İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜS Ü
KENT PARKLARI İ LE İ LGİ Lİ KALİ TE KRİ TERLERİ Nİ N OLUŞTURUL MASI
DOKTORA TEZİ
Peyzaj Y. Mi marı Gökçen Fi rdevs YÜCEL
EKİ M 2005
Anabili m Dalı : ŞEHİ R VE BÖLGE PLANLAMA Progra mı : PEYZAJ PLANLAMA
İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜS Ü
KENT PARKLARI İ LE İ LGİ Lİ KALİ TE KRİ TERLERİ Nİ N OLUŞTURUL MASI
DOKTORA TEZİ
Peyzaj Y. Mi marı Gökçen Fi rdevs YÜCEL (502992202)
Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 24 Şubat 2005 Tezi n Savunul duğu Tari h : 12 Eki m 2005
Tez Danı ş manı : Prof. Dr. Ah met Cengi z YI LDI ZCI Di ğer Jüri Üyel eri Prof. Dr. Ahsen ÖZS OY (İ. T. Ü.)
Prof. Dr. Gül den ERKUT (İ. T. Ü.) Prof. Dr. Adnan UZUN (İ. Ü.)
ÖNS ÖZ
Bu t ez çalış ma m da, araştır mal arı mı dest ekleyen ve yar dı mcı olan değerli
danı ş manı m Sayı n Prof. Dr. Ah met C. Yıl dı zcı başt a ol mak üzere, Sayı n Pr of. Dr. Ahsen Özsoy ve Sayı n Pr of.Dr. Gül den Er kut’a, çalış mal arı m
sırası nda bana her konuda dest ek ol an anne me, baba ma ve kar deşi me sonsuz teşekkür ederi m.
Ġ ÇĠ NDEKĠ LER TABLO LĠ STESĠ v ġEKĠ L LĠ STESĠ i x ÖZET xiii SUMMARY xv 1. GĠ RĠ ġ 1
1. 1. ÇalıĢ manı n Amacı 1
1. 2. ÇalıĢ manı n Kapsa mı 1
1. 3. ÇalıĢ mada Ġzl enen Yönt e mler 2
2. KENT PARKLARI ĠLE Ġ LGĠ LĠ KALĠ TE KRĠ TERLERĠ 3
2. 1. Akti vite ve Kull anı ml ar 7
2. 1. 1. Par k al anl arı nda yer al an kull anı cı gr upl arı 8
2. 1. 2. Par k al anl arı ndaki akti vit el er 10
2. 1. 3. Çeşitlili k alt kriteri 13
2. 2. Ul aĢıl abili rli k 15
2. 2. 1. Par k Girişl eri 17
2. 2. 2. Par k al anl arı nda yer al an yoll ar 18
2. 2. 2. 1. Yoll arı n t asarı mı 18
2. 2. 2. 2. Yol kenarl arı nı n bit kil endiril mesi 29
2. 2. 2. 3. Yoll arı n gece kull anı mı 31
2. 2. 3. Okunaklılı k alt krit eri 31
2. 2. 3. 1. İşaretl e me ve par k bil gil endir mesi 32
2. 3. Konf or ve Ġ maj 37
2. 3. 1. Tasarı mda konfor 39
2. 3. 1. 1. Yapı sal t asarı mda konf or 39
2. 3. 1. 2. Bit ki sel tasarı mda konf or 53
2. 3. 1. 3. İkli msel konf or 61
2. 3. 2. Güvenli k alt kriteri 62
2. 3. 2. 1. Yar dı ma ulaşı m 65
2. 3. 2. 2. Gör ül ebilirli k 66
2. 3. 3. Bakı m alt krit eri 73
2. 3. 3. 1. Par k al anl arı yl a il gili genel bakı m kur all arı 73
2. 3. 3. 2. Yeşil al anları n bakı mı 75
2. 3. 3. 3. Yoll arı n bakı mı 77
2. 3. 3. 4. Çocuk oyun al anl arı nı n bakı mı 77
2. 4. Sosyalli k 79
2. 4. 1. Sahi pli k hi ssi alt krit eri 82
3. KENT PARKLARI ĠLE Ġ LGĠ LĠ KALĠ TE KRĠ TERLERĠ NĠ N
DEĞERLENDĠ RĠ LMESĠ 85
3. 1. AraĢtı r manı n Yönt e mi 85
3. 1. 1. Anket for mlarını n hazırl an ması 85
3. 1. 2. Ör nekl e m modeli 85
3. 1. 3. Ar aştır manı n hi pot ezi 87
3. 1. 4. Veril eri n analizi 88
3. 2. ÇalıĢ ma Al anl arı nı n Özelli kl eri 90
3. 2. 1. Maçka Par kı 90
3. 2. 2. Ul us Par kı 96
3. 2. 3. Zeyti nbur nu Parkı 101
3. 3. Kull anı cıl arı n Sosyo- de mografi k Özelli kleri 106 3. 4. Kalite Kriterl eri Ġle Ġl gili Sorul arı n Değerlendi ril mesi 109 3. 4. 1. Akti vit e ve kullanı mlarl a il gili sor ul arı n değerl endiril mesi 109 3. 4. 1. 1. Akti vit el erin yet erlili ği ile il gili düşüncel er 109 3. 4. 1. 2. Par k i çerisindeki akti vit el eri n çeşitlili ği 109 3. 4. 1. 3. Par kl ar da gerçekl eştirilen akti vit el er 109 3. 4. 1. 4. Par kl ar da yet ersi z bul unan akti vit el er 110 3. 4. 1. 5. Par kl ara kiml erl e gel di kl eri 110
3. 4. 1. 6. Par kl ara geliş sı klı kl arı 111
3. 4. 1. 7. Par kl arı kullan ma saatl eri 111
3. 4. 1. 8. Par kl ara hangi günl er de gel di kl eri 111 3. 4. 1. 9. Par kl ara hangi mevsi mler de gel di kl eri 112 3. 4. 1. 10. Par kl ar da ne kadar süre kal dı kl arı 112 3. 4. 2. Ulaşıl abilirli k ile il gili sor ul arı n değerl endiril mesi 113 3. 4. 2. 1. Yoll arı n yeterlili ği ile il gili düşünceler 113 3. 4. 2. 2. Par kl ar i çerisi ndeki yoll arı n okunakl ılı ğı 113 3. 4. 2. 3. Par kl ara hangi araçl a gel di kl eri 113
3. 4. 2. 4. Par kl ara erişi m sürel eri 114
3. 4. 2. 5. Par kl ara hangi se mtt en gel di kl eri 114 3. 4. 3. Konf or ve İ maj ile il gili sor ul arı n değerlendiril mesi 116 3. 4. 3. 1. Par k konf oru il e il gili düşüncel er 116 3. 4. 3. 2. Par k i majı ile il gili düşüncel er 116
3. 4. 3. 3. Par kl arı n güvenli ği 116
3. 4. 3. 4. Aydı nl at ma ve bit kil endir meni n yet erlili ği 119
3. 4. 3. 5. Par kl arı n bakı mı 120
3. 4. 4. Sosyalli k il e ilgili sor ul arı n değerl endiril mesi 121 3. 4. 4. 1. Par kı n sosyalli ği ile il gili düşüncel er 121 3. 4. 4. 2. Kendil eri ni par kı n bir parçası ol arak hissedi p hi sset medi kl eri 121 3. 4. 4. 3. Par kl ar da tanı dı k ki msel erl e karşıl aşılı p karşıl aşıl madı ğı 121 3. 4. 4. 4. Par kl ar da di ğer i nsanl arl a iletişi m kur mak ist eyi p ist e medi kl eri 122 3. 4. 5. Genel beğeni ile il gili sor ul arı n değerl endiril mesi 123 3. 4. 5. 1. Genel beğeni il e il gili düşüncel er 123 3. 4. 5. 2. Par kl ar da en çok neden hoşl andı kl arı 123 3. 4. 5. 3. Par kl ar da en az neden hoşl andı kl arı 124 3. 4. 5. 4. Par kı hangi keli me il e t anı mladı kl arı 125 3. 5. Kalite Kriterl eri ile Ġl gili Hi pot ezl eri n Testi 126 3. 5. 1. Genel Beğeni ve Akti vit e Yet erlili ği 126
3. 5. 1. 1. Genel Beğeni ve Çeşitlili k 127
3. 5. 2. 1. Genel Beğeni ve Okunaklılı k 129 3. 5. 3. Genel beğeni ve Konf or / Genel Beğeni ve İ maj 130
3. 5. 3. 1. Genel Beğeni ve Güvenli k 132
3. 5. 3. 2. Genel Beğeni ve Bakı m 133
3. 5. 4. Genel Beğeni ve Sosyalli k 134
3. 5. 4. 1. Genel Beğeni ve Sahi pli k Hissi 135
3. 6. Sosyo- de mografi k Özelli kl ere Göre Kalite Kriterl eri ve Genel
Beğeni ni n Değerlendi ril mesi 136
3. 6. 1. Ci nsi yet e göre kalit e krit erl eri ve genel beğeni ni n değerl endiril mesi 136 3. 6. 2. Medeni dur u m gör e kalit e krit erl eri ve genel beğeni ni n
değerl endiril mesi 138
3. 6. 3. Yaş dağılı mına göre kalit e krit erl eri ve genel beğeni ni n
değerl endiril mesi 140
3. 6. 4. Ot ur duğu ev tipi ne göre kalit e krit erl eri ve genel beğeni ni n
değerl endiril mesi 142
3. 6. 5. Eğiti m dur u muna göre kalit e krit erl eri ve genel beğeni ni n
değerl endiril mesi 145
3. 6. 6. Gelir dur u muna göre kalit e krit erl eri ve genel beğeni ni n
değerl endiril mesi 146
3. 6. 7. Mesl ekl ere göre kalit e krit erl eri ve genel beğeni ni n değerl endirilmesi 147 3. 6. 8. İst anbul’ da yaşa ma sürel eri ne göre kalite krit erl eri ve genel
beğeni ni n değerl endiril mesi 149
3. 7. AraĢtı r ma Bul gul arı nı n Değerl endi ril mesi 151
4. SONUÇ 168
KAYNAKLAR 176
EKLER 183
A – Sosyo- de mogr afi k Özelli kl ere Gör e Kalit e Kriterl eri ve Genel Beğeni ni n
Değerl endiril mesi 183
B – Anket Sor ul arı 191
Tabl o Li stesi
Sayf a No
Tabl o 2. 1. Kalit e Krit erl eri... 6
Tabl o 2. 2. Ya ya yoll arı içi n kapl a ma mal ze mel eri... 23
Tabl o 2. 3. Dı ş mekan mer di venl eri ve r a mpal arı i çin t rabzan yüksekli kl eri ………. 26
Tabl o 2. 4. Par k al anl arı içi n mal zeme seçi mi... 39
Tabl o 2. 5. 0- 5 yaş gr ubu çocukl arı n oyun yeri eki p manl arı i çi n yakl aşı k boyutl ar ve mekan gereksi ni mleri... 44
