1286(1869-1870) tarihli İstanbul Salnâmesi`nin transkripsiyon ve değerlendirmesi

(1)

TARİH ANABİLİM DALI YAKINÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI

1286(1869-1870) TARİHLİ İSTANBUL SALNÂMESİ’NİN TRANSKRİPSİYON VE DEĞERLENDİRMESİ

Hazırlayan Mümtaz FİDAN

Danışman

Doç. Dr. Cengiz KARTIN

Yüksek Lisans Tezi

TEMMUZ 2018

KAYSERİ

(2)

(3)

TARİH ANABİLİM DALI YAKINÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI

1286(1869-1870) TARİHLİ İSTANBUL SALNÂMESİ’NİN

TRANSKRİPSİYON VE DEĞERLENDİRMESİ (Yüksek Lisans Tezi)

Hazırlayan Mümtaz FİDAN

Danışman

Doç. Dr. Cengiz KARTIN

TEMMUZ 2018

KAYSERİ

(4)

BİLİMSEL ETİĞE UYGUNLUK

Bu çalışmadaki tüm bilgilerin, akademik ve etik kurallara uygun bir şekilde elde edildiğini beyan ederim. Aynı zamanda bu kural ve davranışların gerektirdiği gibi, bu çalışmanın özünde olmayan tüm materyal ve sonuçları tam olarak aktardığımı ve referans gösterdiğimi belirtirim.

Mümtaz FİDAN İmza :

(5)

1286(1869-1870) Tarihli İstanbul Salnâmesinin Transkripsiyon Ve Değerlendirmesi adlı Yüksek Lisans / Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi Lisansüstü Tez Önerisi ve Tez Yazma Yönergesi’ne uygun olarak hazırlanmıştır.

Tezi Hazırlayan Danışman

Mümtaz FİDAN Doç. Dr. Cengiz KARTIN

Tarih ABD Başkanı Prof. Dr. Hasan Ali ŞAHİN

(6)

(7)

Tarihin bildiği şey bulduğu şeydir düsturunca sürdürülen araştırmaların küçük bir parçasını oluşturacak olan çalışmada, bu düsturun gereğini yerine getirmek adına tarihi belgelerin kullanıma sunulması maksadıyla imkânlar dâhilinde cüzi miktarının günümüz harflerine çevrilerek anlaşılır ve üzerinde çalışılmaya elverişli hale getirilmesi amaçlanmıştır.

Osmanlı Devleti’nin belirli bir dönemdeki varlığının derinlerine inmek adına, çalışmamızda 1286 tarihli salnâmenin transkripsiyonu yapılarak değerlendirmeye alınmıştır. Daha önce yapılan çalışmalar tetkik edildiğinde belirli bölgelerle alakalı farklı mahiyette salnâme çalışmalarının yapıldığı görülmekle beraber, birebir çeviriye zaman zaman rastlanmaktadır. Bu çalışmada ise birebir salnâme çevirisi yapılmış ve 1286 tarihine kaynak teşkil etmesi bakımından günümüz Türkçesi ile araştırma yapmaya elverişli bir eser ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Hayatım boyunca maddi ve manevi her türlü desteklerini benden esirgemeyen, bugünlere ulaşmamda daima yanımda olan aileme sonsuz teşekkürü bir borç bilirim.

Yapılan çalışmalarda desteğini daima hissettiğim arkadaşlarıma ve bu aşamaya gelinceye kadar tüm aşamalarda her türlü yardımını benden esirgemeyen değerli hocam Sayın Doç. Dr. Cengiz KARTIN’a teşekkürlerimi sunarım.

Mümtaz FİDAN

(8)

1268 TARİHLİ İSTANBUL SALNÂMESİ’NİN TRANSKRİPSİYON VE DEĞERLENDİRMESİ

Mümtaz FİDAN

Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Temmuz 2018 Danışman: Doç. Dr. Cengiz KARTIN

ÖZET

Osmanlı Devleti’nde ilk defa olarak 1847 yılında çıkarılmaya başlanmış olan salnâmeler ilk olarak Devlet Salnâmeleri olarak ortaya çıkmış, daha sonraları ise vilayet ve şahıs salnâmeleri olarak artış göstermiştir. 1286 tarihli salnâme de diğer salnâmeler gibi Osmanlı Devleti’nin idari yapısı ve devlet teşkilatı hakkında muhtevalı bilgi içermektedir. Bu açıdan tarih araştırmalarına kaynak olma niteliğine sahip bir belge olan bu salnâme, aynıyla çevrilmiş ve değerlendirmesi de yapılarak araştırmalara hazır hale getirilmiştir.

Miladi olarak 13 Nisan 1869 Salı ve 2 Nisan 1870 Cumartesi tarihleri arasına isabet eden Hicri 1286 tarihinde oluşturulan bu salnâmede, o devre kadar olan Osmanlı sultanları, mevcut kütüphaneler, gazete ve dergiler, kıraathaneler, telgraf ve posta idaresi gibi konularda bilgiler mevcut olmakla beraber devlet memurlarına da geniş yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Salnâme, kütüphane, posta, telgraf, gazete.

(9)

DATED 1286 Mümtaz FİDAN

Erciyes University, Institute of Social Sciences, Master Thesis, July 2018 Supervisor: Associate Professor Cengiz KARTIN

ABSTRACT

Newyear books were first published in 1847 and these were the State Annuals.

Later, provincial and individual yearbooks increased. The newyear book dated 1286 contains detailed information about the administrative structure and state organisation of Ottoman Empire. In that respect, this newyear book which is a resource of historical studies, has been translated word for word and evaluated.

In this newyear book which was published in hijri 1286,between 13 April 1869 Tuesday and 2 April 1870 Saturday (according to the gregorian calendar), you can find information about Ottoman kings, libraries, factories, newspapers and magazines, coffee houses, telegraph and post. And you can also learn some detailed information about state officials.

Key Words: Ottoman Empire, Yearbook, Library, Mail, Telegram, Newspaper.

(10)

İÇİNDEKİLER

BİLİMSEL ETİĞE UYGUNLUK ... I ÖNSÖZ ...IV ÖZET ... V ABSTRACT ...VI İÇİNDEKİLER ... VII KISALTMALAR ... XII

GİRİŞ

1.SALNÂME ... 1

2.TÜRLERİ BAKIMINDAN SALNÂMELER ... 2

2.1. Resmi Salnâmeler... 2

2.1.1. Devlet Salnâmeleri ... 2

2.1.2. Nezaret Salnâmeleri ... 4

2.1.3. Vilayet Salnâmeleri ... 5

2.2.ÖZEL SÂLNÂMELER ... 6

3.TAKİP EDİLEN METOT ... 7

BİRİNCİ BÖLÜM 1286 TARİHLİ İSTANBUL SALNÂMESİNİN TRANSKRİPSİYONU FİHRİST ... 9

MUKADDİME ... 11

TAKVİM ... 12

MEMALİK-İ OSMANİYEDEN BAZI Ş^EHİRLERİNMUAHHARAN TASHİH OLUNAN DERECE-İ TÛL ... 25

DERSA‘ADETDEBULUNANKÜTÜPHANELER ... 36

RÜTBE-İ ‘İLMİYYENİNTA‘BÎRÂTVETA‘RÎFÂTI... 40

MABEYN-İHÜMÂYÛN-IMÜLÛKÂNE ... 41

MABEYN-İHÜMÂYUNAME’MURZABITÂN-IASKERİYYE ... 43

DEVLET-İALİYYEMECALİS-İSAİREVEMEMURİNİ ... 44

ŞÛRÂ-YIDEVLET ... 45

DİVAN-IAHKÂM-IADLİYYE ... 47

MECLİS-İMA‘ARİF-İUMUMİYYE ... 48

DAR-IŞÛRA-YIASKERÎ ... 49

Dar-ı Şûra Levazım Dairesi ... 49

Tersane-i Amire Meclisi ... 49

İdare-i Bahriyye Meclisi ... 50

Daire-i Askeriyye-i Bahriyye Meclisi ... 50

TOBHANE-İAMİREMECLİSİ ... 50

DİVAN-I MUHAKEMAT ... 50

DİVAN-I MUHASEBAT ... 50

MUHAKEME-İ TİCARET-İ BERİYYE BİRİNCİ MECLİSİ ... 51

DİVAN-I İSTİNAF ... 51

(11)

