Yayın ilkeleri, izinler ve abonelik hakkında ayrıntılı bilgi:
E-mail: bilgi@uidergisi.com Web: www.uidergisi.com
Uluslararası İlişkiler Konseyi Derneği | Uluslararası İlişkiler Dergisi Söğütözü Cad. No. 43, TOBB-ETÜ Binası, Oda No. 364, 06560 Söğütözü | ANKARA
Tel: (312) 2924108 | Faks: (312) 2924325 | Web: www.uidergisi.com | E- Posta: bilgi@uidergisi.com
Küreselleşen Kültür ve Değişen Yerleşik Siyasal Konumlar
Kudret Bülbül
Dr., Kırıkkale Üniversitesi, Kamu Yönetimi Bölümü
Bu makaleye atıf için: Bülbül, Kudret, “Küreselleşen Kültür ve Değişen Yerleşik Siyasal Konumlar”, Uluslararası İlişkiler, Cilt 3, Sayı 9 (Bahar 2006), s. 205- 245.
Bu makalenin tüm hakları Uluslararası İlişkiler Konseyi Derneği’ne aittir. Önceden yazılı izin alınmadan hiç bir iletişim, kopyalama ya da yayın sistemi kullanılarak yeniden yayımlanamaz, çoğaltılamaz, dağıtılamaz, satılamaz veya herhangi bir şekilde kamunun ücretli/ücretsiz kullanımına sunulamaz. Akademik ve haber amaçlı kısa alıntılar bu kuralın dışındadır.
Aksi belirtilmediği sürece Uluslararası İlişkiler’de yayınlanan yazılarda belirtilen fikirler yalnızca yazarına/yazarlarına aittir. UİK Derneğini, editörleri ve diğer yazarları bağlamaz.
ve Yerle!?ik
Kudret BULBUL *
Modernle~me silrefleri ife birlikte, gefmi§te olmadlgl kadar ya§amm Jarkh boyutlarmda bir standartla~mamn gerfekle~tigi, bununla birlikte killturiln bu sureflerden daha baglmslz kaldlgz soylenebilir. Bu fall§mada, ekonomik, politik ve teknolojik olarak benzer teknik, kurum ve kurallarz kullanmakla birlikte, !culturel olara!c Jarkh kompartmanlar bifiminde ya~ayan toplumlarm, bu Jarklzlzklarml silrdilrebilme potansiyellerinin kilreselle~me ile geli§en sureflerle birlikte fok daha azaldlgl vurgulanarak kulturel alanda ya§anan ve ya§anacak geli§melerin kureselle§menin bellei de onceki donemlerden temel Jarkh yonunil olu§turacagma deginilmekte, killturel alana ili§kin tartl§malarzn ve tezlerin temel siyasa yapici ulusal organ olarak TBMM ilyelerince nasll algllandzgl ve yorumlandzgz ara§tmlmaktadlr. Kulturel kilreselle§me alanmda TBMM uyelerince sergilenen yakla§lmlarm, AK Parti ve CHP temelinde ve diger dagllzmlarda, genel olarak Jarkltla§masma ragmen, bu Jarkllla§manm genel leuramsal tartl§malardan fok Jazla ayrz§madlgl, ilgili tartl§malarm Tilrkiye'ye ozgu degil, ama Tilrkiye'de de yaptlmakta oldugu belirtilebilir.
Anahtar Kelimeler: Killtilrel Kureselle§me, Turkiye, Milletvekilleri, AKP, CHP Globalization of Culture and Change of Established Political Positions
ABSTRACT
This article argues that the modernization process has created standardization in different areas oj life, while culture has been relatively and independently preserved during this process. Nevertheless, it is difficult Jor societies to sustain independent compartments in the cultural area while employing standardized techniques, institutions, and principles in the areas oj economics, politics, and technology. This article explores the reflections oj members oj the Turkish Grand National Assembly (TGNA) on cultural globalization, since the TGNA is the main policy maker in Turkey. Although the perceptions oj TGNA members generally differ, according to whether they are members oj the AKP (Justice and Development Party) the CHP (Republican People's Party), their approaches do not depart greatly Jrom that expected from general theoretical discussions. The approaches oj the members oj parliament
(MPs) do not pertain to Turkey only.
Keywords: Cultural Globalization, Turkey, Turkish MPs, AKP, CHP
• Dr., Kmkkale Universitesi, iiBF, Kamu Yonetimi Boliimii, Siyaset Bilimi ABO.
IJLUSlARARASllli$KilEIl, Cilt 3, Say! 9, Bahar 2006, s. 205-245.
ULUSLARARASlill~KilEIi / INTEHNA TIONALREUlTlIlNS
Biitiln bir insanhk tarihinin, Marx'l ammsayarak, pozitH ve negatif boyutlan He gittik<;:e artan ili~kiler agmdan oldugu soylene- bilir. Artan ili~kiler agl dogal olarak bir bir standartla~-
maYl da beraberinde getirmektedir. Modernle~me siire<;:lerinin de etkisi ile, benzer ekonomik, siyasal, teknolojik, bilimsel ve kurallan
payla~an iilke ve uluslarm gun ge<;tik<;e artmasl bu etkile~imin bir uz- antisldlr. Bununla birlikte bu siire<;:te kiiltilrel alanm goreee olarak daha ozgiin kaldlgl soylenebilir. Bu alanda ya~anan karga~a nedeniyle Baudrillard'm "bugiin her~ey kiiltiireldir/11 yakla~lmmm, ba~ka
zamanlara gore, bugiin i<;in ikna ediciligi daha yuksek goriinmektedir.
Bu <;ah~ma, kiiltiirel kiireselle~me siire<;:leri He gelen tartI~malan, te- mel tezleri 22. donem TBMM iiyelerinin nasll algIladlklanm ve yorum- ladlklanm ortaya koymaYl ama<;lamaktadlr. Temel siyasa yaplel organ ve iilkenin geleeeginde en etkili soz sahibi kurum olarak TBMM iiyelerinin kiiltiirel kiireselle~me tezlerine ili~kin yakla~lmlarmm ortaya konmasl, Tiirkiye ozelinde, sadece kiiresel geli~melerin yerel! ulusal kurumlar tarafmdan nastl anla~Ildlgml ortaya koymakla kalmayaeak, boyle bir ara~tIrma, aym zamanda, TBMM iiyelerinin yaklar;amlanndan hareketle, (daha dogru bir Hade He Medis <;ogunlugunu olu~turan AKP ve CHP'li milletvekillerinin yakla;.nmlarmdan hareketle) ilgili tarb~ma
larm ne tilr bir poHtik ayn~malara yol a<;t1gml ya da siyasal farkhla~
mamn ilgili tartl~malarda ne tilr farkh algIlamalara neden oldugunu gormemize de katkl sagIayaeakhr.
Bu <;er<;evede <;ah~mada TBMM iiyelerinin;
@) kiiresel1e~menin bir medeniyetler <;:at1~masl, Amerikanla~ma olup 0lmadlg1, <;ok kiiltiirliiliigii destekleyip desteklemedigi gibi kiiltii- reI kiireselle~me alamnda iled siirulen temel tezleri nasll deger- lendirdikleri;
e kultiirel kureselle~me tarh~malanmn Turkiye'ye yanslmalan bag- lammda, kureselle1?menin Turk kiiltilriinii tehdit edip etmedigi, ulus-altI kimlik ve kiilturlerin kendilerini rahathkla Hade edebil- meleri ve kiiresel1e~meye ili~kin izienileeek kiiltiirel politikalar baglammda ne dU1?undukleri ara~tmlacakhr.
1 Mike, Featherstone, Undoing Culture, Globalization, Postmodernism and Identity, Londra, Sage Publications, 1995, s. 2-3.
Kiireselle§en Kiiltiir ve Degi§en Yerlefjik Siyasal Konumlar
ekonomik, siyasal ve teknolojik kurum ve kurallara sahip ragmen, toplumlarm kulturel farkhhklanm g6receli olarak, yakm zamanlara kadar daha muhafaza ettikleri s6ylenebilir. Farkh alanlardaki ulusalhklann, ulusal duzeylerin (ulusal sunrlar, ulusal kimlikler, ulusal ekonomi, tarih, kultiir in~aalan) bu muhafazadaki te- mel etken olduklan Hade edilebilir. Belki de bu nedenle, ekonomik, si- yasal, teknolojik ve diger boyutlan ile kar~l1a~tmldlgmda, sadece kap- sam baklmmdan degil, i<.;erik baklmmdan da kuresellet>menin kulturel boyutunda g6rece olarak daha "farkh" ve "yeni" tarh~malar, <;ok daha yogun <;ah~malar ve anla~mazhklar gozlenmektedir2•
Kulture iH~kin tarh~malar i<;:in sum <;:izebilmek olduk<.;a gu<;
g6runmektedir. Kureselle~menin kUlhlrlerin yeniden canlan- masma katklda bulundugundan, bu sure<;:te yerel kUlturlerin tamamen yok olacagma kadar birbiri He tam amen <;eli~en g6ru~lere kadar \~ok
dagnuk bir yakla~lmlar sergilenmektedir. Bu noktada Appa- durai, bugun ya~adlg1mlz temel problemlerden birisinin kUlhlrel ho'"
mojenle~me ve heterojenle~me arasmdaki gerginlik oldugunu belirtir3 Binghamton'daki New York Devlet Universitesi'nde 1989'da "Kultlir, Klireselle§me ve Dunya Sistemi" adh sempozyumda sun ulan bildirileri derleyen Anthony King i<;in ise onlimlizdeki hi<;:bir sorun "kUlhlrun kureselle§mesine ili~kin sorunlann kavramsalla~tmlmasl ve <;:6zlim- lenmesinin alternatif yollanmn bulunup <;:lkanlmasmdan daha adl degildir"4.