Tabl o 2. 6. 6- 10 yaş gr ubu çocukları n oyun yeri eki p manl arı i çi n yakl aşı k boyutl ar ve mekan gereksi ni mleri... 46
Tabl o 2. 7. 10- 14 yaş gr ubu çocukl arı n spor sahal arı i çin yakl aşı k boyutl ar ve mekan gereksi ni mleri... 47
Tabl o 2. 8. Yeti şki nl er i çi n spor sahaları boyutl arı ... 48
Tabl o 2. 9. Açı k al anl ar da kull anılması nda sakı nca ol abilecek bit ki t ürleri ……… 57
Tabl o 2. 10. Çocuk oyun al anl arı nda kull anıl abil ecek bit kil er ... 58
Tabl o 2. 11. Par kl ar ve ot opar k al anl arı içi n aydı nl at ma... 68
Tabl o 2. 12. Yeşil al anl arı n bakı m pr ogr a mı... 76
Tabl o 2. 13. Oyun al anı kontr oll eri... 78
Tabl o 3. 1. Anketl eri n yapıl dı ğı za manki hava dur u mu... 87
Tabl o 3. 2. Kull anı cıl arı n sosyo- de mogr afi k özelli kl eri... 108
Tabl o 3. 3. Kull anı cıl arı n par kl ar i çerisi ndeki akti vit el eri n yet erlili ği il e il gili düşüncel eri... 109
Tabl o 3. 4. Kull anı cıl arı n par kl ar i çerisi ndeki akti vit el eri n çeşitili ği il e il gili düşüncel eri... 109
Tabl o 3. 5. Kull anı cıl arı n par kl ar da gerçekl eştirdi kl eri akti vitel er... 110
Tabl o 3. 6. Kull anı cıl arı n par kl ar da yet ersi z bul dukl arı akti vitel er... 110
Tabl o 3. 7. Kull anı cıl arı n par kl ara kimi nl e gel di kl eri... 110
Tabl o 3. 8. Kull anı cıl arı n par kl ara geliş sı klı kl arı... 111
Tabl o 3. 9. Kull anı cıl arı n par kl arı kullan ma saatl eri... 111
Tabl o 3. 10. Kull anı cıl arı n par kl ara hangi günl er de gel di kl eri... 112
Tabl o 3. 11. Kull anı cıl arı n par kl ara hangi mevsi mler de gel di kleri... 112
Tabl o 3. 12. Kull anı cıl arı n par kl ar da ne kadar süre kal dı kl arı... 112
Tabl o 3. 13. Kull anı cıl arı n par kl ar i çeri ndeki yoll arı n yet erlili ği il e il gili düşüncel eri... 113
Tabl o 3. 14. Kull anı cıl arı n par k i çerisi ndeki yoll arı n okunaklılığı il e il gili düşüncel eri... 113
Tabl o 3. 15. Kull anı cıl arı n par k i çerisi ndeki harit a ve yönl endir me işaretleri ni n yet erlili ği ile il gili düşüncel eri... 113
Tabl o 3. 16. Kull anı cıl arı n par kl ara hangi araçl a gel di kl eri... 114
Tabl o 3. 17. Par kl ara özel araçl arı il e gel en kull anı cıl arı n ot opar k al anl arı nı yet erli bul up bul madı kl arı... 114
Tabl o 3. 18. Kull anı cıl arı n par kl ara erişi m sürel eri... 114
Tabl o 3. 19. Kull anı cıl arı n par kl ara hangi se mtt en gel di kl eri... 115
Tabl o 3. 20. Kull anı cıl arı n par kl arı n konf orl arı ile il gili düşüncel eri... 116
Tabl o 3. 21. Kull anı cıl arı n par kl arı n imajl arı ile il gili düşünceleri... 116
Tabl o 3. 22. Kull anı cıl arı n par kl arı n güvenli ği ile il gili düşünceleri... 117
Tabl o 3. 23. Kull anı cıl arı n par kl ar da güvensi z hi ssetti kl eri zama nl ar ol up ol madı ğı... 117
Tabl o 3. 24. Kull anı cıl arı n par kl ar da güvensi z hi ssetti kl eri zama nl ar... 117
Tabl o 3. 25. Kull anı cıl arı par k i çerisinde rahat sı z eden akti vit eler... 118
Tabl o 3. 26. Kull anı cıl arı n par k i çerisi nde acil bir dur u mda gerekebil ecek yar dı ma ul aşı m ile il gili düşüncel eri... 118
Tabl o 3. 27. Kull anı cıl arı n yar dı ma ulaşı m i çi n ist edi kl eri ol anakl ar... 118
Tabl o 3. 28. Kull anı cıl arı n par k i çerisi ndeki aydı nl at manı n yet erlili ği il e il gili düşüncel eri... 119
Tabl o 3. 29. Kull anı cıl arı n par k i çerisi ndeki bit kil endir meni n yet erlili ği ile il gili düşüncel eri... 119
Tabl o 3. 30. Kull anı cıl arı n par kl arı n bakı mı il e il gili düşüncel eri... 120
Tabl o 3. 31. Kull anı cıl arı n par k al anl arı nda gör dükl eri bakı m sor unl arı.... 120
Tabl o 3. 32. Kull anı cıl arı n par kl arı i nsanl ar i çi n i yi bi rer t opl an ma me kanı ol arak gör üp görme di kl eri... 121
Tabl o 3. 33. Kull anı cıl arı n kendil eri ni par kı n bir parçası ol arak hi ssedi p hi sset medi kl eri... 121
Tabl o 3. 34. Kull anı cıl arı n par ka gel di kl eri nde t anı dı k ki msel erl e karşılaşı p karşılaş madı kları... 122
Tabl o 3. 35. Kull anı cıl arı n par ka gel di kl eri nde etrafl arı ndaki di ğer i nsanl arl a iletişi m kur mak isteyi p iste medi kl eri... 122
Tabl o 3. 36. Par kt aki di ğer i nsanl arl a iletişi m kur manı n kol aylığı... 122
Tabl o 3. 37. Kull anı cıl arı n par kl arl a ilgili genel değerl endir mel eri... 123
Tabl o 3. 38. Kull anı cıl arı n par kl arl a il gili ol arak en çok neden hoşl andı kl arı... 123
Tabl o 3. 39. Kull anı cıl arı n par kl arla il gili ol arak en az neden hoşl andı kl arı... 124
Tabl o 3. 40. Kull anı cıl arı n par kı hangi keli mel erl e t anı mladı kları... 125
Tabl o 3. 41. Ge nel beğeni ve akti vite yet erlili ği arası ndaki ilişki ni n Ma çka Par kı, Ul us Par kı ve Zeyti nbur nu Par kı’ nda irdel en mesi... 126
Tabl o 3. 42. Ge nel beğeni ve akti vite çeşitlili ği ni n yet erlili ği ar ası ndaki ilişki ni n Maçka Par kı, Ul us Par kı ve Zeyti nbur nu Par kı’ nda irdel en mesi... 127
Tabl o 3. 43. Ge nel beğeni ve ul aşıl abilirli k arası ndaki ilişkini n Maçka Par kı, Ulus Parkı ve Zeyti nbur nu Par kı’ nda irdelen mesi... 128
Tabl o 3. 44. Ge nel beğeni ve okunaklılı k arası ndaki ilişkini n Maçka Par kı, Ulus Parkı ve Zeyti nbur nu Par kı’ nda irdelen mesi... 129
Tabl o 3. 45. Ge nel beğeni ve konf or ar ası ndaki ilişki ni n Ma çka Par kı, Ul us Parkı ve Zeyti nburnu Par kı’ nda irdel enmesi... 130
Tabl o 3. 46. Ge nel beğeni ve i maj arası ndaki ilişki ni n Maçka Par kı, Ul us Par kı ve Zeyti nbur nu Parkı’ nda irdel enmesi... 131 Tabl o 3. 47. Ge nel beğeni ve güvenlik ar ası ndaki ilişki ni n Maçka Par kı,
Tabl o 3. 48. Ge nel beğeni ve bakı m ar ası ndaki ilişki ni n Ma çka Par kı,
Ul us Parkı ve Zeyti nburnu Par kı’ nda irdel enmesi... 133 Tabl o 3. 49. Ge nel beğeni ve sosyallik ar ası ndaki ilişki ni n Maçka Par kı,
Ul us Parkı ve Zeyti nburnu Par kı’ nda irdel enmesi... 134 Tabl o 3. 50. Ge nel beğeni ve sahi pli k hi ssi ( kendil eri ni par kı n bir parçası
ol arak hi ssedi p hi sset medi kl eri) arası ndaki ilişkini n Maçka
Par kı, Ulus Parkı ve Zeyti nbur nu Par kı’ nda irdel en mesi... 135 Tabl o 3. 51. Ci nsi yet il e kalit e krit erleri ve genel beğeni arasındaki i kili
ki- kare anali zi... 136 Tabl o 3. 52. Ma çka Par kı’ nda ci nsi yet e gör e i maj krit eri ni n
değerl endiril mesi ……….. . 137
Tabl o 3. 53. Ul us Par kı’ nda ci nsi yet e gör e sahi pli k hi ssi krit eri ni n
değerl endiril mesi ………. 137
Tabl o 3. 54. Zeyti nbur nu Par kı’ nda ci nsi yet e gör e güvenlik krit eri ni n
değerl endiril mesi ………. 137
Tabl o 3. 55. Me deni dur u m il e kalit e krit erl eri ve genel beğeni ar ası ndaki
i kili ki-kare anali zi... 138 Tabl o 3. 56. Ul us Par kı’ nda medeni dur u ma gör e sahi pli k hi ssi krit eri ni n
değerl endiril mesi ………. 139
Tabl o 3. 57. Zeyti nbur nu Par kı’ nda medeni dur u ma göre s osyalli k
kriteri ni n değerl endiril mesi ……….. 139 Tabl o 3. 58. Zeyti nbur nu Par kı’ nda me deni dur u ma gör e sahi pli k hi ssi
