DEĞER EĞİTİMİ
Ayşe Güngör, eşinden ayrılmış, iki çocuk annesi bir kadındır. On yıldır da özel bir şirkette muhasebeci olarak çalışmaktadır. Çalıştığı şirketin yönetim kurulunun değişmesinden sonra işlerin eskisi kadar yolunda gitmediğini fark etmiştir. Yönetim kurulu başkanı Korhan Bey şirketin hesabını özel işlerinde kullanmakta ve bu durum hakkında yönetim kurulu üyelerini bilgilendirmemektedir. Bu durumu fark eden Ayşe Güngör yönetim kurulu başkanı Korhan Bey’le görüşerek harcamalar konusunda diğer üyeleri de bilgilendirmesi gerektiği görüşünü paylaşmış ancak hiç beklemediği bir tepki ile karşılaşmıştır. Korhan Bey, Ayşe Güngör’ün sadece işlerini yapmasının gerektiğini, idari boyutlara karışmanın onun sorumluluğu olmadığını yoksa başkan olarak işine son vereceğini söylemiştir. Bu durum karşısında Ayşe Güngör yönetim kurulu üyelerini haberdar edip etmemesi konusunda kararsız kalmıştır. Sorumluluklarını yerine getirmesi gerektiğini düşünmektedir ancak Korhan Bey isterse Ayşe Güngör’ü hiçbir tazminat vermeden işten çıkarabilir. İşten atılırsa ailesinin geçimini sürdürebileceği
Sinan AKSOY, ülkesinin içinde bulunduğu ekonomik krizden dolayı yabancı bir ülkenin verdiği bursu kazanarak öğrenim hayatını yurt dışında tamamladı. Dünya çapında tanınan çok ünlü bir doktor olduktan sonra ülkesine geri döndü. Uzun yıllar süren çalışmalarından sonra belki Nobel’e bile aday olabileceği bir ilâç keşfetmişti. Bu ilâcı kendi ülkesinde üretip yurtdışına satarak ülkesinin ekonomik krizden kurtulmasını sağlamayı planlıyordu. Asya ve Afrika kıtalarında görülen önemli bir hastalığın tek çaresi olan bu ilâcın üretilip satılması ile Doktor Sinan’ın ülkesindeki ekonomik kriz çözümlenebilirdi, ancak bu hastalığın kurbanı olan Afrikalı fakir insanlar ilâcın maliyetinin yüksek olmasından dolayı ilâcı ithal edemeyeceklerdi. Doktor Sinan ilâcın maliyetini düşürürse de ülkesinin içinde bulunduğu ekonomik kriz daha da büyüyecekti. Doktor Sinan ne karar vereceğini bilmiyordu.
Küçük bir kasaba olan Koma’da halkın çoğu aynı fabrikada çalışmaktaydı. Zaten kasabada bu fabrikadan başka da fabrika yoktu. Fabrikanın sahibi İlhan Bey
kasabanın her şeyi olmuştu. Kasabada yaşayan hemen herkes onun fabrikasından geçimini sağlıyordu. İlhan Bey sadece kasabalıyı fabrikasında çalıştırmakla kalmıyor, hayır işlerinde de katkıda bulunuyordu.
Bir süre sonra kasabada anlaşılamaz şekilde çocuklar hastalanmaya başladı. Kasabalı bu hastalığın sebebini bulamayınca ilden sağlık görevlileri çağrıldı. Yapılan
araştırmalar sonucunda fabrikanın ürettiği atık maddelerin çevreye yayıldığı ve çocukların bu sebepten hastalandığı fark edildi. Yasalara göre çevreyi kirletmenin cezası ağır hapis cezası idi. Hastalanan iki çocuğun ailesi İlhan Bey’e gerekli cezanın verilmesi için dava açtı. Davaya bakan hâkim yanında binlerce kişi çalıştıran ve
kasabanın gelişmesini sağlayan İlhan Bey’e vereceği ceza ile tüm kasabanın hayatını değiştirebilirdi.
Bir yandan da davacı ailelerin ve hasta çocukların geleceğini düşünüyordu. Hâkim
henüz bir karar verememişti. 4
Erdoğan Bey büyük bir otelin sahibidir. Kendisine yardımcı olması için işe yeni bir
otel müdürü almak istedi fakat uygun bir müdür bulmak çok zordu. Uygun özellikleri taşıyan sadece bir kişi bulabilmişti. Fakat Samuel adındaki bu kişi Afrikalı idi. Erdoğan Bey’in Afrikalı insanlara karşı herhangi bir önyargısı yoktu ama Bay Samuel’i işe
almaktan çekiniyordu. Çünkü müşterilerinin birçoğu Afrikalıları sevmiyorlardı. Eğer Samuel otelde çalışırsa müşterilerinin başka otellerle anlaşarak onunla
çalışmayabileceklerini düşünüyordu.