Kiilhlrel kiiresene~me alam Tomlinson'un da belirttigi gibi, bazllan i<;:in bir tehdit bazllan i<;:in ise bir umut, kirnileri i<;:in bir hUlya, kimileri
i~in ise korkulu bir ruyadlr5. Bu baglamda kliltiirel ku.resene~meye ili~
kin tart1~malar, Robert Holton izlenerek6 Don ve Land gibF li<; temel
2 Kiiresellef?menin yeni ve farkh olan boyutunun ilgili siirecin kiiltiirel alanda yarathgl etkiler olduguna dair bir <;ahgma i<;in bkz: Kudret Biilbiil, "Kiiresellei?me ve Degi!?im: Yeni ve Farkh alan Nedir?", MuhaJazakar Du§unce, No 4, 2005.
3 Arjun Appadurai, Modernity at Large, Cultural Dimensions oj Globalization, Minneapolis, London, University of Minnesota Press, 1996, s, 32.
4 Anthony D. King, "OnsQz", Ki.iltiir, Kiireselle§me ve Dunya .. Sistemi, Anthony D. King, (der.)
<;:ev: Giilcan Se<;kin, Omit Hiisrev Yolsa!, Ankara, Bilim ve Sanat Yaymlan, 1998, s. 8.
5 Jolm Tomlinson, Globalization and Culture, Chicago, The University of Chicago Pres, 1999, s.72.
6 Robert J. Holton, Globalization and the Nation State, London, Mcmillan Press; New York: St.
Martin's Press Inc., 1998, s. 160 .. 172.
7 Don Kalb el ai., (eds.), The Ends oJ Globalizalion, Bringing Society Back In, New York, Oxford, Rowman & Littlefield Publishers, 2000, s. 273 .. 279.
ULUSLARARASIILi~K IlER / INT[f{I~ATIONALREI.A nONS
ba~hk altmda ama Pieterse'i <;;agn~t1ran kavramlarla8 Homojenle~me,
Polarizasyon ve Hibritle~me/Melezle~me ba~hklan altmda irdelenebi- lir. Bu <;;er<;;evede, Amerikanla~ma, kliltiirel emperyalizm, "Mcdo- nalds"lar;;ma, Tarihin Sonu ve Tiiketimdlik (consumerism) tezleri
Homojenle~me; Mcworld-Cihad ve Medeniyetler <::ahr;;masl yakla~lm
Ian Polarizasyon; Global Kiiltiir, Kiiltiirel kan~lm savlan ise Kiiltiirel
<;;ogulculuk/Melezler;;me iist bar;;hklan ekseninde degerlendirilebilir.
Nedenleri, boyutlan ve sonu<;;lan tarhr;;masma girmeden homojenler;;me, kiiltiirel boyutuyla, klsaca "kiiltiirel benzer;;me" olarak tammlanabilir.
Kulturel kan~lm, hibritle~me, melezle~me, kuresel kiiltur kavramlan da
"kiiltiirel benze~me" siire<;;lerini i<;erirken, homojenle~me bu kavramlardan farkh olarak daha az kendiligindenligi ama daha <;;ok dominant bir yaplya benzemeyi de i<;erecek ~ekilde zor ya da gl'i.<; bo- yutlanm da <;agn~tlfan bir kavramdlr.
Batlhlar;;ma, Amerikanla~ma, Kiiltiir emperyalizmi, tiiketimdlik, Mc- World, McDonaldlar;;ma, koka-kolanizasyon, kiiltiirel hegemonya, tari- hin sonu gibi kavram ve yakla~lmlar homojenler;;me kavraml ekseninde derlenebilir. Tammlayamn yaklar;;lmma gore kavramsal tammlamalar birbirinden farkh olsalar da, bu kavramlarla anlattlmak istenenin, Bah modemliginin, ekonomik ilir;;kiler alanmda ba~layan adaptasyon siire- cinin siyasal, teknolojik ve kiiltiirel olarak devam eden, bugiin de mu- zik, sinema ve medya alanmda ozellikle ABD kaynakh yapltlarm geze- gen duzeyinde yaygm tiiketimini dile getiren, McDonalds ya da Coca Cola simgeleri He somut yanSlmasml bulan, ozetle diinya Ol<;eginde ya- r;;am bi<;iminin standartla~masl oldugu soylenebilir9 •
Polarizasyon (Kutupla§ma)
Kiiltiirel kureseller;;me teorilerinde ileri siiriilen ikind bir yakla~lm
polarizasyon (kutupla~ma) tezidir. Tezin temel argiimam, kiiresel1e~
menin kiiltiirel alanda, yukanda tarhf,nldlgl ~ekilde, zorunlu ya da go- nullii bir homojenler;;me siired ya da kimlik ve kiiltiirel farkhhklann
8 Jan Nederveen Pieterse, "Globalization as Hydridization" Global Modernities, Mike Featherstone, Scott Lash, Roland Robertson, (der.), Londra, New Delhi, Thousand Oaks, Sage Publications, 1995, s. 62.
9 George Ritzer, The McDonaldization of Society, Thousand Oaks (California), Londra, New Delhi, Pine Force Press, 2000; Featherstone, Undoing Culture ... , s. 8-9; M. Waters, Globalization, London, New York: Routledge, 1995, s. 144; Anthony Giddens, Elimizden Kapp Giden Diinya, Kiireselle§me Hayallmzzz Naszi Yeniden $ekillendiriyor?, ~ev. Osman Akmhay, istanbul, Alfa, 2000, s. 28.
Kareselle~en Kalttlr ve Degi~en Yerle§ik Siyasal Konumlar
tef,'ivik edilecegi bir hibritlef,'ime siired degil, kiiltiirler arasmda bir ku- tuplaf?mamn, ~ah§manm yaf,'ianacagl bir siirec;: olacagldlr. Bauman'm Hadeleriyle "zamansal/mekansal mesafelerin teknolojik iptali, insanhk durumunu homojenle§tirmek yerine kutupla§hrma egilimi ta§lmakta- dlr. Bu belli insanlan topraga bagh olmaktan kurtanr ve belli topluluk- iiretid anlamlan yurt temelli olmaktan C;:lkanr; bu arada oteki insanlann bannmaYl siirdiirdiigii topragl anlam ve kimlik bah§etme kapasitesin- den armdmr. Bazl insanlar i~in bu ... e§i goriilmedik bir oZgiirliik ve duyulmadlk bir hareket ve uzaktan uzaga eylem kabiliyetinin ilk i§are- tidir. Ba§ka bazllan i<;in ise bu, yereUigin ele ge<;irilmesinin evcillef,'iti- rilmesinin imkanslzhgmm emaresidir"lO.
Yerel, bolgesel ya da kiiresel diizeyde aglrhkh olarak kiiltiir eksenli karf,'ilthklan, kamplaf,'imalan ve <;atlf?malan Hade eden, Huntington'm c;:ok bilinen "medeniyetler c;:atl§masl" kuraml,ll Barber'm "Cihad Mcdiinyaya Kan,n" yakla§lml12, Brezilyalaf,'ima ve Balkanla§ma kavram- Ian polarizasyon kavraml c;:en,:evesinde irdelenebilir. Balkanla§ma kav- ramI ile belirli bir bolgedeki farkh etnik, dinsel ulusal yapllar arasmda kiireselle§me siirednde goriilen bolgesel <;ah~malar Hade edilirken,
Brezilyala~ma ise, farkh sosyal gruplarm mekansal olarak aynlmalanna ve iist gelir gruplarmm Ortac;:ag kentlerini ammsatircasma etrafl <;evrili site gibi alanlarda ya§amalarma; etnik, smlfsal ve dinsel gettolaf,>ma sii- rec;:lerine kar~lhk olarak kullamlmaktadlr13.