krit eri ni n değerl endiril mesi ……….. . ……….. . 139 Tabl o 3. 59. Yaş il e kalit e krit erl eri ve genel beğeni arası ndaki i kili ki
-kare anali zi... 140 Tabl o 3. 60. Ul us Par kı’ nda yaş dağı lı mına gör e sahi pli k hi ssi krit eri ni n
değerl endiril mesi ………. 141
Tabl o 3. 61. Zeyti nbur nu Par kı’ nda yaş dağılı mına gör e akti vit e ve
kull anı mlar kriteri ni n değerl endiril mesi ……….. 141 Tabl o 3. 62. Zeyti nbur nu Par kı’ nda yaş dağılı mı na gör e güvenli k
kriterleri ni n değerl endirilmesi ………. 142 Tabl o 3. 63. Ot ur duğu ev ti pi il e kalit e krit erl eri ve genel beğeni
arası ndaki i kili ki-kare analizi... 142 Tabl o 3. 64. Ma çka Par kı’ nda ot ur duğu ev ti pi ne gör e güvenlik krit eri ni n
değerl endiril mesi ………. 143
Tabl o 3. 65. Ul us Par kı’ nda ot ur duğu ev ti pi ne gör e güvenlik krit eri ni n
değerl endiril mesi ………. 143
Tabl o 3. 66. Zeyti nbur nu Par kı’ nda ot ur duğu ev ti pi ne gör e akti vit e ve
kull anı mlar kriteri ni n değerl endiril mesi ……….. 144 Tabl o 3. 67. Zeyti nbur nu Par kı’ nda ot ur duğu ev ti pi ne göre çeşitlili k
kriteri ni n değerl endiril mesi ………….. ……… 144 Tabl o 3. 68. Zeyti nbur nu Par kı’ nda ot ur duğu ev ti pi ne göre s osyalli k
krit eri ni n değerl endiril mesi ………. ………. 144 Tabl o 3. 69. Eğiti m dur u mu il e kalit e krit erl eri ve genel beğeni ar ası ndaki
i kili ki-kare anali zi... 145 Tabl o 3. 70. Ma çka Par kı’ nda eğitim dur u muna gör e i maj krit eri ni n
değerl endiril mesi ………. 145
Tabl o 3. 71. Ma çka Par kı’ nda eğiti m dur u muna gör e sahi pli k hi ssi
Tabl o 3. 72. Ul us Par kı’ nda eğitim dur u muna gör e ul aşıl abilirli k krit eri ni n değerl endiril mesi ………..
146 Tabl o 3. 73. Gelir dur u mu il e kalit e krit erl eri ve genel beğeni arası ndaki
i kili ki-kare anali zi...
147 Tabl o 3. 74. Ma çka Par kı’ nda gelir dur u muna gör e ul aşıl abilirli k
kriteri ni n değerl endiril mesi ………. ……….
147 Tabl o 3. 75. Mesl ekl er il e kalit e krit erl eri ve genel beğeni arası ndaki i kili
ki- kare anali zi... 148 Tabl o 3. 76. Zeyti nbur nu Par kı’ nda mesl ekl ere gör e güvenlik krit eri ni n
değerl endiril mesi ………. 148
Tabl o 3. 77. Zeyti nbur nu Par kı’ nda mesl ekl ere gör e sahi pli k hi ssi
krit eri ni n değerl endiril mesi ……….. 149 Tabl o 3. 78. İst anbul’ da yaşa ma s ürel eri il e kalit e krit erl eri ve genel
beğeni arası ndaki i kili ki-kare analizi... 149 Tabl o 3. 79. Ma çka Par kı’ nda İst anbul’ da yaşa ma s ür eleri ne gör e
çeşitlili k kriteri ni n değerlendiril mesi ………... 150 Tabl o 3. 80. Ma çka Par kı’ nda İst anbul’ da yaşa ma s ür eleri ne gör e
güvenli k kriteri ni n değerlendiril mesi ………... 150 Tabl o 3. 81. Kull anı cıl arı n kalit e kriterl eri ve genel beğenil eri il e il gili
düşüncel eri... 153 Tabl o 3. 82. Ge nel beğeni il e kalit e krit erl eri arası ndaki i kili ki - kare
anali zi... 159 Tabl o 3. 83. Kalit e krit erl eri ile il gili hi pot ezl eri n t est sonuçl arı... 160 Tabl o 3. 84. Sos yo- de mogr afi k özellikl eri n ilişkili ol duğu kalite krit erl eri
ġekil Listesi
Sayf a No
ġekil 2. 1. : Par k kalit esi ni et kil eyen fakt örl er... 6
ġekil 2. 2. : Eme klil eri n ol uşt ur duğu bi r kull anı cı gr ubu ( Wal es, Unit ed Ki ngdo m)... 8
ġekil 2. 3. : Pr est on Par k, Bri ngt hon... 9
ġekil 2. 4. : Akti vitel eri n yerleştiril mesi... 11
ġekil 2. 5. : İnsanl arı n mekanl arı al gıla mal arı... 13
ġekil 2. 6 : Det ayl ar, mobil yal ar ve t asarı m el e manl arı nda çeşitlili ği n sağl anması... 13
ġekil 2. 7. : Me kan i çerisi nde birli ği n bozul ması... 14
ġekil 2. 8. : Ağaçl arı n mevsi mlere gör e deği şen f or ml arı ile bit ki sel tasarı mda çeşitlili k sağl anabilir... 14
ġekil 2. 9. : Bal on akti vit esi, Bour nemout h Centre Gar dens... 15
ġekil 2. 10. : Sarat oga Spri ngs, Ne w Yor k... 16
ġekil 2. 11. : Bi r park girişi tasarı mı... 17
ġekil 2. 12. : Br yant Park, Ne w Yor k Cit y... 18
ġekil 2. 13. : Aynı giriş, daha davet edi ci ve açı k bi çi mde yeni den tasarlanmıştır... 18
ġekil 2. 14. : Yoll ar farklı böl gel ere ulaşı m sağl a malı dırlar... 19
ġekil 2. 15. : Ana ve yan yoll ar t ekst ür, genişli k ve bit kilendirmel eri ndeki farklılı kl ar ile ayırtedilebilirler... 19
ġekil 2. 16. : Yaya bağl antıları boyunca yer al an zayıf gör ünü ml er suç işle mek içi n fırsatlar yaratırlar... 20
ġekil 2. 17. : Bi r kavşakt an di ğeri ne gör ünü ml er, yayal arı alternatif yoll ar dan haber dar ederler ve hangi yol dan gi debilecekl eri ne dair seç me şansı verirler... 20
ġekil 2. 18. : Çi m ve di ğer bit kilendiril miş yüzeyl erde yer alan kestir me yoll ar... 21
ġekil 2. 19. : Phoeni x, Ari zona... 22
ġekil 2. 20. : Luxe mbur g Gar dens, Paris, France... 22
ġekil 2. 21. : Yol un yüzey mal zemesi ndeki deği şi kli k, kull anı m deği şi kli ği ni kuvvetlendirir... 23
ġekil 2. 22. : Köpr ül er par k i çerisi ndeki dol aşı m modeli ni n t a ma ml ayı cı el e manl arı dırlar... 24
ġekil 2. 23. : Mer di ven genişli kl eri... 24
ġekil 2. 24. : Mer di ven tasarı mı... 25
ġekil 2. 25. : Ti pi k ra mpa gör ünüşl eri... 26
ġekil 2. 26. : İki yönl ü özürl ü ra mpası boyutl arı... 26
ġekil 2. 27. : Çok fazl a düz ze mi n monot onl uk yaratır... 27
ġekil 2. 28. : Düz yüzeyli geniş al anl ar farklı t ekst ür ve bi çi mlerl e dağıl dı kl arı nda daha il ginçtirler... 27
ġekil 2. 29. : Yoll ar boyunca yer al an düz ze mi nl er al gılanan geni şli ği
artırırlar... 27
ġekil 2. 30. : Yol boyunca yer al an odak nokt al arı, ör neği n; bir şel al e, yön bul maya yardı m edebilirler... 28
ġekil 2. 31. : Yoll ar boyunca yer al an ot ur ma el e manl arı, dinl en mek ve doğayı gözl e mle mek i çi n öne mli dirler... 29
ġekil 2. 32. : Yol kenarl arı nı n bit kilendiril mesi... 29
ġekil 2. 33. : He m yol sı nırı nı t anı mlama k he m de yol a göl ge ver mek i çi n yol kenarl arı nı n bit kilendiril mesi nde yapraklı ağaçl ar kull anılabilir (Fisher Adası, Fl ori da)... 29
ġekil 2. 34. : Yoll arı n terci h edil me derecel eri... 30
ġekil 2. 35. : Yoll arı n aydı nl atıl ması... 31
ġekil 2. 36. : Yoll arda yönl endir mede Land mar k’ ı n öne mi... 32
ġekil 2. 37. : Yol boyunca yer al an bir ça m ağacı ayırt edi ci bir özelli k göst erirken, pekçoğu arası ndaki bir ça m ağacı ayırt edi ci özelli ği ni kaybeder... 32
ġekil 2. 38. : Bi r park girişi nde yer al an işaretleri n yerleri... 34
ġekil 2. 39. : Par kı il k kez kullanacak zi yaret çiler içi n haritaların tasarı mı... 35
ġekil 2. 40. : Harital ar yukarı daki kat egorilere ait bil gileri vur gul a malı dırlar... 35
ġekil 2. 41. : The Louvre, Paris, France... 37
ġekil 2. 42. : Pal ey Par k, Ne w Yor k... 38
ġekil 2. 43. : Su fiski yel eri, Park Théodore Monod, Le Mans, France... 38
ġekil 2. 44. : Br yant Park, Ne w Yor k... 39
ġekil 2. 45. : Özürl ül er içi n park yeri tasarı mı... 41
ġekil 2. 46. Par k et me şekilleri... 42
ġekil 2. 47. : Ol d Al varado Par k, Uni on Cit y, Canada... 43
ġekil 2. 48. : Heykell er ve su el e manı ndan ol uşan ko mpozi syon çocukl arı oyuna t eşvi k et mekt edir (Fukuoka Şehri, Japonya)... 45