İKİNCİ MECLİS ... 51

MESALİH-İ İFLASİYYE KOMİTESİ ... 52

MUHAKEME-İ TİCARET-İ BAHRİYYE MECLİSİ ... 52

ORMAN MECLİSİ ... 52

RÜSÛMAT MECLİSİ ... 52

MECLİS-İ MA’ABİR ... 52

MECLİS-İ MA’ADİN ... 52

DİVAN-I TEMYİZ ... 53

DERSAADET MECLİSİ TEMYİZİ ... 53

MECLİS-İ İDARE-İ ZABTİYYE ... 53

MECLİS-İ TEFTİŞ-İ EVKAF ... 54

MECLİS-İ SIHHİYYE-İ BELEDİYYE ... 54

ALTINCIDAİRE-İBELEDİYYEMECLİSİ ... 55

DAİRE-İ MEZKÛRE MEMURLARI ... 56

MENASIB-IDİVANİYEESHABI ... 56

BAZIDEVAİRMEMURLARI ... 59

AMEDİDİVAN-IHÜMAYUNHULEFÂSI ... 60

BAB-IÂLÎAKLÂM-IZABITÂNI ... 61

BAB-ISERASKERÎAKLÂM-IZABITÂNI ... 62

AKLÂM-IBAHRİYEZABITÂNI ... 63

TOBHANEAKLÂM-IZABITÂNI ... 64

AKLÂM-IHARBİYYEZABITÂNI ... 64

ZABITÂN-IAKLÂM-IMALİYE ... 64

VARİDATMUHASEBESİNİNATİYÜZZİKRKİTABETHİZMETİNDE MÜSTAHDEMEFENDİLER ... 66

MESARİFATMUHASEBSİNİNATİYÜZZİKRKİTABETHİZMETLERİNDE MÜSTAHDEMEFENDİLER ... 66

HAZİNE-İHASSAAKLAM-IZABITÂNI ... 67

TİCARETHANEAKLAM-IZABITÂNI ... 67

RÜSUMATAKLAM-IZABITANI ... 67

BAB-IZABTİYYEAKLAM-IZABITANI ... 68

EVKAF-IHÜMAYUNAKLAM-IZABITANI ... 68

DEFTERHANE-İHAKANÎAKLAM-IZABITANI ... 69

ŞEHREMANETİDAİRESİAKLAM-IZABITÂNI ... 69

İLMİYE ... 70

MECLİS-İİNTİHAB-IHÜKKAM’Ü-ŞŞER’İ ... 72

MECLİS-İTEDKİKAT-IŞER’İYYE ... 72

MEMURİN-İBAB-IFETVAPENAHÎ ... 72

BAB-IFETVADÂHİLİNDEBULUNANMEMURİN-İŞER’İŞERİF ... 73

BAB-IFETVAHARİCİNDEBULUNANMEMURİN-İŞER’İŞERİF ... 73

MECLİS-İMEŞAYİH ... 73

SEYFİYYE ... 74

BAZIMAHALLELEREMEMURÜMERAVEZABITÂN-IASKERİYYE ... 76

YAVER-İHARBHAZRET-İSERASKERİ ... 76

DAİRE-İASKERİYAVERLERİ ... 76

(12)

BİRİNCİORDU-YUHÜMAYUNU ... 77

İKİNCİORDU-YUHÜMAYUNU ... 79

ÜÇÜNCÜORDU-YUHÜMAYUNU ... 81

DÖRDÜNCÜORDU-YUHÜMAYUNU ... 84

BEŞİNCİORDU-YUHÜMAYUN ... 86

ALTINCIORDU-YUHÜMAYUNI ... 87

BAHRİYYEÜMERAVEZABITÂNI ... 88

TOBHANE-İAMİREERKÂNI ... 89

TOPÇUİHTİYATALAYIZABITÂNI ... 89

MEKTEB-İHARBİYE-İŞAHANEDEBULUNANUMERAVEZABITAN ... 91

MEKTEB-İİDADİ-İŞAHANEDEBULUNANÜMERAVEZABITÂN ... 93

MÜHENDİSHANE-İBERR-İHÜMAYUNDABULUNANÜMERAVEZABITÂN İLEMEMURÎNİNESAMESİ ... 95

MEKTEB-İFÜNUN-ITABİYYE-İŞAHANEMECLİSİ ... 97

UMUR-ISIHHİYYE-İASKERİYYEMEMURLARI ... 98

MAARİF-İUMUMİYYEMEMURLARI ... 99

MEKTEB-İSULTANÎ ... 100

DARULMUALLİMİNZABITÂNI ... 100

RUM-İLİ CANİBİNDE KÜŞÂD OLUNAN MEKÂTİB-İ RÜŞDİYYE ... 102

ANADOLU TARAFINDA GÜŞAD OLUNAN MEKATİB-İ RÜŞDİYYE ... 103

FEVAİD-İOSMANİYEDAİRESİNDEBULUNANMEMURLAR ... 105

FEVAİD-İ OSMANİYYE KUMPANYA VAPURLARI ... 105

DERSAADETVEBİLAD-ISELASEDEVAKİMERAKİZVEMEVAK’İD MİKDARI ... 106

ŞİRKET-İ HAYRİYYENİN HEYET-İ İDARESİ... 107

KAPIKETHÜDALARI ... 121

MEMALİK-İMAHRUSA-İŞAHANEDEBULUNANRÜSUMATMEMURLARI 121 TAŞRALARDABULUNANMADEN-İHÜMAYUNMÜDÜRLERİ ... 122

TAŞRAMUHAKEME-İTİCARETİNİNCEDVELİDİR ... 122

SALTANAT-ISENİYYESÜFERASIYLAMAİYYET-İMEMURLARIVE ŞEHBENDERLERİ ... 123

İngiltere Memalikinde Bulunan Devlet-i Âliyye Şehbenderleri ... 124

Fransa Memalikinde Bulunan Şehbenderler ... 124

Rusya Memalikinde Bulunan Şehbenderler ... 125

Avusturya Memalikinde Bulunan Şehbenderler ... 125

İran Memalikinde Bulunan Şehbenderler ... 125

Prusya Memalikinde Bulunan Şehbenderler ... 125

İtalya Memalikinde Bulunan Şehbenderler ... 126

Belçika Memalikinde Bulunan Şehbender ... 126

İspanya Memalikinde Bulunan Şehbenderler ... 127

Brezilya Memalikinde Bulunan Şehbenderler ... 127

Mütefekkin Cermanyada Bulunan Şehbenderler ... 127

Memleketinde Bulunan Tüccar Nazır ve Vekilleri ... 127

Portekiz Memalikinde Bulunan Şehbenderler ... 127

Yunan Memalikinde Bulunan Şehbenderler ... 128

(13)

NEZD-İ SALTANAT-I SENİYYEDE MUKİM SEFAİR İLE KONSOLOSLAR ... 128

RUESA-YIMİLEL-İHAMSE ... 132

Taşralarda Bulunan Umur-ı Ruhaniyye Memurları ... 138

TOBHANE-İAMİREFABRİKALARI ... 144

TERSANE-İAMİREFABRİKALARI ... 145

TÜFENGHANE-İAMİREFABRİKALARI ... 145

HAZİNE-İHASSADAİRESİNDEBULUNANFABRİKALAR ... 145

DAR-IŞÛRA-YIASKERİDAİRESİNDEBULUNANFABRİKALAR ... 146

DERSAADETDEÇIKARILANGAZETEVEMECMUALARİLE MATBAALARININMEVKİLERİ ... 146

MEMALİK-İMAHSUSA-İŞAHANEDETAB’OLUNANGAZETELER ... 148

DERSAADET VE TAŞRADA KÜŞÂD OLUNAN KIRAATHANE-İ OSMANÎ... 149

EBNİYYEİDARESİTAHTINDABULUNANEBNİYYEMERKEZLERİ ... 150

TELGRAFDAİRESİMEMURLARI ... 151

DERSAADET MERKEZİ MEMURLARI ... 151

ÜSKÜDAR MERKEZİ MEMURLARI ... 151

BEYOĞLU MERKEZİ MEMURLARI ... 151

TAŞRALARDA BULUNAN TELGRAF MÜFETTİŞLERİ ... 152

DERSAADETDEN TAŞRA MERKEZLERİ İÇİN YİRMİ KELİME İTİBARLA ALINAN ÜCÛRÂT ... 152

POSTAHANE-İAMİREMEMURLARI ... 154

POSTA TA’RİFNAMESİ ... 154

BAHREN VE BERREN POSTALARIN YEVM-İ HAREKET VE VÜRUDLARI .... 157

MA’LUMÂT-I BAHRİYE ... 158

TASHİHVEİLAVE ... 172

İKİNCİ BÖLÜM 1286 TARİHLİ İSTANBUL SALNÂMESİNİN DEĞERLENDİRMESİ 2.1.TAKVİM ... 173

2.2.MEŞHUR OLAYLAR ... 174

2.3.OSMANLI PADİŞAHLARI ... 174

2.4.DERSAADET KÜTÜPHANELERİ ... 174

2.5.RESMİ YAZIŞMA LAKAPLARI ... 175

2.6.MABEYN MEMURLARI ... 176

2.7.DEVLET ADAMLARI ... 176

2.8.ŞÛRA-YI DEVLET ... 177

2.9.DİVAN-I AHKÂM-I ADLİYE ... 177

2.10.MA’ARİF MECLİSİ ... 178

2.11.DAR-I ŞÛRA-YI ASKERÎ ... 178

2.12.ALTINCI DAİRE-İ BELEDİYYE MECLİSİ ... 178

2.13.MENASIB-I DİVANİYE ESHABI ... 178

2.14.İLMİYE ... 181

2.15.SEYFİYYE ... 182

2.16OKULLAR VE HOCALAR ... 182

(14)

