‹ ‹ fiLETMELERDE MAL‹ B‹LG‹LER fiLETMELERDE MAL‹ B‹LG‹LER ÜRET‹LMES‹N‹N ÖNEM‹ VE ET‹K ÜRET‹LMES‹N‹N ÖNEM‹ VE ET‹K

(1)

‹ ‹ fiLETMELERDE MAL‹ B‹LG‹LER fiLETMELERDE MAL‹ B‹LG‹LER ÜRET‹LMES‹N‹N ÖNEM‹ VE ET‹K ÜRET‹LMES‹N‹N ÖNEM‹ VE ET‹K

Yrd.Doç.Dr.Halis KALMIfi Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Biga ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi Ö¤r.Gör.‹lknur ESK‹N Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Gelibolu Piri Reis Meslek Yüksek Okulu Ö¤r.Gör.Fadime GÜMÜfi Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Gelibolu Piri Reis Meslek Yüksek Okulu

1.G‹R‹fi

G

ünümüzde muhasebe sisteminin sundu¤u mali bilgiler stratejik önem arz etmektedir. ‹flletme içi ve iflletme d›fl› taraflar mali bilgiler do¤rultusunda kararlar vermektedirler. Mali bilgilerin oluflmas›n› ve üçüncü kiflilerin bilgilenmesini sa¤layan muhasebecinin rolü bu noktada önem tafl›maktad›r. Muhasebe meslek mensuplar›, hizmet kalitesiyle, muhasebe temelinde yer alan de¤erlerle kamuoyunu ayd›nlatmal›d›r. Bunlar için ise, meslek mensuplar› uzmanl›kta yeterli sorumlulu¤a ulaflm›fl, güvenilirli¤i sa¤lam›fl, do¤ru ve tarafs›z olma özelliklerine sahip kifliler olmak zorundad›rlar.

Dünyada oldu¤u gibi ülkemizde de muhasebe meslek ahlak›n›n önemi ortaya koyulmaya çal›fl›lmaktad›r. Muhasebe meslek mensuplar›na özgü etik kurallar TÜRMOB taraf›ndan yaz›l› hale getirilerek bu ilkelerin ifllerli¤e kavuflma- s› amaçlanmaktad›r.

2.‹fiLETMELERDE MAL‹ B‹LG‹

2.1. Mali Bilgi ve Önemi

Bilgi insanlar›n sosyal hayatlar›nda ve faaliyetlerinde önemli bir yer teflkil etmifl ve son y›llarda önemi gittikçe artm›flt›r. Günümüzde üretim faktörleri içe-

5

(2)

risinde yer alan bilgi en önemli güç kayna¤› say›lmakta ve bilgiyi stratejik olarak kullanan iflletmeler amaçlar›na ulaflmada daha baflar›l› ve rakipleri karfl›s›nda bir ad›m önde olmaktad›r.¹ Mali bilgi; iflletmeye ait varl›klar›n ve kaynaklar›n›n üzerinde de¤iflme yaratan mali nitelikteki ve ortak ölçü olan para ile ifade edilebilen olaylar›n kay- dedilmesi, s›n›fland›r›lmas›, özetlen- mesi sonucu üretilen ve analiz tek- nikleri yard›m›yla yararl› hale getirilen bilgidir. Mali bilginin amac›, iflletmenin güçlü ve zay›f yanlar›n› ortaya ç›- kararak, iflletme ile ilgili taraflara bilgi vermek, gelece¤e yönelik sa¤l›kl› kararlar al›nmas›n› sa¤lamakt›r

Geliflen teknoloji ile artan üretim hac- mi karfl›s›nda iflletmelerin çal›flma alanlar› da büyümüfl, iflletme yöneti- cileri ve iflletme ile ilgilenen çevreler ortaya ç›kan yap›sal geliflmeler do¤- rultusunda daha fazla bilgiye ihtiyaç duymaya bafllam›flt›r. Sermaye piyasas›ndaki geliflmeler, kredi kurumla- r›n daha sa¤lam temellere dayanma gereksinimi ve vergi kanunlar›n›n gereken flekilde uygulanmas› mali bilgilerin genifl bir boyutta kullan›lmas›na

yol açm›flt›r. Bunlara ba¤l› olarak gü- nümüzde muhasebenin ifllevi, bilgi ekonomisinin kullan›lmas› aç›s›ndan daha da artm›flt›r. Muhasebe, iflletmelerin rekabet ortam›nda ayakta kalmalar› için fonksiyonlar›n› gerçek- lefltirerek verileri bilgiye dönüfltür- mektedir. Dolay›s›yla muhasebe sisteminin sundu¤u bilgilerin kullan›lma amaçlar›n› flu flekilde özetleyebiliriz.² _ Uzun vadeli planlar›n haz›rlanmas›

ve bunlarla ilgili stratejilerin gelifltirilmesi ,

_ ‹flletme kaynaklar›n›n da¤›l›m› ile ilgili kararlar ,

_ Faaliyetlerle ilgili maliyet planlama- s› ve kontrolü ,

_ Performans ölçümü ve de¤erlendirilmesi , _ Kanunen gerekli mali bilgilerin olufl- turulmas› ve raporlanmas› .

Muhasebe sisteminin sundu¤u mali bilgiler, sadece geçmifl olaylar› gör- memizi sa¤layan bir bilgi olmaktan ç›km›fl, faaliyetlerin önceden planla- mas›na ve sonuçlar›n anlaml› bir bi- çimde yorumlanmas›na izin veren etkili bir yönetim arac› haline gelmifl bulunmaktad›r.

1 KURT, Mustafa: “Bilginin ‹flletmeler ‹çin De¤iflen Anlam› ve Stratejik Önemi”

http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=207. 28.09.200,s.1 2 ÖZKAN, Mehmet: “Muhasebe Sistemleri”

http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=67. 28.09.2005

(3)

2.2. Mali Bilginin Nitelikleri

‹flletmenin dili olarak nitelendirilen muhasebe, iflletme ile ilgili çevrelere iflletme hakk›nda sunulacak mali bilgilerin üretilmesi ile u¤rafl›r.Art›k tüm kurum ve kurulufllar›n amaçlar› sadece ticari olamaz. Sosyal sorumluluk da ifl stratejilerinin ayr›lmaz parças›

olmak zorundad›r. Hangi sektörde olursa olsun yönetim, giderek yerini yönetiflime b›rakmaktad›r. Dolay›s›yla mali bilgiler, iflletmenin sosyal sorumluluk olgusu ›fl›¤›nda belli kifli ve gruplar›n de¤il, tüm toplumun ç›karlar›n›n gözetilmesi ve dolay›s›yla bilgi üretiminde gerçe¤e uygun, tarafs›z davran›lmas› gerekir. Mali bilgilerin karar vericiler taraf›ndan en iyi flekilde ve süratle kullan›labilmesi için an- lafl›labilir, ihtiyaca uygun, güvenilir ve zaman›nda düzenlenmelidir.

Globalleflme, ülkelerin ekonomik, sosyal ve politik s›n›rlar›n› açmas›na yol açm›fl ve buna ba¤l› olarak iflletmelerin uluslar aras› karfl›laflt›r›labilirli-

¤ini sa¤layacak mali bilgiye ihtiyaç duymas›n› sa¤lam›flt›r. Çünkü globalleflme bilgiye dayal› ekonominin ge- liflmesini h›zland›rm›fl, dünya genelin- de muhasebecilere, yat›r›mc›lara ve

iflletmelere yeni f›rsatlar getirmifltir.

Bunu ba¤l› olarak sunulan bilgilerin, yönetim planlar›n›, karfl›lanabilecek f›rsatlar› ve riskleri de içerecek flekilde gelece¤e dönük olmal›d›r. Finansal olmayan ölçüleri içerecek flekilde, uzun dönemde de¤er katacak etken- lere odaklanmas› gerekmektedir. ³ 2.3. Türkiye’de Mali Bilgi Üretenlerin Yetkileri

Ülkemizde muhasebe meslek mensuplar› genifl bir yelpazede toplan- maktad›r. Çal›flmam›zda 3568 say›l›

kanun ›fl›¤›nda muhasebe meslek mensuplar›n› üç ayr› unvana ay›rarak aç›klayaca¤›z. Yasaya göre, muhasebecilik mesle¤ini yapacak meslek mensuplar› genel ve özel flartlara uygun olmas› gerekmektedir. Genel flartlar tüm meslek mensuplar› için geçerliyken, özel flartlar her meslek mensubu grubuna aittir. Meslek mensubu olman›n genel flartlar› ka- nunun 4.maddesinde belirtilmifltir.

