ederlerken, Jüpiter’in önünden ge- çebilir, ya da arkasına girebilirler.

Dürbünle

Dev Gezegenler

Eski Roma’da tanrıların kralı olan Jüpiter, gezegenlerin de kralı- dır aynı zamanda... Yaklaşık 150 bin kilometrelik çapıyla, Güneş dışında, Güneş Sistemi’ndeki tüm cisimler- den daha büyüktür. 630 milyon km uzaklığına karşın, büyüklüğü saye- sinde gece gökyüzünde Ay ve Ve- nüs’ten sonra en parlak gökcismidir.

Jüpiter’in Galileo Uyduları (Ga- lileo tarafından keşfedildikleri için bu adı almışlardır) olarak da bilinen d ö rt büyük uydusu Io, Euro p a , Ganymede ve Callisto, en basit dür- bünle bile görülebilmektedir. Gali- leo Uyduları, amatör gökyüzü göz- lemcilerinin en çok gözlediği cisim- ler arasındadır. Uyduların konumla- rının Jüpiter’e ve birbirlerine göre değişmesi, her gün farklı bir manza- ra sunar. Bu nedenle, bu uyduları iz- lemek hiçbir zaman sıkıcı olmaz, ak- sine eğlencelidir. Ender olarak, uy- duların dördünü görmek mümkün olmaz. Yörüngeleri boyunca hareket

ederlerken, Jüpiter’in önünden ge- çebilir, ya da arkasına girebilirler.

Uyduların hepsi, aşağı yukarı aynı parlaklıktadır. Bu nedenle hangisi- nin hangi uydu olduğunu anlamak, genellikle pek mümkün olmaz. An- cak, birbirlerine göre hareketlerine ve gezegenden ne kadar uzaklaştık- larına bakılarak hangisinin hangi uy- du olduğu anlaşılabilir. Bizim, her ay verdiğimiz çizelgeden yararlana- rak, Galileo Uyduları’nın ay içerisin- de herhangi bir anda, hangi konum- da olduğunu bulabilirsiniz.

Güçlü dürbünlerle (20x80 gibi) Jüpiter’in bulutlarının oluşturduğu açık ve koyu tonlu kuşakları görmek olasıdır. Göreceğiniz açık tonlu böl- geler, Jüpiter’in iç atmosferinde ısı- narak üst bölgelere yükselen sıcak bulutlardır. Koyu tonlu bulutlarsa, daha soğuk gazlardan oluşan bulut- lardır. Jüpiter’deki büyük fırtına sis- temi Büyük Kırmızı Leke’yi dür- bünle görmek neredeyse olanaksız- dır. Bu leke, yaklaşık Dünya kadar çapa sahip bir alanı kaplamasına kar- şın, küçük teleskoplar için bile zor bir hedeftir.

Satürn, kuşkusuz gezegenler ai- lesinin en etkileyici bireyidir. Yakla- şık 120 000 km çapıyla Güneş Siste- mi’nin ikinci büyük gezegenidir.

Gökyüzünde, sarı rengiyle dikkati çeker. Parlaklığı öteki çıplak gözle görülebilen gezegenlere oranla pek fazla değildir. Satürn, en fazla –0,3 kadir parlaklığa ulaşabilir. Bu haliy- le bile Jüpiter’den yaklaşık 10 kez sönüktür.

Satürn’ün en belirleyici özelliği halkalarıdır. Galileo, 1600’lü yıllarda teleskopunu Satürn’e çevirdiğinde, gezegenin halkalarını onun iki ya- nında bulunan iki kulpa benzetti.

Bunun bir halka sistemi olduğunu anlayan gökbilimci, Huygens oldu (1655).

Dürbünle Satürn’e bakan bir gözlemci, Galileo’nun gördüğünden fazlasını pek göremez. 35 kez bü- yültmenin altındaki büyültmelerde, halkaları ayırt etmek zord u r. Sa- türn’ün uydularından Titan, 7x’lık bir dürbünle bile seçilebilir. Bu uy- dunun parlaklığı 8 kadirdir.

Uranüs ve Neptün, Güneş Siste- mi’nin öteki devleridir. Ancak, hem Jüpiter ve Satürn’e oranla daha kü- çük oluşları, hem de uzaklıkları ne- deniyle çok sönüktürler. Parlaklıkla- rı, çıplak gözün, ideal gözlem koşul- larında görme sınırındadır. Dürbün- le bakıldığında, her ikisi de mat bi- rer mavi nokta olarak görülürler.

Ege Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilim- leri Bölümü ve Gökbilimleri Araştırma ve Uy- gulama Merkezi, Amatör Astronomlar Yaz Okulu'nun üçüncüsünü 28 Haziran - 7 Ağus- tos 1999 tarihleri arasında düzenliyor. Halkın bilimsel bilgilere doğrudan kaynağında ulaş- masının amaçlandığı yaz okulu, geçen yıllar- daki gibi birer haftalık 6 dönem halinde yapı- lacak.

Ege Üniversitesi Gözlemevi’nde gerçekleş - tirilecek olan yaz okulunun amacı, lise öğrenci- leri ve amatörlere bilimsel bir ortam içinde bi- limsel düşünceyi vermek, temel gökbilim kav- ramlarını öğretmek, ortak çalışma ve yardım- laşma ortamını sunmak, uygulamalı olarak ge- ce boyunca küçük teleskoplarla gözlem yap- mayı öğretmek ve gökyüzünü tanıtmak.