Rumeli Tarafında Açılan Rüşdiye Mektepleri Ve Başmuallimleri. ... 184

Anadolu Tarafında Açılan Rüşdiye Mektepleri Ve Başmuallimleri ... 185

2.17.FEVAİD-İ OSMANİYE ... 186

2.18.ZABTİYE ... 186

2.19.ŞİRKET-İ HAYRİYYE ... 187

2.20.KAPI KETHÜDALARI ... 187

2.21.RÜSUMAT MEMURLARI ... 188

2.22.BÜYÜKELÇİ VE KONSOLOSLARLA MAİYYET MEMURLARI ... 188

2.23.FABRİKALAR ... 189

2.24.GAZETE VE DERGİLER ... 191

2.25.TELGRAF ... 192

2.26.POSTA ... 193

SONUÇ ... 195

EKLER ... 196

KAYNAKÇA ... 401

DİZİN ... 402

SÖZLÜK ... 406

ÖZ GEÇMİŞ ... 411

(15)

Yy. : Yüzyıl

MEB: Milli Eğitim Bakanlığı

KAYTAM: Kayseri Tarih Araştırmaları Merkezi TDV: Türkiye Diyanet Vakfı

s. : Sayfa

*** : Tahrip olmuş kısım

BS: Belgedeki sayfa numarası(ait olduğu sayfanın üstünde yer alır) L: Latin

E: Ermeni R: Rum K: Katolik Y:Yahudi

ABD: Ana Bilim Dalı

(16)

GİRİŞ

1. Salnâme

Salnâmeler Osmanlı Devleti’nde bir yıl boyunca mevcut durum ve olayları muhteva eden eserlerdir. Türkçeye Farsçadan geçmiş olan salnâme kelimesi sene manasına gelen “sâl” ve mektup-kitap manasına gelen “nâme” kelimelerinden husule gelmiştir. Bu bakımdan senelik olarak oluşturan kitaplar diye nitelendirmek yanlış olmamakla beraber, tam karşılığı “yıllık”tır. Salnâme kelimesi İngiliz lisanında “Year Book”, Fransız lisanında ise ”annuaire” kelimelerine karşılık gelmektedir. Avrupada ise genel manada “Almanak” ve “kalânderie” diye isimlendirilmektedir.

Salnâmeler ilk olarak 15. yy’ın ikinci yarısında Viyana’da ve daha sonra Macaristan’da ortaya konulmuştur. Fakat sürekli olarak 16. yy’da Almanya’da yazılmaya başlanmıştır. Her meselede olduğu gibi salnâmelerde de zaman ilerledikçe gelişmeler yaşanmış; 17. Yy. itibariyle bir hususun yapılıp yapılmaması ve muhtelif konulara yönelik ayrıntılı bilgiler ihtiva etmeye başlamıştır.¹ Bu ilerlemeler üzerinde diğer devletlerde de salnâmeler kullanılmaya başlanmıştır. Burada görülmektedir ki devletlerin diğer devletlerdeki teknolojik gelişmeleri takip edip, çağın gerektirdiği şekilde kendisini modernize etmeleri gerektiği gibi, devlet sistemleri ve yönetime katkı sağlayacak hususlarda da çağın gereklerine ayak uydurulmaya çalışılmıştır. Böylece birçok modern devlet salnâmeleri kullanmış ve geliştirmişlerdir.

Salnâme örneklerinden en önemlisi Fransa Kraliyet Salnâmesi ve 1763 yılında yazılmaya başlanmış olan Alman resmi salnâmesidir. Osmanlı Devletinde ise modernleşme çalışmaları neticesinde Tanzimat Fermanı sonrası Devlet-i Âlî tarafından 28.12.1846 tarihinde yayınına karar kılınmış ve diğer devletlerde olduğu gibi zaman içerisinde adet ve tür bakımından gelişim göstermiştir.²

1 M. Zeki Pakalın, "Salnâme", Tarih Deyimleri Sözlüğü, MEB Basımevi, Cilt 3, İstanbul 1983, s. 106.

2 İlhan Palalı, “Osmanlı Salnâmeleri ve Tarih Araştırmalarındaki Kaynak Değeri”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23 (2010/Ocak-Haziran), s. 2.

(17)

Osmanlı Devletinde Salnâmeler genel olarak resmi ve özel olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır.

2.1. Resmi Salnâmeler

Resmi salnâmeler özel kurum ve şahıslar tarafından oluşturulan salnâmelerin haricinde resmi nitelik taşıyan, ayrıca kendi içinde; devlet salnâmeleri, nezaret salnâmeleri ve vilayet salnâmeleri olmak üzere üç kısma ayrılan salnâmelerdir.

2.1.1. Devlet Salnâmeleri

Resmi olarak ortaya çıkan salnâmelerin ilki Devlet Salnâmesi olarak 1847 yılında Mustafa Reşid Paşa öncülüğünde çıkarılmıştır. Salnâmeyi hazırlama vazifesi Hayrullah Efendiye verilmiş fakat Ahmet Vefik Paşa tarafından hazırlanmıştır. Bu ilk salnâme batı dünyasında ilgi ile karşılanmış ve Fransızcaya tercüme edilmiştir. İkinci olarak ise daha geniş kapsamlı bir şekilde 1849 yılında yine Ahmet Vefik Paşa tarafından hazırlanmıştır.

İlerleyen yıllarda ise salnâme hazırlama vazifesini Ahmet Cevdet Paşa, Meclis-i Maarif Baş Katibi Behçet Bey ve meclis üyesi Rüşdü Bey ifa etmişlerdir.

1872 yılına gelindiğinde ise bir irade-i seniyye ile salnâmeler Maarif nezareti tarafından çıkarılmaya başlanmıştır.³ 1888 yılında ise Sicill-i Ahval-i Memurin dairesinde tüm devlet kurumlarına ait resmi bilgiler toplanmaya başlanmıştır.⁴ Sicill-i Ahval komisyonu her sene vilayet ve nezaretlere bir önceki senenin bilgilerini göndererek gerekli yerlerin güncellenmesini talep etmiştir. Bu aşamada istenilen bilgilerin gecikmesine binaen salnâmelerde eksiklikler görülmektedir. 1847-1918 yılları arasında toplam 68 adet hazırlanan devlet salnâmelerinden sadece küçük bir kısmı düzenli bir biçimde düzenlenmiştir. 1912-16 yılları arasında ise savaşlar nedeniyle yayınlanamamıştır. 1918 yılında son salnâme yayımlanmışsa da cumhuriyet döneminde de devlet salnâmeleri 1925-1928- yıllarında Arap alfabesiyle, 1928-1929 yıllarında da Latin harfleriyle basılmış olup sonuncusu ise 1941 yılına aittir.

1847’den 1880’e değin olan salnâmeler taş baskı olarak yayımlanmışlardır. İlk salnâmeler özellikleri bakımından biraz mütevazı olsalar da ilerleyen yıllarda mükemmel denebilecek tarzda neşirler olmuştur. Bu bapta altın yaldızlı lüks olarak basılan 2.

3 Bilgin Aydın, “Salnâme”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Cilt 36. İstanbul 2008, s. 51-52.

4 Nezir Özgen, Geçmişten Günümüze Osmanlı, Venedik Yayınları, İzmir 2018, s. 566-567.

(18)

Abdülhamid dönemi salnâmeleri Osmanlı’da devrin matbaa ve devlet yayınlarının geldiği noktayı gösteren önemli örneklerdir.