ġekil 2. 49. : Ku m ve su i çeren yükseltil miş oyun al anl arı t ekerl ekli sandal ye kull anı cıları nı n ul aşı mına ol anak sağl arlar... 47
ġekil 2. 50. : Özürl ül er içi n basket bol pot ası yüksekli ği …... 48
ġekil 2. 51. : Dekoratif Perdel e me, Kuzey Idaho Cent enni al Yol u... 49
ġekil 2. 52. : Bank t asarı mı kull anı cıları n fi zi ksel sı nırla mal arı nı gözönünde bul undur malıdır... 50
ġekil 2. 53. : Ot ur ma el e manl arı boyutları ... 50
ġekil 2. 54. : Bank ve tekerlekli sandalyeni n bir arada düşünül mesi... 51
ġekil 2. 55. : Çöp kut ul arı... 51
ġekil 2. 56. : Çeş meni n boyutl arı... 52
ġekil 2. 57. : Üst ört ü ögel eri... 52
ġekil 2. 58. : Bit kiler göl ge sağl ayabilirler... 54
ġekil 2. 59. : Bit kiler rüzgarı engelleyebilirler... 54
ġekil 2. 60. : Köt ü kokul ara karşı ta mpon görevi yapabilirler... 54
ġekil 2. 61. : Bit kiler gür ült ü kontrol ünde kullanılabilirler... 54
ġekil 2. 62. : Bit kiler erozyon kontrol ünde kullanılabilirler... 54
ġekil 2. 63. : Far klı for mdaki bit kileri n bir arada kull anıl ması... 55
ġekil 2. 64. : Bi r grup bit kilendir mesi ör neği... 56 ġekil 2. 65. : Küçük mekanl arı n doğru bit kilendir me il e daha büyük
ġekil 2. 66. : Çocukl ara açı k çi m al anl ar üzeri nde güneşl enme k, yazı n güneşli haval arda göl gede oyna mak ve di nl en mek i çi n
fırsatlar veril meli dir... 59
ġekil 2. 67. : İkli msel kontrol... 59
ġekil 2. 68. : Yaşlı kullanı cılar içi n bahçel er... 60
ġekil 2. 69. : Özürl ül er içi n yükseltil miş bit kilendir mel er... 60
ġekil 2. 70. : Yukarı daki şekil de gör ülen ot ur ma al anı yanlış yönl endir me sonucu uygun i kli msel koşulları sağl a ma ması nedeni yl e az kull anılacaktır... 61
ġekil 2. 71. : Ot ur ma yeri, fazl adan gel en soğuk kı ş rüzgarl arı nı n per del enmesi i çi n bazı bit kileri n ekl enmesiyl e güneye yönl endiril meli dir... 61
ġekil 2. 72. : Central Par k’ ı n sı nırları gerek gör ünür gerekse fi zi ksel açı dan erişi mi engelle mekt eydi... 67
ġekil 2. 73. : Central Par k’ ı çevrel eyen duvarl arı n ve duvar kenarl arı ndaki bit kileri n uzakl aştırıl ması ile par k yaya kal dırımı yönünde açıl mış ve par kı n gör ünü mü ve kull anı mı artırıl mıştır... 67
ġekil 2. 74. : Yoğun bit kilendir meni n göz sevi yesi nde budan ması daha i yi bir gör ül ebilir ul aşı m sağlar... 70
ġekil 2. 75. : Yol kenarl arı ndaki bit kilendir meni n gör ünürl üğe et kisi... 70
ġekil 2. 76. : Central Park’ ı n yol sistemi nden ti pi k bir gör ünüm. ... 71
ġekil 2. 77. : Central Par k’ t a yer al an al çak bit kileri n uzakl aştırıl ması il e gör üş sahal arı açıl mıştır... 71
ġekil 2. 78. : Bit kilendir me ve aydı nlat manı n par k i çerisi ndeki güvenli k içi n öne mi... 72
ġekil 2. 79. : Yol kenarl arı nda bit kilendir me il e beraber düşünül erek kull anılabilecek bazı aydı nl at ma ar mat ürleri yüksekli kl eri... 72
ġekil 2. 80. : Sohbet eden bir grup, Laguna Beach, Californi a... 79
ġekil 2. 81. : Bankl arı n yerleştiril mesini n sosyal et kileşi me et kisi... 80
ġekil 2. 82. : Sosyal mekanl ar ol uşt urma da t asarı m öne mli bir rol oynar... 81
ġekil 2. 83. : St Ja mes Par k, London... 81
ġekil 3. 1. : Kalit e krit erl eri kavra ms al modeli ……. ... 89
ġekil 3. 2. : Par k girişl eri nden gör ünüml er... 90
ġekil 3. 3. : Par k sı nırı, t el eferi k ve par k i çeri si nde i ki yakayı bir biri ne bağl ayan köpr ü ... 91
ġekil 3. 4. : Kaf el er ve t uval et al anı ndan gör ünü ml er... 92
ġekil 3. 5. : Yer satrancı, halı saha ve koşu par kur undan gör ünü ml er... 92
ġekil 3. 6. : Çocuk oyun al anı ndan gör ünü ml er... 93
ġekil 3. 7. : Su el e manl arı ndan gör ünü ml er... 93
ġekil 3. 8. : Donatı el e manl arı... 93
ġekil 3. 9. : Ma çka Par kı pl anı... 94
ġekil 3. 10. : Ma çka Par kı hava fot oğrafı... 95
ġekil 3. 11. : Par k manzarası ndan bir gör ünü m... 96
ġekil 3. 12. : İspanyol mer di venl er... 96
ġekil 3. 13. : Par k girişleri nden gör ünüml er... 97
ġekil 3. 14. : Kaf el erden gör ünü ml er... 98
ġekil 3. 15. : Tuval et alanı... 98
ġekil 3. 16. : Çocuk oyun al anı ndan gör ünü ml er... 98
ġekil 3. 18. : Di nl enme ve seyir cepl eri nden gör ünü ml er... 99
ġekil 3. 19. : Donatı el e manl arı ndan gör ünü ml er... 99
ġekil 3. 20. : Ul us Parkı pl anı... 100
ġekil 3. 21. : Ul us Parkı hava fot oğrafı... 101
ġekil 3. 22. : Ot opar k al anl arı ve par ka ul aşı mı kol ayl aştıran üst geçitten gör ünü ml er... 102
ġekil 3. 23. : Çay bahçesi nden gör ünüml er... 102
ġekil 3. 24. : Spor al anı ve t uval et alanı ndan gör ünü ml er... 103
ġekil 3. 25. : Anfiti yatrodan bir görünü m... 103
ġekil 3. 26. : Donatı el e manl arı ndan gör ünü ml er... 103
ġekil 3. 27. : Zeyti nbur nu Par kı pl anı... 104
KENT PARKLARI Ġ LE Ġ LGĠ LĠ KALĠ TE KRĠ TERLERĠ NĠ N OLUġTURUL MASI
ÖZET
Kentl erde yaşayan i nsanlar, kentli ol manı n getirdiği t opl umsal, sosyol oji k, ekono mi k ve psi kol oji k baskıl arı üzerl eri nde hi ssederl er. Yaşa ml arı nı kenti n kendil eri ne sunduğu kent sel ort a mlarda sür dür ürl er. Apart man bl okl arı, trafi k yükü, kirlili k vb. gi bi fakt örler kent sel orta mı n bil eşenl eri ndendir. Kent ort a mı nı n kırsal a bakan yüzü ol an kent sel yeşil al anl ar, kentt e yaşa manı n getirdi ği ol u ms uz koşull arı i yil eştiri ci et ki ye sahi ptirl er. Kent sel yeşil al anl ar bi na, mahall e, se mt, kent ve böl ge öl çeği ne kadar değişi k kade mel ere sahi ptir. Kent sel yeşil al anl ar i çerisi nde öne mli bir yere sahi p ol an kent par kları kent sel yaşa m kalitesi ni n artırıl ması nda öne mli bi r et kendirl er. Kalit eli Kent Par kı çevrel eri kent sel yaşa m kalit esi ni n artırıl ması i çi n zor unl udurl ar. Kaliteli Kent Par kı çevrel eri ni n başarısı; pl anl a ma, t asarı m, uygul a ma ve bakı m koşulları ndan et kilenecektir.
Bu çalış manı n a macı kent par kl arı nda kull anı cılar i çi n kaliteli bir yaşam çevresi ol uşt ur mada et ki n ol an kalite kriterleri ni n belirlenmesi dir. Bu a maçl a önceli kl e dört ana kalite kriteri ve alt kriterleri belirlenmiştir. Bunl ar; Akti vite ve Kull anı mlar ( Alt kriteri: Çeşitlili k), Ul aşılabilirli k ( Alt kriteri: Okunaklılı k), Konf or ve İ maj ( Alt kriterleri: Güvenli k ve Bakı m) ve Sosyalli k ( Alt kriteri: Sahi pli k hi ssi)’ dir. Belirlenen bu kriterler, ör nekl e m al anl ar ol arak seçilen İst anbul ’ un üç ayrı böl gesi ndeki Maçka Parkı, Ul us Par kı ve Zeyti nbur nu Par kı’ nda kullanı cılarl a yapıl an anketlerle irdel enmi ştir. Anket çalış ması, ki şileri n rast gel e seçil mesi yol uyl a, haft a i çi ve haft a sonl arı nda eşit oranl arda dağıtılarak, birebir gör üşül erek yapıl mıştır. Her bir ör nekl e m al anda, 200’er adet ol mak üzere, t opl a m 600 anket yapıl mıştır. Topl anan bil giler ist ati ksel analiz pr ogra mı ol an SPSS ( PC) paket pr ogra mı kull anılarak analiz edil miş, anketl erle edi nilen bil giler Ki - Kare anl a mlılı k sı na ması ndan geçiril miştir.
