Prof. Dr. Gökalp İşcan
Sabit yağlar bitkilerin yağlı tohum veya
meyvelerinden sıkma ve çözücü ekstraksiyonu
gibi yöntemler ile elde edilen trigliseritlerden
oluşan doğal ürünlerdir.
Gıda olarak kullanılan yağlardan
üretim tekniği ve bileşimleri
bakımından farkları olan bu
kıymetli yağlar dermatolojik
uygulamalarda uçucu yağların
bir çözücüsü ve taşıyıcısı olarak
kullanılmaktadır. Fiyatları
yemeklik yağlara göre çok
yüksektir.
Bazı istisnalar dışında aromaterapide kullanılan sabit yağlar soğukta sıkma (en fazla 40°C uygulanabilir) ile elde
edilirler ve doğal besleyici ve tedavi edici içeriklerini ve
kokularını tamamen korurlar.
Bu yağlar bileşimlerinin %95’ini oluşturan lipitlerin yanında sahip oldukları vitaminler, mineraller ve farklı yapıdaki biyoaktif kimyasal bileşikleri ile nemlendirme
özellikleri yanında bazı cilt problemlerinde tedavi edici
değere de sahiptirler.
Sabit yağların sahip oldukları yapı taşları yağ asitleridir. Bu yağ asitleri kimyasal yapılarındaki farklılıklara göre OMEGA-3, -6, -9 gibi sınıflara ayrılırlar.
Sabit yağlarda en sık rastlanan yağ asitleri 16-22 Karbon sayısına sahip olanlardır.
Palmitik, oleik, linoleik asit önemli örneklerdir. Bu asitlerin yağlardaki doğal oranları yağdan yağa değişiklik gösterir.
1. Ham yağ: Daha sonra rafine edilecek doğrudan tüketime uygun olmayan bitkisel yağdır.
2. Natürel yağ: Mekanik yöntemle ve ısı uygulaması ile elde edilen, saflaştırmak
amacı ile sadece su ile yıkama, çöktürme, filtrasyon ve santrifüj işlemleri yapılan yağdır.
3. Rafine yağ: Trigliserit yapısı aynı kalan çeşitli yöntemlerle rafine (nötrleştirme, ağartma, koku giderme, dondurma vs.) edilmiş yağdır.
4. Soğuk preslenmiş natürel yağ: Doğrudan tüketime uygun olan, ısıl
işlem olmaksızın sadece mekanik yöntemle elde edilen yağdır.***
• Aromaterapi uygulamalarında çoğunlukla «soğuk preslenmiş natürel yağlar» kullanılır.
• Soğuk pres yağlar, sıcaklığı kontrol altında tutabilen 40oC’yi aşmaması sağlanmış, ekspeller pres veya hidrolik pres makinaları ile bazen de geleneksel yollarla elde edilir.
• Aromaterapi uygulamalarından biri olan uçucu yağ masajında kullanılan taşıyıcı yağların uçucu yağ karışımının aromasını değiştirmesi istenmez.
• Bu nedenle çok ağır kokuya* sahip veya
uygulanamayacak kadar yoğun yağlar rafine
edilerek kullanılırlar.
Aromaterapide kullanılacak sabit yağlar, organik üretim sertifikasına sahip olan, İyi üretim uygulamaları standartlarında göre soğukta sıkma ile elde edilmiş saf ve bileşimi belirli olan yağlardan seçilir.
Bu yağlarda sentetik koruyucular, pestisitler,
herbisitler, çözücü artıkları, hormon gibi
maddeler kesinlikle olmamalıdır.
Sabit yağlar aromaterapi uygulamalarında tek başlarına kullanılmazlar. Bir önceki dersimizde bazı örneklerini verdiğimiz uçucu yağların taşıyıcısı görevini görürler.
Sağlık profesyoneli tarafından başka şekilde önerilmemiş ise genellikle aşağıdaki oranlarda karıştırılarak kullanılırlar:
3 ay-24 ay bebeklerde 1000 kısım sabit yağa 25 kısım uçucu yağ,
2-6 yaş çocuklarda 100 kısım sabit yağa 1 kısım uçucu yağ,
6-15 yaş 100 kısım sabit yağa 2 kısım uçucu yağ,
15 yaş ve üzerine 100 kısım sabit yağa 4 veya 5 kısım uçucu yağ karıştırılır.
Sabit yağların temel ve ortak özelliği; cildin bozulmuş bariyer özelliğini geri kazandırması veya koruması ile nem kaybını azaltarak, cildin kendi kendini tedavi etmesini sağlamaktır.