Serbest muhasebeci olman›n özel flartlar› :

_ Hukuk, iktisat, maliye, iflletme, muhasebe, bankac›l›k, kamu yönetimi ve siyasal bilimler dallar›nda önlisans seviyesinde mezun olmak veya tica-

3 UZAY, fiaban: “21 Yüzy›l›n Bafl›nda Muhasebe Mesle¤ini Etkileyen Geliflmeler ve Gelece¤e Yönelik De¤erlendirmeler”,http//www.ismmmo.org.tr/malicozüm/67malicozüm Eriflim 15.01.2006,s.7-8

(4)

r e t l i s e l e r i v e m a l i y e m e s l e k l i s e l e r i n - den mezun olmak.

_ Staj yapm›fl olmak. Staj süresi ön lisans seviyesinden mezun olan için 4 y›fl, ticaret ve maliye meslek liselerin- den mezun olanlar için 6 y›ld›r.

Serbest muhasebeci malî müflavir olabilmek için afla¤›daki özel flartlar aran›r.

_ Hukuk, iktisat, maliye, iflletme, muhasebe, bankac›l›k, kamu yönetimi ve siyasal bilimler dallar›nda e¤itim veren fakülte ve yüksekokullardan veya denkli¤i Yüksekö¤retim Kuru- munca tasdik edilmifl yabanc› yükse- kö¤retim kurumlar›ndan en az lisans seviyesinde mezun olmak veya di¤er ö¤retim kurumlar›ndan lisans seviyesinde mezun olmakla beraber bu f›k- rada belirtilen bilim dallar›ndan lisan- süstü seviyesinde diploma alm›fl olmak.

_ Staj amac›yla serbest muhasebeci malî müflavir veya yeminli malî müfla- vir yan›nda iki y›l çal›flm›fl olmak.

_ Serbest muhasebeci malî müflavirlik s›nav›n› kazanm›fl olmak.

_ Serbest muhasebeci malî müflavirlik ruhsat›n› alm›fl olmak.

Yeminli malî müflavir olabilmenin özel flartlar›:

_ En az 10 y›l serbest muhasebeci malî müflavirlik yapm›fl olmak, _ Yeminli malî müflavirlik s›nav›n› ver- mifl olmak,

_ Yeminli malî müflavir ruhsat›n› al- m›fl olmak,

flartlar› aran›r.

Serbest muhasebeci meslek mensubu, mükelleflerin genel kabul gör- müfl muhasebe prensipleri ve ilgili mevzuat hükümleri gere¤ince, def- terlerini tutmak, bilanço, kâr-zarar tablosu ve beyannameleri ile di¤er belgelerini düzenlemek ve benzeri iflleri yapmakla sorumludur.

Serbest muhasebeci mali müflavirler, gerçek ve tüzel kiflilerin genel kabul görmüfl muhasebe prensipleri ve ilgili mevzuat hükümleri gere¤ince, def- terlerini tutmak, bilanço, kâr-zarar tablosu ve beyannameleri düzenle- mek,iflletmelerin muhasebe sistemlerini kurmak, gelifltirmek, iflletmecilik, muhasebe, finans, malî mevzuat ve bunlar›n uygulamalar› ile ilgili ifllerini düzenlemek veya bu konularda mü- flavirlik yapmak.Ayr›ca yukar›da yaz›l›

konularda, belgelerine dayan›larak, inceleme, tahlil, denetim yapmak, malî tablo ve beyannamelerle ilgili konularda yaz›l› görüfl vermek, rapor ve benzerlerini düzenlemek, tahkim, bilirkiflilik ve benzeri iflleri yapmakla sorumludur.

Yeminli mali müflavir, iflletmelerin muhasebe sistemlerini kurmak, gelifltirmek, iflletmecilik, muhasebe, finans, malî mevzuat ve bunlar›n uygulamalar› ile ilgili ifllerini düzenlemek

(5)

veya bu konularda müflavirlik yapmak.Bu konularda, belgelerine daya- n›larak, inceleme, tahlil, denetim yapmak, malî tablo ve beyannamelerle ilgili konularda yaz›l› görüfl vermek, rapor ve benzerlerini düzenlemek, tahkim, bilirkiflilik ve benzeri iflleri yapmakla sorumludur. Ayr›ca bunlar ya- san›n 12. maddesine göre; gerçek ve tüzel kiflilerin veya bunlar›n teflebbüs ve iflletmelerinin mali tablolar›n›n ve beyannamelerinin mevzuat hükümle- ri, muhasebe prensipleri ile muhasebe standartlar›na uygunlu¤unu ve hesaplar›n denetim standartlar›na göre inceleyerek tasdik ederler. Ye- minli mali müflavirlerin, defter tutma- lar› yasaklanm›flt›r. Meslek mensupla- r› muhasebe bürosu açamazlar, ortak olamazlar. ⁴

2.2. Kullananlar Aç›s›ndan Mali Bilginin Etkinli¤i

Mali bilgi, ülke ekonomisi aç›s›ndan makro göstergelere temel oluflturur- ken, iflletmeler aç›s›ndan da mikro göstergeleri oluflturmaktad›r. ‹flletmenin faaliyetleri ve faaliyet sonuçla- r›yla iflletme yöneticileri, sahipleri ve ortaklar›, çal›flanlar›, devlet kurulufllar›, kredi kurulufllar›, yat›r›mc›lar gibi iflletme ile do¤rudan veya dolayl› ç›kar›

olan kifli ve kurumlar ilgilenmektedir.

‹flletmenin amac›na ulaflmas› do¤rultusunda iflletme faaliyetlerinin plan-

lanmas›, yürütülmesi ve kontrol edil- mesinden sorumlu olan yöneticiler, bu ifllevlerle ilgili sa¤l›kl› ve do¤ru karar vermek amac›yla mali bilgilere ih- tiyaç duyarlar. ‹flletmenin ortaklar›, yöneticilerin baflar›s›n› belirlemek, iflletmenin faaliyet sonucunu, faaliyetleri sonucunda ulaflt›¤› mali yap› ve gücünü bilmek, yat›r›mlar›n getirisini ve buna ba¤l› olarak ortakl›k duru- munu gözden geçirmek için mali bilgilere gereksinim duyarlar.

Çal›flanlar, iflletmenin faaliyet sonuç- lar›n› de¤erlendirmek suretiyle hem ücret taleplerinde temel almak hem de ifl süreklili¤ini bilerek güvenle çal›fl- mak için mali bilgilere ihtiyaç duyar.

Kredi kurulufllar›, iflletmenin kredileri nas›l de¤erlendirdi¤ini, kredileri nere- lerde kullanacaklar›n› ve kredileri na- s›l ödeyeceklerini bilmek isterler. Kre- di kurumlar› iflletmenin kredibilitesini de¤erlendirmek için mali bilgilerden yararlan›rlar.

Mevcut ve potansiyel yat›r›mc›lar, iflletmenin kazanc› ve büyüme h›z› ile ilgili olarak mali bilgi ile ilgilenirler.

Örne¤in mali bilgiler do¤rultusunda potansiyel yat›r›mc›lar hisse senedini alma ve mevcut yat›r›mc›lar ise hisse senetlerini elde tutmaya ya da satma- ya karar verebilir.

Devlet, kamu giderlerinin finansman›

4 www.turmob.org.tr/mevzuat

(6)

için mali bilgilerle yak›ndan ilgilidir.

Devlet, iflletmenin faaliyetlerini izle- mek, vergi politikalar›n› belirlemek ve milli gelir ve benzeri istatistikleri tutmak için iflletme hakk›nda mali bilgiye ihtiyaç duyar.

Yukar›daki bilgi kullan›c›lar› d›fl›nda halk, araflt›rmac›lar, bas›n da mali bilgiye ihtiyaç duyar. Halk, mali bilgiler

›fl›nda iflletmelerin genel durumlar›

hakk›nda bilgi sahibi olmak ister.

Araflt›rmac›lar, ö¤renciler haz›rlaya- caklar› araflt›rmalar için mali bilgilerden yararlan›rlar. Yaz›l› ve görsel ba- s›n, halka flirketlerin mali yap›s› ile ilgili bilgi verebilmek için bu bilgilere ihtiyaç duyar. Hisse senetleri halka arz etmifl flirketler Menkul K›ymetler Borsas›na ve Sermaye Piyasas› Kuru- luna mali bilgilerini vermek zorundad›r.