Çalış ma, 4 böl ümden ol uş makt adır. Biri nci böl ümde, çalış manı n a macı, çalış manı n kapsa mı ve i zl enen yönt e ml er açı kl anmıştır. İki nci böl ümde, Kent Par kl arı ile il gili Kalite Kriterleri ni n belirlenmesi ne yöneli k t eori k çalış ma yapıl mıştır. Üçüncü böl ümde, belirlenen kalite kriterleri ni n değerl endiril mesi aşa ması na geçilmi ştir. Bu böl ümde sırası yl a; araştır manı n yönt e mi, çalış ma al anl arı nı n özelli kl eri, kull anı cıları n sosyo- de mografi k özelli kl eri, kalite kriterleri ile il gili hi pot ezleri n t esti, sosyo- de mogr afi k özelli kl ere gör e kalit e krit erl eri ve genel beğeni ni n değerl endiril mesi il gili konul arda anali zl er yapıl mıştır. Dör düncü böl ü mde de ör nekl e m al anl ar ol arak seçilen Maçka Par kı, Ul us Par kı ve Zeyti bur nu Par kı’ nda yapıl an anketl er sonucunda el de edil en bil giler ışı ğı nda ol uşt urul an kalit e kriterleri ni n genel bir değerl endiril mesi yapıl mıştır.
Ar aştır ma sonuçl arı na bakıl dı ğı nda; ki-kare t esti sonuçl arı na göre; belirlenen kalite kriterleri nden Konf or, İmaj, Güvenli k, Bakı m ve Sosyalli k kriterleri ni n kull anı cıl arı n
par kl arı kaliteli ol arak al gıla mal arı nda et kili öne mli kriterler ol duğu, Çeşitlili k kriteri ni n kull anı cıları nın genel beğenil eri ni dol ayısı yl a da par kı kaliteli ol arak al gıla mal arı nı et kile meyen bir kriter ol duğu t espit edil miştir.
Çalış manı n son aşa ması nda i se, anket e katılan kull anı cıları n sosyo- de mogr afi k özelli kl eri ndeki farklılı klara göre kalite kriterleri ve genel beğeni değerl endir mel eri arası nda ilişki ol up ol madı ğı na bakıl mış; sosyo- de mografi k özelli kl erdeki farklılaş manı n genel beğeni al gıla mal arını et kile medi ği, kalite kriterleri al gıla mal arı nı et kiledi ği belirlenmiştir.
SETTI NG QUALI TY CRI TERI AS I N CI TY PARKS SUMMARY
The peopl e li vi ng i n cities f eel t he soci al, soci ologi cal, econo mi c and psychol ogi cal pr essures as cit y d well ers. They l ead t heir li ves i n t he ur ban setti ngs wit hi n t he citi es. Apart ment bl ocks, traffic l oad, poll uti on et c. are t he co mponent s of urban setti ng. The ur ban gr een ar eas as t he f acet s of t he countr ysi de have i mpr ovi ng effect s on t he negati ve aspect s of ur ban life. It i s a must t o f orm cit y par k envir on ment s wi t h hi gh qualit y i n or der t o i mpr ove t he ur ban life quality. Ur ban gr een ar eas are f ound i n s mall areas as well as i n bi g ar eas, na mel y, buil dings, nei ghbor hoods, di stricts, citi es and r egi ons. Cit y par ks whi ch have an i mport ant pl ace i n ur ban gr en areas have a si gnifi cant i mpact on t he i mpr ove ment of t he qualit y of t he ur ban life. The achi eve ment s of qualit y of cit y par ks envir on ments will be affect ed pl anni ng, desi gn, pr acti ce and mai nt enance conditi ons.
The ai m of t hi s st udy i s t o set t he qualit y crit eri a effecti ve i n setti ng a life envir on ment wit h hi gh qualit y f or t he users. I n order t o achi eve t hi s, first f our mai n qualit y crit eri a and s ub crit eri as wer e set. These are Acti vit y and Us es ( Sub crit eri a: Vari et y), Accessi bilit y (Sub crit eri a: Legi bilit y), Co mf ort and I mage ( Sub crit eri as: Saf et y and Mai nt enance), and Soci abilit y ( Sub criteri a: Feeli ng of o wnershi p). These set crit eri a wer e anal yzed t hr ough t he s ur veys appli ed on t he users of Ma çka Par k, Ul us Par k and Zeyti nburnu Par k, whi ch have been sel ect ed as t he sa mpl e ar eas i n t hree different r egi ons of Ist anbul. The sur vey was conduct ed t hr ough r ando m sa mpli ng on weekdays and at weekends all ocat ed on an equal basi s and t hr ough f ace t o f ace i nt eracti on. I n each sa mpl e 200 s ur veys were carri ed out, whi ch equal s t o 600 i n su m. The coll ect ed dat a wer e anal ysed t hr ough SPSS ( PC), a st atistical anal ysi s pr ogra m and t he Chi Square t est was carri ed out to fi nd si gnifi cant differences. The st udy consi sts of f our parts. I n t he first part, t he ai m and scope of t he st udy as well as t he met hods devised ar e descri bed. The second part i nvol ves a t heor eti cal st udy on setti ng t he qualit y crit eri a f or cit y par ks. I n t he t hird part t he set qualit y crit eri a are assessed. I n t hi s part t here are anal yses on t he met hod of t he st udy, t he qualiti es of t he st udy ar ea, t he soci o- de mogr aphi c qualiti es of t he users, test s of t he hypot heses about t he qualit y crit eri a, eval uati ons of t he qualit y crit eri a accor di ng t o t he soci o- de mogr aphi c charact eristi cs and t he general satisfacti on. I n t he fourt h part t here i s t he general assess ment of t he qualit y crit eri a set i n t he li ght of t he dat a coll ect ed t hr ough t he s urveys conduct ed i n Maçka Par k, Ul us Par k and Zeyti nbur nu Par k, sel ect ed as t he sa mpl e areas.
The fi ndi ngs of t he study r eveal t hat accor ding t o t he Chi Square t est result s Co mf ort, I mage, Securit y, Mai nt enance and Soci abilit y crit eri a wer e f ound t o i mport ant crit eri as i n percei vi ng t he par ks as t he ones wi t h hi gh quality. The Chi Squar e t est r esults al so sho wed t hat t he Vari ability crit eri a i s t he one whi ch not affect t he general satisfacti on, thus percepti ons of t he parks as t his wit h hi gh qualit y.
In t he l ast part of t he st udy t he att e mpt was t o fi nd whet her t here wer e r el ations i n t he eval uati ons of t he users about t he qualit y criteri a and t heir general sati sfacti on accor di ng t o t he vari ances i n t heir soci o- de mogr aphi c qualiti es. It was f ound out t hat t he vari abilit y i n t he soci o- de mogr aphi c qual ities di d not affect t he gener al satisfacti on percepti ons but affect ed t he percepti ons about t he qualit y crit erias.
1. GĠ RĠ ġ
1. 1. ÇalıĢ manı n Amacı
Kentl erde yaşayan i nsanlar, kentli ol manı n getirdiği t opl umsal, sosyol oji k, ekono mi k ve psi kol oji k baskıl arı üzerl eri nde hi ssederler. Yaşa ml arı nı kenti n kendil eri ne sunduğu kent sel ort a mlarda sür dür ürl er. Apart man bl okl arı, trafi k yükü, kirlili k vb. gi bi fakt örler kent sel orta mı n bil eşenl eri ndendir. Kent ort a mı nı n kırsal a bakan yüzü ol an kent sel yeşil al anl ar, kentt e yaşa manı n getirdi ği ol umsuz koşulları i yileştirici et ki ye sahi ptirl er. Kent sel yeşil al anl ar bi na, mahall e, se mt, kent ve böl ge öl çeği ne kadar deği şi k kade mel ere sahi ptir. Kent sel yeşil al anl ar i çerisi nde öne mli bir yer e sahi p ol an kent par kları kent sel yaşa m kalitesi ni n artırıl ması nda öne mli bir et kendirl er. Kalit eli Kent Par kı çevr el eri yaşa m kalit esi ni n artırılması i çi n zor unl udurl ar. Kaliteli Kent Par kı çevrel eri; pl anla mada, t asarı mda, uygul a mada ve bakı mda kaliteni n başarılması yl a gerçekl eşir.
Bu çalış manı n a macı kent par kl arı nda kull anı cılar i çi n kaliteli bir yaşam çevresi ol uşt ur mada et ki n ol an kalite kriterl eri ni n belirlenmesi dir. Bu a maçl a dört ana kalit e krit eri ve bu ana krit erlerl e il gili alt krit erl er ol uşt ur ul muşt ur. Bunl ar; Akt i vit e ve Kull anı mlar ( Alt kriteri: Çeşitlili k), Ul aşılabilirli k ( Alt kriteri: Okunaklılı k), Konf or ve İ maj ( Alt kriterleri: Güvenli k ve Bakı m) ve Sosyalli k ( Alt kriteri: Sahi pli k hi ssi) ol arak belirlenmiştir. Belirlenen bu kriterler, ör nekl e m al anl ar ol arak seçil en İstanbul’ un üç ayrı böl gesi ndeki Maçka Par kı, Ul us Par kı ve Zeyti nbur nu Par kı’ nda kull anı cılarla yapılan anketlerle irdel enmiştir.
1. 2. Çalı Ģ manı n Kaps a mı
Çalış ma, dört böl ümden ol uş makt adır. Biri nci böl ümde, çalış manı n a macı, çalış manı n kapsa mı ve i zl enen yönt e mler açıkl anmıştır. İki nci böl ümde, Kent
Par kl arı il e il gili Kalite Krit erleri ni n belirlen mesi ne yöneli k t eorik çalış ma yapıl mıştır.