Bunun dışında; sahip oldukları bazı doğal maddeler sayesinde;
AKNE OLUŞUMUNU ENGELLEME
ATOPİK DERMATİTTE BAZI POZİTİF ETKİLER
YARA İYİLEŞMESİNİ HIZLANDIRMA
ANTİMİKROBİYAL ETKİLER
ENFLAMASYONA KARŞI ETKİLER
OKSİDATİF STRES, YAŞLANMA VE CİLT KANSERİNE KARŞI KORUYUCU ETKİLER
…gösterirler.
• Bundan sonraki kısımda, aromaterapide en çok kullanılan sabit yağlara bazı örnekler verilecektir.
• Ancak her şeyden önce güvenli kullanıma dikkat edilmelidir!
• Sabit yağlar oldukça masum görünse de aromaterapide kullanılanlar içeriği çok zengin soğuk sıkım yağlar olduklarından içlerinde bulunan bazı maddeler kişilerde alerjik durumlara sebebiyet verebilir. Bu tip ürünler kullanmadan önce mutlaka kol içine 2-3 damla uygulanıp 15-20 dk beklenir. Herhangi bir reaksiyon, kızarıklık, döküntü, kaşıntı vb.
görülmezse sağlık profesyonelinin önerdiği doz ve şekilde cilde uygulanabilir.
• Bazı yağlar kişiden kişiye farklı etkiler gösterebilir. Cilt tipi, yaş, cildin durumu ve cinsiyete göre farklı etkiler gösterebilir.
• Örneğin badem ve zeytin yağları ergenlik çağındaki bir bireyde sivilce ve akne oluşumunu arttırabilir.
• Hindistan cevizi bazı bireylerde çok iyi bir nemlendirici iken, bazı bireylerde porları tıkayarak siyah nokta ve sivilce oluşumunu tetikleyebilir. Kişi küçük miktarlarda deneyerek yağın cildinde beklediği etkileri gösterip göstermediğini denemelidir.
• Soluk sarı renkli, hafif kokulu ve orta yoğunluktadır. Tatlı varyetesi kullanılır.
• Çok hızlı emilmez ciltte yağlı his bırakır. Oleik asitçe zengindir.
• Yaşlanma karşıtı ve yüksek nemlendirme özelliklerine sahiptir.
• Hassas, kuru ve yaşlı yıpranmış ciltler için tercih edilen yağdır.
• Deri tahrişlerini önleyici ve haricen yumuşatıcı ve yara iyi edici olarak kullanılır.
• Olgun meyvelerinden soğukta sıkma yöntemi ile elde edilir.
• Oleik asitçe zengindir.
• Trigliseritler dışında içeriğinde 200’den fazla madde belirlenmiştir. E vitamini bakımından zengindir.
• Viskozitesi fazla ve aroması çok belirgindir. Bazen asitliği çok yükseldiğinden hassas bölgelere ve yüze sürülmesi uygun değildir.
• Ağrı kesici etkileri yanında, antienflamatuvar (yangı giderici) etkisi çok yüksektir.
• Güneş ışınlarından koruyu etkisi yoktur. Bu yağ cilde sürülerek güneş altında uzun süre kalınmamalıdır.
• Aromaterapide meyvelerinin soğukta sıkılması ile elde edilen yağ kullanılır.
• Açık sarı ve berraktır, kendine has kokuya sahiptir.
Linoleik asitçe zengindir.
• Linoleik asit içeriğinin fazla olması cilt bariyer özelliklerini arttırır, ciltten nem kaybını minimuma indirir. Akneye eğilimi olan genç ciltlerde tercih edilir.
• A, D ve E vitaminleri, çeşitli mineraller taşır. Tüm cilt tiplerine uygundur.
• Genellikle masaj yağı olarak tercih edilmektedir. Tek başına kullanılabildiği gibi, üzüm çekirdeği yağı veya badem yağı ile %50 oranında karıştırılarak kullanımı tercih edilir.
• Kabuk ve etli kısımlarından soğukta sıkılması (<40oC) ile elde edilir. Piyasada çözücü ekstraksiyonu ve rafine edilmiş ürünler çoğunluktadır. Esmer yeşil renkte olan bu yağ rafine edilirse açık sarı bir renk almaktadır.
• Oleik asitçe zengin bu yağda ayrıca lesitin, vit A, D ve çeşitli karotenler mevcuttur. Yüksek D vitamini ve Potasyum içeriğine sahiptir.
• Avokado yağı egzama, sedef*, güneş yanığı ve kepeklenme problemlerinde tedavi edici özelliklere sahiptir.
• Kayısı çekirdeklerinden soğukta sıkma veya çözücü ekstraksiyonu ile elde edilir.