3. ET‹K

3.1. Etik Kavram› ve Tarihsel Geliflimi Son y›llarda üzerinde en çok konuflu- lan, tart›fl›lan, ödüllere ve teflviklere konu olan “etik” ve etik içerikli ifl uygulamalar›, esas olarak çok eski dö- nemlere kadar uzanmaktad›r. Ancak, günümüzün çok boyutlu ticari iliflkile- ri ve uluslararas›laflman›n getirdikleri, etik konusunu çok yo¤un olarak gün- deme tafl›m›flt›r.

‹ngiliz bilgini olan Habbes’e göre; iyi ile olmayan› birbirinden ay›ran duy- gunun egoizme dayand›¤›n› öne sür- mekte, bu ba¤lamda din ile etik ara- s›ndaki ba¤lant›y› yok saymaktad›r.

Oysa, eti¤in dinle çok yak›n iliflkisi vard›r. Dinsel ba¤lar› eti¤i önemli öl- çüde etkilemekte, bir bak›ma inanç- lar eti¤in temelini oluflturmaktad›r.

‹ngiliz bilim adam› Hugo Grotius’a göre; insano¤lunu yarat›l›fl›ndan bafl- layarak etik kurallar›na yak›n oldu¤u- nu ifade etmektedir. ⁵John Nuttall’a göre; birey davran›fllar›yla ilgili kulla- n›lan etik terimlerini, bu arada ahlaki yarg›lar› incelemekte, bireylerin ahlaki tutumlar›n›n ard›nda yatan yarg›la- r› ele almaktad›r. ⁶

Sokrat’a göre; etik tek tarafl› bir ol- gudur. Kiflinin sadece kendi vicdan ve bilinciyle iliflkilidir. Yapt›r›m› ise temel- de “vicdan”d›r. Sokrat’›n “önce ken- dini tan›” görüflüyle bu olgu tama- men örtüflmektedir.

3.2 Etik Kavram›n›n Tan›m› ve Baz› Kavramlarla ‹liflkisi

Günümüzün ifl dünyas›nda, çeflitli kültürdeki dil farkl›l›klar›na ve kültür- lerin kendi de¤erleri ve ahlak sistem- lerine karfl›l›k “ifl eti¤i” kavram› farkl›

flekillerde ele al›nmaktad›r. Ameri-

5 BÜLBÜL,R›dvan: ‹letiflim ve Etik, Nobel Yay›n Da¤›t›m, Ankara,2001,s.11

6 NUTTALL,John:Etik Üzerine Tart›flmalar, (Çev. Abdullah Y›lmaz), Ayr›nt› Yay›nlar›,‹stanbul,1975,s.15

(7)

ka’da sosyal sorumluluk, iflletme ve d›fl çevresi, flirket sorumlulu¤u, ifl ve etik olarak kullan›lmaktad›r. Al- man’larda ve ‹sviçre’lilerde ekonomi ve toplum aras›ndaki iliflkilerin eti¤i anlam›nda kullan›lmaktad›r. Fran- sa’da bankac›lar görev veya yükümlü- lük sözcü¤ünü etik anlam›nda kullan- maktad›rlar. Japonlar ise, sosyal dün- ya düzeni ile samimi insanlar› koruma aras›ndaki iliflki olarak düflünmekte- dirler. ⁷

Etik, bir kiflinin ya da grubun davra- n›fllar›na rehberlik eden do¤runun veya yanl›fl›n, iyi veya kötünün standartlar›n› oluflturan moral ilkelerin kodu olarak tan›mlanabilir. Etik çeflitli eylem alternatifleri aras›nda bir seçim yapmada insanlara yard›mc› olan davran›fl ilkeleri oluflturmay› amaçla- maktad›r.⁸

Etik kavram› ile içiçe olan ve zaman zaman da kar›flt›r›lan baz› kavramlar sözkonusudur. Bu kavramlardan ba- z›lar› ile olan iliflkilerine de¤inmekte yarar vard›r.

Etik ve Ahlak : birbiri ile kar›flt›r›lan ve kimi zamanda birbirinin yerine kullan›lan bu kavramlar asl›nda, ahlak bir hareket karfl›s›nda kabul veya red tavr› ile ifade edilebilir. Bütüncül bir ahlak yaklafl›m› olan; “Ahlak = Töre (kaide+otorite)+Ben” formülüdür.⁹ Etik ise, “bir ifl, meslek veya ticaretle ilgili olarak ortaklafla kabul edilmifl davran›fl standartlar›”d›r. Etik daha çok örgütsel bir anlam yüklenirken, ahlak ise “dinsel ve felsefi temellere dayanan kiflisel davran›fl hükümleri- ni” dolay›s›yla özel/kiflisel davran›fl kurallar›n› ifade etmektedir. ¹⁰ Etik ve Hukuk : Hukuk kavram› ifllet- melerde belirli davran›fllar› s›n›rlayan ya da serbest b›rakan formal kuralla- r› ifade etmektedir. Hukuk eti¤i bes- ler, destekler. Etik davran›fl› oluflturan elemanlardan birisinin yasal davran›fl oldu¤u ileri sürülmektedir. Bu anlamda “Etik Davran›fl = Yasal davran›fl + Moral standartlara uygun davran›fl”

olmakla birlikte hukuksal olmayan bir davran›fl ahlaksal ve etiksel olarak kabul görebilir.

7 GÜMÜfi; Murat: Örgütsel De¤erler Sistemi, ‹flletme Baflar›s›n›n Temelleri ve Etik Yönetim Kararlar›, Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, Uluda¤ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Bursa 1996,s.29

8 NEGAHANDY,A.R : International Management, Allynn and Bucland Press, Massacchusset,1987,s.75

9 TANYOL, Cahit: Sosyal Ahlak: Laik Ahlaka Girifl I, ‹st. Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay›nlar› No:848, ‹stanbul Matbaas›, ‹stanbul 1960,s.77-78

10 VON DER EMBSE,Thomas. WAGLEY,Robert .A: Managerial Ethics: Hard Decision on Soft Crieria”, Advanced Management Journal, Winter ,1988,s.5-6

(8)

Etik ve Sosyal Sorumluluk : Sosyal Sorumluluk, iflletmenin kararlar›nda d›fl çevreyi dikkate almas› anlam›na gelmektedir. Biraz daha açarsak, iflletmenin ekonomik ve hukuki flartlara, örgütiçi ve örgütd›fl› gruplar›n beklentilerine ve ifl ahlak›na (etik) uygun çal›flma stratejisidir. ‹flletmenin toplumla sosyal uzlaflma ve anlaflma- s› sosyal sorumluluk yaklafl›m›d›r.

Etik ve Kültür : Etik bir kültürel un- surdur. Kültürün etkisi alt›ndad›r. Ör- gütsel kültür ile etik aras›nda dolays›z bir iliflki sözkonusudur. Örgüt kültü- rünün dinamikleri, örgüt eti¤ini anla- mada ve yeni bak›fl aç›lar› belirlemede etkili oldu¤u gibi etik olmayan davran›fllar yada güçlü etik tepkiler gelifltirmede etkili olmaktad›r.

3.3.Eti¤in Di¤er Bilim Dallar› ile

‹liflkisi

Etik ve Felsefe : Etik felsefi bir kav- ramd›r ve tek tarafl›d›r, kiflinin sadece kendi vicdan ve bilincine iliflkindir. Bu nedenle de yapt›r›m› genelde “vicda- ni” ölçüler içinde kalmaktad›r.

Etik ve Sosyoloji : Eti¤in temel ilke- si baflkalar› için yaflamakt›r dedi¤imizde sosyolojinin bir dal› olarak de¤er- lendirilmelidir. Comte, do¤al olan bencilli¤in, toplumsal olan baflkalar›-

n› düflünmenin tercih edilmesi anla- m›nda etik anlay›fl›na varmaktad›r.

Etik ve Psikoloji : Auguste Comte 1844 y›l›ndan sonra eti¤i s›n›fland›r- mada yedinci ana bilim olarak göster- mifl “‹nsanl›k, insanla de¤il; tersine insan insanl›kla anlat›l›r.” görüflünü dile getirmifltir.

Etik ve Hukuk : Aralar›ndaki benzer- li¤e bakt›¤›m›zda çok yak›n iliflkiler vard›r. Ayn› amaç için birleflmektedir- ler. Etik ile hukuk ikisi de insan tutum ve davran›fllar›n› düzenleyici kurallar koymaktad›r. Sokrat, Platon ve Aristo etikle hukuk aras›nda her hangi bir ayr›m yapmam›fllard›r. ¹¹

3.4.‹fl Eti¤in ‹lkeleri

Mesleklerin etik kurallar›na o mesle-

¤in “deontoloji”de denilmektedir.