Üçüncü böl ümde, belirlenen kalite kriterlerini n değerl endiril mesi aşa ması na geçil miştir. Bu böl ümde sırası yl a; araştır manı n yönt e mi, çalış ma al anl arı nı n özelli kl eri, kalite kriterleri ile il gili sor ul arı n değerl endiril mesi, kalite kriterleri il e il gili hi pot ezl eri n t esti, sosyo- de mogr afi k özelli klere gör e kalit e krit erl eri ve genel beğeni ni n değerl endiril mesi il gili konul arda bil gi veril miştir.
Dör düncü böl ümde de örnekl e m al anl ar ol arak seçilen Maçka Par kı, Ul us Par kı ve Zeyti bur nu Par kı’ nda yapıl an anketl er sonucunda el de edil en bil gil er ı şı ğı nda araştır ma sonuçl arı nı n genel bir değerl endiril mesi yapıl mıştır.
1. 3. Çalı Ģ mada Ġzl enen Yönte mler
Kalite Kriterleri ni n Ol uşt urul ması: Kent par kl arı ile il gili kalite kriterleri ni n ol uşt urul ması i çi n yapılırken küt üphane kaynakları ndan ve i nt ernet üzeri ndeki konu ile il gili çalış mal ardan faydal anıl mıştır.
Kalite Krit erleri İl e il gili Anket Çalış masını n Hazırlanması: Kriterl eri n ol uşt urul ması ndan sonra bunl arı doğr udan öl ç meye yöneli k sor ul ar hazırlanarak, dene me anketleri yapıl mıştır. Anket çalış ması, farklı sosyo- de mografi k özelli kli kull anı cılara sahi p, İst anbul’ un üç ayrı se mt i nde yer al an üç ayrı par kt a gerçekl eştiril miştir.
Anket Çalış ması nı n Kapsa mı: Anket çalış masında, önceli kl e her üç par kt aki kull anı cıları n sosyo- de mografi k özelli kl eri belirlen miş, ar dı ndan kalite kriterleri ile il gili sor ul arı n değerlendiril mesi ve kalite kriterleri ile il gili hi pot ezl eri n t esti yapıl mıştır. Son ol arak anket e katılan kul lanı cıları n sosyo- de mografi k özelli kl eri ndeki farklılıkl ara göre kalite kriterleri ve genel beğeni değerl endir mel eri arasında ilişki ol up ol ma dı ğı na bakıl mıştır. Anket çalış ması ndan el de edil en veriler, açı kl ayı cı ve bil gilendirici t abl o ve şekill erle sunul muş ve değerl endiril miştir.
2. KENT PARKLARI ĠLE Ġ LGĠ LĠ KALĠ TE KRĠ TERLERĠ
Bi r par k kendi başı na kar maşı k bir siste mdir. İçerisi nde yer al an bir çok fakt ör - bit kiler, t oprak, su, hava, r enk ve koku, mevsi mler, gör ünür ve duyu msal tecrübel er, zi yaret çiler - bu kar maşık siste mi bi çi mlendir mek içi n bir araya gelirler [35, s. 31]. Par kl ar pozitif çevresel kaliteni n i şaretleri nden biri dir [ 85, s. 169]. Par k ve onu çevrel eyen al anl ar, i nsanlara doğayl a baş başa kalma fırsatları sun mal arı nın yanı sıra, oyun oyna ma, pat en kay ma, yür üyüş yap ma gi bi fi zi ksel akti vitel ere, sanat ve t opl ul uk ol ayl arı gi bi kült ürel akti vitelere, ar kadaşl arı il e t opl anmak gi bi sosyal akti vitelere katıl ma ol anakl arı da verirler. Böyl ece i nsanl arı n doğal ve sosyal çevre ile iletişi mleri ni sağl arlar.
Par kl ar i nsanl ara sundukl arı far klı ti pt eki akti vitel ere katıl ma ol anakl arı il e, kent ort a mı nı daha yaşanabilir kıl arlar. Yaşa m kalitesini artırırlar. Mori Sosyal Ar aştır ma Enstit üsünün 2001 yılında İ ngiltere’ de yaşam kalitesi ile il gili yaptı ğı bir araştır mada konuşul an her beş ki şi den biri par klar ve açı k al anl arı en öne mli ka mu hi z metl eri ol arak gör dükleri ni belirt mişl erdir [52, s. 39].
Par kl arı n daha yaşanabilir çevrel er ol uşt ur mada i nsanl ara sağl adı kl arı faydal arı beş başlı k altı nda t opl ayabiliriz:
Sosyal faydal arı: Doğayla ve t opl umun di ğer üyeleri yl e bir araya gel me fırsatları sunarl ar.
Sağlı k faydal arı: He m fizi ksel he m psi kol oji k yönden faydal ar sunarlar.
Eğitici faydal arı: Res mi ve res mi ol mayan eğiti m içi n kaynak ol uşt ururlar.
Çevresel faydal arı: Hava kalitesi, kor uma ve çeşitlili ği n artırıl ması na kat kı da bul unurl ar.
Ekono mi k faydal arı: Doğr udan i sti hda m yaratma, yatırı mı al ana çekme ve yenil e meyi dest ekl e me gibi ol anakl ar yaratırlar [52, s. 39].
Par kl ar şehir çevresi nde en i yi bili nen ve kull anıl an açı k mekanl ardır [88, s. 69]. Çağdaş t opl uml ar i çi n sosyal açı dan öne mli dirler; faklı kült ürler, ırkl ar, ci nsi yetler, yaşl ar, i nanışl ar arası ndaki sı nırları kıran en öne mli şehir el e manl arı dırlar [67]. Eğer kent par kl arı, bugünkü önceli kli rekreasyonel r olleri nden sı yrılı p t opl u mun gelişi mi i çi n bir kat alizör ol arak yeni bir rol e bür ünebilsel erdi, kentleri mizi zengi nl eştiren ve bi çi mlendiren öne mli bileşenl er ol acakl ardı.
19. yy’ da t asarlanan ilk f or mal par kl ar, Ne w Yor k’ t aki Central Par k ör neği nde ol duğu gi bi kent yaşa mını n yoğunl uğu ve kirlili ği gerçeği ne zıt ol arak pasif ve güzel al anl ar ol arak pl anl anmışlardır. Daha sonral arı öne mli t opl anma yerleri hali ne gel mişl erdir. Central Park’ t aki yel kenli havuz, he m doğadan keyif alı nan he m de i nsanl arı bu al ana çeken güzel bir örnektir [58].
Daha sonral arı par kl ar, me ydanl ar, pl azal ar, yeşil yollar ve di ğer farklı çeşitlerdeki me kanl arı i çeren birbiriyl e bağl antılı ve daha geniş ― Açı k Al an Si st e mleri ‖ ol arak pl anl anmışl ardır. Bu duru m açı k al anl arı n kent e faydal arı nı n anl aşıl dı ğı nı n göst ergesi ol muşt ur.
Par k al anl arı t asarla mada il k adı m hit ap edil ecek t opl ul uğun i hti yaç ve talepl eri ni n belirl en mesi dir. Daha s onr a t opl ul uğun özelli kl eri ni n, par k pl anl a ması ve düzenl enmesi ni geliştirme k i çi n nasıl kull anılacağı na karar verilir. Büt ün bunl ar t opl ul uğun park ile il gili gör üşl eri ni n geliş mesi ni sağl ayacaktır.
Par k i çi n yer seçi mi par kı n başarısı nı öne mli derecede et kileyecektir. Pek çok akti viteye sahi p çok güzel bir par k bil e eğer köt ü konu ml andırıl mış i se boş veya kull anı msı z kal abilir. Par kl ar yakı n çevrel eri nden besl enirler. Par k çevresi ndeki konut ve ti cari al anl arı n çeşitlili ği, günün far klı za manl arı nda par ka gel ecek pek çok farklı kull anı cı yı par ka çekecektir. Eğer par k çevresi, pot ansi yel kull anıcı kaynağı sağl a mazl ar i se par kl ar pot ansi yel değerl eri ni kor uya mayabilirler. Jane Jacobs
parkl arı n ol duğu yerl erde i nsanl arı n ol madı ğı ndan, i nsanl arı n ol duğu yerl erde de parkl arı n ol madı ğı ndan şi kayet et mekt edir [ 4]. Jacobs’ un ifade et mek i stedi ği farklı
kull anı mlar içerisi ndeki yer seçi min, parkı n başarısı içi n öne mli bir fakt ör ol duğudur. Par kı n nasıl kull anıl dı ğı nı n gözl e mlen mesi ve i nsanl arı n par k il e il gili
deği şi kli kl eri n yapıl abileceği ni anl a mada öneml i dirler. İ yi par k t asarı mları; kull anı cılara katılabilecekl eri deği şi k akti vitel er sağl a malı, farklı yaş grupl arı ve farklı ti pl erdeki i nsanl arın kull anı mı i çi n çeşitli akti vitel er sun malı dır - Akti vitel er ve Kull anı mlar. Par ka ulaşı m kol ay ol malı dır ve çevrel eri ndeki yerl eşi mlerle ilişkili ol malı dır - Ul aĢıl abilirlik. Güvenli, bakı mlı ve çeki ci ol malı dır, par kt a ot ur mak i çi n yerl er ol malı dır - Konf or ve Ġ maj. Par k i nsanl ara di ğer i nsanl arl a bir arada ol ma fırsatı ver meli dir - Sosyalli k. Bu süreci n sonuncu ve öne mli kı s mı park i çi n bir şeyl er yap maktır: Par k i çerisi nde deği şi kli kl er yap mak, par kı kull an mak ve deği şi kli kl eri n kullanı mı nasıl et kiledi ği ni değerl endir mek.
Bu nokt ada başarılı bir par k t asarla mak i çi n dört öne mli kriteri n göz önünde t ut ul ması gerekir di yebiliriz. Bunl ar: Akti vite ve Kull anı mlar, Ul aşılabilirli k, Konf or ve İ maj, Sosyalli k’ tir. Bu deği şkenl eri et kileyen sezgi yol uyl a anl aşılan veya nit eli ğe ait gör ünü ml er il e i statisti k veya araştır malarla öl çül en ni celi ğe bağlı ol an gör ünü ml er Tabl o 2. 1’ de veril miştir.
