PİYASA VE PİYASA PİYASA VE PİYASA
TÜRLERİ TÜRLERİ
SGK005 EKONOMİ VE GİRİŞİMCİLİK SGK005 EKONOMİ VE GİRİŞİMCİLİK
(Seçmeli Ders) (Seçmeli Ders)
Prof. Dr. Kasım Karakütük Prof. Dr. Kasım Karakütük
Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi
Öğretim Üyesi
Öğretim Üyesi
Piyasa Piyasa
İstem (talep) ve sunumun (arzın) İstem (talep) ve sunumun (arzın) karşılaştığı, oluşan fiyat üzerinden karşılaştığı, oluşan fiyat üzerinden
alışverişin yapıldığı ortam, yer.
alışverişin yapıldığı ortam, yer.
Piyasa = Pazar = Serbest Rekabet Piyasası. Piyasa = Pazar = Serbest Rekabet Piyasası.
Alıcının ve satıcının bir araya gelmeleri Alıcının ve satıcının bir araya gelmeleri zorunlu değildir.
zorunlu değildir.
Uzaktan, elektronik ortamla ya da başka Uzaktan, elektronik ortamla ya da başka yollarla da olabilir.
yollarla da olabilir.
Piyasa Türleri Piyasa Türleri
Tam Rekabet Piyasası, Tam Rekabet Piyasası,
Tekel Piyasası, Tekel Piyasası,
Oligopol Piyasası, Oligopol Piyasası,
Tekelci Rekabet Piyasası. Tekelci Rekabet Piyasası.
Tam Rekabet Piyasası Tam Rekabet Piyasası
Çünkü kapitalist ekonomi düşüncesinde, temel kavram Çünkü kapitalist ekonomi düşüncesinde, temel kavram olan tam rekabet piyasasının iyi işleyeceği varsayılır.
olan tam rekabet piyasasının iyi işleyeceği varsayılır.
Bu nedenle devletin ekonomiye karışması (müdahalesi) Bu nedenle devletin ekonomiye karışması (müdahalesi) istenmez.
istenmez.
Tam rekabet piyasasının iyi işlemesini sağlayacak Tam rekabet piyasasının iyi işlemesini sağlayacak mekanizma ise fiyatlardır.
mekanizma ise fiyatlardır.
Tüketici, bir malın-hizmetin fiyatına bakarak alıp Tüketici, bir malın-hizmetin fiyatına bakarak alıp
almamaya karar verir; üretici de bir malın fiyatına bakarak almamaya karar verir; üretici de bir malın fiyatına bakarak ondan üretip üretmemeye karar verir.
ondan üretip üretmemeye karar verir.
Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri
Dolayısıyla malın fiyatını istem ve sunumu Dolayısıyla malın fiyatını istem ve sunumu belirler.
belirler.
Tam Rekabet Piyasası = Serbest Tam Rekabet Piyasası = Serbest
Rekabet Piyasası Rekabet Piyasası
Malın alıcı ve satıcılarının çok olması gerekir. Malın alıcı ve satıcılarının çok olması gerekir.
Mal, türdeş (homojen) olmalıdır (buğday, Mal, türdeş (homojen) olmalıdır (buğday, kömür, şeker, petrol, yumurta, süt…).
kömür, şeker, petrol, yumurta, süt…).
Alıcı ve satıcılar piyasaya kolayca girip Alıcı ve satıcılar piyasaya kolayca girip çıkabilmelidir.
çıkabilmelidir.
Alıcı ve satıcılar piyasa hakkında tam bilgi sahibi Alıcı ve satıcılar piyasa hakkında tam bilgi sahibi olmalıdır (saydamlık, şeffaflık).
olmalıdır (saydamlık, şeffaflık).
Alıcılar belli bir satıcıyı, satıcılar belli bir alıcıyı Alıcılar belli bir satıcıyı, satıcılar belli bir alıcıyı yeğlememelidir.
yeğlememelidir.
Tekel Piyasası = Monopol Tekel Piyasası = Monopol
Tekel (monopol): Malın tek bir satıcısının Tekel (monopol): Malın tek bir satıcısının olmasıdır. Alıcı sayısı çoktur.
olmasıdır. Alıcı sayısı çoktur.
Tekel (monopson): Malın alıcısı tektir, Tekel (monopson): Malın alıcısı tektir, satıcıları çoktur.
satıcıları çoktur.
Tekel Piyasası = Monopol Tekel Piyasası = Monopol
Yasal Tekeller Yasal Tekeller (patent hakkı da içindedir). (patent hakkı da içindedir).
Fiili Tekeller: Fiili Tekeller: Doğal koşullar, anlaşmalar, işletme Doğal koşullar, anlaşmalar, işletme büyüklüğü gibi nedenlerle oluşabilir.
büyüklüğü gibi nedenlerle oluşabilir.
1. Bir işletmenin başka yerde bulunmayan bir 1. Bir işletmenin başka yerde bulunmayan bir doğal kaynağa sahip olması.
doğal kaynağa sahip olması.