Osmanlı Devleti bazı devlet memurlarının salnâme almalarını zorunlu hale getirince Sicill-i Ahval Dairesi de maaşları 1000 kuruşu aşan memurların listesini çıkarmış 1895 yılında 6538 memur bu taramaya uygun olarak tespit edilmiştir. Salnâme basımında bu rakam dikkate alınmış ayrıca 500 adet ilave edilmiştir. İlerleyen yıllarda ise Matbaa-i Amire’de basılan salnâmeler, postanenler tarafından ücretsiz olarak dağıtılmıştır. İlk olarak satılan salnâmenin fiyatı 6 kuruş iken 1849-50 yıllarında 5 kuruşa indirilmiştir. 1864-65 yılına gelindiğinde 10 kuruş, 1892-93’te ise bir mecidiyeye yükselmiştir.⁵

Osmanlı devlet salnâmeleri devletin idari teşkilatı hakkında mülkiye, askeriye ve ilmiye bölümlerine ayrılarak; bu teşkilatlarda vazifeli memurların isimlerine de yer vermektedir. Yine Osmanlı sınırları içerisinde tertip edilen panayırlar, dini günler ve sosyal hayata dair malumatlar ve önemli günleri ihtiva eden bir takvim de bu salnâmelerde yer almaktadır. Buna binaen kara ve deniz posta teşkilatı ve tarifnamesi de salnâmelerde değinilen hususlar arasındadır. Türk parası ve yabancı paraların karşılaştırılması ve değer tablosu, yabancı devletlerin elçilikleri, yöneticileri ve idari şekilleri, nüfusu, yüzölçümü, para ve askeri durumu gibi bilgilere de değinildiği görülmektedir.

Yine Osmanlı Devleti’nin mülki taksimatının kazalarla birlikte eyaletlerin de gösterildiği tablolar, Müslüman olmayanların vilayet ve kazalarda bulunan ruhani temsilcileri, namaz vakitleri de bu salnâmelerde yerini almıştır. İlerleyen zaman içerisinde gelişimi gözlemlenen salnâmelerde; Mabeyn-i Hümayun, Bab-ı Seraskeri, Heyet-i Vükela, Ayan Meclisi, Şûra-yı Devlet, Sadaret, Şeyhülislamlık ve nezaretlerle bunlara bağlı kurum-kuruluşlar memurlarla birlikte zikredilmiştir. Maarif Nezaretine bağlı okul, kütüphane, matbaalar, ayrıca çıkarılan gazete ve dergiler de salnâmelerde yer alan malumatlar arasındadır. Bazı salnâmelerde nüfus, bütçe, okullar ve hastanelerle alakalı malumatlar da yer almaktadır. Devlet Salnâmelerinde merkezi idareye binaen vilayetlerin idari teşkilatlanması, idareciler, tarihi yapılar ve bina istatistikleri da bulunmaktadır. 1883 yılı sonrası salnâmeleri ise genel olarak devlet görevlileri ve yabancı

5 Aydın, s. 52.

(19)

başlanmıştır. İstatistik verilerde vilayetlerdeki sancak, kaza, nahiye ve köy adetleri ile yetinilmiştir.⁶

2.1.2. Nezaret Salnâmeleri

Nezaret Salnâmeleri adından da anlaşılacağı üzere nazırlıklar tarafından çıkarılmakta fakat devlet salnâmeleri gibi düzenli olarak yayınlanmamaktadırlar. Bu tür salnâmeler nazırlıkların teşkilatlanması, memurini, tarihçileri ve faaliyetleri hakkında malumat vermektedir. Nazırlıklar ve askeri kurumlarca hazırlanmış olan bu salnâmeler 1865-1908 seneleri arasında 51 defa yayınlanmıştır. Bunlar arasından Salnâme-i Askeri isimli salnâme Seraskerlik ve Harbiye Nezaretince on dört defa ortaya konmuştur.

Salnâme-i Askeri ilk olarak 1865 yılında 11 nüsha olarak basılmış ve ilgili mahallere dağıtılmıştır. Nezaret salnâmeleri dönemin Osmanlı ordu teşkilatlarından kara ve deniz her ikisine yönelik teşkilatlanma ve asker adetleri hakkında malumat ihtiva ettiği için askeri tarih araştırmaları açısından mühim kaynaklar arasındadır. Konuyla alakalı diğer bir salnâme ise Bahriye Salnâmesidir ve bu alanda en düzenlilerdendir. Bahriye salnâmeleri 24 defa olarak yayınlanmıştır. Bir diğer nezaret salnâmesi örneği de Salnâme- i Nezaret-i Hariciye olup bu da 4 defa yayınlanmıştır. (1885-1902) yılları arasında dört defa yayınlanmıştır. Bu salnâmeler Hâriciye Nezareti’nin, tarihçesi, teşkilatı, hâriciye nazırları, reis- ül küttabları, elçileri, muahadeler ve bunun gibi hususlar hakkında birçok bilgiler içerir. Bu salnâme Ahmet Nezih Galitekin tarafından yeniden yayınlanmıştır. Hariciyye salnâmeleri, dış ilişkiler tarihi ve siyasi tarih araştırmaları konusunda önemli bir kaynaktır.⁷

Bir defaya mahsus olmak üzere meşihat makamı tarafından çıkarılan İlmiyye Salnâmesinin ise salnâmeler içerisinde içerik ve kalite açısından önemli bir yeri vardır.

Ceride-i ilmiyenin devamı olarak oluşturulan bu salnâmenin tarihi kısımları Ali Emiri Efendi, Ahmet Refik, Muallim Emin Bey gibi meşhur müellifler tarafından ele alınmıştır.

Bu salnâmede ise meşihat tarihçesi, şeyhülislamların hayatları ve fetvaları gibi bilgiler yer almaktadır.

Yine nezaretler yahut nezaretlere bağlı diğer kurumalar tarafından ortaya konmuş olan salnâmeler de mevcuttur. Rasathane idaresi tarafından yayınlanan Rasadhane-i

6 Aydın, s. 52.

7 Palalı, s. 5.

(20)

Amire Salnâmesi bunlara örnek olarak gösterilebilir. Bunun dışında yarı resmi olarak Hilal-ı Ahmer Cemiyetinin neşrettiği salnâme ve Cemiyyet-i Tedrisiyye-i İslamiyye tarafından yayınlanan iki salnâme daha mevcuttur.⁸

2.1.3. Vilayet Salnâmeleri

Diğer bir resmi salnâme türü de Vilayet Sâlnâmeleri’dir. İlk olarak 1866 tarihinde Bosna’da yayınlanmış olan Vilayet Sâlnâmeleri, nüfus, eğitim, ticaret ve mahalli bilgiler ile devlet memurları hakkında bilgiler içermektedir.⁹

Osmanlı’da eyaletlerin vilayetlere dönüşmesinden sonra vilayetlerde ve bazı sancaklarda resmi salnâmeler oluşturulmuş, kimileri düzenli olarak yıllık şeklinde ve kimileri de zaman zaman neşredilmiştir. İlk vilayet salnâmesi değindiğimiz gibi 1866-67 yılında yayınlanan Bosna Vilayet Salnâmesi, son vilayet salnâmesi ise 1922-23 yıllarında ortaya konmuş olan Bolu Livası Salnâmesidir. 1864 Vilayet Nizamnamesinin Osmanlı ülkesinde yaygınlaşması sonrasında vilayet salnâmelerinde büyük bir artış görülmüştür.

Vilayet salnâmeleri vilayet mektupçuları tarafından hazırlanmış ve yayınlanmıştır. Bu salnâmelerin oluşturulmasında vilayet yönetiminin gayretleri görülmüştür. Vilayetlerden kimisi yalnızca bir defa salnâme neşrederken kimi vilayetler de 35 civarında salnâme neşretmişlerdir. Bu salnâmeler arasında Türkçe ile beraber Arapça, Rumca, Boşnakça ve Ermenice olanları mevcuttur. Vilâyet salnâmeleri vilâyetlerin devlet tarafından kontrolündeki derecelerini, farklılığını tam olarak yansıtır. İstanbul'dan sıkı bir şekilde yönetilen vilâyetler buna bağlı olarak devlet kayıtlarını iyi tutuyorlardı ve bu vilâyetlerin salnâmeleri tam anlamıyla detaylıydı. Daha zayıf yönetilen vilâyetler daha zayıf kayıtlar tutuyorlardı. Ve onların salnâmeleri daha az bilgi veriyordu. Bu etkiyle, coğrafi olarak İstanbul'a yakın olan vilâyetler ile Karadeniz'deki vilâyetler ve bazı Anadolu vilâyetleri, Bursa, İzmir, Kastamonu ve Konya en eksiksiz salnâmelere sahipti. Doğu Anadolu vilâyetleri ve Arap vilâyetleri en az bilgi içeren salnâmeleri yayınladılar. Beyrut ve Halep salnâmeleri bazen hariç olsa da verdikleri bilgiler bakımından Bolu, Diyarbakır, Halep, Hüdavendigâr (Bursa), Manastır ve Selanik salnâmeleri önemli özellik arz ederler, tarih ve coğrafi bilgi bakımından pek

8 Aydın, s. 52-53.

9 Togay Seçkin Birbudak, “Sâlnâmelere Göre Sivas Vilayeti’nde Eğitim-Öğretim(1898 – 1903)”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Mart 2007, Cilt:15, s. 304.