Tabl o 2. 1’ de verilen kalite kriterleri ni dol ayısı yla da bir par kı n kalitesi ni et kil eyen birçok fakt ör var dır ( Şekil 2. 1). Bir par kı n büt çesi, bakı mı, t asarı mı, düzenl e mesi, par kt a yer al an fi zi ksel dur uml ar ve suç akti viteleri, par k kull anı cıları nın par k il e al gıla mal arı par k kalitesi ni et kileyen fakt örler dir. Par kı n fi zi ksel dur uml arı, al gıla mal arı n şekillenmesi nde ve par k i çerisi nde ol uşabil ecek suçun deva m ettiril mesi nde öne mli bir rol oynayabilir. Bakı msı z eki pmanl ar ve çöpl eri n biri kmesi, par kı n pot ansi yel kull anıcıları üzeri nde negatif fikirler ol uşt urarak par kı n başarısı nı öne mli derecede azaltabilirler. İ nsanl ar, köt ü eki pma nl arı ve çöpü, kendil eri ni n veya çocukl arı nı n fi zi ksel güvenli ği ni t ehdit eden dur uml ar ol arak görebilirler. Köt ü dur umdaki oyun al etleri tehli keli ol arak düşünül ebilir, çöp; ca m kırı kl arı nı ve di ğer tehli keli mal ze mel eri i çerebilir [ 4]. Sonuç ol arak, i nsanl arı n par kı nasıl algıl adı kl arı, onl arı n par k il e il gili fikirleri ni et kileyecek ve bu par kı n kaderi ni belirleyecektir. Negatif al gıla mal ar par kı n kull anı mı nı azaltabilecek, az kull anı m par kt a var ol an pr obl e mleri artırabilecektir. İ nsanl ar ol madı ğı nda, par k fi zi ksel bozul mal ara ve istenmeyen akti vitel ere mar uz kal abil ecek, i nsanlar koşull ar köt ül eşti kçe par kı daha az kull an mak ist eyecektir.
Tabl o 2. 1. Kalit e Krit erleri [40, s. 100]
Kal ite Kriterl eri Al gıl anabili r Niteli kl er Öl çü mler Akti vite ve
Kull anı mlar
Ger çekli k Eğl ence Sür dür ül ebilirli k Kull anı şlılı k Özelli k Kutl ama Eşsi zli k Canlılı k Ödenebilirli k Yerelli k Akti vit e
Ar azi değerl eri Ki ra düzeyl eri
Ar azi kullanı mı bi çi mleri Parekende satışlar
Yer el iş sahi pli kl eri Ul aĢıl abilirli k Okunaklılı k Yakı nlı k
Yür ünebilirli k Bağl antısızlı k Güvenilirli k Uygunl uk Süreklili k Ulaşılabilirli k
Tr afi k bil gil eri Ayrıl ma modelleri Geçi ş kull anı mı Ya ya akti vit esi
Par k et me kull anı mı modelleri Konf or ve Ġ maj Güvenli k Çeki cili k
Ot ur ul abilirli k Manevili k Et kil eyi ci Yeşilli k Yür ünebilirli k Te mi zli k Tari h
Suç istatisti kl eri Sağlı k koşulları nı n i yileştiril mesi Bi na dur uml arı Çevresel veri Sos yalli k İlişkiler içerisi nde ol ma
İşbirli ği Sohbet et me Ko mş ul uk Çeşitlili k Hi z met Dostluk Hoş karşıla ma Gur ur
Sokak yaşa mı Sosyal ağl ar Gece kullanı mı Gönüll ül ük
Kadı n, çocuk ve yaşlıların sayısı
2. 1. Akti vite ve Kull anıml ar
Akti vitel er mekanl arı n t e mel yapı t aşl arı dırlar ve i nsanl arı par klara çeken sebepl erdirler. Her hangi bir yerl eşi m i çerisi nde yer al an par kı özel veya eşsi z kıl an, par kt a yer al an arazi kullanı mları veya akti vit el erin ti pl eri dir [1, s. 19].
Her hangi bir par kl a il gili ― Akti vite ve Kull anı mlar‖ ı n değerl endiril mesi süreci nde aşağı daki sorul arı n gözönünde t ut ul ması gerekli dir.
İnsanl ar par kı kull anı yorlar mı yoksa par k boş mu? İ yi bir par k, haft anı n her günü, günün her saati ve yılı n büt ün mevsi mleri boyunca çeki ci ol malı dır [ 83]. Par kl ar öğl e vakitleri nde ( Whyt e, 1980) ve haft a sonl arı öğl eden sonral arı (Mor e, 1985) yoğun ol arak kullanılırlar. Bost on ve Harrtford par kl arı nda yapılan bir çalış manı n sonuçl arı na göre; her i ki par kt a da öğl en saatl eri nde yoğun aktivit eni n ol duğu gör ül müşt ür. Yi ne öğl en saatleri nde sosyal akti viteleri n ve kadı n kull anı cıları n az ol duğu belirlenmiştir. Öğl en saatleri nde ye mek ye me ve sohbet et me baskı n ol an akti vitelerdir. Par k kull anı cıları nı n öğl eden sonraya doğr u, sohbet et me, i nsanl arı seyret me, f ot oğraf çek me gi bi akti vitelere katıl dı ğı t espit edil miştir [45, s. 15].
Par k deği şi k yaş gr upları t arafı ndan kull anılma kt a mı dır? Par kt a; bankl arı kull anan yaşlılar, salı ncakl arı n çevresi ne dağıl mış çocukl ar; par kı n girişi nde vakit geçiren gençl er var mı dır? Emekliler ve çocukl u i nsanl ar di ğer i nsanl ar i şleri nde çalışırlarken, parkl arda gün boyu vakit geçirebilirler.
İnsanl ar gr upl ar hali nde mi dirler? ( Şekil 2. 2) Ne çeşit gr upl ar var dır? (Çi ftler, ar kadaşl ar, işçiler, aileler, küçük veya geni ş grupl ar gi bi). Deği şi k kull anı cı gr upl arı, değişi k kull anım modell eri ol uşt ururlar. Kull anı cı gr upl arı nı n par kl ar içerisi ndeki akti vite modelleri ne baktı ğı mızda, bireysel akti vitel eri n çoğunl ukl a sabahl arı, aile akti vitelerini n öğl eden sonral arı ve ar kadaş gr upl arı nı n i se gecel eri gör ül düğünü söyl eyebiliriz [ 64]. Bekarl ar ve i nsan gr upl arı t arafı ndan kul lanıl an par kl ar, yal nı z başı na gelen kull anı cılar t arafı ndan kull anılanl ardan daha i yidirler. Çünkü bu, par kt a i nsanları n ar kadaşl arı ile ot urabil ecekl eri yerl eri n bul unduğu, par kı n daha sosyal ve eğlenceli bir yer ol duğu anl amı na gelir.
ġekil 2. 2. Emeklileri n ol uşt urduğu bir kull anı cı gr ubu ( Wal es, Unit ed Ki ngdo m) [1, s. 81]
Par kt a kaç ti p akti vite vardır? Far klı ti pl erde aktivit el er - yür üyen, ye mek yi yen, spor yapan, di nl enen, kitap okuyan i nsanl ar – var mı dır? Daha çok akti vite daha çok kull anı cı katılı mını getirir. Daha çok kullanı mda antisosyal akti vitel eri engell er.
Par kı n hangi kı sı mları kull anıl makt a hangi kı sıml arı kull anıl ma makt adır? Par k içerisi nde di kkat e değer kull anı m modell eri var mı dır?
Par k içerisi nde bir yerden başka bir yere git mek kol ay mıdır?
Par kı n t asarı mı i nsanl arı n mekanl arı kull anı mları il e nasıl ilişkilendirilmi ştir? Ör neği n, girişler ve yollar, bankl ar ve çöp kut ul arı doğr u yerleştiril mişl er mi dir?
Kadı n ve er kekl er arası nda i yi bir denge var mı dır? Kadı nl ar er kekl ere nazaran kull andı kl arı mekanl ara karşı daha duyarlı dırlar.
Par kt a bir yöneti m varlı ğı var mı dır? Par kl a gör evli her hangi bir ki ms eyi tanı mlayabilir misi ni z? [1, s. 86].
2. 1. 1. Park al anl arı nda yer al an kull anı cı grupl arı
Par kl arı n farklı kısı mları farklı kull anı cı gr upl arı t arafı ndan kull anılırlar ve far klı i nsan gr upl arı farklı ti pt eki par kl arı kull anırlar [ 80, s. 302]. Par klarla il gili kull anı mları n belirlenmesi nde, par k çevresi ndeki yerl eşi min i htiyaçl arı ve de mografi k özelli kl eri en öne mli et kenl erdir. Par k al anl arı nda yer al an kull anı cı gr upl arı üzeri ne yapıl an çalış mal ar, kull anı cıları n par k al anl arı nda gerçekleştirdi kl eri akti viteleri ve yet ersi z bul dukl arı akti viteleri belirle mede öne mli dirler.
Far klı yaşl ara, sosyo-ekono mi k dur uml ara ve kült ürl ere sahi p i nsanları n farklı rekreasyon t erci hl eri olacaktır. Kadı nl ar, çocuklar, yaşlılar ve özürl ül er par kl arı kull anan ana gr upl ardır. Kadı nl ar par kl arda daha konf orl u mekanl ar ist erlerken, yaşlılar ot ur mak i çi n göl ge yerl er ist eyecekl er, özürl ül er par kl ar i çerisi nde ol abil di ği nce hareket özgürl üğü i st erlerken, çocukl ar oyun oynayabil ecekl eri me kanl ar ist eyecekl er dir.
