T.C.
BEYKENT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTÜTÜSÜ İŞLETME YÖNETİMİ ANABİLİM DALI
İŞLETME YÖNETİMİ BİLİM DALI
YÖNETİM MUHASEBESİ DERSİ
ÜRETİM İŞLETMELERİNDE İLK MADDE VE MALZEME STOK HAREKETLERİ
(MBA 2010 Bahar Dönemi Ders Ödevi)
Gözde MERT
İSTANBUL, 2010
T.C.
BEYKENT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTÜTÜSÜ İŞLETME YÖNETİMİ ANABİLİM DALI
İŞLETME YÖNETİMİ BİLİM DALI
YÖNETİM MUHASEBESİ DERSİ
ÜRETİM İŞLETMELERİNDE İLK MADDE VE MALZEME STOK HAREKETLERİ
(MBA 2010 Bahar Dönemi Ders Ödevi)
Hazırlayan;
Gözde MERT 090782015
Öğretim Üyesi;
Prof. Dr. Muzaffer CİVELEK
İSTANBUL, 2010
YEMİN METNİ
Sunduğum ödevimi Akademik Etik İlkelerine bağlı kalarak, hiç kimseden akademik ilkelere aykırı bir yardım almaksızın, bizzat kendimin hazırladığına and içerim. 26.04.2010
Gözde MERT
Üretim İşletmelerinde İlk Madde ve Malzeme Stok Hareketleri
Gözde MERT
Özet
Bu çalışmada sırasıyla; üretimde kullanılan ilk madde ve malzemeler hakkında bilgiler ortaya koyarak, bu malzemelerin stok hareketleri hakkında kısa bilgiler verdim.
Sonra, ödevin ilk bölümü olan Aralıklı Envanter Yöntemini inceleyerek, ilk madde ve malzemelerin stok hareketlerini; Gerçek Maliyetleme Yöntemi, Tartılı (Ağırlıklı) Ortalama Yöntemi, İlk Giren İlk Çıkar (FIFO) Yöntemi ve Son Giren İlk Çıkar (LIFO) Yöntemine göre örnekler vererek açıkladım.
Çalışmamın ikinci bölümünde ise; Sürekli Envanter Yöntemini inceledim. Üretim işletmelerinde kullanılan ilk madde ve malzemelerin stok hareketlerini; Hareketli Tartılı (Ağırlıklı) Ortalama Yöntemi, İlk Giren İlk Çıkar (FIFO) Yöntemi ve Son Giren İlk Çıkar (LIFO) Yöntemine göre örnekler vererek ve stok kartlarını oluşturarak çalışmamı tamamladım.
I ÖNSÖZ
Ülkeler dünyadaki siyasal, ekonomik ve sosyal değişimlerden olumlu ya da olumsuz olarak etkilenmektedirler. Ülkeler de sonuçta, nüvesinde insanın olduğu, iç içe girmiş organizasyonlardan oluşmaktadır. Bu organizasyonlar, en tepedeki insanın verdiği kararlarla, aşağıya doğru yönetilmektedir.
Siyasal, ekonomik, sosyal, bilim ve teknoloji ve güvenlik başta olmak üzere her alanda dünyada durmaksızın bir değişim yaşanmaktadır. Bu değişim o kadar hızlıdır ki siz neler oluyor derken, o değişim yerini çoktan başka bir değişime bırakmıştır. Bir ülke ya da bir birey olarak siz bu değişimleri fark edip, olumsuzluklara tedbir alırsanız ne güzel, refah seviyenizi muhafaza eder hatta geliştirirsiniz. Ama ya fark edemez geç kalırsanız refah seviyenizi düşürürsünüz hele bunları hiç anlamazsanız vay haliniz.
Her türlü organizasyonun değeri; sahip olduğu yöneticilerin nitelik ve nicelikleriyle ölçülür. Söz konusu olan işletmelerde yöneticilerin, ürettiklerini fiyatlandırırken, zarar edecek şekilde satmamaları için onun maliyetini bilmelidirler. Aynı şekilde, rakip işletmelerin, aynı malı kaça mal edip, kaça sattıklarını da araştırıp öğrenmelidir. Eğer yüksek maliyet varsa, bunu düşürecek tedbirleri almalıdır. Hem de geç kalmadan ve işletmeyi zarara uğratmadan. Maliyet hesaplarının yapılması ve ortaya konması, o işletmenin durumunu görmesi açısından son derece öneme sahip bir konudur.