• Sarı/turuncu renkte, hafif kokuludur. Ciltten emilimi hızlıdır.
• Kayısı çekirdeği yağı, özellikle bebek ve çocuk vücut losyonlarında* (patentli ürünler mevcut) yer almaktadır.
• Egzamada özellikle kaşınma ve iritasyona karşı etkilidir.
Kırışıklıklara karşı, yaşlı ciltlerde kullanımı yaygındır. Saç
dökülmelerine ve kepeğe karşı kullanılan preparatların terkibine girer.
• Gıda takviyesi olarak ve kozmetik sanayiinde sıklıkla kullanılır. Yapılan çalışmalar dahilen kullanıldığında antienflamatuvar, kalp koruyucu, antimikrobiyal ve sitotoksik etkilerini gösterilmiştir.
• Kateşinler, E vitamini, rezveratrol, kersetin, karoten bileşikleri ve fitosterollerce zengindir. Mineral zenginliği dikkat çekicidir.
• Üzüm çekirdeği yağının derinin üst katmanlarında yüksek nemlendirme özelliği ve antioksidan etkilerinin gösterir. Antialerjiktir.
• Tüm cilt tiplerinde kullanılsa da genelde yağlı ciltler için uygun bir seçenektir.
• Hafif bir yağdır. Neredeyse kokusuz ve renksizdir.
• Buğday embriyosundan; soğuk pres, süperkritik akışkan veya çözücü ekstraksiyonu ile elde edilir.
• Bir ton buğdaydan ancak 20 kg rüşeym (embriyo), 20 kilogram rüşeymden de 1 kg. rüşeym yağı elde edilebilir.
• E vitamini içeriği çok yüksektir. Özellikle yaşlanmış ciltlerde tercih edilir.
Antioksidan ve cildi yenileyici özellikleri yüksektir.
• Sedef hastalığı ve egzamada, cilt kırışıklıklarında, lekelere karşı hazırlanan preparatlarda yer alır. Saç dökülmesini geciktirir.
• Bazı bünyelerde alerjik olabilen bu yağ, çok yoğun ve çok kokulu olmasından dolayı saf halde kullanılamaz.
• Hindistan cevizi yağı virjin, rafine ve fraksiyonlanmış olarak karşımız çıkar. Virjin ve Rafine Hindistan cevizi yağı margarin kıvamındadır. Bu yağ genellikle kozmetik, sabun ve saç preparatlarının terkibine girmektedir. Fraksiyonlanmış yağ berrak ve kokusuzdur. Masaj yağı olarak kullanılır.
• Doymuş yağ asitlerince zengindir. Son zamanlarda gıda olarak da kullanımı yaygınlaşmıştır.
• Nemlendirme özelliği çok yüksektir. Saç bakımında sık kullanılır. Özellikle saçlardan su ve protein kaybını engellediği bildirilmiştir. Antimikrobiyal etkili bu yağ çoğu ciltte akne oluşumunu engeller. Ancak bazı ciltler için porları tıkayıcı olabilir.
• Soğukta sıkma yoluyla elde edilen açık sarı renkli bu yağ, hafif bir fındık kokusuna sahiptir.
• Yağ cilde yüksek nüfuz oranıyla ve hafif büzücü etkisiyle aromaterapide kullanılan önemli yağlardandır.
• Kuvvetli antioksidan etkilere sahiptir.
• Yumuşatıcı özellikte olup ve cilt bariyerinin rejenerasyonunda etkilidir. Aynısafa yağı elde edilmesinde ekstraksiyon yağı olarak kullanılır.
• Tohumlardan sıkma ile elde edilen bu yağ gıda olarak kullanımı yanında, kozmetik preparatlarda da yer almaktadır.
• Cilde yumuşak ve parlak bir görünüm kazandırması yüzünden sıklıkla tercih edilir.
• Saçlı deri ve kepek problemlerinde kullanılan formüllerde yer alır.
• Akneye eğilimli ciltlerde tercih edilir.
• Bileşiminde cildin rengini açan maddeler tespit edilmiştir.
• Soğukta veya sıcakta sıkma ile elde edilen açık kahve renkli bu yağ linoelik asitçe zengindir.
• Antioksidan özelliklere sahip bu yağ, E vitamini yanında, zengin yağ asidi ve mineral çeşitliliğine sahiptir.
• Yaşlanmaya karşı krem ve losyonlarda sıklıkla kullanılmakta, yumuşatıcı ve nemlendirici özelliklerinden dolayı aromaterapi masaj yağı karışımlarında yer almaktadır.
• Ezan çiçeği, Akşam Çuha çiçeği, Eşek otu olarak da bilinen bu yağ, bitkinin tohumlarında elde edilir.