KuHurel C;ogulculuklMelezle§me
Akademik literatiirde kiiltiirel kiireselle~me alamnda, kiiresel1e~menin
homojenlef,>me ve polarizasyon dl§mda yarathgl/yaratacagl olasl sonuc;:lar ic;:in Evrenselcilik, Heterojenlef,>me, Melezlef,>me, Kozmo- politanizm, kiiyerellef,>me (glokallef,ime), Dochaku (Japon Hpi yerellik), c;:ok kiiltiirliiliik, Entegrasyon, <::ogulculuk, "Creoliation" (Aym anda Afrikah ve Avrupah olma hali), "Mestizaje" (slmr otesi kanf,'ilm anlammda kullamlan Latin Amerikan bir kavram), "Orientalization"
gibi <;ok farkh kavramlar kullamlmaktadlr. Bu kavramlar ic;:erisin-
10 Zygmunt Bauman, Kiireselle§me, Toplumsal Sonu!{lan, ~ev. Abdullah Yllmaz, istanbul, Ayrmh Yaymlan, 1999, s. 26.
11 Samuel P. Huntington, "The Clash of Civilizations?", Foreign Affairs, Yaz 1993; Aym makale i~in bkz: Agenda 1994, Critical issues in Foreign Policy, New York Foreign Affairs, 1994.
12 Benjamin R. Barber, Jihad versus MacWorld, USA, Times Books, 1995.
13 Featherstone, Undoing Culture ... , s. 9; John Wiseman, Global Nation? Australia and the Politics of Globalization, Cambridge, Cambridge University Press,1998, s. 60.
ULUSLARARASlil.l~KllER / I NTERNA TlONALIiELATIIINS
de Hibritle;;me (melezle;;me) kavrammm yaygmhkla onerildigi soy- lenebilir14.
Kiiltiirel <;ogulculuga ili;;kin onerilen kavramlar arasmda kUf;>kusuz farkh oncelikler, vurgular bulunmakla birlikte, anlahlmak istenenin, kabaca, kiireselle;;me siirednin tek boyutlu baskm bir kiiltiir yaratma- yacaglt bu siiredn farkh kiiltiirleri bir arada ya;;atabilme olanagl sagla- yacagl ve eger sonu<;ta kiiresel bir kiiltiirden bahsedilebilirse, bu kiiltii- run bir tek yerelin (Amerikanlaf;>ma) degil, kar1?Iilkh kiiltiirel etkilef;>imin ve payla~nmm ifadesi bir kiiltiir olacagldlr. anla1?Ilacagl gibi kiiltiirel c;ogulculuk yakla1?lmlarmda, 1) Kiireselle1?menin kiiresel kan:;nmla gelen bir kiiresel kiiltiir yaratacagl; 2) Kiireselle1?menin <;ok kiiltiirliiliige dayanan ve kiiltiirel farkhhklan destekleyen bir siirec; 01- dugu boyutlan dikkat c;ekmektedir. Bu iki yaklaf;>lm dogal olarak aym 1?eyi soylememektedir.
KiiItiirler arasl ilif;>kilerin duragan ya da akl1?kan olarak ele almabile- cegini belirten Pieterse, kiiltiirel <;ogulculuga ilif;>kin olarak onerilen kavramlan statik ve akl1?kan bakl1? f;>U f;>ekilde tablola1?t1nr15•
Kiiltiil'eI <;ogulculuga ili1?kin yaklaf;>lmlal'dan ve Pieterse'in tablosun- dan hareketle, kiiltiirel C;ogulculuga ili1?kin teoriler, kiil'esel kiil- tiil' / kiiltiirel kan$lm ve <;ok kUltiirliiliik/kii-yerelle$me olarak iki ait ba$hkta il'delenebilir.
Kiireselh~§me ve Kiiltiirel Alan Degeden.dirmesi
Sosyal bilimlerde bilim adammm nesnelligini, kendisinin ilgi, bilgi ve mazisinden, klsacaSl duru1?undan soyutlamamn zorlugu goz oniine almmca aym konu iizerindeki farkh yakla$lmlarm nedenlerini anlamak bir 6l~iide kolayla~iyor. Wiseman'm ~ok hakh olarak vurguladlgl gibi, Marco Polo, Magellan, Colombus, Captan Cousteau mirasmdan yarar-
14 World Street Journal yazan Pascal Zachary'nin ki.iresel1e~meyi hibridlegme olarak goren yaklaglml ve karf?IJagtlgl hibridJe§me ornekleri i<;in bkz: The Global Me, New Cosmopolitans and the Competitive Edge, New York, Public Affairs, 2000.
15 Pieterse, "Globalization as Hydridization", s. 60-63
Kilreselle~en Killtilr ve Degi~en Yerleljik Siyasal Konumlar
lanan adam"m yakla~nml He Amerika, Meksika, Ki.iba ya da Avustralya yerlilerinin yakla~nml dogaI olarak aym 01mayacakhr16.
Kiilturel kureseller;;meye ilir;;kin <;ok kiilturlulUk-kiiltur emperyalizmi ekseninde donen tarh§malar da dogal olarak "Beyaz adam" ve "yerli- ler" i<;in farkh anlamlar ic,;erecektir.
Homojenle§me, Polarizasyon ve kulturel c,;ogulculuk yakla§lmlarm- dan oncelikle daha az a<;lklaylcl gorunen polarizasyon teorisi uzerinde durulabilir. ic,;erisinde bulundugumuz zaman diliminde duze- yinde ya§anan c,;ah;;malara baklhrsa, polarizasyon teorisi ic,;erisindeki
medeniyetler <;ah§masl ve Barber'm Mcunyaya oldukc,;a ac,;lklaylcl olduklan dii;;iinulebilir.
Soguk Sava§ donemi somasmdaki klsa bir siikunet duru- soma ve ozellikle 11 EyIiil olaylanyla birlikte kiiresel diizey- deki kiilturel, ekonomik, siyasal ve teror c,;ah§malannm tiim dunyaYl sardlg1 soylenebilir.
teorileri, bugiinkii c,;ah;;malan a<;lklar gibi goriinmekle birlikte, bu <;at1;;malarm temellerine ili;;kin oIarak yeterince aydmlattcl goriinmemektedir. Huntington, 21. yiizyll oncesi c;;atl§malarm aglrhkh olarak Bah uygarhgl ic,;erisinde ya;;andlgml ama 21. yiizylldan soma bu c,;ah;;malann medeniyetler arasmda ya;;anacagml belirtirken one siir- diigu gerekc,;eler ikna edid olmaktan uzaktlr. Tezini temellendirmek ic;in tarihsel surec;ten verdigi ornekler ise, tarihin Huntington'm dile getirdigi c,;ah;;macl kuraml desteklemek ic;in yeniden okunmasml c;ag- n§hrmaktadlr. Butlin bir insanhk tarihi, istenirse eger c;;ok farkh teorileri desteklemek ic;;in yeterince ornek bulunabilecek kadar geni;;tir.
Bugiin ya;;anan c;ah;;malann ne kadanmn Barber ve Huntington'un dile getirdigi nedenlerden kaynaklandlgl, ne kadarmm Richard Falk'm dile getirdigi ~ekilde17 Soguk Sayar;; somas! bo§lugu doldurmak i<;in stratejik amac,;h olarak belirli giic;;lerin te§vik ve yonlendirmesinden kaynaklandlgl ise bu c;ah;;manm boyutlanm a;;an ama mutlaka yapll- maSl gereken bir tarh§madlr.
Polarizasyon teorilerinin ongordiigii c;;ab;;maCl birliktelik saVl, Robertson'n1 ktiltiirel c;;ogulculuk i<;erisinde degerlendirdigimiz kii-ye- reI bir zemin iizerindeki ban~lk birliktelik yakla;;lmlm andlrmaktadlr.
<;ah~macl ya da ban~lk birliktelik tezleri, kiireselle;;me surecinin geli-
;;iminde siirecin aktif ve pasH taraflanm ya da merkez-<;evre aktorleri"·
nin ne diizeyde sorumlu olduklartm gizlemektedir. ilgili sure<;te degi~-
16 Wiseman, Global Nation?, s. 26.
17 Richard Falk, Ylrtlcl Kiireselle~me, Bir Ele§tiri, ~ev. Ali <;:aksu, istanbul, Kiire Yaymlarl, 2001, s.SO
ULUSLARARASlil!~KllER / INTERNA TID NALRELATIONS
tirici, donii1?ruriicii-zorlaYlcl bir gii<; olan belirli merkezlerin aglfhklan gozardl edilerek, bu merkezlerde geli1?en kiiresellef?tirid ya da Mcworld hareketlerin etkin rolii unutularak yapl1acak bir degerlendirme dogal olarak eksik kalacakbr. Gerek Robertson'm yerelligi18 ve gerekse Barber'm cihad hareketleri ya da Huntington'm "Medeniyetler <;ah:;;- maSI" i<;erisinde degerlendirilsin, yerel hareketlerin, edilgen, tepkisel, karf?lt boyutlan, klsacasl kiireselle:;;tirid geli:;;melerin sonucu oldugu gozardl edilmemelidir.