Deontoloji, bir mesle¤i belirleyen ve onu yapanlar›n uymalar› gereken kurallar›n tümüdür. Etik konular yada sorunlar ahlak standartlar›n› ilgilendi- ren durumlar sözkonusu oldu¤u zaman ortaya ç›kmaktad›r. Alternatif normlar›n yada de¤erlerin kiflinin etik davran›fllara yaklafl›m›na yön verdi¤i sorusu zaman sürecinde dört görüfl etraf›nda toplanabilir. ¹²

Faydac›l›k ‹lkesi: Toplumun büyük ço-

11 BÜLÜBÜL:a.g.e,s.14-15 12 GÜMÜfi:a.g.t,s.46-48

(9)

¤unlu¤u için zararl› olana karfl›

“iyi”nin dengesini maksimize etmek do¤rultusunda davranmay› anlatan faydac›l›k ilkesi, maliyet/fayda analizi iliflkisine benzemektedir ve daha fazla insan için daha iyi olan›n seçilmesi- ni belirtmektedir. ‹flletmeler aç›s›n- dan, sadece hissederlar›n tatminini de¤il, fakat tüm ç›kar gruplar›n›n tatminini maksimize etmek ilkesi olarak , karar vermenin “faydalar›n toplam›”

ba¤lam›nda olmas› gerekti¤ini anla- t›r.

Adalet ‹lkesi: Toplumun en az avan- tajl› olan üyelerinin de ma¤duriyetle- rini önleyecek bir ilkedir. Do¤rulukla ilgilidir. Kiflilere eflit ve tarafs›z biçim- de kurallar›n uygulanmas›n› ifade etmektedir.

Haklar ‹lkesi : Kiflinin yaln›zca insan olmas›ndan dolay› sahip oldu¤u haklar dizisidir. Bunlar; yaflama ve güven- lik, iletiflimde do¤ruluk, özel yaflam›n gizlili¤i, vicdan ve dini inan›fl özgürlü-

¤ü, özel mülk edinme, konuflma öz- gürlü¤ü hakk› olarak say›labilir Evrensellik ‹lkesi : Ayn› durumla karfl›- laflan herkesin ayn› eylemi seçmesi gerekti¤ini ileri sürmektedir. Samimi olarak baflkalar›n›n iyili¤i istenirse, bu yönde davranma e¤iliminin oluflaca¤›

ve bunun art›k bir ödev haline gelece¤i inanc›na dayanmaktad›r. Evren- sellikte temel ödev tutarl›l›kt›r Etik ile ilgili geliflmifl ülkelerdeki uygulamalar 1950’den önce; ABD (1923), Avustralya, Fransa (1918), ‹ngiltere (1936), ‹sveç (1916) de görülmekte- dir. Sonra ki y›llarda ise; Belçika (1951), Almanya (1954), Finlandiya (1 Nisan 1919-1968), Hindistan (1976), Japonya, Kanada (1970) ve Yunanis- tan (1971) da görülmektedir. ¹³ Bireysel Ba¤lamda Etik ‹lke ve Kurallar ¹⁴ 1. Dürüstlük : K›sa ad› IPRA olan Uluslararas› Halkla ‹liflkiler Derne¤i dürüstlük ilkesinin alt›n› çizmektedir.

“Halkla iliflkiler, dürüstlük ilkesi karfl›- l›¤›nda ekonomiye büyük fonlar yaratan bir sosyo ekonomik olay, bir gü- vence unsuru, bir dayan›flma meka- nizmas›d›r. Bir ülkedeki halkla iliflkiler uzman› say›s› o ülkenin kalk›nma ve ekonomik göstergesidir.”

2. Güvenirlilik : Dürüstlük ve inand›r›- c›l›k ilkesine s›k› s›k›ya ba¤l›d›r. Hiç saklamadan, gizlemeden gerçekleri oldu¤u gibi duyuran kifli ve kurulufllar, güven duygular›n› pekifltirmekle birlikte destek bulmalar› da olas›d›r.

Güven ve özgüven baflar› kap›s›n›

açan iki önemli ilkedir.

13 BÜLBÜL R›dvan :a.g.e,s.123 14 BÜLBÜL R›dvan :a.g.e,s.239

(10)

3. ‹nand›r›c›l›k : ‹nand›r›c›l›k içinde do¤ruluk ve dürüstlük de vard›r. Do¤- ru ve dürüst olmak, genel etik kurallar›n›n vazgeçilmez iki önemli unsuru- dur. ‹nand›rman›n üç ilkesi vard›r; öz- deflim, güven, aç›kl›kt›r.

4. Do¤ruluk : Genel etik ilkelerinin temelini, do¤ruluk ve gerçekçilik oluflturmaktad›r. Bu iki kavram birbiriyle örtüflmektedir.

3.4. Etik ve Bilgi Üretimi

Günümüzde kaynak olarak en fazla kullan›lan bilgi kavram› genelde enformasyon kavram› ile efl anlamda kullan›lmaktad›r. Aralar›ndaki temel fark enformasyon bir olguya ait fley- leri bilmek, bilgi ise o olgunun de¤iflime nas›l tepki gösterece¤ini bilmeyi ifade eder.

Bilgi bir fleyi yada bir kifliyi de¤ifltiren enformasyon anlam›na gelmektedir.

Bunu ya eylem için etkili bir neden oluflturarak ya da bir kifliyi (veya ku- ruluflu) farkl› veya daha etkili bir eylemi gerçeklefltirebilecek bir konuma getirerek yapmaktad›r. ¹⁵

Bilginin öznesi insand›r. Bilgi onun kapasiteleri taraf›ndan üretiliyor. Bilgi olgular› ve olaylar› tan›ma, anlama ve özellikle aç›klamaya yönelik; e¤itim, gözlem, araflt›rma veya deneyim yo-

luyla elde edilen ve bütün bunlar›n insan›n zihinsel de¤erlendirilmesi neti- cesinde ortaya ç›kan olgular veya fi- kirlerdir. Bir anlamda enformasyon- dan yararlanma bilgiyi oluflturur. Ya da enformasyonun yorumlanm›fl haline bilgi diyebiliriz.

Bilgi üzerinde odaklanman›n nedeni sadece daha çok, daha iyi ve daha h›zl› bilgiye sahip olmakla de¤il, ayn›

zamanda de¤er yaratmakt›r. Bilgiye h›zl› bir flekilde ulaflmay› sa¤layarak müflteri hizmetleri iyilefltirebilir ve iflin uzmanlar›yla ba¤lant› kurularak, sorunlar› uygun bir flekilde çözümüne yard›mc› olabilir. Ancak bilgi kendi bafl›na bir fley üretemez. Elde edilen bilgiden arzulanan de¤eri yaratabil- mek için do¤ru bilginin, do¤ru yere , do¤ru zamanda, h›zl› ve güncel, tam ve bir bütün içinde sunulmas› gerekmektedir. ¹⁶

Geliflmekte olan ülkeler, geliflmifl ül- kelere göre bilginin üretimi ve kulla- n›lmas›nda gerilerde yer almaktad›r.

Bu anlamda bilgiyi üretme ve kulla- n›m konusunda sorunlar› bulunmaktad›r. Geliflmifl ülkelerdeki teknolojile- ri üreten flirketler, küreselleflme ba¤- lam›nda, üretim aflamalar›n› dünyaya yayarken as›l katma de¤eri yaratan AR-GE faaliyetlerini küçük istisnalar d›fl›nda kendi metropollerinde tut-

15 DRUCKER Peter F: Yeni Gerçekler , T.‹fl Bankas› Yay›nlar›,s.256 16 BÖZGENER,fiakir, http://www.eunev.edu.tr.15.08.2005

(11)

maktad›rlar. OECD’nin geliflmifl üye ülkeleri, geliflmekte olan ülkelerin kendi durumlar›n›n iyilefltirilmesinin kendi arzu ettikleri durumla ilgili oldu¤unun alt›n› çizmektedirler. Bu- nunda bilgiye eriflmek, bilgiyi sa¤la- y›p özümsemek, bilinç ve teknolojiye egemen olmakla, bir üst düzeyde üretir hale getirmekle mümkün olabilir. ¹⁷

Günümüzde ekonominin klasik üre- tim faktörleri yerine esas temel güç olarak bilgi ele al›nmaktad›r. Bilgi ya- ratman›n, varolan bilgiyi yorumla- maktan daha zor bir anlay›fl oldu¤u bilinmektedir. Bilginin yarat›lmas›nda da, uygulanmas›nda da bilginin kayna¤› insan ön plandad›r. Bilgi son de- rece h›zl›, ucuz ve güvenilir bir flekilde al›c›lara dijital bir ortamda ulafl- maktad›r. Dünya ekonomisinin yeni düzenlemelerinde güç; bilgiye sahip olan (bilgiyi elinde tutan) ve kullana- bilen bireyler ile etkin gruplar olacak- t›r. ¹⁸