• Evening primrose oil (EPO) olarak da bilinir.
• Bu yağın en büyük özelliği taşıdığı özel yağ asitleri (Gama-linolenik asit=GLA) ile atopik dermatit ve diğer egzama türlerinde, akut veya kronik cilt kuruluklarında etki göstermesidir.
• Boraj yağı olarak da bilinen bu yağ bitkinin tohumlarından soğukta sıkma ile elde edilir, açık sarı- yeşilimsi renklidir. Raf ömrü kısadır!
• Akne, egzema ve sedef hastalıklarının tedavisinde etkilidir. Ciltte yoğun nemlendirme özelliklerine sahiptir. GLA içeriğinden dolayı kuvvetli anti antienflamatuvar etkisi vardır.
• Bebeklerdeki dermatitlerde uzman kontrolünde başarılı sonuçlar vermektedir.
• Tohumlarından sıcakta sıkılarak elde edilen kakao yağı (%30-35 verimle) beyazımsı renkli, özel kokulu, oda ısısında katıdır.
• 35 oC den itibaren sıvı hale geçer.
• Kakao yağı ciltte yumuşatıcı ve tedavi edici özellikte olup, yaralanmış, çatlamış ve tahriş olmuş ciltlerde iyi bir koruma bariyeri oluşturur.
• Özellikle hamilelikle ilişkili cilt çatlakları ve emzirme döneminde meme başı tahrişini gidermede kullanılan preparatlarda sıklıkla kullanılır. Ancak bu etkisi bilimsel çalışmalar ile ispatlanmamıştır.
• Sheae butter olarak da bilinen bu yağ Orta Afrika’da yetişen Karite ağacı meyvelerinden soğukta sıkma ile elde edilir.
• Atrofik (çukurlu) akne izleri ve kırışıklığa karşı kullanılır.
• Ciltte kuvvetli nemlendirme, yumuşatma, görünüm düzeltici, etkili bir nem koruma bariyeri, antienflamatuvar, UV koruyucu (3-4 spf) ve kolajen üretimini arttıran özellikleri sebebiyle günümüzde kozmetik endüstrisinin vazgeçilmez üründür. 2000 den fazla üründe mevcuttur.
KANTARON YAĞI
• Bu yağ şimdiye kadar gördüğümüz yağlardan çok farklıdır. Meyve veya tohumların sıkılması ile değil, Sarı Kantaron bitkisinin çiçeklerinin bir sabit yağ içerisinde bekletilmesi ile elde edilir. Bu amaçla genellikle zeytin yağı kullanılır.
• Sarı kantaronun yağlı preparatları akut yara ve bereler, kas iltihaplanması (miyalji), kas ağrısı, yatak yaraları ve birinci derece yanıklarda kullanılmaktadır.
SUNUMLARDA KULLANILAN BAZI GÖRSELLER AŞAĞIDAKİ TELİFSİZ KAYNAKLARDAN SAĞLANMIŞTIR.
https://pixabay.com/tr/
https://www.pexels.com/
http://gorselarsiv.anadolu.edu.tr/Photo https://freerangestock.com/
KATILIMINIZ İÇİN TEŞEKKÜRLER…
KAYNAKÇA
1. K. Hüsnü Can Başer, Gerhard Buchbauer, Handbook of Essential Oils;Science, Technology, and Applications, CRC Press, Boca Raton, 2010.
2. Jean Valnet, Aromathérapie, 11 th Ed., Maloine, Paris, 1990.
3. D. Gary Young, Aromatherapy. The Essential Beginning, alt Lake City, UT, 1995.
4. Thomas Sandoz, Alternatif Tıp Tarihi, Dost kitapevi yayınları, Ankara, 2010.
5. Jan Kusmirek, AROMATHERAPY for the family,4th Ed., Wigmore Publications Ltd., London, 1993.
6. Shirley Price, Practical Aromatherapy, 2nd Ed., London, 1993.
7. Maria Lis-Balchin, Aromatherapy Science: A Guide for Healthcare Professionals, Pharmaceutical Press, USA, 2006.
8. Len Price,Shirley Price, Aromatherapy for Health Professionals, Elseiver, 2012.
9. Evans, W. C. (2009). Trease and evans' pharmacognosy E-book. Elsevier Health Sciences.
10. Joswiak, D., Kinney, M. E., Johnson, J. R., Kolste, A. K., Griffin, K. H., Rivard, R. L., & Dusek, J. A. (2016).
Development of a health system-based nurse-delivered aromatherapy program. JONA: The Journal of Nursing Administration, 46(4), 221-225.