~ok kiiltiirliiliik ve kiiresel kiilrur teorilerinde ise, bu teorilere olumlu yakla1?anlar i<;in, kiireselle1?me siireci, farkh kimlik ve kiiltiirle- rin bir arada barw i<;inde ya:;;adlgl, farkhhklarm bastmlmak zorunda olmadlgl, eger kiilrurler arasmda bir benze1?meden bahsedilebilirse, biitiin kiilrurlerden unsurlar taf?lmasl nedeni ile bu benze1?menin me- lezle1?me oldugu bir siire<;tir. Oncelikle bu tezlerin de polarizasyon te- zinde oldugu gibi merkez ve <;evre statiisiinii gizleyerek, kiiresellef?me siirecindeki gii<; ili1?kilerini ihmal ettigi soylenebiHr. Bu nedenle <;ok kiiltiirliiliik ve kiiresel kiiltiir tezlerine kar1?l; 1- tarih 2- <;evrenin haliha- zlrdaki kiiltiirel yeri-iiretimi, kapasitesi 3- ya1?anan pratik a<;lsmdan ii<;lii bir ele:;;tiri getirilebilir.
Kiireselle:;;me, geleneksellikten modemlige ge<;i:;;te oldugu gibi tarih- sel bir kopuf;> degil, Giddens'i izleyerek19 modemligin bir devaml ola- rak goriilebilir. Ya da postmodemite i<;erisinde degerlendirilirse, mo- demligin devaml bir postmodemite kabulii i<;erisinde de degerlendiri- lebilir. Burada onemli olan kavramsal ad land Irma degil, kuramsal i<;e- riktir. Kiireselligi modemite baglammda degerlendirince, kiiresellef?me siired i<;erisinde dile getirilen <;ok kiiltiirliiliik ya da hibridlef?me teori- leri i<;in modemlef?me siired bir ol<;iide a<;lklaYlcl olacaktIr.
Bah modemliginin (farkh modemle:;;me bi<;imlerinden bahsedil- mekle birlikte) yaf?amm pek <;ok alanlarmda, onceden hi<; olmadlgl ve oncesi ile klyaslanamayacak oranda bir standartla~ma yarathgl soy le- nebilir. Kurum ve kurallanyla ekonomik, politik, teknolojik ve bilimsel alanlarda yogun bir standartlaf?manm ya~andlgl gozlemlenebilir.
Yaf?amm hemen hemen biitiin alanlarmda tarihsel olarak bir stan-
dartla~ma getiren Bah modemliginin bir devaml niteligindeki kiiresel- le:;;menin sadece kiilrurel alanda nasll ve ni<;in farkhhklar yaratacagl sorulmasl gereken bir sorudur. Buna kar~lhk kiiltiirel kiiresellef?me sii-
18 Roland Robertson, "Glokalle§me: Zaman-Mekan, Homojenlik-Heterojenlik", Abdullah Top~uoglu ve Yasin Aktay (der.), Postmodernizm ve islam, Kureselle§me ve Oryantalizm, Ankara, Vadi Yaymlan, 1996, s. 118-127.
19 Anthony Giddens, "Anthony Giddens ile Soyle§i", Soyle§iyi yapan: Surhan <;:am ve Nadir Sugur, Miirekkep, 1995, s.3-4.
Kiireselle$en Kiiltiir ve Degi$en Yerle$ik Siyasal Konumlar
recini, yerellik ya da farkhhklar sureci olarak degil; ekonomik, siyasal teknolojik alanlarda nerede ise tamamlanml~ bir standartla~ma sureci- nin eksik kalml~ kulturel boyutunun tamamlanmasl sureci olarak gor- mek daha anlamh gorlinmektedir. Bu noktada Turner'in "postmo- dernizm, kiiltiirel iiretimde benze~imin (simulation) kullamlmasl anlamma gelir" ~eklindeki tammlamasl bu duruma oldukr;a denk d u~mektedir. 20
ikinci olarak, r;ok kiiltiirliiliik ve kiiresel kiiltiir tezleri r;evrenin hali- hazlrdaki kiilturel uretimi ve kapasitesi ile r;eli~mektedir. Klsa donem olarak adlandmlabilecek belirli bir donem i<;in farkh kiilturleri aym anda gorebilmek mumkiin olsa da, kultiirel farkhhgml koruyabilecek ve geli~tirebilecek belirli donammlardan yoksun bir r;evrenin ya da ye- relin uzun donemde kiiltiirunii nasd ayakta tutabilecegi, sorulmasl ge- reken bir sorudur. Medya, miizik, sinema, eglence alanlarmda belirli merkezlerde iiretilen yogun iiretime kar~l yerel unsurlann yamt vere- bilme ve uzun donemde ayakta kalabilme yetileri r;ok kiiltiirliiliik tezle- rini zaYlflatmaktadlr.
Kiiltiirel kiireselle~me siirecinin giir; i1i~kileri analizi yapllmadan ar;lklanamayacagma dair ilginr; bir ornek Esperanto dilidir. Pek r;ok dil- den ortakla~a olu~turulan Esperanto dili ya~ama ger;irilememi~tir. Bu durumun temel nedeni Esperanto dilini destekleyecek arkasmda eko- nomik, teknolojik ve siyasal bir gucun bulunmamasl olarak goriilebilir.
Ur;uncii olarak r;ok kultiirluliik ve hibritle~me tezlerini gerek mo-
dernle~me surecinde ve gerekse kuresellik surecinde ya~anan pratik de desteklememektedir. Modernle~me surecinde ba~ta Afrika olmak uzere diinyamn degi~ik yerlerinde kaybolan diller, degerler, davram~ kural- lan, yemek, giyim vb kiiltiirler r;ok kiiltiirliiliik ya da hibritler;;me He ar;lklanabilir gibi goriinmemektedir.
C;:ok kiiltiirliiliige ilir;;kin verilen bir bar;;ka ornek, farkh kiiltiirlerin aym mekanlarda onceden olmadlgl kadar birlikte bulunabildigidir.
Klsa donemde bu durum dogru gibi goriinmekle birlikte, uzun do- nemde farkhlar;;manm azahp azalmayacagl, 1/ erime kazammn" (melting pot) farkhhklara ne kadar olanak verecegi tartIr;;mahdlr. Bu konuda Amerika Birler;;ik Devletleri ve Avrupa iilkelerinde (ornegin AI- manya'daki Tiirkler) bu iilkelere dl~ardan gelen birinci, ikinci ve iir;iincii kur;;ak arasmdaki kimlik, algI ve kiiltiire ilir;;kin farkblar;;malan ortaya koyan, ku~ak saYlsl arthkr;a farkh hissedir;;in azahp azalmadIgml gosteren arar;;hrmalara ihtiyar; vardlr.
20 Bryan S. Turner, "Benlik ve Diii/iiniimsel Modernlik", Abdullah Top<;:uoglu, ve Yasin Aktay, (der.), Postmodernizm ve islam Kureselle~me ve Oryantalizm, Ankara, Vadi Yaymlan,1996, s. 43.
ULUSLARARASlili$KilERjINTERNAliONALIiELATlONS
Kiiltiil'el homojenle1?me teorilerine gelince, klsa donemde olmasa da uzun donemli bil' kiil'eselle1?me siil'ecinde gittiks;e fal'khla1?an degil, ho-
mojenle~en bil' diinyadan ve kiiltiil'den bahsetmenin daha dogru cagl soylenebilil'. Bu ifadeyi dUe getiril'ken Rousseau gibi "bilimsel ve teknolojik geli~melel'in insanhgl daha mutsuz ktldlgl" ya da Bal'ber'm dile getirdigi ~ekliyle ., daha giiS;lii olan modern insamn daha s;aresiz oldugu" ya da "daha fazla bil' ~eyleri olan insanhgm bunlan kol'umak is;in daha fazla ihtiyas; oldugunu" ,21 ~ekilde homojenle~menin "kotii", "yanh~!I, "olmamasl gel'eken", "mutsuzluk kaynagl" oldugunu soyliiyol' degilim. Bu tiir ba~ka
bil' s;ah~mamn konusudur ve siibjektiftil'. Ama kiil'esellef?me siil'eci, bu siil'es;te kendi yel'el kimlik, kiiltiir ve degerlerini geli~tirebi1ecegini dii~
f?iinenlere uzun donemde hizmet edecek gibi gol'iinmemektedir. Aynca kiil'esellef?me siireci, uzun donemde bu siirece karf?lt bil' konumda dini konmnlandlrabilme, iiretebilme ve farkh bir kimlikle var olabilme kapasitesini, giiciinii, farkh kiiltiirleri klSmen is;selle~tirel'ek, 'r",,,,",,,.·,,
marjinallef?tirerek s;ok yonlii a~mdll'maktadlr. is;selle~tiril'ken de yeni- den iil'eterek kendi ozgiin, otantik bis;iminden farkhlughrmaktadlr.
Disneyland'da iiretilen Alaaddin ve Ali Baba gibi ()rnekler bu durumun bazl ornekleridir.