Başarı ve iyi bir geleceğin, etkin bir öğrenim ve eğitime sahip olup, sıkı bir çalışma yapılarak sağlanacağına inanıyorum. Bu anlamda hayatın her alanında bir muhasebe yapılması gerektiğine inanıyorum. Her işletmede bu hesaplamaların yapılması ve buna göre değerlendirme, karar ve uygulamaların ortaya konulması çok önemlidir.Bu düşüncemin gelişip, bende yerleşmesine bu ödevin büyük katkısı oldu. Hocam Prof. Dr.
Muzaffer CİVELEK’e beni bu konuya yöneltip, bilgilenmemi sağladığı için sonsuz teşekkür ederim.
Gözde MERT
II İÇİNDEKİLER
Yemin Metni
Özet Önsöz
I. BÖLÜM GİRİŞ
1.1 ÖDEVİN KONUSU 4
1.2 ÖDEVİN HAZIRLANMA AMACI 4
1.3 KONUNUN ÖNEMİ 4
1.4 ÖDEVİN SORUN VE SINIRLILIKLARI 4
1.5 İZLENEN YÖNTEM 4
1.6 ÖDEVİN GENEL PLANI 4
II. BÖLÜM ARALIKLI ENVANTER YÖNTEMİ 1.1 ARALIKLI ENVANTER YÖNTEMİ VE ÖZELLİKLERİ 4 1.2 ARALIKLI ENVANTER YÖNTEMİNİN İŞLEYİŞ TÜRLERİ 4
1.2.1 Gerçek Maliyetleme Yöntemi 5 1.2.2 Tartılı (Ağırlıklı) Ortalama Yöntemi 6 1.2.3 İlk Giren İlk Çıkar (FIFO) Yöntemi 6 1.2.4 Son Giren İlk Çıkar (LIFO) Yöntemi 6 III. BÖLÜM SÜREKLİ ENVANTER YÖNTEMİ 2.1 SÜREKLİ ENVANTER YÖNTEMİ VE ÖZELLİKLERİ 4
2.2 SÜREKLİ ENVANTER YÖNTEMİNİN İŞLEYİŞ TÜRLERİ 4
2.2.1 Hareketli Tartılı (Ağırlıklı) Ortalama Yöntemi 5
2.2.2 İlk Giren İlk Çıkar (FIFO) Yöntemi 6
2.2.3 Son Giren İlk Çıkar (LIFO) Yöntemi 6
SONUÇ 19
KAYNAKÇA 20
3 I. BÖLÜM
GİRİŞ
1.1 ÖDEVİN KONUSU:
Üretim İşletmelerinde İlk Madde ve Malzeme Stok Hareketleri
(İlk Madde ve Malzeme Stokların işletmeye giriş ve kullanım maliyetlerinin hesaplanması)
A. Aralıklı (Dönemsel) Envanter Yöntemi a) Yöntemin Özellikleri
b) Yöntemin İşleyiş Türleri
1- Gerçek Maliyetleme Yöntemi 2- Tartılı (Ağırlıklı) Ortalama Yöntemi 3- İlk Giren İlk Çıkar (FIFO) Yöntemi 4- Son Giren İlk Çıkar (LIFO) Yöntemi (rakamlı örnekler tarafınızdan oluşturulacaktır.)
B. Sürekli Envanter Yöntemi a) Yöntemin Özellikleri b) Yöntemin İşleyiş Türleri
1- Hareketli Tartılı (Ağırlıklı) Ortalama 2- İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi
3- Son Giren İlk Çıkar Yöntemi
(rakamlı örnekler ve stok kartları tarafınızdan oluşturulacaktır.)
1.2 ÖDEVİN HAZIRLANMA AMACI:
Bu çalışmanın amacı; bir işletmede en önemli konulardan biri olan ürün fiyatlandırmasına, temel teşkil eden, maliyet hesap yöntemleri hakkında bilgileri araştırmak ve ortaya koymaktır. Bu yöntemlerle yapılacak hesaplama işlemlerinin detayları hakkında bilgi vermek, maliyet hesaplama yöntemlerinin uygulamaları hakkında örnekler vermek ve maliyet hesaplamasının önemine dikkatleri çekebilmektir.
4 1.3 KONUNUN ÖNEMİ:
Bu çalışma ile; bir işletmede, üretime yönelik ilk madde ve malzeme bilgileri ile maliyet hesaplamalarının yapılması açıklanmaktadır. Maliyet hesaplarının yapılmasıyla ilgili olarak iki yöntem hakkında genel ve detaylı bilgiler verilmektedir. Örnek uygulamalar verilerek bu yöntemlere açıklık getirilmiştir. Her iki maliyet yöntemi üzerinde çalışacak kişilere, bu işlemlerin nasıl yapılacağı konusunda bu rapor, hatırlatıcı ve yol gösterici niteliktedir.