Erdoğan Bey, Samuel kadar uygun niteliklere sahip birini bulamamıştı ancak müşterilerini kaybetme pahasına Samuel’i işe alıp almama konusunda kararsız kalmıştı.
Niçin? – Çocuklara değerleri niçin öğretmeliyiz?
Ne? – Çocuklara kazandırılması gereken değerler nelerdir?
Ne Zaman? – Çocuklara değerleri ne zaman öğretmeye başlamalıyız?
Nerede? – Çocuklara değerleri nerede öğretmeliyiz?
Kim? – Çocuklara değerleri kimler öğretmeli?
Nasıl? – Çocuklara değerleri nasıl öğretebiliriz?
(Doğanay, 2008)
Değer: Davranışlara genel olarak rehberlik eden ilkeler ve temel inançlar, eylemlerin iyi ya da istenilen olarak yargılandığı standartlar (Aktaran: Doğanay, 2008).
Değerlerin Sınıflandırılması;
• Bilimsel Değer: Bilimsel gerçek.
• Ekonomik Değer: Yararlı ve pratik olan.
• Estetik Değer: Simetri, uyum ve form.
• Sosyal Değer: Başkalarını sevme, bencil olmama.
• Politik Değer: Her şeyin üstünde kişisel güç
• Dini Değer: Dini uğrunda dünyevi hazları feda eder.
Tutum: Bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını düzenli bir biçimde oluşturan bir eğilim.
İnanç: Bir söylem, olay ya da düşüncenin doğruluğu hakkındaki kanılarımızdır (Aktaran, Doğanay, 2008).
Karakter: Değer verilen norm ve geleneklere uygun davranmadır (Aktaran, Doğanay, 2008).
Erdem: Yüksek düzeyde ahlaki mükemmellik standardı (Aktaran, Doğanay, 2008).
Ahlak: Davranışlarımıza rehberlik eden norm ve standartlar.
Etik: Davranışları doğru ve iyi ya da yanlış ve kötü olarak yargılamak için oluşmuş norm ve standartları ifade etmektedir (Aktaran, Doğanay, 2008).
Demokrat yurttaşların yetiştirilmesi, Duyuşsal özellikler,
Mutlu bireyler,
Değerleri Niçin Öğretmeliyiz?
Hangi Değerleri Öğretmeliyiz?
Değerler Ne Zaman, Nerede ve Kim
Tarafından Kazandırılmalıdır?
Değer Eğitimi
Yaklaşımları
1. Değerlerin Doğrudan Öğretimi
Yaklaşımın temelinde yetişkinlerin çocuklara ahlaki değerleri doğrudan öğreterek, onların davranışlarını şekillendirme ve iyi alışkanlıklar kazandırma görev ve sorumluluğu olduğu inancı yatmaktadır.
Yetişkinler doğru ve gerekli olarak düşündükleri temel değerleri belirler ve bunları telkin ve empoze etmeye dayalı bir yaklaşımla efsanevi kahramanlar, öyküler, töresel oyunlar aracılığıyla öğretiler.
1. Değerlerin Doğrudan Öğretimi
Öğretmen örnek bir olay oluşturur ve bu olayı ve olası iki sonucu iki farklı karta yazar. Bu iki olası sonuçtan birisi olumlu diğeri de olumsuz bir sonucu ifade etmektedir. Daha sonra öğretmen bu kartların diğer tarafına her iki sonucun olası uzun vadeli doğrularını yazar. Bu kartlar öğrencilere verilerek oyun şeklinde oynamaları istenir.
Telkin, beyin yıkamada olduğu gibi, eğer insanlara sürekli tekrar ederek neyin kötü olduğunu söylersen, o yönde davranacakları sayıltısına
2. Değerleri Belirginleştirme
Doğrudan yaklaşımların tersine bu yaklaşımda bireyin neye değer verip neye değer vermeyeceğine başkalarının telkiniyle değil, alternatifler ve olası doğurgularını inceledikten sonra özgürce kendisinin karar vermesi esastır.
2. Değerleri Belirginleştirme
Bir değerin kazanımında birbirinden farklı üç adımın bulunduğu ve bu adımların içinde de farklı etkinliklerin yer aldığını vurgular.