Yaz okuluna katılacak amatörlere bu süre içinde genel gökbilim, konum gökbilimi, gö- kadalar, değişen yıldızlar, yıldızların yapısı ve evrimi gibi popüler gökbilim dersleri verilecek.

Gündüz, derslerden arta kalan sürelerde slayt ve video gösterileri yapılacak, basit projeler verilerek astronomi zevkli ve öğretici duruma sokulacak, görselliğe mümkün olduğunca

ya bir sertifika verilerek özverili çalışmaları ödüllendirilmeye çalışılacak. Yaz okulu için belirlenen son başvuru tarihi 28 Mayıs

3. Amatör Astronomlar Yaz Okulu

Ayın Gök Olayları

Venüs, tüm öte- ki gezegenleri ve yıldızları geride bırakarak, -4 kadirle parlı- yor. Gezegen, Nisan ayı bo- yunca da y ü k s e l m e y i s ü rd ü re re k , ay sonunda 23:30 suların- da batıyor. 11- 12 Nisan tarih- lerinde, geze- gen Ülker Açık Yıldız Kümesi’yle yakınlaşacak. 18 Nisan’daysa, hilal bi- çimindeki Ay ve Boğa Takımyıldızı’nın kırm ı z ı dev yıldızı Aldebaran’la ya- kınlaşacak.

S a t ü rn, geçtiğimiz ay Ve n ü s ’ l e yakınlaştıktan sonra, ondan daha er- ken batmaya başlamıştı. Artık iyice alçalan Satürn, ayın ort a l a r ı n d a n sonra, Güneş’in parlaklığında kay- bolacak. +0,2 kadir olan Satürn’ün parlaklığı, Venüs’ünkinin yaklaşık ellide biri kadar.

Mars da Venüs gibi, bu ay en iyi

gözlenebilecek gezegenler arasında.

Ayın başlarında, alacakaranlığın sona ermesiyle doğudan yükselen geze- gen, her geçen gün biraz daha erken doğuyor. Mars’ı ay boyunca, nere-

deyse tüm gece boyunca izleyebileceğiz. Mars, ayın sonlarına doğru parlaklığını –1.1 kadirden –1,7 ka - dire yükseltiyor.

Bu, Mars’ın 1990’dan bu yana ulaşaca- ğı en büyük p a r l a k l ı k t ı r.

Mars’ın par- l a k l ı ğ ı n d a k i a rtışı, Mars d o ğ d u ğ u n d a güneybatı yö- nünde bulu- nan gökyüzü- nün en parlak yıldızı Akyıldız’la parlaklık karşılaş- tırması yaparak göre- bilirsiniz. Akyıldız’ın parlaklığı 1,4 kadirdir.

Merkür, bu ay kendini pek g ö s t e rmeyecek. Ayın 16’s ı n d a , en büyük yükselimine ulaşmasına karşın, yine de bizim gibi kuzey ya- rıkürede bulunan gözlemciler için ufuktan fazla yükselmeyecek. Geze- geni görebilmek için, ayın ortaların- da, doğu ufku üzerine bakmak gere- kiyor. Gezegeni bulmada bir dürbü- nün yararı olacaktır. Ayın sonuna doğru, gezegen Jüpiter’le yakınlaşa- cak.

Ay, 9 Nisan’da sondördün, 16 Nisan’da yeniay, 22 Nisan’da dolu- nay, 30 Nisan’da ilkdördün evrele- rinde olacak.

Alp Akoğlu 15 Nisan 1999 Saat 22

’de gökyüzünün genel görünüşü

Kraliçe Kral

Suyılanı Suyılanı

Pompa Karga Kupa

Çalgı

Kuzey Tacı

Perseus

Boğa

Yılan

Arabacı

Capella

Procyon Arcturus

Spica

Betelgeuse Vega

Akyıldız (Sirius)

Çoban

Başak

Aslan

Yengeç Küçük Köpek

Tekboynuz

Büyük Köpek Terazi

Avcı İkizler

Büyük Ayı Vaşak

Küçük Ayı

GÜNEY Ejderha

Herkül

Zürafa

Regulus

Aldebaran Kutup

Yıldızı

MARS

VENÜS

Nisan ayında Jüpiter’in uyduları: Jüpi - ter’in “Galileo Uyduları” olarak adlandı - rılan dört büyük uydusu, bir dürbün yar - dımıyla bile gözlenebilmektedir. Yandaki çizim, ay boyunca, bu uyduların konum - larını göstermektedir. Bu çizelgenin üzeri - ne, (gözleminizi yapacağınız günün ve yaklaşık olarak saatin üzerine) boydan boya bir çizgi çizerek, uyduların o andaki konumlarını bulabilirsiniz.

Gökbilim tartışma listemize üye olmak için:

majordomo@biltek.tubitak.gov.tr adresine,

“subscribe gokbilim” yazan bir ileti gönderebilirsiniz.

1 3 5 7

11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 9

D Merkür Jüpiter Venüs

Ay

B Regulus

Ülker