.1.4 ÖDEVİN SORUN VE SINIRLAMALARI:
Çalışma konusunda oldukça fazla sayıda yayına ulaştım. İnternet ortamında da aynı şekilde sayısız kaynağa ulaştım. Ödev konusu hakkında çok sayıda kitap, ödev ve tez kaynağı buldum. Bütün bu bilgileri tasnif ederek, belli bir süzgeçten geçirdim. Her öğrendiğim bilgiyi çalışmama alamadım. Ayrıca tüm bu konulara vakıf olan ve bunları okuyarak değerlendirecek olan öğretmenimin zamanını almamın haksızlık olacağını düşünerek, sadece çok elzem olan hususları burada belirttim.
Çalışmamın değerlendirilmesinde; konunun tarafımdan araştırıldığını, bulgularımın konunun merkezine doğru odaklanarak, raporlanmanın usule uygun olarak yapıldığını ve sonuçta ödevin bana nasıl bir katkı sağladığını ortaya koyabilmiş olmamın önemli olduğunu düşünerek, konuları bu çerçevede ele aldım.
1.5 İZLENEN YÖNTEM:
1.5.1 Literatür Taraması:
1.5.1.1 Kitap, dergi, makale, gazete taraması:
Bu çalışmada, çeşitli kitap ve dergilerden, Samsun Gazi Kütüphanesinde yer alan çeşitli kitaplardan, üniversitelerde okutulan çeşitli ders kitaplarından faydalanılmıştır.
1.5.1.2 İnternet ve Web sayfası taraması:
İnternet ortamında bulunan ekonomi konulu web sayfaları başta olmak üzere, çeşitli kurum ve kuruluşlara ait web sayfalarından faydalanılmıştır.
5 1.6 ÖDEVİN GENEL PLANI:
Bu çalışmada önce genel bilgiler verilmiş, sonra hesaplama çalışmaları etraflı olarak ortaya konmuştur. Sonuç bölümünde ise bu çalışma sonucu elde edilen kişisel faydalar izah edilerek, konunun önemi ortaya konulmaya çalışılmıştır.
6 II. BÖLÜM
Üretimde kullanılan ya da tüketilen ilk madde ve malzemelerin parasal tutarına, ilk madde ve malzeme maliyetleri denir.
Üretimde veya diğer faaliyetlerde kullanılmak üzere işletmede bulundurulan hammadde, yardımcı madde, işletme malzemesi ambalaj malzemesi ve diğer malzemelerin izlendiği hesap 150. İlk Madde ve Malzeme Hesabıdır.
Satın alındıklarında veya işletme tarafından üretildiklerinde satınalma veya maloluş değerleri üzerinden bu hesabın borcuna, üretime verildiklerinde, tüketildiklerinde, satıldıklarında veya devredildiklerinde maliyet değeri veya satış fiyatı ile bu hesabın alacağına kaydedilirler.
İlk madde ve malzemeler grubuna dahil stokları takip edebilmek için bu hesabın temsil ettiği stok çeşitleri ile ilgili birer alt hesap açılır. İlk maddeler mamulün üretiminde kullanılan onun bünyesine giren, mamulün esas unsurunu ve önemli bir kısmını oluşturan değerlerdir.
İşletmelerin en önemli varlıklarından biri de stoklardır. Tanımına baktığımızda, işletmenin; satmak, üretimde kullanmak, tüketmek amacıyla almış olduğu İlk Madde ve Malzeme, Yarı Mamul, Mamul, Ticari Mal gibi varlıklar stokları oluşturur. Tekdüzen hesap planında 15'li grubun açılımı şu şekildedir:
150-İlk madde malzeme 151-Yarı mamuller -üretim 152-Mamüller
153-Ticari mallar 157-Diğer stoklar
158-Stok değer düşüklüğü karşılığı(-) 159-Verilen sipariş avansları
Görüldüğü gibi bu hesaplardan 150, 151 ve 152 hesaplar üretim işletmelerine yönelik hesaplardır.
Stoklarda bulunan mal hareketlerini izlemede iki türlü kayıt yönteminden bahsederiz. Bunlardan birincisi; Aralıklı Envanter Yöntemi, diğeri ise; Devamlı Envanter Yöntemidir. Diğer bir ifade ile Sürekli yada Aralıksız Envanter de denir. Aralıklı envanter yöntemini uygulayan işletmelere; ürün çeşidi çok ve küçük olan gıda sektörünü örnek
7 gösterebiliriz. Devamlı envanter yöntemini uygulayan işletmelere ise; ürün çeşidi büyük ve rahatlıkla sayılabilen beyaz eşya sektörünü gösterebiliriz.