(21)

şehir hayatı ve kutsal şehirler üzerine çalışan araştırmacılara yardım edebilir.¹⁰

Vilayet salnâmelerinde genellikle; güneş ve ay takvimleri, memurin listesi, sancak tarihi, coğrafya ve nüfus, eğitim-öğretim, ahalinin durumu, mahsulat ve hayvancılık, Pazar ve panayır yerleri, maden işletmeleri, fabrikalar, ormanlar, posta teşkilatı, telgraf ücretleri, ve zaman zaman vilayetlerin haritaları gibi bilgilere ulaşmak mümkündür.

Vilayet salnâmeleri genel olarak takvimle başlamaktadır. Daha sonra Osmanlı Devletinin o zamana değin tahta geçmiş olan padişahlarının isimleri, doğum ve ölüm tarihleri, saltanat süreleri ve nerede gömülü oldukları gibi bilgileri içeren kısımla devam etmektedir. Padişahların haricinde vilayet salnâmelerinde vezirlerin de isim, görev müddetleri, daireleri, unvanları, teşrifat kuralları, madalyalar, dereceler gibi bilgiler de mevcuttur. Yine bu salnâmelerde Dersaadetten Anadolu ve Rumeli taraflarına giden- gelen posta mahallerinin hareket ve yol durumu ile mesafe cetvelleri, posta tarifnamesi, pullar ve fiyatları ile postane isimleri yer almaktadır.¹¹

Vilayet salnâmelerinde bulunduğu vilayete bağlı bulunan sancak ve kazalarda yaşayan Müslüman ve gayrimüslim okulları, idarecileri, hocaları, öğrenci adetleri hakkında malumatlar da verilmektedir. Uzun bir süre çıkmaya devam etmiş olan vilayet salnâmelerinde su, gaz, demiryolu şirketleri, cami, medrese, tekke, imarethane, kahvehane, han, hamam, hastane gibi hususlara da yer verilmiştir. Sancak ve kazalara göre nüfus dağılımı, cinsiyet ve milletine göre taksimatına da salnâmede zikredilen hususlar arasındadır. Yazışmalarda kullanılması icap eden resmi hitap şekilleri ve teşrifat usulü, vilayette vazife yapmış olan komutan ve valilerin listesi de yine bu salnâmelerde yer alan bilgiler arasındadır.¹²

2.2. Özel Sâlnâmeler

Resmi salnâmelerin haricinde Osmanlı Devleti’nde özel kurumlar tarafından oluşturulmuş salnâmeler de vardır. Bunlardan ilk olanı Ali Suavi’nin Türkiye Fî Sene 1288 adıyla Paris’te çıkarmış olduğu salnâmedir. Bu salnâmelerde Ali Suavi Osmanlı’nın

10 Palalı, s. 6-8.

11 Palalı, s. 8.

12 Aydın, s. 53.

(22)

coğrafi özellikleri, nüfusu, tarım ve sanayisi ile limanlar, ticaret, para birimleri, ölçü birimleri ve şirketler hakkında malumatlar vermiştir.

Özel salnâme örneklerinden birisi de çok başarılı ve ilgi çekici olan Ebuzziya Mehmed Tevfik tarafından yayınlanmış olan Salnâme-i Hadîka’dır. Daha sonra ise Salnâme-i Ebuzziya, Reb-î Ma ‘rifet ve Nevsâl-i Marifet gibi salnâmeler yayınlanmıştır.

1294 tarihli Sâlnâme-i Ebuzziya’nın ilk baskısı padişahın emriyle matbaada iken imha edilmiştir. 3. Takip Edilen Metot

Kayseri Tarih Araştırmaları Merkezi’nde bulunan 1286 Tarihli Salnâme tıpkıçekim olarak bilgisayar ortamına aktarılmış olup, biz de bu tıpkıçekimlerin kopyasını almak suretiyle salnâmeye ulaşmış olmaktayız. Bu aşamada öncelikli olarak literatür değerlendirmesi yapılarak ortaya konulmuş olan çalışmalar muhtevasıyla incelenmiş, en uygun olan yaklaşım tarzıyla yapılacak çalışma metodu belirlenmiştir.

Belgede bulunan eksik veya yıpranmış kısımlar öncelikli olarak tespit edilmiş olup;

1286 Tarihli İstanbul Salnâmesi’nde 4 sayfa kayıp ve birkaç yer yırtılmış-eskimiş olmakla eksik kısımlar mevcuttur. Ayrıca belgenin büyük kısmı okumaya elverişli bir şekildedir ve lisanı ağır değildir. Bu duruma binaen, salnâme günümüz harflerine çevrilebilmiş ve yapılacak olan araştırmalara kaynak olmak üzere hazır hale getirilmiştir.

Belgede eksik veya yıpranmış olmakla okunması mümkün olmayan kısımlar “***”

ile gösterilmiştir. Bunun dışında 207 sayfa olan (eksiklerle) bu salnâmenin çevirisi sonrası yapılacak olan araştırmalarda kolaylık sağlaması maksadıyla belgedeki orijinal sayfa numaraları “BS” 1 olarak gösterilmiştir. (bazı yerlerde konu bütünlüğü açısından bulunmaz) Ayrıca bu salnâmede yoğun bir şekilde bulunan tablolar da aynıyla alınmıştır.

Bu tabloların aynı şekilde aktarılması işleminin oldukça zahmetli olmasından dolayı biçimsel farklılıklar ve Sosyal Bilimler Enstitüsü’nün tez yönetmeliğinde belirtilen yazım kuralları-punto derecelendirmesi gibi hususların dışına çıkılması zorunlu hale gelmiştir.

Değinilmesi icap eden bir diğer husus da şahıs ve yer adlarının yazımıdır. Yer ve şahıs adlarının o devirdeki şartlar göz önüne alındığında telaffuz ve yazılışlarındaki farklılıklar özellikle yabancı kelimelerde kendisini göstermektedir. Bu bakımdan tam tespit edilebilen kelimeler anlaşılacak şekilde günümüzdeki gibi yazılabilmişse de büyük çoğunluğu orijinal belgede okuma metoduna göre en uygun şekilde çevrilmiştir.

(23)

olarak şehir ve şahıs isimlerinden mürekkeptir. Yüzdeye vurulduğunda tahmini % 80 oranında bu durum böyledir. Bu bakımdan dizin oluşturulmasında bu şahıs ve şehir isimlerinin tamamının dizine aktarılması da neredeyse salnâmenin tekrardan dizine aynen girmesi manasına geldiği için; dizinde yalnızca önemli kelimelere yer verilmiştir.

(24)

BİRİNCİ BÖLÜM

1286 TARİHLİ İSTANBUL SALNÂMESİNİN TRANSKRİPSİYONU

Def ‘a 24 SALNÂME 1286

(Mühür)

FİHRİST SAHİFE

*** ***

*** hicret ile sinin-i miladiyenin yekdiğeriyle tesadüfatı ***

*** hanede bazı biladın derece-i tul ve arzı ***

Takvim 3

Selatin-i İZAM Hazeratı 25

Dersaadet Kütüphaneleri 28

Rütbe-i Resmiyye 30

Rütbe-i Resmiyyenin Yekdiğere Takdimi 30

Rütbe-i İlmiyenin Ta ‘birat Ve Ta ‘rifatı 33

Mabeyn-i Hümayun-ı Mülûkâne 34

Vükelâ-yı Saltanat-ı Seniyye ve A ‘za-yı Meclis-i Hass 36

Şûra-yı Devlet 38

Divan-ı Ahkâm-ı Adliye 40

Meclis-i M ‘a arif-i Umumiye 42

Dar-ı Şûra-yı Askerî ile Tersane-i Amire Meclisi 43 Tophane-i Amire Meclisiyle Düyun-ı Muhasebat ve Düyun-ı Muhakemat 44