4.MUHASEBE MESLE⁄‹ VE ET‹K 4.1. Muhasebe Meslek Ahlâk›

‹yi-kötü, do¤ru-yanl›fl kavramlar›n› birey baz›nda de¤erlendirdi¤imizde ahlak ise, grup baz›nda (birey d›fl›nda)

de¤erlendirdi¤imizde etik oldu¤una göre; Etik= ‹fl Ahlak› diyebiliriz. Mu- hasebe mesle¤inin ahlak› dedi¤imizde literatüre göre, ‹fl ahlak› (etik) için- de yer almaktad›r. Biz buna Meslek ahlak›da diyebiliriz. Meslek ahlak›na geçmeden önce sosyal sorumluluk- tan bahsetmekte yarar vard›r. So- rumluluk topluma karfl› yüklenilen ve gerekti¤inde hesap verme duygusu- dur. Sosyal Sorumluluk, iflletmenin ekonomik faaliyetlerinin, onunla ilgili taraflar›n (hissedarlar, çal›flanlar, tü- keticiler ve nihayet tüm toplum) hiç- birinin ç›karlar›na zarar verilmeden yönetilmesidir. ¹⁹ Dolay›s›yla ifl dün- yas›nda sosyal sorumluluk ve ifl ahla- k› (Etik) kavram›n›n artan önemine dikkat etmek gerekmektedir. Bilgi toplumu iflletmeleri, verimlilik ve kali- tede art›fl etkin stratejik yönetim, Pa- zar pay›nda art›fl, flirket imaj›n›n art- mas› gibi avantajlar› yakalayabilmek için bilgi toplumunun gerektirdi¤i sosyal sorumluluklar› yerine getirme- lidirler. ²⁰

Özellikle kurumsal sosyal sorumluluk konusunu ciddiye alan flirketler önemli kazan›mlar sa¤larlar. Yap›lan çal›flmalar sonucunda belirlenen fay- dalara bakt›¤›m›zda; marka de¤erleri

17 http://www.unesco.org/most/bphome.htm,2002 18 http://www.unesco.org/most/bpikpub.htm,2002

19 D‹NÇER,Ömer: Stratejik Yönetim ve ‹flletme Politikas›, Beta Bas›mYay›n Da¤›t›m A.fi., 5.

Bask›, ‹stanbul 1998,s.155

20 fiEN Ahmet,KALEL‹ Nilay:”Bilgi Toplumu ‹flletmelerinde Sosyal Sorumluluk”www.turkkablo.com.15.08.2005,s.

(12)

ve dolay›s›yla piyasa de¤erleri artar, nitelikli personeli motive etme ve tutma imkan› do¤ar, kurumsal ö¤renme ve yarat›c›l›k potansiyeli artar, yeni pazar- lara girme ve müflteri sadakati sa¤lamada önemli avantajlar elde edilir, üret- kenlik, verimlilik ve kalite art›fllar› yaflan›r, risk yönetimi daha etkin hale gelir, toplum ve kural koyucular›n, iflletmelerin görüflüne önem vermesi sa¤lan›r. ²¹ Tablo 1: ‹nsan Kaynaklar› Uzmanlar›n›n bildirdikleri En Ciddi 10 Ahlaki Durum ²²

1 Her konuda adam kay›rma

2 Tepe yönetime Yak›n Olanlara Ayr›cal›k Tan›ma 3 Cinsel tacize göz yumma

4 Terfilerde Cinsiyet ayr›mc›l›¤›

5 Tutars›z disiplin uygulamalar›

6 Gizili bilgileri saklayamama

7 Tazminat Belirlemede cinsiyet ayr›mc›l›¤›

8 De¤erlendirmelerde performans› dikkate almama

9 Personel al›m›nda dan›flman acentelerle ya da sat›c›larla düzenlemeler yapmak 10 ‹fle al›mlarda cinsiyet ayr›mc›l›¤›

Kaynak: ANTHNY, William P., L. PERREWE and K. Michele KACMAR (1996), Strategic Human Resource Management, Second Edition, The Dreyden Press, U.S.A.

Muhasebe meslek ahlak›, mesle¤i yürüten kiflilerin ba¤›ms›zl›¤›, kendi kendilerini kontrolü ve dürüstlü¤üdür. Baflka bir ifadeyle muhasebede meslek ahlak›, müflterilere, halka ve di¤er uygulamac›lara yüksek standartlarla oturtul- mufl ahlaki davran›fllarda hizmet edilmesidir. Bu hizmet ise meslek mensupla- r› uzmanl›kta yeterli sorumlulu¤a ulaflm›fl, güvenilirli¤i sa¤lam›fl, do¤ru ve tarafs›z olma özelliklerine sahip kifliler olmak zorundad›rlar. ²³ Meslek ahlak›, di¤er ifadeyle meslek eti¤i ruhsatl› meslek mensuplar›n›n yeterlilik, güvenilir- lik, tarafs›zl›k, ba¤›ms›z karar alabilme, kendi kendilerini denetlemelerinin ve dürüstlü¤ünün simgesidir.

‹flletmenin piyasa de¤erinin maksimize edilmesi, kar ile riskin en uygun flekil-

21 ARGÜDEN,Y›lmaz: Kurumsal Sosyal Sorumluluk, ARGE Dan›flmanl›k Yay›n No:3,2002,1.Bask›,s.9 22 TÜRK, Murat : ‹fl Dünyas›nda Sosyal Sorumluluk ve ‹fl Ahlak› Kavram›n›n Artan Önemi,

Standart, 2003, Y›l 42, Say› 504,s.-24-30

23 AKAY, Hüseyin: Muhasebe Mesle¤inde Etik , Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hakemli Dergisi, say› 17 Cilt 5, Y›l 8,2002,s.79

(13)

de dengelenmesi ile ilgili mali bilgiler iflletme içindeki taraflar kadar iflletme d›fl› taraflar› da ilgilendirmektedir. Bi- rinci derecede etkilenen iflletme d›fl›

taraflar yat›r›mc›lard›r ve iflletmeye iliflkin bilgilerden kolayl›kla etkilene- bilmektedir. Bu nedenle, iflletmelerde özellikle meslek mensubunun sosyal sorumlulu¤u, ekonomik ve sosyal içe- rikli eylemlerle ilgili bilgilerin, belli kifli ve gruplar›n de¤il, tüm toplumun ç›- karlar›n›n gözetilmesi ile gerçe¤e uygun olarak ve en uygun muhasebe yöntemlerini kullanarak oluflturulma- s› gerekir. ²⁴ Bu sorumluluklar›ndan dolay› muhasebe meslek ahlak› önemle durulmas› gereken bir konudur.

4.2. Muhasebecilik Mesle¤i ve Muhasebe Eti¤i

Muhasebecilik mesle¤i, ülkenin, iktisadi bütünlü¤ünü meydana getiren iflletme, vak›f, dernek vb.

gibi birimlerin muhasebe ifllerini belirli kurallara, yasalara, ilke ve yöntemlere uygun objektif s›r tu- tan ve güvenilir bir tutumla, belir- li bir yerde kendi sorumlulu¤uyla yerine getiren kiflilerin sürekli ola-

rak edindikleri ifl ve u¤rafl alan›d›r. ²⁵ Bu sebepten dolay› muhasebeci gerekli bilgi ve beceriye sahip ol- mak zorundad›r.

Muhasebecinin görevi, iflletme ile ilgili kararlar›n al›nmas›nda yard›mc› olacak mali bilgileri sa¤lamakt›r. Kifli ve kurulufllar do¤ru kararlar alabilmek için güvenilir bilgiye ihtiyaç duyarlar.

Ancak iflletmelerden elde edilen bilgiler; muhasebe bilgilerin çoklu¤u ve karmafl›kl›¤›, ilgililerin ço¤unlu¤unun iflletmeden uzak olmas› ve bilgiyi sa¤- layanlar›n e¤ilimleri gibi nedenlerden dolay› güvenilir olmama riskini de tafl›maktad›r.²⁶Bu noktada muhasebe- ciden beklenen; görevlerini yerine getirirken do¤ruyu söylemek, mesleki çal›flmalarda dürüst olmak ve tutarl›-do¤ru bilgiler vermek yönünde- dir.