2.1 ARALIKLI ENVANTER YÖNTEMİ VE ÖZELLİKLERİ
Aralıklı envanter yöntemi, işletmedeki mal mevcudunun ancak belirli aralıklarla yapılacak sayım ve değerleme (envanter çıkarma) ile belirlenebileceği esasına dayalı bir yöntemdir. Dolayısıyla bu yoluyla mal alım satım işlemlerinden doğan kar veya zarar da ancak mal mevcudunun saptanmasından sonra yapılacak bazı hesaplamalarla bulunur.
Aralıklı envanter yönteminde dönembaşı mal mevcudu, dönem içi alışları, alış giderleri, alış iskontoları ve alış iadeleri "153 Ticari Mallar Hesabı"nda izlenir. Satışlar ise, "600 Yurt İçi Satışlar Hesabı"nın alacağına kaydedilir. Satışlarla işletmeden çıkan her mal, Ticari Mallar Hesabına kaydedilmediğinden Ticari Mallar Hesabının kalanı mal mevcudunu göstermeyecektir. Dolayısıyla mal mevcudunu ve satışların kar veya zararını belirlemek için fiili sayım ve değerleme (envanter) yapmak gereklidir.
Mal çeşidinin çok ve küçük hacimli ve nisbeten ucuz fiyatlı birimlerden oluştuğu işletmelerde, örneğin; kırtasiyeci, gıda marketi, konfeksiyon vb. gibi işletmelerde alım satım işlemleri çoğunlukla aralıklı envanter yöntemine göre kaydedilir. Çünkü bu işletmelerde satılan bir malın maliyetinin bilinmesi ve buna bağlı olarak her satıştan sonra ortaya çıkacak kar veya zararın muhasebe kayıtlarında izlenmesi çok güçtür; hatta olanaksızdır. Ayrıca, söz konusu mallardan satışları ve stokta kalan mevcutları miktar olarak da kayıtlarda izleyebilmek aynı derecede güçtür.
2.2 ARALIK ENVANTER YÖNTEMİNİN İŞLEYİŞ TÜRLERİ
Aralıklı envanter yönteminde stok kartları tutulmadığından dönemsonunda çıkarılan envanterde mevcut stokların maliyet bedelinin tespiti aşağıdaki yöntemlerle belirlenir.
1. Gerçek Maliyetleme Yöntemi 2. Tartılı (Ağırlıklı) Ortalama Yöntemi 3. İlk Giren İlk Çıkar (FIFO) Yöntemi 4. Son Giren İlk Çıkar (LIFO) Yöntemi
8 2.2.1 Gerçek Maliyetleme Yöntemi
Stokların gerçek maliyetleri biliniyorsa, bunların değerlenmesinde bu yöntem uygulanır. Yani değerleme, o malın işletmeye girişinde oluşan gerçek maliyeti üzerinden yapılır. Bu yöntem birim maliyet değeri yüksek olan ve gerçek maliyetleri izlenebilen stoklar için uygulanabilir. Örneğin; buzdolabı, televizyon, taşıt araçları vb. gibi.
İşletmelerde stokların çok fazla türden oluşması, küçük birim maliyetli olması, aynı tür malların değişik tarihlerde değişik fiyatlarla alınması gibi nedenlerle her mal çıkışında (satışında) gerçek maliyetin bilinmesi zaman alan zor bir işlemdir. Bunun sonucu olarak gerçek maliyet yöntemini uygulamak mümkün olmamaktadır. Böyle durumlarda dönemsonu stoklarının maliyet değerini ve satılan malın maliyetini belirlemek için değişik
“maliyet akışı varsayımları” benimsenir. Bunlar: İlk giren ilk çıkar yöntemi, son giren ilk çıkar yöntemi ve ortalama maliyet yöntemidir.
2.2.2 Tartılı (Ağırlıklı) Ortalama Yöntemi
Tartılı (ağırlıklı) ortalama yöntemi; değişik tarihlerde farklı fiyatlarla yapılan tüm ticari mal alışlarının toplam maliyetlerinin, toplam ticari mal miktarına bölünerek bulunan bir ortalamayla üretime katılan ticari malların maliyetlerinin hesaplandığı bir yöntemdir.
Tartılı ortalama yöntemi, dönemsonunda bir kez ortalama maliyet hesaplamasını gerektirir.
ÖRNEK:
İşletmenin stok mevcudu 120 adettir. İşletme stoktaki mallarına tartılı ortalama yöntemini uygulayacaktır. Bu mala ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir.