Bununla birlikte homojenlegme teoriled siirecin kendiligindenligi ve tarihsel olarak farkh donemlerde fal'kh homojenle;;tirid unsurlarm ristiyanhk, Islam) bulundugunu, bugiin daha etkin goriinen Amerikan ya da Bah baskm kiiltiiriiniin dCinemselligini gozardl etmektedir.
Sonw;; olal'ak, kiiltiirel kiireselle;;me tarh;;malan kiiresene~menin
genel karakteristiklerinden s;ok farkh goriinmemektedir. Gramsd'yi bir kez daha ammsarsak, kiiltiirel alanda da "zor + nza"mn yaf,>anmakta oldugu soylenebilir. Burada "zor"u "giiS;" olarak da okuyabiliriz. Eko- nomik, politik, askeri ve teknolojik olamk giicii elinde bulunduranlann kiiltiirel alanda da daha fazla soz sahibi olduklan dii;;iiniilebilir. Bir ii<;iincii diinya iilkesinin bir oyununun de gil de Shakespeare'in oyunla- rmm neden biitiin diinyada izlenir oldugu Amerikan filmlerinin neden slkhkla "top ten" is;erisinde yer aldlgl, pek s;ok dilden ortaklaf?a olu;;tu- rulan Esperanto dilinin degil de ned en Ingilizce'nin bir diinya diU 01- dugu kiireselle;;menin zor ya da gii<; boyutu He izah ediIebilir. Kiiresel·- le;;menin zor ya da giiS; boyutu homojenle;;tirici etki yaratmaktadlr. Bu~
nunIa birlikte ya;;anan siires; sadece gii<; ilif?kileri boyutuna indirgene- mez. Ba~ta yerel yemek kiiltiirleri olmak iizere giyim-ku;;amm, miizi- gin, karf?lhkh s;ok yonlii payla;;lmlann ve baf,>kaca alanlann tarihte hiS;
olmadlgl kadar yaygmla;;tlgl gozlenmektedir. "Rlza" alamm ilgilendi-
21 Barber, Jihad versus MacWorld, s. 40.
Kilreselle$en Killtilr ve Degifjen Yerle$ik Siyasal Konumlar
ren bu alanda oldukc;a geni§> bir ili§>kiler ve ileti§>imler agmm kurulu dugu soylenebilir ve bu alanda hesaplanamayacak kadar geni§> bir in- sanhk kesiminin birikimi ve katkisl bulunmaktadlr. Rlza alam kiiltiirel kiireselle§>menin e;ok kiiltiirliiliik, melezle§>me ve kiiresel kiiltiir alamdlr.
Giie; ve rlzanm bulundugu yerde c;abt;;ma dogal olarak kac;mllmaz··
dlr. Kiireselle§>me gibi et;;zamanh olarak kazananlar ve kaybedenler ya- ratan bir siirecin kiiltiirel alanda da e;atlt;;malar yaratmasl beklenmelidir.
Artan mikro ve makro milliyete;ilik dalgalan bu baglamda degerlendi- rilebilir.
DolaYlsl He killtiirel kiireseUe§>meyi sadece homojenle§>me, polari- zasyon ya da kiiltiirel e;ogulculuk siired olarak okumak yeterince dogru goriinmemektedir. Kiiltiirel kiireselle§>me bu iie; boyutun birlikte ya-
§>andlgl bir siirec;tir. Homojenle~me, polarizasyon ve kiiltiirel c;ogulcu- Iuk yakla§>lmlan tek ba§>lanna killtiirel kiiresellet;;menin bir ya da birkac;
boyutu ie;in apklaylcl goriinmektedir. Killtiirel kiireselle§>menin, yuka- nda deginildigi ~ekilde biitiin boyutlanm Hade etmede yetersizdirler.
Killtiirel kiiresellef?me bu iiC; boyutun birlikte ya§>andlgl bir siirec;tir. Giie;
ili§>kileri ekseninde irdelenecek bir homojenle§>me, insanhgm katkllanm, birikimlerini ic;eren bir kiiresel kiiltiir ya da c;ok kiiltiirliiliik ve kaza- nanlar-kaybedenler miicadelesinde kutupla~manm ya§>andlgl bir pola- rizasyon siireci. Kiireselle§>menin konumlarma gore, birey, topluluk ve uluslan farkh etkiledikleri dii~iiniiliirse, herkesin, her toplumun konu.··
muna gore homojenle§>me, polarizasyon ya da kiiltiirel c;ogulculuk yakla§>lmlanndan birini ya da bir kac;ml birlikte ya§>lyor oldugu soyle- nebilir. Eger kiiltiirel kiireselle~meye ilif?kin geli~meler tek bir kavramla ifade edilmek istenirse, kiiltiirel kiireselle§>menin polarizasyon ve kiiltii- reI c;ogulculuk boyutlanna da dikkat <;ekmekle birlikte, kiiltiirel homo- jenlet;;menin alhm c;izen, gii<; ilif?kilerini gozardl etmeyen ama biitiin ge-
li~meleri giiC; ilif?kileri analizine de indirgemeyen yeni bir kavrama ge- reksinim vardlr22.
Ara§brmamn Kapsam ve Metodolojisi
Arafjttrma Ornekleminin Belirlenmesi
TBMM iiyeleri He yapIlan bu anket c;ahf?maSlr daha geni~ kapsamh bir
ara~hrmamn bir parc;asml olu~turmaktadlr. <::ah~ma temel olarak AKP ve eHP/li vekillerin belirlenen sorular dogrultusundald yaklaglmlanm
22 Kulturel klireselle~meye ili§kin geni~ ve detayh tartl~malar i<;:in bkz: Kudret BulbUl,
KUreselle~me, Killtiir ve Siyaset: Tiirk Dii§iinsel ve Siyasal Ya§ammda Kiireselle§me Yakla§lInlan Yaymlanmaml~ doktora tezi, Ankara Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitiisii, Kamu Y6ne- timi ve Siyaset Bilimi (Siyaset Bilimi) AnabiIim Dal!, 2004, s. 247-296.
ULUSlARARASIILl~KiLER / ItmRNATIONAlRELATIONS
anlamaYl ama<;ladlgmdan, ara§t1rmanm evreni, AKP ve CHP'lilerden olu§an TBMM iiyeleridir. 22. donem TBMM kompozisyonuna baklldlgmda, diger partilerin Medis i<;erisindeki oransal varhklanmn ihmal edilebilir diizeyde olduklan soylenebilir. Ara§hrma Arahk 2004- Mayls 2005 tarihleri arasmda yapllml§hr.
Ara§hrmanm orneklem biiyiikliigiiniin tespit edilmesine gelince, bu ara§hrmada ama<;, bolge ve parti bazmda tahmin vermek oldugundan maliyet ve i§giicii faktorleri de dikkate almarak 0,01 duyarhkla ve 0,95 anlamhhk diizeyi He n =[ t 2 .(p*q)] / d2 formiilii kullamlarakornek hacmi 100 olarak hesaplanml§hr. Bu formiilde, n :::: top lam ornek hacmi, t ::::: 0,95 anlamhhk diizeyinde student-t tablosundaki deger, p:::: belli ozellige sahip birimlerin oram, q::::: 1- p, d::::: duyarhk diizeyini goster- mektedir. Bu oranm bolgeler bazmda daglhmml belirlemek i<;in, ilgili partilerin bolgesel diizeyde <;lkardlklan milletvekillerine dayanan bir tabakah orneklem yontemi izlenmi§tir. Her tabakada tahmini garan- tilemek i<;in ornek hacminin tabakalara daglt1ml compromise allocation (uygun daglhm) yontemi He olmu§tur. Dagltlmda kullamlan formiil n
:::: n . [
K 2 + ( 1 - K 2) • Mh 2 ] 1;2 dir. Bu formulasyondan:::::
goze dii§en ortalama ornek hacmini, Mh= Tabaka aglrhgmm top lam tabaka sayls- ma etkisini, Mh::::: Nh / ( N /H) ::::: H.Wh'yi, H= Tabaka saYlsml, Nh=Tabakadaki birim saYlsml, N= Toplam birim saYlSlm, Wh= Tabaka- daki birimlerin aglrhglm, K 2 :::: Goreceli onemi, nmin :::: K .
n
en kii<;:iik goze dii§en ornek hacmini gostermektedir. Bu <;:ah§mada K=O,75 ven
=7 olarak almml§t1r.
Yukanda belirtilen kriterler ve yontemlere gore, hangi bolgeden ve partiden ka<; saYlda milletvekili He anket yapllacagl a§agldaki tabloda belirtilmi§ tir.