2. Aynı malı üreten girişimcilerin aralarında 2. Aynı malı üreten girişimcilerin aralarında anlaşmaları:
anlaşmaları: Karteller, Karteller, Tröstler, Holdingler Tröstler, Holdingler
.Kartelde üyeler; fiyat, nitelik ve alıcıya sağlanan .Kartelde üyeler; fiyat, nitelik ve alıcıya sağlanan üstünlükler konularında, rekabeti ortadan
üstünlükler konularında, rekabeti ortadan kaldıracak biçimde anlaşırlar.
kaldıracak biçimde anlaşırlar.
Tekel Piyasası = Monopol Tekel Piyasası = Monopol
.Kartel ve tröstler fiili oluşumlardır; belli bir .Kartel ve tröstler fiili oluşumlardır; belli bir hukuksal yapıları yoktur.
hukuksal yapıları yoktur.
.Kartelde üyelerinin hukuksal yapıları .Kartelde üyelerinin hukuksal yapıları korunmaktadır.
korunmaktadır.
.Tröstte üyelerin ayrı hukuksal yapıları kalmaz, .Tröstte üyelerin ayrı hukuksal yapıları kalmaz, bütünleşmeleri tam gerçekleşir.
bütünleşmeleri tam gerçekleşir.
. Holdingler de tröstlere benzer. Holding, bir . Holdingler de tröstlere benzer. Holding, bir
şirketin başka şirketlerin hisselerini satın alarak şirketin başka şirketlerin hisselerini satın alarak
onların yönetimlerine egemen olmasıdır.
onların yönetimlerine egemen olmasıdır.
Tekel Piyasası = Monopol Tekel Piyasası = Monopol
3. Fiili tekelin başka bir biçimi: İşletmenin 3. Fiili tekelin başka bir biçimi: İşletmenin çok büyük olması dolayısıyla piyasaya tek çok büyük olması dolayısıyla piyasaya tek
başına egemen olmasıdır.
başına egemen olmasıdır.
Ekonomi biliminde tekel piyasası, malın Ekonomi biliminde tekel piyasası, malın
tümünü tek bir işletmenin üretmesi demek tümünü tek bir işletmenin üretmesi demek değildir. Bir piyasanın büyük bölümünü bir değildir. Bir piyasanın büyük bölümünü bir işletme karşılıyorsa, o işletme tekel, piyasa işletme karşılıyorsa, o işletme tekel, piyasa
da tekel piyasasıdır.
da tekel piyasasıdır.
Tekelci Rekabet Piyasası=
Tekelci Rekabet Piyasası=
Aksak Rekabet Piyasası Aksak Rekabet Piyasası
Mal türdeş değildir. Mal türdeş değildir.
Malın farklı türlerini üreten üreticilerin hem Malın farklı türlerini üreten üreticilerin hem tekel oldukları, hem de birbirleriyle rekabet tekel oldukları, hem de birbirleriyle rekabet
ettikleri piyasadır.
ettikleri piyasadır.
Örneğin: Deterjan piyasası. Örneğin: Deterjan piyasası.
Mal Farklılaştırılması Mal Farklılaştırılması
Tekelci rekabet piyasasının özelliği, malın Tekelci rekabet piyasasının özelliği, malın
türdeş olmaması, yani üretilen malların farklı türdeş olmaması, yani üretilen malların farklı
olmasıdır.
olmasıdır.
Malın benzerlerinden farklılaştırılması Malın benzerlerinden farklılaştırılması (gerçekte değil görünüşteki farklılık).
(gerçekte değil görünüşteki farklılık).
Reklamcılığın İşlevi Reklamcılığın İşlevi
Satıcıların kendi sattığı malın farklı ve daha Satıcıların kendi sattığı malın farklı ve daha iyi olduğuna alıcıları inandırmak.
iyi olduğuna alıcıları inandırmak.
Tekelci rekabet piyasasının doğal bir ürünü= Tekelci rekabet piyasasının doğal bir ürünü=
reklamcılıktır.
reklamcılıktır.
Diğer piyasa türlerinde gerek kalmadığı için Diğer piyasa türlerinde gerek kalmadığı için reklamcılığa başvurulmaz.
reklamcılığa başvurulmaz.
Perakende Ticaret Perakende Ticaret
Perakende ticaret, tekelci rekabet Perakende ticaret, tekelci rekabet
koşullarında yapılan, alınıp satılan şey
koşullarında yapılan, alınıp satılan şey hizmet hizmet ticaretidir.
ticaretidir.
Hizmet ticareti, başkalarının ürettiği malları, Hizmet ticareti, başkalarının ürettiği malları, tüketicilerin istedikleri yer ve zamanda
tüketicilerin istedikleri yer ve zamanda sunmaktır.
sunmaktır.
Eş deyişle perakendeci, kendi hizmetini Eş deyişle perakendeci, kendi hizmetini satmaktadır.
satmaktadır.
Kaynakça Kaynakça
Aren, Sadun (1986).
Aren, Sadun (1986). 100 Soruda Ekonomi El 100 Soruda Ekonomi El Kitabı.
Kitabı. İstanbul: Gerçek Yayınevi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
16 16