9
GİREN ÇIKAN KALAN
Tarih Adet B.Mal. Tutar Adet B.Mal. Tutar Adet B.Mal. Tutar
01.01 50 400 20.000 50
17.01 30 20
28.01 100 420 42.000 120
13.02 60 60
25.02 150 500 75.000 210
12.03 160 50
31.03 70 320 22.400 120 430,810 51.697
370 159.400 250 430,810 107.703
Tartılı ortalama maliyet; 159.400 / 370 = 430,810 TL Dönemsonu stok maliyeti; 120 * 430,810 = 51.697 TL Üretime katılan malların maliyeti; 250 * 430,810 = 107.703 TL
2.2.3 İlk Giren İlk Çıkar (Fifo) Yöntemi
Bu yöntemde, işletme üretime sevk edeceği kısmı ilk aldığı ürünlerden yapar. Yani bu varsayım, ilk satın alınan ticari malların yine satınalma tarihlerine göre ilk önce üretime katılacağı varsayımına dayanır. Böylece dönemsonu geldiğinde, işletmenin deposunda kalan mallar, son satın aldığı mallardan oluşur.
ÖRNEK:
İşletmenin bilanço gününde (31.12) 400 adet mal stoku bulunmaktadır. Bu mallara
“İlk Giren İlk Çıkar (FIFO)” yöntemi uygulanacaktır. Hesap dönemi içinde bu malla ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir.
Satın Alma Tarihi Miktar Birim Maliyet (TL) Toplam Maliyet (TL)
D.başı Mevcudu 200 20 4.000
10 Nisan 150 18 2.700
5 Haziran 300 25 7.500
2 Eylül 400 17 6.800
1 Aralık 100 15 1.500
Toplam 1.150 22.500
10 İlk giren ilk çıkar yöntemine göre; ilk alınan malların üretime sevki önce olacaktır.
Dönemsonundaki 400 adet stok malın 100 adedi 15 TL birim maliyet üzerinden, kalan 300 adet ise 17 TL birim maliyet üzerinden hesaplanır. Çünkü, eldeki mevcut stoklar, bu yönteme göre satın alınan malları oluşturmaktadır. Dönemsonu stok değerlemesi ise aşağıdaki gibidir.
100 * 15 = 1.500 TL 300 * 17 = 5.100 TL
Sonuç olarak; bu yönteme göre dönemsonunda stokta kalan 400 adet malın maliyet değeri 6.600 TL olmaktadır. Dönem içinde üretime sevk edilen malların maliyet bedeli ise;
22.500 – 6.600 = 15.900 TL
2.2.4 Son Giren İlk Çıkar (Lifo) Yöntemi
Bu yönteme göre işletmelerde üretime sevk edilecek malların, en son alınanlardan yapılacağı varsayılır. Dolaysıyla en son alınan malların fiyatları dikkate alınarak maliyetler hesaplanır. Stokta kalanlar ise ilk alınan malların fiyat tutarlarını içerir. Bu yöntemde üretime sevk edilen malların maliyetleri yüksek, buna karşılık stok maliyetleri düşük kalmaktadır.
Bu yöntemin kullanılması satış karlarının dolaysıyla vergi ve temettü ödemelerinin daha az olmasına ve işletmenin özsermayesinin korunmuş olmasına karşın, stok değerlerinin düşük olmasıyla da gerçek özvarlıkların gösterilmemesine neden olmaktadır.
Bir önceki örneğimizi bu yönteme göre ele alacak olursak stokta bulunan 400 adet malın değerlemesi aşağıdaki gibi olacaktır.
Satın Alma Tarihi Miktar Birim Maliyet (TL) Toplam Maliyet (TL)
D.başı Mevcudu 200 20 4.000
10 Nisan 150 18 2.700
5 Haziran 300 25 7.500
2 Eylül 400 17 6.800
1 Aralık 100 15 1.500
Toplam 1.150 22.500
200 * 20 = 4.000 150 * 18 = 2.700 50 * 25 = 1.250
11 Dönemsonunda stok miktarı 400 adetti. Bu yönteme göre, en son alınan mallar önce sevk edilir. Dönemsonundaki 400 adet malın 200 adedi 20 TL, 150 adedi 18 TL, kalan 50 adedi ise 25 TL birim maliyet üzerinden hesaplanır. Çünkü mevcut stoklar bu yönteme göre ilk satın alınan mallardır. Bu yönteme göre dönemsonunda stokta bulunan malın maliyeti;
4.000 + 2.700 + 1.250 = 7.950 TL
Dönem içinde üretime sevk edilen malların maliyeti ise;
22.500 – 7.950 = 14.550 TL
12 III. BÖLÜM
3.1 SÜREKLİ ENVANTER YÖNTEMİ VE ÖZELLİKLERİ
Sürekli Envanter Yöntemine, Devamlı Denkleştirme Metodu da denir. İşletme her satışla birlikte sattığı mal veya hizmetin maliyetini bulmak isteyebilir. Bu iş için en uygun yöntem sürekli envanter yöntemidir.