Düyun-ı İstinaf ile Mecâlis-i Ticaret 45

Rüsumat-ı Orman ve M ‘a aden ve Me ‘abir Meclisleri ile Düyun-ı Temyiz 46 Meclis-i İdare-i Zabtiyye ve Dersaadet ve Beyoğlu ve Üsküdar Mecalis-i

temyizatı ve mülhakatı 47

Sathiyye-i Belediyye ve Teftiş-i Evkaf-ı Hümayun Meclisleriyle ebniye

idaresi meclisi 48

Altıncı Daire-i Belediyye Meclisi ve Me’murları 49

Münasıb-ı Divaniye Eshabı 50

Ba’zı Devair Memurları 53

Amedî Divan-ı Hümayun Hulefası 54

Bab-ı Âlî Aklamı Zabıtânı 55

Bab-ı Seraskerî Aklamı Zabıtânı 56

Bahriye ve Tobhane Zabıtan-ı Aklâmı 57

Harbiye Zabıtan-ı Aklâmı 58

Zabıtan-ı Aklâm-ı Maliye 58

(25)

Rüsumat ve Zabtiyye Zabıtan Aklamı 61

Evkaf-ı Hümayun Aklam-ı Zabıtanı 62

Defterhane-i Hakanî Aklam-ı Zabıtanı 63

Şehremaneti Aklam-ı Zabıtanı 63

İlmiye 65

Seyfiye 70

Mekâtib-i Askeriyye 95

Ma ‘arif-i Umumiyye Me’murları ve Mekâtib-i Umumiyye 108

Fevaid-i Osmaniyye Me’murîn ve Vapurları 119

Zabıta Me’murları 120

Şirket-i Hayriyye İdaresi 123

Vilayet Valileriyle Müfettişîn-i Hükkâm ve Me’murin-i Sairesi 124 Elviye-i Mutasarrıf Ve Nüvvab Ve Muhasebecileri 130

Kapu Kethudaları 142

Rüsumat Me’murları 143

Maden-i Hümayun Me’murları 144

Taşra Muhakeme Ticareti 145

Saltanat-ı Seniyye Süferasıyla Maiyyet Memurları Ve Şehbenderleri 147 Nezd-i Saltanat-ı Seniyyede Mukim Süfera İle Konsoloslar 152

Rüesa-yı Milel-i Hamse 155

Fabrikalar 171

Cem ‘iyyet-i tedrisiyye-i İslamiyye 173

Dersaadette Çıkarılan Gazete ve Mecmualar ile Matbaalarının Mevaki ‘i 173 Memalik-i Mahrusa-i Şahanede Tab ‘ Olunan Gazeteler 176 Dersaadet ve Taşralarda Kûşâd Olunan Kıraathaneler 177 Ebniye İdaresi Tahtında Bulunan Ebniye Merâkezi 178

Telgraf İdaresi Me’murları 179

Taşralarda Bulunan Telgraf Müfettişleri 180

Dersaadetden Taşra Merkezleri İçin alınmakta olan Alınan Ücûrâtın

Miktarı 180

Postahane-i Amire Memurları 182

Posta Tarifnamesi 183

***cedide iktizasınca memalik-i mahrusa-i şahanede kain *** liva ve

kazaların suret-i tertibini havi cedvel ***

Tashih ve İlave 206

(26)

*** Mahsusa-i Mübarekenin Takvimde Muharrer Olduğu Vecihle İşbu

***Müteyemminede Şuhur-ı Arabiyye Ve Rumiyyede Tesadüfatı Eyyam Şuhur-ı

rumiyye

Eyyam Şuhur-ı arabiyye

Esami-i eyyam

Leyle-i mübareke

10 Nisan 10 Muharrem Perşembe ***

10 Haziran 12 Rebiulevvel Salı ***

26 Eylül 02 Receb Cum ‘a ***

21 Teşrin-i evvel 27 Receb Salı ***

07 Teşrin-i Sânî 15 Şaban Cum ‘a ***

22 Teşrin-i Sânî 0 . Camartesi ***

18 Kanunu evvel 27 Ramazan Perşembe Leyle-i Kadir 22 Kanunu evvel 10 Şevval Pazartesi İdi fıtır

1 Mart 10 Zilhicce Pazar İdi ezhi

7 Teşrin-i Sânî 15 Şaban Cum ‘a Veladet-i

hümayun

13 Haziran 15 Rebiulevvel Cum ‘a Cülüs-ı

hümayün

MUKADDİME

Saye-i¹³ ma ‘livaye-i¹⁴ hazret-i mülûkanede işbu seksen altı senesi salnâmesi dahi tahrir ve ba ‘zı fevaid-i cemile¹⁵ derc ve tasdir kılındığının ve takvimde muharrer evkatın

ayniyle isti ‘mal olunacağının ihtarına mübaderet¹⁶ kılındı.

TAKVİLLER Yortu günlerinin rumuzu

L - Latin E - Ermeni R - Rum K - Katolik Y – Yahudi

13 Gölge, koruma, sahip çıkma

14 bayrak

15 güzel

16 bir iş yapmaya girişme

(27)

BS 3

MUHARREM-ÜL HARAM SENE 1286

İmsak ‘Asr Tulu ‘

Eyyam

ŞUHUR

M a hs us a

Eyyam-ı Meşhure

Saat Dakika Saat Dakika Saat Dakika Frengiye Rumiyye Arabiyye

E

K L

E

E R K

E R K R L R

Nisan-ı Rumî 30

Lüleburgosu panayırı tervic-i telkih-i bakarî 1782 Sefer-i seyyidi reis-i hind 962

Duhul-ü Sultan Selim Bi Mısr 923

Tahvil-i şems-i sübur Evvel-i sitte-i sûr

Yevm-i aşûra vak’a-i kerbela 21

İpek böceği zamanı

Ahir-i sitte-i sur Lale mevsimi

Cem ‘ asfur

Sefer-i âşir sultan Süleyman 950

Mayıs frengi 31 Paskalya

Ohri Panayırı

Muhasara-i Viyana 935

Ruz-i Hızır

inayet-i kuvvet-i buhar İltica-yı kral-ı isveç Bal-i osman Balıklı panayırı Eski cum ‘a panayırı 8 Biga panayırı

52 8 10 9 38 10 Salı 13 1 1

49 46

10 9

36 33

Çarşamba Perşembe

14 15

2 3

2 3 43

40

8 7

31 28

Cum ‘a Cumartesi

16 17

4 5

4 5 37

34

7 6

25 23

Pazar Pazartesi

18 19

6 7

6 7 31

28

5 5

20 18

Salı Çarşamba

20 21

8 9

8 9 25

22

4 3

15 13

Perşembe Cum ‘a

22 23

10 11

10 11 19

16

2 2

10 8

Cumartesi Pazar

24 25

12 13

12 13 13

10

1

9

؞

⁵³ ^Pazartesi^Salı ²⁶²⁷ ¹⁴¹⁵ ¹⁴¹⁵

7 4

59 8 59

1 10 58 9

28 29

16 17

16 17 1 8

59 7

58 57

56 54

Cum ‘a Cumartesi

30 1

18 19

18 19 56

53

56 56

51 49

Pazar Pazartesi

2 3

20 21

20 21 50

47

55 54

47 44

Salı Çarşamba

4 5

22 23

22 23 44

41

53 52

42 40

Perşembe Cum ‘a

6 7

24 25

24 25 39

36

52 51

38 36

Cumartesi Pazar

8 9

26 27

26 27 33

30

50 50

32 31

Pazartesi Salı

10 11

28 29

28 29 28 7 49 8 29 9 Çarşamba 12 30 30

(28)

BS 4

SAFER-ÜL HAYR

Eyyam

ŞUHUR

M a hs us a

R L Y Y

R

L

R

ER K

Mayıs-ı Rumî 31 sıffin 37

Vürûd-u Yavuz Sultan Selim Basitane 918 Kararnil

Gül bayramı Feth-i Rodos 929

Alay-ı Nusret-i Sultan Süleyman 933

Tahvil-i şems bihoza kıranabad panayırı 1

Koyun kırkımı

Latin gül panayırı istila- yı poliye 944

Hafr-ı haliç 977

Evvel-i riyahı-ı bevarih Haziran firengi hacı oğlu panayırı 10 Feth-i zigetvar 974