Muhasebe mesle¤inin konular›, muhasebe meslek elemanlar›n›n farkl›

sonuçlara ulaflmas›na neden olabile- cek yap›ya sahiptir. Muhasebeciler de her meslek grubunda oldu¤u gibi de¤er yarg›lar›nda çeliflkiye düflme, kurallarda ve kararlarda anlaflamama ve mesleki problemler gibi çeflitli so-

24 ‹fiSEVERO⁄LU, Gülsün: Meslek Ahlak› , http://www.isguc.org/arc_view.php?ex=106.

15.07.2005,s.8.

25 ÖZKOL ve di¤erleri: "Meslek Eti¤i ve Muhasebe Meslek Elemanlar›n›n Etik ‹lkelere Duyarl›l›k Düzeyinin Araflt›r›lmas›", Muhasebe ve Denetime Bak›fl Dergisi,2005, say› 15,s.111 26 ERDO⁄AN, Murat :"Muhasebe,Denetim ve Ba¤›ms›z Denetimin Gereklili¤i", Do¤ufl

Üniversitesi Dergisi,2002,say› 5, cilt 3,s.61

(14)

runlarla karfl› karfl›yad›r. ²⁷ Meslek mensubunun ahlak aç›s›ndan ortaya ç›kan bu problemini gidermede mesle¤in gerektirdi¤i meslek ahlak› olgusu önemli yol göstermektedir.

Muhasebe verilerinin anlaml›l›k düze- yini yükselten ve onlar› ifllenebilir hale getiren muhasebecilerdir. Muhase- becilerin sorumlulu¤u; iflverenlerine, müflterilerine, devlete ve topluma karfl›d›r. Sorumluluk ise; iste¤e ba¤l›

sorumluluk, yasal sorumluluk, etik sorumluluk ve ekonomik sorumluluk olarak dört ayr›ma tabidir. ²⁸ Ekono- mik sorumluluk yani verimli ve kârl›

olmak, hukuki sorumluluk yani kanunlara uymak,etik sorumluluk yani kanunlar›n ötesinde toplumsal norm ve beklentilere uyumlu davranmak, sosyal sorumluluk yani toplumsal sorunlar›n çözümü için gönüllü katk›da bulunmakt›r. ²⁹

Muhasebe ve muhasebe mesle¤inde etik denince; meslek mensuplar› tara- f›ndan sunulan mesleki bilgilerin bilgi kullan›c›lar›na yararl›l›¤› göz önüne al›nmal›d›r. Kanunlara uygun ifllemlerin yan›s›ra toplumun güncel de¤er yarg›- lar›na da önem vererek güvenilir bilgilerin topluma sunulmas›d›r.

4.3. Muhasebe Meslek Mensuplar›n›n Etik Aç›s›ndan Zorluklar› ve Çanakkale Örne¤i

Muhasebe mesle¤inin di¤er meslek- lerden ay›ran en önemli özelli¤i bu meslek sahiplerinin topluma ve devlete karfl› tafl›d›¤› sorumluluktur. Muha- sebecinin sundu¤u bilgilerin tarafs›z ve güvenirli¤ine inanan devlet, müfl- teriler, kredi kurulufllar› yat›r›mc›lar ve di¤erleri vard›r. Bu nedenle muhasebeci kamu ç›karlar›n› devaml› gö- zetme sorumlulu¤unu tafl›mal›d›r.

Kamu veya özel sektörde görev ya- pan muhasebe elemanlar› normlara uymak zorundad›r. Muhasebecinin görevi müflteri veya iflverenin ihtiyaç- lar›n› karfl›lamak de¤il, muhasebecilik mesle¤inin standartlar›n› kamu yara- r›na bütünlefltirmektir.

Muhasebe meslek mensuplar›na gü- ven duymas› için iki temel nitelik aranmaktad›r. Bunlardan ilki konu- nun teknik boyutu olan mesleki bilgi birikimine sahip olma di¤eri ise etik boyutu olan sorumluluk bilincidir. Bu güne kadar mesle¤in teknik boyutu ön planda tutulmufl etik boyut genel- likle önemsenmemifltir. Bu da muha-

27 ÖZKOL ve di¤erleri :a.g.m.,s,110

28 KARAS‹O⁄LU, Fehmi.ALTAN Mikail: "Ülkemiz Muhasebe Mesle¤inin Toplum Katmanlar›nca Alg›lanma Biçimi", VI.Türkiye Muhasebe Denetim Sempozyumu Kitab›, ‹stanbul 2004,s.146 29 fiEN Ahmet,KALEL‹ Nilay :a.g.m.,s.8

(15)

sebecinin teknik becerilerden oluflan bir meslek oldu¤u yan›lg›s›ndan kaynak- lanmaktad›r. ³⁰

Muhasebe meslek eleman› zaman zaman mesleki ahlâk ilkelerinin uygulanmas›nda zorluklar yaflamaktad›r. Meslek mensuplar›n›n ve aday meslek mensuplar› bu ahlâk ilkelerini çi¤nediklerinde disiplin cezalar› verilmektedir. Ser- best Muhasebecilik,Serbest Muhasebeci Mali Müflavirlik ve Yeminli Mali Mü- flavirlik Kanunu Disiplin Yönetmeli¤i’nde disiplin cezalar› ile ilgili hükümler yer almaktad›r.

Çanakkale Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler Odas›na 202 tane Serbest Muhasebeci, 152 tane Serbest Muhasebeci Mali Müflavir kay›tl›d›r. Çal›flma- da, Odan›n 2000-2005 y›llar› aras›nda meslek mensuplar›na verdi¤i disiplin cezalar› incelenmifltir. Bu y›llar aras›nda 15 tane Serbest Muhasebeci’ye, 9 tane Serbest Muhasebeci Mali Müflavir’e disiplin kurallar›n› ihlal etmeleri nede- niyle cezalar verilmifltir.Bu dönem içersinde 6 ay geçici olarak meslek faaliye- tine al›koyma, 1 y›l geçici olarak meslek faaliyetinden al›koyma ve meslekten ç›karma gibi cezalar da verilmifltir. Muhasebe meslek mensuplar›n›n yeteri kadar iflinde özen ve titizlik göstermedi¤i,dürüst olmayan davran›fllar sergiledi-

¤i ve haks›z rekabet yasa¤›n› uymayarak meslek ahlâk kurallar›n›n 8,14 ve 16.

maddelerini ihlal ettikleri saptanm›flt›r. Ayr›ca disiplin cezalar›n› Serbest Mu- hasebecilerin daha fazla alm›fl olmas› bu meslek mensuplar›n›n mesleki geli- flim ve etik kurallar›n›n benimsenmesi konusunda eksikler oldu¤u söylenebi- lir. Meslek mensuplar› taraf›ndan en çok ihlal edilen disiplin kurallar› afla¤›daki gibi tespit edilmifltir:

30 Ç‹FTÇ‹ Y. Ç‹FTÇ‹ Birgül: " Muhasebe Mesle¤inde Meslek Eti¤i ( Türkiye’deki Düzenlemeler ve Uluslar aras› Düzenlemelerle Karfl›laflt›r›lmas›) ", Muhasebe ve Denetime Bak›fl Dergisi,2003, say› 10,s.82-83

(16)

Tablo 2 : 2000-2005 YILLARI ARASINDA VER‹LEN D‹S‹PL‹N CEZALARI

‹HLÂL D‹S‹PL‹N ‹HLÂL ED‹LEN MADDELER SAYISI CEZALARI

7 Uyarma En az iki kez yaz› ile istenmesine ra¤men, oda aidat borçlar›n›n hakl› gerekçe olmaks›z›n ödenmemesi (5/h) 5 Uyarma Meslek mensuplar›nca, Çal›flma Usul ve Esaslar› Hakk›nda

Yönetmelikte öngörülen yaz›l› hizmet sözleflmesi yapmadan ifl kabul etmesi ( 6/d)

3 Uyarma Mesle¤in vakar ve onuruna ayk›r› davran›fllarla, görevin gerektirdi¤i güveni sars›c› hareketlerde bulunmas› ( 5/k) 2 Uyarma Müflterilerin ifllerine karfl›, kay›ts›z ve ilgisiz kal›nmas› ( 5 /a) 2 K›nama Baflka bir meslek mensubu ile sözleflmesi bulunan müflterilere,

bilerek ifl önerilmesi ve di¤er meslek mensubu hakk›nda olumsuz yorumlarda bulunulmas› ( 6/k)

2 Uyarma Kanun ve yönetmeliklerde öngörülen sosyal hükümlerine uyulmamas› ( 5/g)

Kaynak : Çanakkale SMMM Odas› Disiplin Cezalar› Dosyalar›

Odaya kay›tl› meslek mensuplar›yla birebir görüflmelerde öne ç›kan düflünce meslek mensuplar›n›n yaflad›¤› etiksel ikilemlerin nedenin bir k›sm› ekonomik koflullardan olmakla birlikte di¤er k›sm›nda toplum olarak kültürel de¤erlerimizin dejenere olmas›ndan kaynakland›¤› yönündedir. Yaflad›¤›m›z ekonomik s›k›nt›lar ve istikrars›zl›klar ahlaki de¤erlerimizin yozlaflmas›na neden ol- mufl ve tüm mesleklerde oldu¤u gibi muhasebe mesle¤inde de etiksel sorunlar yaratm›flt›r.