Sürekli envanter yönteminde her satışla birlikte maliyet kaydı yapılır. Satışlar geliri, maliyet de gideri oluşturduğundan satışlar hesabı ile satışların maliyeti hesabı arasındaki fark o satışa ilişkin kârı veya zararı gösterir.
Bu yöntemde 152 Mamuller hesabı çok sağlıklı tutulur. Dönem içerisinde her an mamul stok maliyeti izlenebilmelidir. Her satıştan sonra satılan mamullerin maliyeti bu hesaba borç, 152 Mamuller hesabına alacak kaydedilir. Bu kayıt esnasında işletmede uygulanan stok değerleme yönteminin (hareketli ortalama, tartılı ortalama, FIFO, LIFO v.b.) satılan mamulün maliyetinin hesaplanmasında etkilidir.
Bu yöntemde her bir stok türü için, stok kartı tutulur. Bu kart; her an o malın mevcut miktarını maliyet üzerinden değerini ve satılan her parti malın maliyetini verir.
Ancak bu yöntemin uygulanabilmesi için, satılan her malın gerçek maliyet değerlerinin bilinmesi gerekir.
Mevcut malların maliyetlerinin bilinmesi için;
1. Satın alınan malların maliyetini oluşturan unsurlar tek bir hesapta toplanır.
2. Satılan malların çıkış kaydı aynı hesaba maliyet tutarı ile yapılır. Bu nedenle her satışta satılan malın maliyetinin bilinmesi zorunludur.
Her satışta satılan malların maliyetinin bilinmesi ve bunların kayda alınması, yapılan satışın sonucunun her an bilinmesini sağlar. Çünkü satış ve bu malların maliyeti bilinirse, satış karı veya zararını görme olanağı sağlanır.
Sürekli envanter yönteminde yardımcı defterler önemlidir. Çünkü büyük defterde tutulan Ticari Mallar ana hesabı işletmenin elindeki toplam malların maliyetini verir.
13 3.2 SÜREKLİ ENVANTER YÖNTEMİN İŞLEYİŞ TÜRLERİ
Sürekli envanter yönteminde mevcut stokların maliyet bedelinin tespiti aşağıdaki yöntemlerle belirlenir.
1. Hareketli Tartılı (Ağırlıklı) Ortalama Yöntemi 2. İlk Giren İlk Çıkar (FIFO) Yöntemi
3. Son Giren İlk Çıkar (LIFO) Yöntemi
3.2.1 Hareketli Tartılı (Ağırlıklı) Ortalama Yöntemi
Bu yöntemde, ortalama maliyet, her ticari mal alışında hesaplanır. Her ticari mal alışında alınan malın miktarı mevcut ticari malın miktarına, maliyeti de mevcut malın maliyetine eklenerek; toplam maliyet, toplam miktara bölünerek ortalama maliyet hesaplanır.
ÖRNEK:
İşletmenin bir yıllık (X) malı alım ve üretime sevk işlemleri aşağıdaki gibidir.
İşlem Miktar Birim Maliyet Toplam Maliyet
1 Ocak (Başlangıç kalan) 50 15 750
10 Mart, Üretime Sevk 40
5 Nisan, Alış 80 17 1.360
20 Temmuz, Üretime Sevk 70
15 Eylül, Alış 90 20 1.800
8 Aralık, Üretime Sevk 110
14 İşletmenin stok kartı aşağıdadır.
Cinsi: (X) Malı
GİREN ÇIKAN KALAN
Tarih İşlem
Adet B.Mal. Tutar Adet B.Mal. Tutar Adet B.Mal. Tutar
01.01 B. Kal. 50 15 750 50 15 750
10.03 Sevk 40 15 600 10 15 150
05.04 Alış 80 17 1.360 90 16,77 1.509,3
20.07 Sevk 60 16,77 1.006,2 30 16,77 503,1
15.09 Alış 90 20 1.800 120 19,19 2.302,8
08.12 Sevk 110 19,19 2.110,9 10 19,19 191,9
31.12 Toplam 220 3.910 210 3.717,1 10 191,9
Hesap dönemindeki ilk madde ve malzeme alışları 5 Nisan ve 15 Eylül tarihleridir.