AKP ve CHp'nin BOlgelere Gore Milletvekili Dagtltmt ve Orneklem BOO uyu u "kl"kl . ert
AKParti CHP
Bolgeler
MV SaYIsi Ornek
MV SaYIsi Ornek
SaYIsi SaYIsl
i~ Anadolu Bolgesi 70 9 24 6
Ege Bolgesi 38 7 33 7
Marmara Bolgesi 79 9 49 8
Karadeniz Bolgesi 59 8 16 6
Akdeniz Bolgesi 38 7 29 7
Dogu Anadolu Bolgesi 44 7 12 5
Cuney D. Anadolu BOlgesi 39 7 13 6
Toplam 367 54 176 45
Kiiresellefjen Kiiltiir ve Degi~en Yerle$ik Siyasal Konumlar
Oranlar ankete ba1;>lamldlgl zamanki vekillerin parti dagIllmlanna gore beHrlenmi1;>tir. Tiirkiye'de milletvekillerinin parti degi1;>tirmeleri anormal bir durum olmadlgl ic;in partilere gore dagtllm oranlan daha soma degi1;>mi1;> olabilir.
Ankette aC;lk ve kapah uC;lu sorular birlikte kullamlml1;>t1r. Milletve- killeri He ankete ba1;>lamlmadan once, anketin AU. Siyasal Bilgiler Fakiiltesi ogretim elemanlan, biirokratlar ve i1;> adamlanndan olu~an bir grup iizerinde pilot uygulamasl yapllml~ttr. Yukandaki bolgesel ve partisel kotalar dogrultusunda tespit edilen sayllara ula~Ilmcaya kadar, rastlanttsal yontemle belirlenen milletvekilleri He anket yapIlmaya devam edilmi1;>tir. Boylelikle yakla~lk 300 vekile anket formu elden ver-
ilmi~tir. 105 vekilden yamt ahnml1;> ve bu yamtlardan 99'u degerlendir- meye tabi tutulmu1;>tur. Makalenin yazlldlgl tarihte AK Parti ve CHP'nin top lam miUetvekili saYlsmm 513 (355+158) ve TBMM'nin hali hazlrdaki iiye saYlSmm 546 oldugu dii1;>iiniiliirse23, bu oran ilgili partil- erin ve Meclis'in yakla1;>lk % 20'sine tekabiil etmektedir. Anketler c;ogunlukla bizzat milletvekilleri He yiizyiize yapIlml1;> ve bu durum gerekli durumlarda ilgili vekile, sorulara ili~kin gerekli aC;lklama yapma olanagl saglaml§tlr. Daha az sayldaki inilletvekili ise anket formunu daha soma doldurup iade etmeyi tercih etmi~tir.
Orneklemin Demografik Dagtlzmt
Yukandaki yontem ve metodoloji He belirlen omeklemin demografik, bolgesel, bilinen diller ve kimlik temelindeki daglhmlan a~agldaki
tabloda verilmi~tir.
23 http://www.tbmm.gov.tr (19 Eylii12005)
ULUSLARARASIILi~i(iI.ER / INlH!NATIONALIiELATIIlNS
Orneklemin Demografik Bolgesel, ve Kimlik Ozellikleri
- - - -
Sayl Ge,>erl Say!
CINSiYET
-
Kadm
5 21
-- -
Erkek
94 50
---
MESLEK
55 ve uzeri 27 Burokrat/Kamu -
BiLiNEN
sektOru 16 niIJPR
-oi"~l sektOr
35 Ingilizce 51 i 51
Ogr. Uyesi,
Ogretmen, 17 Franslzca 11
Egitimci
Avukat, Hukuk<;u 14 14,3 Almanca 10 10,
Doktor
10
I
Arap<;a 16\--- -
Gazeteci Yazar
4 Kiirt<;e 18
1----
Diger
2 KiMLiK
~TiM _ Milliyet<;i 4 4,0
Ortai:)gretim ve
13 Muhafazakar 27
Onlisans
Lisans 57 <:0 " Liberal 19 19,2
Master ve Doktora 18
18,4
. . . Sol 25 25,3Doktora iistil 10 10,2 Kemalist 13 13,1
Muhafazakar Demokrat -- 13
Sasyal Demokrat 4
Toplam 99
- -
(Bundan sonraki analizlerde yukandaki dagIllmda saylsal olarak 10 ve uzerinde yamt alman dagIllmlar degerlendirmeye ahnacak, 9 ve daha az sayldaki daglhmlar degerlendirme dl~l blrakIlacakhr. Aksi be- lirtilrnedigi surece verilerdeki biitun yuzdelik oranIar gec;erli yuzdelik oranlardlr. )
Kilresellegen Killtilr ve Degi~en Yerlegik Siyasal Konurnlar
izleyen bolUmlerde 22. TBMM uyelerinin, kiilturel kureselle~meye ilif?kin ileri siiriilen tezlere dair yakla~lmlarma ve Tiirkiye baglammdaki uzanhlarma yonelik araf?hrma bulgulan l)Tezler ve 2)Kultiirel Kiire- sellef?me ve Tiirkiye olarak iki alt kategoride incelenecektir. Ara~hrma
bulgularmm boylesi bir aymm ic;erisinde ele almmasl, kuramsal oner- meIer ve pratik yanslmalar arasmda bir aymm bulunup bulun- madlgmm gozlenebilmesi aC;lsmdan da yardlmcl olabilir.
Kuresene~me-kiiltiir-yerene~me literamriinde slkhkla ismi gec;en
a~agldaki kavramlar ve one siiriilen tezler seti, ilgili tartl~manm nasll
\eli~en, <;:akl~an, oldukc;a dagmlk bir zemin uzerinde yaplldlgml ve bu zeminin c;erc;evesinin nerede ise c;izilemeyecek kadar geni~ oldugunu, kavramsal karga~ayl ve bu sorunlan af?mak i<;in giri~ilen yogun kavram iiretme <;abasml gostermesi a<;lsmdan ilginc;tir. BaZl kavramlarm Turk<;e'ye nasii c;evrilmesi gerektigi ise bir ba~ka tarh~ma konusudur:
cculturation
(kiiltiirle~me)24 erikanla~ma
~iretle~me Balkanla~ma
ahhla~ma B61geselle~me
(territorialization)
B6Igesizle~me/
ersizle~me
( deterritorialization)
rezilyala~ma
ihad
oca-colanizasyon reolization (kiilrurel kan~Im)
.ok kiiltiirli.iliik -culturation
(kiilrurstizle~me )25
eglobalization
(kureselle~menin tersi) isneylandlar;;ma (disneyfication) (Derksen,
000: 1)
vrenselcilik (Universalizm) u -yerell~me arkhla~ma (fragmentation) (glokalle~me)
undamentalizm c-Donaldlar;;ma 'orecelilik (Relativezation) c-diinyasl
·Ieterojenler;;me Medeniyetler <;;abr;;masl ibritler;;me, melezlef,lme ikro-milliyet<;;i1ik nfra-milliyet<;;ilik (ulus-alb rtac;agla:;;ma
1illiyetc;ilik) tekile:;;tirme
aponla~ma olarizasyon
. lik, farkhhk op kiilruru
itle kiilruru killerle~me
(onsfunerizm upra-milliyetc;ilik (ulus ozmopolitanizm "stu milliyetc;ilik) uHur emperyalizmi arihin sonu
illrurel aki:;; ikelcilik (particularizm) ill rueel c;e:;;itlilik uketim kill ruru illrurel hegemonya lusal killrur
illrueel erel kiilrur
omojenle:;;me
illrurler araSl kar;nlar;;lm (cross-cultural encounters)
uresel (global) killtiir iiresel kanf,lIm (global
elan e)
erelle~me
erel-ulusal-kiiresel kimlik
erlile~me (indigenization) ersizle:;;me( de localization, displacement
24 Loubna H., Skalli, Articulating the Local and the Global: A Case Study in Moroccan Women's Magazines, Yaymlanmamlg Doktora Tezi, Graduate School of Pennslvania State University, Graduate Program in Mass Communication, 2000, s. 27.
25 Skalli, Articulating the Local, s. 27.
ULUSLARARASIILI~KllER / INTERNA T10NAlRElATlIlNS
DochakuOapon tipi yerellik) Eklemlenme (articulation) Entegrasyon
Etniklik
Bir alan ara~hrmasma dayanan c;ah~mada bu tezlerin hepsine ya da c;ogunluguna yer vermek dogaldu ki, olasl degildir. Bu c;ah~mada,
tezler klsmmda, en fazla dile getirilen "kiiresel1e~menin c;ok kiiltiirliigii destekledigi", "yerel kimlik ve sivil toplum orgiitlerini te~vik ettigi",
"medeniyetler c;ah~maSl" ve "Amerikanla~ma" oldugu tezlerine dair milletvekillerinin yakla~nmlanna yer verilecektir. Medis genel ve par- tisel dagllima i1i~kin sonw;lar ilgili boliimlerde aynca degerlendirfle- ceginden, a~agldaki tabloda demografik dagilima ili~kin sonuc;lara yer verilecektir. ilgili alt boliim degerlendirmelerinde demografik dagllim tablosuna gerekirse tekrar doniilecek olmakla birlikte, demografik da- glhm tablosundaki biitiin verilerin analizi amac;lanmamakta, u veriler daha kapsamh sonw;lar elde etmek isteyen ara~hrmaCllarm ilgisine sunulmaktadlr.