Muhasebe meslek mensuplar›n›n karfl›laflt›¤› di¤er bir zorluk da mesleki gö- revi yerine getirenlerin kamuya karfl› sorumluluklar›n› yeterince bilmemelerin- den dolay› meslektafllar› taraf›ndan yap›lan yanl›fll›klar› yeterince elefltireme- meleridir.

Meslek mensuplar›n›n iflverenlere veya mükelleflere, devlete ve üçüncü kiflilere sorumluluklar›n› yerine getirirken ikilemler yaflamalar›ndan dolay› objektif ve tarafs›z olma ilkesini ihlal edebildikleri gözlenmektedir. Meslek mensupla- r›, mali denetimin yetersiz olmas›, yasal boflluklar gibi nedenlerden dolay› iflletme içi ve iflletme d›fl› ç›kar gruplar› taraf›ndan bask› alt›nda kalabilmekte- dir. Mükellefine veya iflverenine parasal ba¤›ml›l›¤› olan muhasebe meslek eleman› meslek eti¤ine zarar verebilmektedir.

Gül ve Ergün, Bal›kesir il merkezinde 74 meslek mensubuna yapm›fl oldu¤u anket çal›flmas›nda; meslek mensuplar›n›n, piyasadaki muhasebe verilerinin

(17)

do¤ru ve güvenilir bulmad›klar›n›

saptam›fllard›r. Yani meslek üyeleri- nin neredeyse yar›s›, bizzat meslektafllar› taraf›ndan güvenilir bulunul- mamaktad›r. Muhasebe meslek mensuplar›n›n, meslektafllar›n›n mesle¤i olumsuz etkileyecek davran›fllarda bulunduklar›n› düflünmeleri, muhase- becili¤in meslek haline dönüflmesin- de engel teflkil edecektir. ³¹

Karasio¤lu ve Altan, ‹stanbul,Ankara, Konya,Karaman ve Gaziantep illerin- de toplumun çeflitli katmanlar›ndan 353 kifliye anket yapm›fl; muhasebe meslek mensuplar›n›n toplumun bü- tün katmanlar›nda ortak bir alg›lama düzeyi olmad›¤›n› saptam›fllard›r.

Muhasebecilerin sürekli iliflki içersin- de olduklar› toplum katmanlar› mu- hasebecileri olumlu alg›lamaktayken, iliflki içersinde olmad›klar› katmanlar olumsuz yönde alg›lad›¤› ve tan›ma- d›¤› sonucuna ulafl›lm›flt›r. ³²

Muhasebe meslek mensuplar›n›n etik kurallara uymas›nda en etkili taraflar- dan biri de meslek örgütleridir. An- cak meslek odas›n›n, üyelerini etik kurallara uymaya zorlamakta yetersiz kald›¤› tespit edilmifltir. ³³

4.4. Türkiye’de Muhasebecilik Mesle¤inin Etik Kurallar›

Muhasebe mesle¤inin en üst kurumu olan Uluslar aras› Muhasebeciler Fe- derasyonu (IFAC), dünyadaki tüm meslek mensuplar›n›n dürüstlük, flef- fafl›k ve uzmanl›k gibi de¤erlere sahip ç›kmas›n› teflvik etmektedir.

IFAC, muhasebe mesle¤inin hedefle- rine ulaflmas› için; inand›r›c›l›k, pro- fesyonellik, hizmet kalitesi, güvence gibi temel gereklere uyulmas›n› be- lirtmifltir.1994 y›l›nda “Türkiye Ser- best Muhasebeci,Serbest Muhasebe- si Mali Müflavir ve Yeminli Mali Mü- flavirler Odalar Birli¤i” IFAC’a üye ol- mufltur.

Ülkemizde 1989 y›l›nda yürürlü¤e gi- ren 3568 say›l› Meslek Yasas› ile mesle¤e girifl ve dikey hareketlilikler belirtilmifltir. Muhasebe meslek mensuplar›n›n uymas› gereken meslek ahlak kurallar› TÜRMOB taraf›ndan haz›rla- narak, 18 Ekim 2001 tarihinde 24557 say›l› Resmi Gazetede yay›n- lanm›flt›r. TÜRMOB’dan ruhsat alm›fl muhasebe meslek mensuplar› mesleki ahlak standartlar›na uymak zorundad›rlar. Meslek ahlak kurallar› afla¤›- daki gibidir: ³⁴

31 GÜL Kudret, ERGÜN Halil: "Muhasebe Mesle¤inde Etik", Muhasebe ve Denetime Bak›fl Dergisi,2004, say› 11,s.75

32 KARAS‹O⁄LU Fehmi,ALTAN Mikail: a.g.m.,s.161 33 GÜL Kudret, ERGÜN Halil: a.g.m.,s.75

34 http://www.turmob.org.tr/meslek

(18)

_ Muhasebe ‹lkelerine ve Standartla- r›na Uyma Zorunlulu¤u ( Madde 6) _ Dürüstlük, Güvenilirlik ve Tarafs›zl›k ( Madde 7)

_ Mesleki Özen ve Titizlik ( Madde 8) _ Tasdik ‹fllerinde ve Denetimde Ba-

¤›ms›zl›k Kural› ( Madde 9) _ S›r Saklama (Madde 10) _ Ücretler (Madde 11)

_ Denetim Standartlar› ve Muhasebe

‹lkeleri (Madde 12)

_ Öngörü Yasa¤› (Madde 13) _ Haks›z Rekabet Yasa¤› (Madde 14) _ Personel Sa¤lanmas› (Madde 15) _ Dürüst Olmayan Davran›fllar (Madde 16) _ Reklam ve Teflvik Yasa¤› (Madde 17) _ Ücretlerin Düflürülmesi ve Komis- yon Yasa¤› (Madde 18)

_ Ba¤daflmayan ‹fller (Madde 19) _ Di¤er Meslek Mensuplar› Aleyhinde Konuflma Yasa¤› (Madde 20)

_ Denetimde Kamu (Madde 21) Muhasebe mesle¤ine iliflkin düzenle- melerden biride Sermaye Piyasas› Ku- rulu taraf›ndan yay›nlanan “Sermaye Piyasas›nda Ba¤›ms›z Denetim Hak- k›nda Tebli¤”dir. Bu tebli¤in amac›

sadece sermaye piyasas›nda ba¤›m- s›z denetime iliflkin standart,ilke ve kurallar›n belirlenmesidir. Tebli¤de belirtilen kurallar flöyledir :³⁵Mesleki yeterlilik ( Madde 7),Mesleki yeterlili-

¤in sa¤lanmas› ve gelifltirilmesi (Mad- de 8),Hizmet içi e¤itim ve refakat ça- l›flmas› ( Madde 9),Ba¤›ms›zl›k ilkesi (Madde 10),Ba¤›ms›zl›¤› ortadan kal- d›ran durumlar (Madde 11),Mesleki özen ve titizlik (Madde 12),Ticaret ve mesle¤e ayk›r› faaliyet yasa¤› (Mad- de 13),Reklam yasa¤› (Madde 14), S›r saklama yükümlülü¤ü (Madde 15),Karfl›l›kl› iliflkiler ve haks›z rekabet (Madde 16),Çal›flmas›nda görev, yet- ki ve sorumluluk da¤›l›m› (Madde 17), Denetçilerin yetkileri (Madde 18).

SONUÇ VE ÖNER‹LER

Dünyada ve Türkiye’de her meslek mensubunda oldu¤u gibi meslek ahlak› muhasebe mesle¤inde de önem- le durulmakta ve bu konuya yönelik standartlar önem kazanmaktad›r.

Muhasebe Meslek Mensuplar›n›n ya- k›n bir tarihte 1989 y›l›nda disiplin al- t›na al›nmas›, meslek ahlâk ilkelerinin 2001 y›l›nda yay›nlanmas›ndan dolay›

meslek ahlâk›n›n yerleflmesi ve özüm- senmesi için zaman gereklidir.