Galebe-i revan 1045

Mevsim-i hasad Helak-ı asi gazali 927

Uruc-u isa zabt-ı aden 944

25 7 48 8 27 9 Perşembe 13 1 1 22

20

48 47

25 23

Cum ‘a Cumartesi

14 15

2 3

2 3 17

15

46 46

21 20

Pazar Pazartesi

16 17

4 5

4 5 12

10

45 44

18 16

Salı Çarşamba

18 19

6 7

6 7 7

5

44 43

14

12 Perşembe Cum ‘a

20 21

8 9

8 9 3 7

1 7

42 42

11

9 Cumartesi Pazar

22 23

10 11

10 11 58 6

56

41 41

8

6 Pazartesi Salı

24 25

12 13

12 13 54

52

40 40

5 3

26 27

14 15

14 15 50

48

39 38

2 9

Cuma Cumartesi

28 29

16 17

16 17 46

44

38 37

59 8 58

Pazar Pazartesi

30 31

18 19

18 19 43

41

37 37

56 55

Salı Çarşamba

1 2

20 21

20 21 39

38

36 36

54 53

Perşembe Cum ‘a

3 4

22 23

22 23 36

35

35 35

52 51

Cumartesi Pazar

5 6

24 25

24 25 34

33

35 34

50 50

Pazartesi Salı

7 8

26 27

26 27 31

30 6

34 34 8

39 38

9 10

28 29

(29)

BS 5

ŞEHR-İ REBİ ‘UL

EVVEL

Eyyam _ŞUHUR

M a hs us a

L

E R K

L

R K

İzmihlal-ı Uzun Hasan 878

Nüzül-ü osmaniyan-ı besvahel-i hind haziran- ı rumî 940/30

Mecidiyede karasu panayırı 8

Şimalî rüzgârlar

İrtihal-i köprülü mehmed paşa 1072

Tahvil-i şems bimısrdan yaz faslı

Leyle-i mevlidinnebi aleyhisselam

Bercakada karalvac panayırı

Cülus-ı hümayun 617 H.

1277

Fitne-i patrona halil 1143 Yaprak aşısı zamanı Nilin artması

İntiha-i mülûk-ı çerâkese

*** 923

Temmuz firengi 31 Evvel-i mevsim-i semum Vak ‘a-i çeşme 1184

Ateş gecesi batrof panayırı

Feth-i Tunus 982 Ahir-i eyyam bevarih

29 6 34 8 47 8 Cum ‘a 11 30 1

29 28

33 33

47

46 Cumartesi Pazar

12 13

31 1

2 3 27

26

33 33

46 45

Pazartesi Salı

14 15

2 3

4 5 26

25

33 33

45 45

16 17

4 5

6 7 25

25

32 32

45 44

Cuma Cumartesi

18 19

6 7

8 9 25

25

32 32

44 44

Pazar Pazartesi

20 21

8 9

10 11 25

25

32 32

44 44

Salı Çarşamba

22 23

10 11

12 13 25

25

32 33

45 45

Perşembe Cum ‘a

24 25

12 13

14 15 26

26

33 33

45 45

Cumartesi Pazar

26 27

14 15

16 17 27

28

33 33

46 46

Pazartesi Salı

28 29

16 17

18 19 28

29

33 34

47 47

30 1

18 19

20 21 30

32

34 34

48 49

Cuma Cumartesi

2 3

20 21

22 23 33

34

34 35

50 50

Pazar Pazartesi

4 5

22 23

24 25 35

37

35 35

51 52

Salı Çarşamba

6 7

24 25

26 27 39

40

32 32

53 54

Perşembe Cum ‘a

8 9

26 27

28 29 42 6 37 8 55 8 Cumartesi 10 28 30

(30)

BS 6

ŞEHR-İ REBİ

‘UL AHİR

Eyyam

ŞUHUR

M a hs us a

R R

E K Y

R

E R K

Zabt-ı Kal ‘a-i şakloz 950

Temmuzı Rumî 31

İlçe Panayırı Ahir-i zer ‘-i erz¹⁷der-mısır Kara bayram yahud teshir-i Kıbrıs 978

Yerköy panayırı 3 Bercikada ilno panayırı

Tahvil-i şemsi basid

Filibede maraş panayırı 15

Galebe-i Hisarcık 1152 Nihayet-i vusl Fet-hi Selanik 834

Evvel-i eyyam-ı bahur

Ağustos Firengî

Kostancada kotorva panayırı

İstimlak-ı memalik-i zülkadriyye 921 Muharebe-i gence 991 ahir-i eyyam-ı bahur

43 6 37 8 56 8 Pazar 11 29 1

45 47

37 38

58 59 8

Pazartesi Salı

12 13

30 1

2 3 49

51

38 39

9 2

14 15

2 3

4 5 53

55

39 40

3 4

Cuma Cumartesi

16 17

4 5

6 7 57

59 6

41 41

6 7

Pazar Pazartesi

18 19

6 7

8 9 2 7

4

42 42

9 11

Salı Çarşamba

20 21

8 9

10 11 6

9

43 44

12 14

Perşembe Cum ‘a

22 23

10 11

12 13 11

14

44 45

16 17

Cumartesi Pazar

24 25

12 13

14 15 16

19

46 46

19 21

Pazartesi Salı

26 27

14 15

16 17 21

24

47 48

23 25

28 29

16 17

18 19 26

29

48 49

27 29

Cuma Cumartesi

30 31

18 19

20 21 32

34

50 50

31 33

Pazar Pazartesi

1 2

20 21

22 23 37

40

51 52

35 37

Salı Çarşamba

3 4

22 23

24 25 43

45

52 53

39 42

Perşembe Cum ‘a

5 6

24 25

26 27 48

51 7

54 55 8

44 46 9

Cumartesi Pazar

7 8

26 27

28 29

17 pirinç

(31)

CEMADE’L- ÛLÂ

Eyyam _ŞUHUR

M a hs us a

E K

L

R

E K A K

Y

Muharebe-i Sultan Selim Bi Sultan Bayezid 917

Tatar Pazarı panayırı bicem ‘ katan bi mısır Gaza-yı Hayreddin Paşa 945

Ağustos-ı Rumî 31 Vefat-ı Hayreddin Paşa 953

İzornikde ekşisu panayırı

Şehirköyü panayırı

Himaye-i Sultan Süleyman Bi-Fransa932 Mevsim Katan

Harabe-i izmir 805 Tahvil-i Şems bi- sünbüle ahir-i semum muhasara-i ilbu 1083 Ziraat-ı left

Vak ‘a-i inebahtı 979

Feth-i İstanbul 857 Yerköy panayırı 3 Terhalede çatalca panayırı 9

Eylül firengî 30 Vefat-ı Gazi Murad Paşa 1020

Vodine panayırı İbtida-i sene-i museviyye sene 563

54 7 55 8 48 9 Pazartesi 9 28 1 57 7

*8

56 57

51 53

Salı Çarşamba

10 11

29 30

2 3 3

5

58 58

55 58 9

Perşembe Cum ‘a

12 13

31 1

4 5 8

11

59 8

*9

*10 2

Cumartesi Pazar

14 15

2 3

6 7 14

17

1 1

5 7

Pazartesi salı

16 17

4 5

8 9 20

23

2 3

10 12

18 19

6 7

10 11 26

29

4 4

14 17

Cum ‘a Cumartesi

20 21

8 9

12 13 32

35

5 6

19 22

Pazar Pazartesi

22 23

10 11

14 15 38

41

6 7

24 27

Salı Çarşamba

24 25

12 13

16 17 44

47

8 9

30 32

Perşembe Cum ‘a

26 27

14 15

18 19 50

53

9 10

35 37

Cumartesi Pazar

28 29

16 17

20 21 56

59

11 11

40 42

Pazartesi Salı

30 31

18 19

22 23 2 9

5

12 13

45 48

1 2

20 21

24 25 8

10

13 14

50 53

Cum ‘a Cumartesi

3 4

22 23

26 27 13

12 9

15 15 9

56 10 58

Pazar Pazartesi

5 6

24 25

28 29

(32)