Seçme
1. Çocukların özgürce seçim yapmasını özendirme,
2. Seçenek durumuyla karşılaşıldığında, alternatif seçenekler oluşturmaya yardımcı olma,
3. Her bir alternatifin doğurguları üzerinde düşünülerek alternatifleri
2. Değerleri Belirginleştirme
Ödüllendirme
4. Çocukları neyin ödüllendirilip korunduğu konusunda düşünmelerini özendirme,
5. Seçeneklerini başkalarının onaylanması için fırsatlar sunma.
Davranma
6. Çocukları seçimleriyle tutarlı yaşaması ve davranması için özendirme,
7. Yaşamında daha sonraki anlarında bu davranışın tekrarlanması için çocuklara yardımcı olma.
2. Değerleri Belirginleştirme
Bu yaklaşımda kullanılabilecek diğer bir etkinlik ise çalışma kağıtları kullanmaktır. Çalışma kağıtları bir paragraflık yazı olabileceği tek bir söz de olabilir.
«İnsanların güvenini kaybedeceğime para kaybederim daha iyi.»
R. Bosch Bu sözün senin için anlamı nedir?
Bosch niçin böyle düşünüyor olabilir?
Herkes aynı şekilde düşünüyor olabilir mi?
2. Değerleri Belirginleştirme
Kesinlikle yapılmaması gerekenler;
• Öğrencilerin belirttikleri değerler kesinlikle eleştirilmemeli ya da öğretmen kendi değerini öğrenciye belirtmemeli.
• Öğrencilere yanıt vermeleri için baskı oluşturulmamalı.
• Tartışmalar çok uzun tutulmamalı.
• Grup için uygun olabilecek bir soru, bireysel olarak sorulmamalı.
• Öğrencilerin sahip olduğu duyuşsal özelliklerin hepsi değer belirginleştirme için kullanılmamalı.
3. Değer Analizi
Bu yaklaşımın temel amacı öğrencilere, karşılaştıkları değerlerle ilgili sorunlar hakkında karar verebilmek için bilimsel araştırma ve mantıksal düşünme sürecini kullanabilmelerine yardımcı olmaktır.
1. Değer sorununu belirleme.
2. Karşılaşılan değer sorununu açıklığa kavuşturma 3. Sorun hakkında bilgi ve kanıtlar toplama
4. Bilgi ve kanıtların uygunluğunu ve doğruluğunu değerlendirme 5. Olası çözüm yollarını belirleme
6. Çözüm yollarının her birinin olası doğurgularını belirleme ve değerlendirme
4. İkilem Tartışması
Lawrence Kohlberg ahlaki değerlerin kazanımının, değerlerin başkaları tarafından değil, kişinin bilişsel ahlaki gelişim düzeyine göre şekillenen akıl yürütmesi sonucunda oluştuğunu belirtmiştir.
Kohlberg ikişer düzeyden oluşan üç evreli, toplam altı basamaklı zihinsel ahlaki gelişim kuramını geliştirmiştir.
• Birinci Evre: Gelenek Öncesi
• İkinci Evre: Geleneksel
• Üçüncü Evre: Gelenek Ötesi
4. İkilem Tartışması
I. Gelenek Öncesi Düzey
1. Dönem: Ceza-İtaat (4-5 yaş): Cezadan kaçındığı için kurallara uyar.
2. Dönem: Çıkara Dayalı Alış-Veriş (6-9 yaş): Ödüle ulaşmak için kurallara uyar.
II. Geleneksel Düzey
3. Dönem: Kişiler Arası Uyum (10-15 yaş): İyi çocuk evresinde olup başkalarının onayını almak için kurallara uyar.
4. Dönem: (Kanun ve Düzen (15-18 yaş): Otoriteye, sosyal kurallara ve kanunlara suçluluk ve dışlanma kaygısından dolayı uyar.
III. Gelenek Ötesi Düzey
5. Dönem: Sosyal Anlaşma (18-20 yaş): Davranışlarına insanlığın mutluluğu için gerekli olan ahlaki ilkelere yön verir.
4. İkilem Tartışması
Ahlaki ikilem iki farklı değer ilkesinin çatıştığı gerçek yaşam problemleridir.
Fenton’a göre iyi bir ahlaki ikilem;
• Derste ele alınan konuyla ilişkili olmalı,
• Mümkün olduğunca basit olmalı,
• Tek bir yanıt yerine, farklı yanıt seçeneklerini içerecek şekilde açık uçlu olmalı,
• Çatışmanın akıl yürütme boyutuna odaklanılmasına yardımcı olmalıdır.
• Öğrenci düzeyine uygun olmalıdır.
Değer Eğitimine Bütüncül Yaklaşım:
Kohlberg’in Adil Topluluk Okulları
Bu yaklaşımın temelinde, okul yapısını çocukların karar alma ve yürütme sürecine katılabilecekleri doğrultuda demokratikleştirmek ve çocuklara demokrasinin ilklerini öğrenirken paralel uygulama olanakları sağlamak yatmaktadır.
Bu okullarda üç farklı komite bulunmaktadır.
a. Danışma Kurulu
b. Haftalık Toplantılar