Muhasebe meslek mensuplar›n›n toplumun tüm katmanlar›nda ortak bir alg›lama düzeyinin oluflabilmesi için, meslek örgütleri taraf›ndan se- miner ve konferanslar düzenlenerek muhasebe mesle¤i hakk›nda bilgiler verilmelidir. Bu noktada muhasebe e¤itimi veren kurumlara da önemli görevler düflmektedir.

35 http://www.spk.gov.tr:SPK Seri X,No:16

(19)

Muhasebe meslek mensuplar›n›n mesleki de¤iflime istenen ölçüde ayak uyduramamas› ,geleneksel uy- gulamalara ba¤l›l›k ve ba¤›ml›l›k meslek eti¤ini olumsuz yönde etkileyen faktörlerden biridir. Bunun için meslek örgütü, meslek mensuplar›n›n gü- nün ihtiyaçlar›na cevap verecek nite- li¤i sa¤layabilmeleri için e¤itim prog- ramlar›n› art›rmal›d›r.

Muhasebe meslek mensuplar›, müfl- terileri olan mükelleflerine karfl› müfl- teri memnuniyeti anlay›fl› içersinde davranarak, hizmet kalitesinde sürek- lili¤i sa¤lamalar› gerekir. Ancak müfl- teri memnuniyeti anlay›fl› sosyal sorumluluk duygusunun önüne geçme- melidir. Kamuoyunu ayd›nlatma mis- yonuna sahip olan muhasebe meslek mensuplar›, ç›kar gruplar›n› memnun etme gibi bir durumda olmamal›d›r- lar. Bilgi ve iletiflim do¤ru flekilde kullan›larak, do¤ru olan net bir biçimde kamuoyuna aktar›lmal›d›r.

Meslek mensuplar›n›n etik ilkelere uymalar› konusunda meslek örgütü- nün gücü ve otoritesi yeterli olma- maktad›r. Bu ba¤lamda muhasebe meslek mensuplar›n›n hak etti¤i say- g›nl›¤a ulaflmas› için, kendi içinde yö- netilmesi, denetlenmesi ve gerekti-

¤inde cezai müeyyidelerinin uygulanmas› gerekmektedir. Bunun içinde meslek örgütünün güçlü olmas› gerekir. Mesleki ahlak kurallar›n› uyma- yanlar›n elimine edilmesi, haks›z re- kabetin önlenmesi kalan meslek mensuplar›n›n kalitesini art›racakt›r.

Meslek ahlak›n›n yerlefltirilmesi için öncelikle meslek mensuplar›n›n teknik bilgisinin yan›nda bireysel ahlak yap›s›n›n da dikkate al›nmas› gerekir.

Kendisini yarg›layabilen, eksik veya hatal› yönlerini ortaya koyabilen, meslek mensuplar›n› sorgulayabilen muhasebe mensubu bu çevrede ahlak ilkelerinin uygulanabilirli¤ini sa¤- layacakt›r. Çünkü vicdan bireyleri ah- lakl› davranmaya sevk eden en güçlü kuvvettir. Bunun içinde hem muhasebe meslek e¤itimi veren kurumlar hem de meslek örgütleri taraf›ndan bu mesle¤in ahlaki ilkelerinin özüm- senebilmesi için gereken toplumsal bilinç verilmelidir. Çünkü muhasebe mesle¤inin sadece yasalar ve kurallar- la etkin k›l›nmas› mümkün de¤ildir.

Bunun için de öncelikle sosyal sorumluluk olgusunun yerlefltirilmesi gerekir ki toplumda katma de¤er yarat›l- s›n. Bu yollar afl›ld›¤›nda muhasebe meslek mensubu toplumda sayg›n bir meslek olarak yer alacakt›r.

KAYNAKÇA

AKAY, Hüseyin ( 2002), Muhasebe Mes- le¤inde Etik, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hakemli Dergisi, say› 17, Cilt 5, Y›l 8-79

ARGÜDEN,Y›lmaz.(2002), Kurumsal Sosyal Sorumluluk, ARGE Dan›flmanl›k Yay›n No:3, 1.Bask›

BÜLBÜL,R›dvan(2001), ‹letiflim ve Etik, Nobel Yay›n Da¤›t›m, Ankara

Ç‹FTÇ‹ Y. Ç‹FTÇ‹ Birgül (2003), Muhase- be Mesle¤inde Meslek Eti¤i ( Türkiye’de-

(20)

ki Düzenlemeler ve Uluslar aras› Düzenle- melerle Karfl›laflt›r›lmas›), Muhasebe ve Denetime Bak›fl Dergisi, say› 10-82-83 D‹NÇER,Ömer(1998), Stratejik Yöne- tim ve ‹flletme Politikas›, Beta Bas›m- Yay›n Da¤›t›m A.fi., 5. Bask›, ‹stanbul.

DRUCKER, Peter F. (1992), Yeni Gerçek- ler , T.‹fl Bankas› Yay›nlar›.

GÜL, Kudret, ERGÜN, Halil (2004), Mu- hasebe Mesle¤inde Etik, Muhasebe ve Denetime Bak›fl Dergisi, say› 11-75 GÜMÜfi, Murat (1996), Örgütsel De¤erler Sistemi, ‹flletme Baflar›s›n›n Temelleri ve Etik Yönetim Kararlar›, Yay›nlanma- m›fl Yüksek Lisans Tezi, Uluda¤ Üniversi- tesi,Sosyal Bilimler Enstitüsü.

ERDO⁄AN, Murat (2002), Muhase- be,Denetim ve Ba¤›ms›z Denetimin Ge- reklili¤i, Do¤ufl Üniversitesi Dergisi,say›

5, cilt 3-61

‹fiSEVERO⁄LU, Gülsün, Meslek Ahlak›, h t t p : / / w w w . i s g u c . o r g / a r c _ v i - ew.php?ex=106. 15.07.2005

KARAS‹O⁄LU, Fehmi,ALTAN Mikail (2004), Ülkemiz Muhasebe Mesle¤inin Toplum Katmanlar›nca Alg›lanma Biçimi, VI.Türkiye Muhasebe Denetim Sempozyumu Kitab›,‹stanbul 2004,Yay›n No:49-146-161 KURT, Mustafa, Bilginin ‹flletmeler ‹çin De¤iflen Anlam› ve Stratejik Önemi http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=207. 28.09.200-1 NEGAHANDY,A.R.(1987), International Management, Allynn and Bucland Press, Massacchusset

NUTTALL,John (1975), Etik Üzerine Tar- t›flmalar, (Çev. Abdullah Y›lmaz), Ayr›nt›

Yay›nlar›,‹stanbul

ÖZGENER,fiakir,http://www.eunev.

edu.tr.15.08.2005

ÖZKAN, Mehmet, Muhasebe Sistemleri . http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=67. 28.09.2005-1 ÖZKOL ve di¤erleri (2005) Meslek Eti¤i ve Muhasebe Meslek Elemanlar›n›n Etik

‹lkelere Duyarl›l›k Düzeyinin Araflt›r›lmas›, Muhasebe ve Denetime Bak›fl Dergi- si, say› 15.

fiEN Ahmet, KALEL‹ Nilay, Bilgi Toplumu ‹flletmelerinde Sosyal Sorumluluk www.turkkablo.com. Eriflim 15.08.2005-8

TANYOL, Cahit(1960), Sosyal Ahlak:

Laik Ahlaka Girifl I, ‹st. Üniversitesi Ede- biyat Fakültesi Yay›nlar› No:848, ‹st. Mat- baas›, ‹stanbul.78)

TÜRK,Murat (2003) ‹fl Dünyas›nda Sosyal Sorumluluk ve ‹fl Ahlak› Kavram›n›n Artan Önemi, Standart, Y›l 42, Say› 504.-24-30 UZAY,fiaban, 21 Yüzy›l›n Bafl›nda Muha- sebe Mesle¤ini Etkileyen Geliflmeler ve Gelece¤e Yönelik De¤erlendirmeler,http//www.ismmmo.org.tr/malico- züm/67malicozüm Eriflim 15.01.2006,7-8 VON DER EMBSE,T. WAGLEY,R.A.(1988) Ma- nagerial Ethics: Hard Decision on Soft Crieria”, Advanced Management Journal, Winter http://turmob.org.tr.

http://spk.gov.tr

http://www.unesco.org/most/bphome.htm,2002

http:/www.unesco.org/most/bpikpub.htm,2002

Çanakkale SMMM Odas›