İlk madde ve malzeme alışlarının yapıldığı tarihlerde, yeniden ortalama birim maliyet hesaplanmış ve daha sonraki tarihlerdeki üretime sevk edilenler ile eldeki mevcut mallar hesaplanan bu yeni ortalama birim maliyet üzerinden değerlenmiştir. Değerlemeler şu şekilde yapılmıştır:
5 Nisan satın almanın yapıldığı bir tarihtir. Bu tarihte alınan ilk madde ve malzemenin değeri 1.360 TL’dir. Alıştan önceki (10 Mart) kalan değer 150 TL ile 5 Nisan’da alınan ilk madde ve malzemenin değeri olan 1.360 TL toplanır. Bulunan toplam değer, 5 Nisan tarihindeki kalan miktar olan 90 birime bölünür ve ortalama birim maliyet 16,77 TL/birim olarak bulunur. Bu ortalama birim maliyet 15 Eylül’deki yeni satın alım yapılıncaya kadar kullanılır. 15 Eylül’deki yeni satın alma işlemi ile birlikte ortalama birim maliyet yeniden hesaplanır.
I. ortalama birim maliyet hesabı; (1.360 + 150) / 90 = 16,77 TL/birim II. ortalama birim maliyet hesabı; (1.800 + 503,1) / 120 = 19,19 TL/birim
Hareketli tartılı (ağırlıklı) ortalama yöntemine işlenilen stok kartındaki bilgileri özetlemek gerekirse;
Dönemin alışları (devir dahil); 220 adet, 3.910 TL Toplam Maliyet Dönemin üretime sevk maliyeti; 210 adet mal, 3.717,1 TL Toplam Maliyet Dönemsonu mevcutları ve maliyeti; 10 adet mal, 191,9 TL Toplam Maliyet
15 3.2.2 İlk Giren İlk Çıkar (Fifo) Yöntemi
İşletmenin bir yıllık (X) malı alım ve üretime sevk işlemleri aşağıdaki gibidir.
İşlem Miktar Birim Maliyet Toplam Maliyet
1 Ocak (Başlangıç Kalan) 50 15 750
10 Mart, Üretime Sevk 10 - -
5 Nisan, Alış 80 17 1.360
20 Temmuz, Üretime Sevk 40 - -
15 Eylül, Alış 90 20 1.800
8 Aralık, Üretime Sevk 110 - -
İşletmenin stok kartı aşağıdadır.
Cinsi: (X) Malı
GİREN ÇIKAN KALAN
Tarih İşlem
Adet B.Mal. Tutar Adet B.Mal. Tutar Adet B.Mal. Tutar
01.01 B. Kal. 50 15 750 50 15 750
10.03 Sevk 10 15 150 40 15 600
05.04 Alış 80 17 1.360 40
80
15 17
600 1.360
20.07 Sevk 40 15 600 80 17 1.360
15.09 Alış 90 20 1.800 80
90
17 20
1.360 1.800
08.12 Sevk 80
30
17 20
1.360 600
60 20 1.200
31.12 Toplam 220 3.910 160 2.710 60 1.200
Bu yönteme göre, üretime sevk edilen kısım ilk alınan mallardan başlar. Bu nedenle stokta kalan en son mal son alınan maldır.
(X) malına ait stok kartındaki giren, çıkan ve kalan mallar maliyet değerleriyle kaydedilmiştir.
16 Stok kartındaki bilgileri özetlemek gerekirse;
Dönemin alışları (Devir dahil); 220 adet mal, 3.910 TL Toplam Maliyet Dönemin üretime sevk maliyeti; 160 adet mal, 2.710 TL Toplam Maliyet Dönemsonu mevcutları ve maliyeti; 60 adet mal, 1.200 TL Toplam Maliyet
3.2.3 Son Giren İlk Çıkar (Lifo) Yöntemi
İşletmenin bir yıllık (X) malı alım ve üretime sevk işlemleri aşağıdaki gibidir.
İşlem Miktar Birim Maliyet Toplam Maliyet
1 Ocak (Başlangıç Kalan) 50 15 750
10 Mart, Üretime Sevk 10 - -
5 Nisan, Alış 80 17 1.360
20 Temmuz, Üretime Sevk 40 - -
15 Eylül, Alış 90 20 1.800
8 Aralık, Üretime Sevk 110 - -
İşletmenin stok kartı aşağıdadır.
Cinsi: (X) Malı
GİREN ÇIKAN KALAN
Tarih İşlem
Adet B.Mal. Tutar Adet B.Mal. Tutar Adet B.Mal. Tutar
01.01 Kalan 50 15 750 50 15 750
10.03 Sevk 10 15 150 40 15 600
05.04 Alış 80 17 1.360 40
80
15 17
600 1.360
20.07 Sevk 40 15 600 40
40
15 17
600 680
15.09 Alış 90 20 1.800 40
40 90
15 17 20
600 680 1.800
08.12 Sevk 90
20
20 17
1.800 340
40 20
15 17
600 340
31.12 Toplam 220 3.910 160 2.890 60 940
17 Bu yönteme göre, üretime sevk edilen kısım son alınan mallardan başlar. Bu nedenle stokta kalan en son mal ilk alınan maldır.