Parkt a yer al an kull anıcı grupl arı çatıĢ mal arı
Far klı kull anı cı gr upl arı günün ve haft anı n farklı za manl arı nda f ar klı kull anı m modell eri göst erirler. Özelli kl e gençl er, sosyal et ki nli kl er yapabil ecekl eri ve sahi pl enebil ecekl eri mekanl arı arayı p, bul url ar. Eğer i hti yaçl arı na hit ap eden uygun me kanl ar pl anl anma mı şsa, sı k sı k di ğer gr upl ar içi n t asarlanmış al anl ara yönelirler. Ve onl arı n varlı ğı çocukl ar ve yetişki nl er gi bi di ğer kull anı cı gr upl arı nı rahat sı z edebilir. Bu nedenl e park al anl arı i çerisi nde gençl eri n vakit geçir mel eri i çi n ayrı al anl ar sağl anmalı dır. Par kl ara köpekl eri ni gezdir mek i çi n gel enl er ( Şekil 2. 3) de bazen etrafları ndaki di ğer kull anı cı gr upl arı na rahatsı zlı k verebilirler. Bu nedenl e köpekl eri n kull anı mları içi n par k i çeri nde ser best al anl arı n ol uşt urul ması faydalı ol acaktır.
2. 1. 2. Park al anl arı ndaki aktivitel er
Dünyanı n dört bir yanı ndaki par kl ar, kull anıcılara sağl adı kl arı geniş akti vit e sunu ml arı il e her yaşt an i nsanl arı n il gi si ni çekme kt edirl er. Ameri ka’ da yer al an Bost on ve Hartford şehir par kl arı nda yapıl an bir çalış maya göre; haft anı n farklı günl eri nde ve farklı zama nl arı nda 20. 000’ ni n üzeri nde kull anı cı nı n bu par kl arı kull andı kl arı kaydedil miştir. Bir başka çalış maya göre; 19. Yüzyıl da i nşa edil en, günü müzde de yoğun ol arak kull anılan ve hal a i nsanl arı kendi si ne çeken Ne w Yor k’ taki Central Par k ve San Fr ancisco’ daki Gol den Gat e Par k; 2000 yılı i çerisi nde 30 mi l yonun üzeri ndeki ki şi t arafı ndan koşu yap mak, kuşl arı seyret mek, ye mek ye mek veya sadece di nl enmek amaçl arı yl a kullanıl mıştır [3].
Akti vitel er veya akti viteyi ol uşt uran el e manl arı n varlı ğı, par k i çerisi ndeki pozitif kull anı mı artırırlar. Par kı n mevki si ne, büyükl üğüne ve par k çevresi ndeki gör ünü ml ere bağlı ol arak düzenl e me; rekreasyonel sunuml arı, çeşitli t urları, sergileri, kült ürel festi valleri veya müzi k, dans, ti yatro gi bi özel ol ayl arı i çerebilir. Yi yecek satış yerleri ve kafel eri n varlı ğı da kullanı cıları teşvi k edebilir.
Park al anl arı nda yer al acak akti vit el ere karar verilirken daha öncede belirtil di ği gi bi f arklı yaş grupl arı nı n f arklı rekreasyonel t erci hl eri ol acağı göz önünde t ut ul malı dır. Chi esura (2002)’ ı n Vondel park (Amst erda m, Holl anda)’ t a yaptı ğı
çalış manı n sonuçl arı na göre; gençl eri n par kı spor yap mak ve di ğer i nsanl arla bir araya gel mek i çi n kullandı kl arı, yetişki nl eri n ve yaşlıları n i se par kı di nl en mek, çocukl arı yl a vakit geçirme k, doğayl a başbaşa kal mak i çi n kull andı kl arı belirlenmiştir [71].
Park al anı nda hangi aktiviteleri n var ol acağı na karar verilirken parkı n büyükl üğü de öne mli bi r rol oynar. Par k t asarlanırken t enis, basket bol gi bi aktif rekreasyon
ol anakl arı nı n yanı nda; ot ur mak, kit ap oku mak gi bi pasif rekreasyon ol anakl arı da düşünül meli dir. Aktif rekreasyon al anl arı nı n pasif rekreasyon al anl arı nı n sessi zli ği ni boz ması na i zi n veril memeli dir. Eğer par ka evcil hayvanl arı n gir mesi ne müsaade edilecekse doğabil ecek çöp pr obl e mi göz önünde t ut ul malı dır. Par kt a konserl er ve göst eriler ol acaksa bu akti viteler içi n uygun yerlerin ol uşt urul ması da gerekecektir.
Akti vitel eri n yeri
Akti vitel er, par k çevresi, par k girişi ve ana yaya yoll arı yakınl arı na yerl eştiril meli dirler ( Şekil 2. 4). Gobst er ( 1998)’ a göre Chi cago’ daki Warr en Par k’ ı n başarılı ol arak nit el endiril mesi ni n nedenl eri nden biri yüksek kullanı mlı akti viteleri n par k çevresi boyunca yerl eştiril miş ol ması ve bu akti vitel eri n bitişi ği ndeki çevreden görül ebilir ve ul aşılabilir olması dır [70, s. 54].
ġekil 2. 4. Akti vitel eri n yerl eştiril mesi [ 2, s. 26]. Far klı i nsan gr upl arı nı par ka çek mekt e akti viteleri n öne mli r ol ü (sol daki şekil), akti viteleri n yerl eştiril mesi nde üçgen şekli nde modell eri n kull anı mı ( ort adaki şekil), bağl antı nokt al arı nı n i şl evsel öne ml eri ne göre geo metri k ağ örgüsünün kullanımı (sağdaki şekil)
Yi yecek satış yerl eri hem par ka he m de caddeye hi z met versi nl er di ye par k sı nırı na yerl eştiril meli dirler. Fi zi ksel engelli, sı nırlı za manı ol an ve güvenli kl e il gili endi şel eri ol an kullanı cılar i çi n, par k çevresi yakı nı nda, ot ur mak ve sohbet et mek i çi n mekanl ar t asarl an malı dır. Yi ne ger ekli gör ül düğünde par kt a yer al an ot ur ma yerleri ni n sayısı, me vki si veya ti pl eri nde artışlar yapıl abilir [10].
Kull anı m ve kull anı cıl arda çeĢitlili k içi n düzenl e me
Par k i çerisi nde düzenl en miş spor al anl arı ve oyun yerl eri ni n yanı sıra başka akti vite ol anakl arı da sağlanmalı dır.
Par k kull anı mını artır maya yöneli k, kar a macı güt meyen gönüll ü gr uplar i çi n t urlar veya t opl ul uk ol ayl arı nı düzenl e me ol anakl arı sunul abilir. Kull anıcılara kuşl arı seyret me, doğayla başbaşa kal ma gi bi çeşitli t urları n veya hi kaye anl at ma, kukl a şovl arı gi bi ol anakl arı n sunul ması, par kı n daha yaygı n kull anı mı nı t eşvi k edecek ve pozitif kullanımı artıracaktır.
Par kı n fi zi ksel t asarı mı ve düzenl e mesi par kı n gece boyunca kull anımı nı da teşvi k et meli dir. Par k i çerisi ndeki akti vitel er, sabahı n er ken saati nden gece geç vakitlere kadar i nsanl arı n varlı ğı nı sağl ayabil meli dir.
Parkı n zi yaretçi kapasitesi
Par kı zi yaret et mesi beklenen zi yaret çi sayısı nı n önceden t ah mi n edil mesi öne mli dir. Eğer, yüksek mi kt arda bi r kull anı cı katılı mı bekl eni yorsa, ot opar k yerl eri (ki ot opar k tasarı mları nda nor mal günl erdeki yoğunl uğun yanısıra özel günl erde de ol uşabil ecek yoğunl uk da di kkat e alı nmalı dır) içi n gerekli pl anla ma unut ul ma malı dır.
Park al anl arı nda uygun ol mayan akti vitel er
Par k al anı i çerisi ndeki sosyal ilişkiler, bu al anı n belirli gr upl ar t arafı ndan kontrol ü ve al anı n nasıl kull anıl dı ğı; par kı n kull anı mı ve güvenli ği n al gılanması üzeri nde öne mli bir et ki ye sahi ptir. Akt i viteler boyunca gör ül en ―İst enmeyenl eri n‖ varlı ğı, di ğer kull anı cıları n par kı n kalitesi ile il gili düşüncel eri ni et kilerler. İst enmeyen aktivitel erl e
başa çı kabil meni n en iyi yol u parkı di ğer i nsanl ar içi n çeki ci kıl maktır [38].
―İst enmeyenl er‖ kavra mı kişi den ki şi ye deği şebilir. Fakat, par k kull anı cıl arı nı n çoğunun kabul edil e mez bul duğu akti viteler de var dır. Ör neği n; hırsızlı k, il aç satıcılı ğı veya par kl arın ho moseksüel gr upl ar i çi n t opl anma mekanı ol arak kull anıl ması gi bi. Bu t ür akti viteleri azalt mak i çi n ―İst enmeyen‖ dur umları t eşvi k eden fi zi ksel dur u ml ar ( Yoğun bit kil endir me, zayıf aydı nl at ma vs.), pozitif par k kull anı mını en üst sevi yeye çı kar ma çabal arı il e bir arada değerl endirilmeli dirler. Pozitif par k kull anı mı nı artır mak i çi n doğr u t asarı m öne mli dir. Br unso, Kuo ve Sulli van ( 1997)’ nı n yaptı kl arı bir çalış manı n sonuçl arı na göre; ağaçl andırıl mış ve bit kilendiril miş yerl erde, vandali z m, karal a mal ar gi bi pr obl e mleri n daha az gör ül düğünü t espit edil miştir [ 11]. Bu sonuç par k içeri ndeki bit kisel t asarımı n pozitif par k kull anı mı nasıl et kiledi ği ni n bir kanıtı dır.
Central Par k’ t a yapıl an bir başka çalış mada da, par kı n kull anı mı il e güvenli ği n al gılanması arası nda doğr udan bir ilişki ol duğu belirlenmiştir. Pozitif akti viteleri içeren zi yaret çi sayısı ndaki artış, sosyal ol mayan davranışl arı engelle mekt edir. Polisleri n, vandaliz m ve antisosyal akti vitel eri n ol duğu yerl erde t erci hen yaya veya bi si kl etle düzenli ol arak devri ye gez mel eri ile de i st enmeyen akti vitel eri n varlı ğı azal acaktır [12].
