canlı organizmalardır ve ölü organik materyali
parçalayarak, üreticilerin kendi besinlerini meydana getirmelerinde kullanmalarına hazır hale getirirler.
Doğadaki her besin zinciri birbirlerinden bağımsız zincirler
değillerdir. Aksine tüm zincirler bir besin ağının parçasını meydana getirirler. Besin ağında ya da zincirinde meydana gelebilecek bir değişme sonucunda bütün zincirin bu değişmeden etkilendiği
görülmektedir. Bir ortamdaki zincirin bir halkasında meydana gelen aşırı azalma ya da çoğalma diğer halkaları da etkileyecektir. Kısa zaman dilimlerinde gözlenen bu salınımlar, uzun dilimlerde bir denge sistemi içerisindedir. Bazen bir ortamda birden fazla besin zincirinin bir arada uyum içerisinde bulunduğu da gözlenmektedir.
3- Biyolojik İlişkiler
Ekolojik çalışmalarda aynı habitatta yaşayan canlıların birbirleriyle olan
ilişkilerine koaksiyon denir. Bu ilişkiler tür içi ya da türler arası olabilir. Tür içi ilişkiler, aynı türün bireyleri arasında değişik amaçlarla ortaya çıkmaktadır.
Eşeysel ilişkiler (yavru üretimine dayalı ilişkiler), koloni meydana getirme (ortak hareket etme), gruplar (daha küçük bireyler topluluğu, bazı hayvanlar gruplar kurmadan yaşayamazlar), rekabetler (yuvayı koruma, eş bulma,
besin bulma) tür içi ilişkilerden bazılarıdır. Türler arası ilişkiler ise bazen olumlu, bazen olumsuz sonuçlar verebilmektedir. Bazen de aynı ortamı
paylaşan iki türün bireyleri birbirleriyle ilişkilerinde herhangi bir olumlu ya da olumsuz durumla karşılaşmazlar.
Türler arası etkileşimler 1. Tür 2. Tür
Nötralizm (iki grup birbirinden etkilenmeden yaşar) 0 0
Kommensalizm (bir tür yarar sağlarken, diğer tür etkilenmez) + 0
Mutualizm (türler karşılıklı olarak yarar sağlar) + +
Amensalizm (bir tür zarar görürken, diğer tür etkilenmez) - 0 Predasyon (bir tür yarar görürken, diğeri zarar görür) + - Parazitlik (bir tür yarar görürken, diğeri zarar görür) + -
Rekabet (rekabet eden iki tür de zarar görür) - -
+ Olumlu etkilenenler, - Olumsuz etkilenenler, 0 nötr etkilenenler