(X) malına ait stok kartındaki giren, çıkan ve kalan mallar maliyet değerleriyle kaydedilmiştir.
Stok kartındaki bilgileri özetlemek gerekirse;
Dönemin alışları (Devir dahil); 220 adet mal, 3.910 TL Toplam Maliyet Dönemin üretime sevk maliyeti; 160 adet mal, 2.890 TL Toplam Maliyet Dönemsonu mevcutları ve maliyeti; 60 adet mal, 940 TL Toplam Maliyet
18 SONUÇ
Yaptığım bu çalışma ile kısa sürede derslerde gördüğüm bilgilerin gerçek yaşamda nasıl işlediğini anlamaya çalıştım. Teorik bilgilerimi verilen ödev sayesinde uygulama, konu hakkında daha detaylı olarak bilgilenme ve bunları öğrenme imkanı buldum.
Bu çalışmayı; yeni bilgiler kazanmak, yeni erdemlere ulaşmanın istek, coşku ve merakı içinde yaptım. Sonuçta yeni olgular da edindim. Dünyaya ve olaylara çok daha farklı bir gözle baktığımı kendimde hissediyorum. Bana bu olguları kazanmamı sağlayan başta Sayın Prof. Dr. Muzaffer CİVELEK’e duyduğum büyük saygıyı, burada ifade etmek istiyorum. Aynı zamanda, eserleri ile bana katkısı geçen, hayatta olan ve olmayan tüm insanlara, teşekkür ederek, borcumun karşılığını, biraz da olsa yerine getirmek istiyorum.
19 KAYNAKÇA
Haftacı, V., Yönetim Muhasebesi, 3. Baskı, Umuttepe Yayınları, 2008 Altuğ, O., Maliyet Muhasebesi, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 1999
Gürsoy, T., Yönetim ve Maliyet Muhasebesi, Beta Yayınları, İstanbul 1999
Hacırüstemoğlu, R., Maliyet Muhasebesi, Türkmen Kitabevi, 3.Baskı, İstanbul 2000
Hacırüstemoğlu, R., Madde ve Malzeme Maliyetlerine Vergisel Yaklaşım, Galatasaray Üniversitesi, İİBF, İşletme Bölümü
Büyükmirza, K., Maliyet ve Yönetim Muhasebesi, Ankara, 2003 Durmuş, A., Muhasebe Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1985
Ataöv, T., Bilimsel Araştırma El Kitabı, Savaş Yayınları, 1982
Gezgin, M., Kargı, B., Tez ve Proje Yazım Kılavuzu, Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler EnstitüsÜ
Makale Yazım Kuralları, İstanbul Üniversitesi Tez Yazım Kuralları, İstanbul Üniversitesi
http://www.main-board.eu/muhasebecilik/304934-surekli-aralikli-envanter.html (10.04.2010)
www.bursa-smmmo.org.tr/yuklemeler/90/maliyetmuhasebesi-2.ppt (10.04.2010) http://yonetimmuhasebesi.com/icerikler.php?icerikno=31 (10.04.2010)
http://www.muhasebenet.net/staj_stajyer_rehberi.html (10.04.2010)
http://www.muhasebedersleri.com/muhasebe-video/kpss-muhasebe-soru13-14.html (11.04.2010)
http://iibf.ogu.edu.tr/mkiraci/Stoklar.ppt (11.04.2010)
http://www.smmmdershanesi.com/Stoklar%C4%B1n-Envanter-ve- De%C4%9Ferlemesi.ppt (11.04.2010)
http://www.alomaliye.com/murat_ceyhan_lifo.htm (12.04.2010)
http://www.muhasebedersleri.com/muhasebe-video/kpss-muhasebe-soru13-14.html (13.04.2010)
http://www.muhasebetr.com/makaleler/031/yazdir.php (13.04.2010)
20 http://www.muhasebeogretmeni.com/maliyet-notlari/stok-karti.html (14.04.2010)
http://www.muhasebedersleri.com/maliyet-muhasebesi/ortalama-maliyet.html (14.04.2010)
http://www.deu.edu.tr/userweb/yasemin.yeginboy/dosyalar/stokdegerleme.ppt (14.04.2010)
http://www.frmartuklu.net/muhasebe/67084-ilk-madde-malzeme-degerleme- yontemleri.html (15.04.2010)
21