BS 8

CEMADİY-EL AHİR

Eyyam _ŞUHUR

M a hs us a

Eyyam-ı Meşhure

Y L R

Y

E R K Y Y Y Y Y Y

E Y R K Y

Koç ayırma zamanı

Şuru-yı bina-i cami ‘-i fatih 8067

Kaptan-ı 979 Şehadet-i Yahya Aleyhisselam

Muharebe-i çıldır 986 Eylül-ü rumî

Sadaret-i Ragıp Paşa1170 Corab bayramı serfihye panayırı 10

Teshir-iğ Estergon 950 çırpan panayırı 8

Vezaret-i Nasuh Paşa 1020

Kamış bayramı 9 Silivri panayırı

Tahvil-i şems bimizan-ı göz faslı

Feth-i Hanya 1055 Priştine ve uzunca ova panayırı 7

Balıkesiri panayırı 15 Feth-i bağdat 940 pirlipe panayırı

Teşrin-i evvel firengi

Hezimet-i Venedik 1046

Hezimet-i İmparator Karlos 948

Eski zağra panayırı 15

19 9 16 9 1 11 Salı 7 26 1

26 25

17 17

4 6

8 9

27 28

2 3 28

31

18 19

9 12

Cum ‘a Cumartesi

10 11

29 30

4 5 34

37

19 20

14 17

Pazar Pazartesi

12 13

31 1

6 7 40

43

21 21

20 22

Salı Çarşamba

14 15

2 3

8 9 46

49

22 22

25 28

Perşembe Cum ‘a

16 17

4 5

10 11 51

54

23 23

30 33

Cumartesi Pazar

18 19

6 7

12 13 57 9

*10 24 24

36 39

Pazartesi Salı

20 21

8 9

14 15 3

6

25 25

41 44

22 23

10 11

16 17 9

12

26 27

47 49

Cum ‘a Cumartesi

24 25

12 13

18 19 14

17

27 28

52 55

Pazar Pazartesi

26 27

14 15

20 21 20

23

28 29

58 11

*12

Salı Çarşamba

28 29

16 17

22 23 26

28

29 29

3 6

Perşembe Cum ‘a

30 1

18 19

24 25 31

34

30 30

8 11

Cumartesi Pazar

2 3

20 21

26 27 37

9

31 31

14 16

Pazartesi Salı

4 5

22 23

28 29 32

10 32 9 19 12 Çarşamba 6 24 30

(33)

RECEB-İ ŞERİF

Eyyam _ŞUHUR

M ah su

sa Eyyam-ı Meşhure

R

L

Leyle-i Regaib

Vak ‘a-i çaldıran 920 sukut-ı evrak

Zabt-ı Avusturya belgrad 950

İbtida-i abur islam bi-diyar-ı ispanya

Teşrin-i evvel-i rumî 31 karasu panayırı 8

Zelzele-i azime 910 Vak ‘a-i Varna 848 Ziraat-ı bersim

Reften-i pristo

Vak ‘a-i Çınar 1022 evvel-i gars

Etmam-ı cami-i fatih 875 Muharebe-i Niğbolu 798

Tahvil-i şems ba ‘garb İvranya panayırı 15 Noksan-ı ma-i nil

Feth-i van 955 muhasara-i saniye- i viyana 1094

Amasyada umum panayırı 15 Vakt-i kat ‘a-i eşcar

Teşrin-i sani-i firengi 30 Leyle-i mirac-ı şerif

Vak ‘a-i mercidabık ve inkıyad-ı haleb

Nihayet-i kuvvet-i harif

45 10 32 9 22 12 Perşembe 7 25 1 47

50 33 33

25 27

Cuma Cumartesi

8 9

26 27

2 3 53

55

33 34

30 33

Pazar Pazartesi

10 11

28 29

4 5 58 10

1 11

34 35

35 38

Salı Çarşamba

12 13

30 1

6 7 3

6

35 35

41 43

Perşembe Cum ‘a

14 15

2 3

8 9 8

11

32 32

46 48

Cumartesi Pazar

16 17

4 5

10 11 14

12

36 37

51 54

Pazartesi Salı

18 19

6 7

12 13 19

21

37 37

56 59 12

20 21

8 9

14 15 24

26

38 38

21 4

Cuma Cumartesi

22 23

10 11

16 17 29

31

38 39

7 9

Pazar Pazartesi

24 25

12 13

18 19 33

36

39 39

12 14

Salı Çarşamba

26 27

14 15

20 21 38

40

40 40

17 19

Perşembe Cum ‘a

28 29

16 17

22 23 43

45

40 40

22 24

Cumartesi Pazar

30 31

18 19

24 25 47

50

41 41

27 29

Pazartesi Salı

1 2

20 21

26 27 52

54 11

41 41 9

31 34 9

3 4

22 23

28 29

(34)

BS 10

ŞA ‘BAN-ÜL MUAZZAMA

Eyyam _ŞUHUR

M a hs us a

R

R R

R E K

Evvel-i sefer seydi reis bimuhit-i şarki 961

Rûz-ı kasım yenice vardarda luka panayırı 22

Vak ‘a-i saniye küsve-i zafer sultan murad-ı sani 852

Vefat-ı sinan paşa 1004 nüzül-ü şebnem

Teşrin-i sani-i rumî 30

Kazanlık panayırı 15

Nusret piyale paşa 967 İhtifa-i haşerat

Leyle-i berat veladet-i hümayun 1245

Tahvil-i şems bogos istihlas-ı ba ‘d 1048

Şehadet-i sokullu Mehmet paşa 987

Muhasara-i Kandiye 1059 savm-ı milad

Ağaçların kuruması

Me’muriyet-i İbrahim paşa bozu ‘ nizamat-ı mısr 931

Zile panayırı 15

Evvel-i berd tanzimat-ı Hayriye 1255

Kanun-i evvel-i firengi 31 İnkıyad-ı dımaşk 922 Duhul-i merim bima ‘bed

52 11 42 9 32 1 Cum ‘a 5 24 1 58 11

12 42 42

38

41 Cumartesi Pazar

6 7

25 26

2 3 3

5

42 43

43 45

Pazartesi Salı

8 9

27 28

4 5 7

9

43 43

47 50

10 11

29 30

6 7 11

12

43 44

52 54

Cuma Cumartesi

12 13

31 1

8 9 14

16

44 44

56 58

Pazar Pazartesi

14 15

2 3

10 11 18

20

44 44

2 2

Salı Çarşamba

16 17

4 5

12 13 22

23

44 45

4 6

Perşembe Cum ‘a

18 19

6 7

14 15 25

26

45 45

8 9

Cumartesi Pazar

20 21

8 9

16 17 28

30

45 45

11 13

Pazartesi Salı

22 23

10 11

18 19 31

32

46 46

15 16

24 25

12 13

20 21 34

35

46 46

18 19

Cuma Cumartesi

26 27

14 15

22 23 37

38

46 46

21 22

Pazar Pazartesi

28 29

16 17

24 25 39

40

46 47

24 25

Salı Çarşamba

30 1

18 19

26 27 41

42 12 47 47 9

26 28 2

Perşembe Cum ‘a

2 3

20 21

28 29 30

(35)

ŞEHR-İ RAMAZAN- ÜL MÜBAREK

Eyyam _ŞUHUR

M a hs us a

L

R

E K

R L L

L

Vak ‘a-i Kosova 791

Ahir-i sukut-ı evrak

Sefer-i sani-i sultan murad 1044

‘id-i beşarat-ı meryem tahrib-i cezire-i kursıka 961

Kanun-ı evvel-i rumî 31

Galebe-i seydi reis ber Portekiz 961

Evvel-i şeb-yelda

Hücum-u donanma-yı Venedik 1066

Mahsura-i eğri 959 ankarada zile dönüşü panayırı 9

Tahvil-i şems becdi-i evvel erbe

‘in Vafzıl-şita Feth-i Mekke 8

Ahir-i şeb yelda

Feth-i belgrad 967 vefat-ı ragıp paşa 1176

Evvel-i ney-i hacamat Vefat-ı ibn-i Haldun 808 Leyle-i kadir

Kanun-ı sani-i firengi 31 şevval sene 1870

43 12 47 9 29 2 Cumartesi 4 22 1 44

45 47 47

30 31

Pazar Pazartesi

5 6

23 24

2 3 46

47

47 47

32 33

Salı Çarşamba

7 8

25 26

4 5 47

48

47 47

34 35

Perşembe Cum ‘a

9 10

27 28

6 7 39

39

37 37

35 36

Cumartesi Pazar

11 12

29 30

8 9 50

51

47 47

37 37

Pazartesi Salı

13 14

1 2

10 11 51

51

48 48

38 38

15 16

3 4

12 13 52

52

48 48

38 39

Cuma Cumartesi

17 18

5 6

14 15 52

52

48 48

39 2 39

Pazar Pazartesi

19 20

7 8

16 17 52

52

48 48

39 39

Salı Çarşamba

21 22

9 10

18 19 52

52

48 48

39 39

Perşembe Cum ‘a

23 24

11 12

20 21 52

52

48 48

38 38

Cumartesi Pazar

25 26

13 14

22 23 51

51

48 48

38 37

Pazartesi Salı

27 28

15 16

24 25 50

50

47 47

37 36

29 30

17 18

26 27 39

39

47 47

36 35

Cuma Cumartesi

31 1

19 20

28 29 38 12 37 9 34 2 Pazar 2 21 30