Kulturel Kuresellelime Tezleri & Demografik Dagtltm
Kiiresellelime bir medeniyetler ratllimasldlY.
~ ~
I'd ~ I'd
'"
'"
!;f..
..
i;'"
S' C
S !! oS
'"
~~ ~
'"
MESLEK
BiirokratiKamu 12,5 6,3 81,3 sektorii
Ozel Sektor 24,2 15,2 60,7 Ogr. Uyesi, ogret- 25,1 18,8 56,3 men, egitimci
Avukat/Hukukyu 33,3 8,3 58,3
Doktor 11,1 22,2 66,7
EGiTiM
Ortaogretim ve 9,1 27,3 63,7 onlisans
Lisans 22,3 13,0 64,9
Master ve Doktora 16,7 16,7 66,7
Doktora Ustil YA$
35-44 45-54 55 ve iizeri siLiNEN DiLLER ingilizce Almanca Franslzca Arap,a
Muhafazakar Muhafazakar Demokrat
33,3 11,1
23,8 9,5 19,2 19,1 20,8 12,5
17,0 12,8
17,
36,0 28,0 23,1 15,4
Liberal 21,1 10,5
Sol 13,0 13,0
Kemalist 18,2
SE<;iM SOLGENiZ Mannara Ege i, Anadolu Dogu Anadolu Giineydogu Anadolu Akdeniz Karadeniz
5,9 11,8 33,3 8,3
7,7 23,1 25,0 8,3 25,0 25,0
28,6 14,3 30,8 15,4
Kureselle§en Kultur ve Degi§en Yerlefjik Siyasal Konumlar
a) Kiireselle~me bir medeniyetler fatt~mastdtr
Huntington'm r;ok bilinen kuramma teorik diizeyde pek r;ok ele~tiri
yoneltilebilmekle birlikte, ozellikle 11 Eyltil sonrasmdaki ge1i~melerin
ve ya;;anan kar;;lthklarm bu kuraml destekler goriinmekte oldugu soylenebilir. Bununla birlikte bu geli;;melerin kendiliginden geli;;en r;ah;;malar ml yoksa Richard Falk'm yukanda i~aret edilen Soguk Sava;;
sonraSl olu;;an bo;;lugu doldurma stratejisinin bir uzanhSl ml oldugu ba;;ka bir r;ah;;manm konusudur.
TBMM iiyelerine oncelikle kiireselle;;menin bir medeniyetler <;ab;;- maSI oldugu tezine kahhp katdmadlklan sorulmu;;tur.
Medis genel dag1l1ml a<;lsmdan, milletvekillerinin %63,4 oram ile r;ogunlukla bu teze kahlmadlklan gozlenmektedir. ilgili teze katl-
IJLUSLARARASIII.i$KilEll/lt~TERNATIONAlRELATlIlNS
lanlann oram %21,5' de kalmaktadlr. Bu teze kahhm oranlarmm partil- ere gore dag1l1mmm grafiksel goriiniimii ise a§agldaki gibidir
Kuresellefjme bir medeniyetler ratu;mastdtr &Partiniz
KatIhyorum 17 18,3 21,2 14,6
Kararslz
----
14 15,1 21,2 7,3KatIlmlyorum 51 54,8 46,2 65,9
Kesinlikle Katllnuyorum 8 8,6 5,8 12,2
80 78,1
70 60 50 40 30 20 10 0
Katillyorum Karanz Katllm lyorum
Goriildiigii gibi kiireseIle§menin bir medeniyetler <;;ah§masl oldugu tezine AK partililer, goreceli olarak CHP'li vekillerden daha fazla orand a kahlmaktadlrlar. AKP'li milletvekilleri %52 oranmda bu teze kahlmazken, CHP'liler %80'lere varan bir orand a ilgili tezi onayla- mamaktadlrlar. AK Parti tided Ba§bakan Recep Tayip Erdogan'm, isp'mya Ba§bakam He birlikte yiiriittiikleri "medeniyetler ittifakl"
projesine verdigi destek ve ilgili projeye slkhkla yaphgl vurgu He klyaslandlgm,da, AKP'li vekillerin ilgili projeye tam olarak destek ver- medikleri soylenebilir.
Kiiresellet;en Kiiltiir ve Degi§en Yerle§ik Siyasal Konumlar
Milletvekillerinin kendilerini tammladlklan siyasal kimliklere gore de, kiireseUe~menin bir medeniyetler <;ahgmasl olup olmadlgt tezine yonelik yakla~lmlan farkhla~maktadlr.
Kureselle§me bir medeniyetler fatU}masldtr &Siyasal kimlik
90 II katlliyorum 80
70 II kararslz 60 D 50 40 30 20 10 0
MuhafaLakar Muhafazakar Liberal Sol Kemalist Demokra!
-- -- --- --- --- ---j
Grafikten de izlenebilecegi gibi, kiiresene~menin bir medeniyetler
c;ah~masl oldugu tezine en fazla destek "muhafazakar" milletvekiller- inden gelmektedir. Bu teze en en fazla kaqHthk ise %81,8 oram He kendilerini "Kemalist" olarak tammlayan vekillerce gosterilmektedir.
Kiiresellegmenin bir medeniyetler c;atlgmaSl oldugu tezine katIlma oranlan farkh temellerdeki diger daglhmlarda da farkhla~maktadlr.
Vag, egitim, meslek gibi daglhmlardaki farkhla~malar ic;in yukandaki demografik dagllnnlar tablosuna bakllabilir.
b) Kureselle§me Amerikanla~madtr
Amerikan siyasal ve kiiltiirel etkisinin, yagam bic;iminin gezegen diizeyinde yaygmlagmaSl anlammda kullamlan Amerikanlagma kavraml ekseninde yuriitulen tartlgmalar kuresellegme surecinde yeniden alevlenmig gorunmektedir. "Kiireselle~me, AmerikanlagmaYl gizleyen bir isim midir?" sorusuna "evet" yamhm veren Francis Fuku- yama'ya gore, kureselle~me Amerikanlagma olmak zorundadlr. "Bugun dunyanm en geligmig kapitalist toplumu Amerika ise ve kurumlan pi- yasa giic;lerinin manttksal geligimini temsil ediyorsa ve eger piyasa kiiresellegmeyi yonlendiriyorsa, Amerikanla~manm kiireselle~meye e~lik etmesi kac;mllmazdlr"26. Turk milletvekillerinin Amerikanla~ma
tezine verdikleri destegin fazla olmadlgl soylenebilir. Kureselle~menin
26 Francis Fukuyama, "Economic Globalization and Culture-A Discussion with Dr. Francis Fukuyama", http://www.ml.com/woml/forum/globa1.htm. 2001, (28 Ocak 2001), s. 1-2;
Aynca Amerikanla~ma tarh~malarmm genig bir ozeti i"in bkz. Blilbiil, Kiireselle~me, Kiiltiir ve Siyaset, s. 2.57-263.
ULUSlARARASlilj~KiLEIl / It1TERNATIONALREl.ATlIINS
Amerikanla~ma oldugu tezine destek veren AKP'li vekillerin oram
%25,5 ve CHP'lilerin oram %31,7'dir. iki partiden de bu teze verilen de- stek duzeyi du~uk ve birbirine olduk<;a yakm gorunmektedir.
Kiireselle~me Amerikanla~madlr& Partiniz
Kattlnu mum 10
Kureseller;;menin Amerikanla~ma oldugu yakla~lmml payla~ma
yanlann oram her iki partide de %50'nin uzerindedir. AKP'de bu oran biraz daha fazla olmakla birlikte kureselle~menin Amerikanla~ma 01- madlgl goru1?u her iki partiden milletvekillerince birbirlerine yakm oranda payla1?llmaktadlr.
Kureselle~menin Amerikanla1?ma olmadlgl goru~u diger biitun da- glhmlarda %50'ye yakm ya da daha yuksek oranlarda payla~llmaktadlr.
Butiin demografik daglhm i<;erisinde, kureseller;;menin Amerikanla1?ma olmadlgl gorur;;une %92,3 oram He en yuksek destek Muhafazakar de- mokrat milletvekillerince gosterilmektedir.
Kuresellefjen Kultur ve Degi~en Yerlefjik Siyasal Konumlar
c) Kiireselle~me yerel kimlikleri ve sivil toplum orgiiJlerini tefivik eder Kiireseller;;me tarhgmalan ile birlikte paralel olarak one C;lkan bir bagka kavram yereller;;medir. Yereller;;me kavraml da en az kiireseller;;me kavraml kadar genir;; kapsamh olarak kullamlmakla birlikte, kavramm yerel kimlik, kiiltiir, ekonomi, yonetim gibi ulus-alh diizeylerin one c;lklr;;ml ortaya koyan siirecin genel ifadesi olarak kullamldlgl soylene- bilir. Kiireselle~me-yerellegme tarh~malarmda slkhkla yer verilen bir
ba~ka kavram da kii-yerel1e~me (glocalization) kavramldu.27
TBMM iiyelerinin kiireselle~menin yerel kimlikleri ve sivil toplum orgiitlerini tegvik ettigi tezinin TBMM iiyelerince %50'yi a~an bir oranda payla~Ildlgl Hade edilebilir:
Partisel daglhmda da bu teze verilen destek duzeyinin ilk slrada yer aldlgl gozlemlenmektedir. AK Padili vekillerde oransal olarak ilgili teze verilen destek duzeyi biraz daha fazla olmakla birlikte, her iki par- tideki oransal dag1l1mlann birbirine yakm oldugu soylenebilir.
27 Kiiresellegme tarbgmalarmm onde gelen isimlerinden, University of Pitsburgh ogretim iiyesi, sosyoloji ve dinsel aragtIrmalar profesorii Roland Robertson'm ortaya koydugu "kii-
yerelle~me" (glocalization) kavrammm da <;ok kiiltiirliiliigiin bir ba~ka bi<;imi oldugu soylenebilir. Robertson, "mitoloji" olarak tammladlgl kiiltiirel homojenle~me ele~tirile
rind en ka<;mmak ve kendisinin verdigi anlaml daha iyi ifade edebilmek a<;mdan,
kiireselle~me yerine kii-yerelle~me kavramml onerir. Esas olarak, Japon <;:ift<;:ilik teknikle- rinin yerel ko~ullanm ifade etme amaclyla kullamhrken, daha sonra Japon ig diinyasmda yerel ko~ullara uyarlanml~ bir kiiresellik anlammda Japonca 'dochakuka'ya dayanmakta olan kavram global ve lokal (kiiresel ve yerel) kavramlarmm birle:;;iminden tiiretilmi:;;tir (Robertson, "Glokalle:;;me: Zaman-Mekan, Homojenlik-Heterojenlik", s. 118). Kiireselleg- meyi "hem evrenselin tikellegmesini, hem de tikelin evrenselle~mesini i<;:eren ikili bir siire- cin kurumsallagma bi<;imi" (Roland Robertson,"Toplum Kuraml, Kiiltiirel Gorecelik ve Kiiresellik Sorunu", Kultur, Kureselle§me ve Dunya-Sistemi, Anthony D. King, (der.), <;:ev:
Giilcan Se<;:kin, Umit Hiisrev Yoisal, Ankara, Bilim ve Sanat YaYlnlan, 1998, s. 105-106) olarak tammlayan Robertson, kii-yerelle:;;meyi de bu anlamda kullamr ve kiireselle:;;menin yerel- legme ile bir gerilim i<;:erisinde kurgulanmaslm agmaya <;:ah:;;lr. O'na gore, en geni:;; anlamda kiiresellegme, diinyanm ufalmasml, yerelligin iiretilmesi ve i<;:erilmesini genig ol<;iide kapSamlg ve artarak kapsamaktadlr (Robertson, "Glokalle:;;me: Zaman-Mekan", s. 127).
ULUSLARARASlili~Kh1R/INT[RNATIONALIIE!ATIONS
Demografik daglhmlara baklldlgmda, ortaogretimden doktora usrune, egitim duzeyi yukseldikc;e kureselle~menin yerel kimlikleri ve sivil toplum orgutlerini te§vik edecegi tezine verilen destek duzeyi art- maktadlr. Benzer bir durum ya§ gruplannda da gozlemlenmektedir.
Vekillerin ya§lan yukseldikc;e ilgili teze kahlma duzeyleri de artmakta- dlr. Kulturel kureselle§me tezleri & demografik dagIllm tablosundan milletvekillerinin bu teze katllma duzeylerinin siyasal kimliklerine gore de degi§tigi gozlemlenmektedir. Kemalist milletvekilleri digerleri He klyaslandlgmda, kureselle§menin yerel kimlikleri ve sivil toplum or- gutlerini te§vik ettigi %36,4 oram He en du~uk destegi verirken, muhafazakar milletvekilleri %76,9 oram He en yuksek destegi ver- mektedirler.
d) Kilresellefjme fok killtilrlillilgil destekler
Kureselle§me tarh~malarmda dile getirilen bir ba§ka tez, kiireselle§- menin c;ok kulturliilugu destekledigi, farkh kulrurlerin bu surec;te kendilerini c;ok daha rahathkla Hade edilebilecegi tezidir.
Turk milletvekilleri de %60'1 a§an bir oranda kuresene~menin c;ok kulturlulugu destekledigini du~unmektedirler. Partisel daglhmda ise her iki partide de bu tezi payla§ma duzeyi paylar;nnama duzeyinden daha yuksektir. AKP Partili vekiller eHP/Ii vekillerle klyaslandlgmda ilgili teze daha yuksek oranda destek vermektedirler.
Kuresene~menin c;ok kulturluhigu destekledigi tezine farkh dagll11n duzeylerinde verilen destek duzeyleri farkhla~maktadlr. Bu farkhla§ma yukandaki, flkulturel kureselle~me tezleri & demografik daglhmlar"
tablosundan izlenebilir. Siyasal kimlik temelinde ilgili teze verilen de- stek duzeyleri ise ai?agldaki gibidir:
Kilreselle§en Killtilr ve Degi§en Yerle§ik SiyasaZ Konumlar
o
Mlhat azakar Liberal Kemalist
Muhafazakar, Muhafazakar-demokrat ve liberal milletvekiUeri %60'1
a~an bir oranda kiiresene~menin c;:ok kiiltiirliiliigu destekledigini dii~iin
mektedirler. Sol ve Kemalist milletvekillerinde ise bu oran %50'nin altmda kalmaktadlr. Kiiresene~menin c;ok kiilturlulugu destekledigi tezine katdmama oranI sadece Kemalist milletvekillerinde %50'yi a~maktadlr.
Kiiltiirel KiireseUe§me ve Tiirkiye
Onceki boliimdeki tezler klsmmda, kiiltiirel kiiresene~me He ilgili daha teorik diizeydeki tartI~malan vekillerin nasIl yorumladlklan ortaya konmaya c;ah~tldl. Bu boliimde, milletvekillerinin, bu tart1~malann
Tiirkiye'ye ili~kin uzanhlanm nasd degerlendirdikleri gozlemlenecek- tir. Bu baglamda TBMM uyelerinin, tezler klsmmda teorik olarak deginilen ve kiiltiirel kiireselle~me tarh~malarmda slkhkla deginilen ulus-alh kimlik ve kiiltiirlerin kendilerini Hade edebilmelerini nasll kar-
~lladlklan, kiireselle~menin Tiirk kiiltiiriinii, orf adet ve geleneklerini tehdit edip etmedigi, Tiirkiye'de siyasal ve kiiltiirel yozla~manm kiire-
sene~me ile arthgl ve kiireselle~me kar~lsmda izlenecek kiiltiirel politi- kalar gibi konulara ili~kin yakla~lmlarl iizerinde durulacakhr.
Kiiltiirel kiireselle~meye ili~kin tarh~malarm Tiirkiye'ye yanslmalan bagIammda milletvekillerinin yakla~nmlarmm meclis-genel ve partisel daglhmlan ilgili alt ba~hklan ta~lyan boliimlerde verilecektir. A~aglda
"kiiltiirel kiireselle~me ve Tiirkiye % demografik daglllm" tablosu goriilmektedir. ilgiJi boliimlerde bu tablonun degerlendirilmesine de klsmen yer verilecek olmakla birlikte, vekillerin yakla~lmlan ve da- gllimlara ili~kin daha fazla analiz yapmak isteyen ara~hrmacIlara olanak saglamak aC;lsmdan burada bu tablonun tamamma yer verilrnektedir.
227
ULUSLARARASIILi~KiLER / INT£RNA TlONALREUHlONS
Killtilrel kilreselle§me ve Tilrkiye & Demografik dagtllm
%
MESLEK urokrat/Kam
sektoru
rtaogretim ve
"nlisans
oktora Ustti
Ulus-aUt kimlik ve kiiltiirlerin kendilerini rahatltkla ifade
debilmelerini nastl egerlendirirsiniz?
~
~ .ill~
;±l~ ;5
~
.!!l:a .-s
;5:s
al <J) .><:
~
1
&~ <1l
] ]!8
t
~ ~ <J) ~~i~
:~ :~
~i
;e
!il]
;::i <J)37,5 31,3 6,3 12,5 26,5 38,2 26,5 8,8
23,5 35,3 35,3 5,9
28,6 7,1 50,0 12,5 12,5 12,5
15,4 38,5 30,8 15,4 32,7 32,7 21,8 7,3 29,4 41,2 17,6 5,9 30,0 40,0 20,0 10,0
25,0 45,0 15,0 10,0 36,7 36,7 14,3 12,2 19,2 26,9 42,3
ureselle$meye olarak . zlenecek killtiirel
56,3 37,5 42,9 45,7
56,3 37r-'i 6,3
57,1 21,4 77,8 11,1 11,1
23,1 7,7 51,8 37,5
45 40 5
57,1 30,6 51,9 40,7 3,7
