Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Araştırma Enstitüsü Tarafından Düzenlenen Eğitimlerin Değerlendirilmesi
Şeyda ĐPEKÇĐOĞLU1 Đbrahim Halil ÇETĐNER1 Tamer IŞGIN2 ÖZET
En yaygın ve kapsayıcı ifadeyle, özel ve tüzel kişilere ait iş yerlerinde, belirli bir maaş veya ücret karşılığında işe alınmış veya çalışmakta olan kişilere, görevleriyle ilgili gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazandırmak üzere verilen planlı eğitim etkinlikleri olarak tanımlanabilecek hizmet içi eğitim, günümüzde giderek daha önemli hale gelmektedir. Dünyada yaşanan yoğun rekabet, bilgi ve teknolojideki hızlı gelişmeler, hizmet öncesi eğitimle alınan bilgilerin zamanla iş ortamında yetersiz kalmasını doğurmuştur. Bu durum, hizmet içi eğitimin gerekliliğini ortaya koymuştur.
Đşgörenlere işin ve iş yerinin gerektirdiği eğitimi vermek, emeğin ve kaynakların etkin ve verimli kullanılmasının yanında, ülke kaynaklarının da israf olmasını önleyecektir. Bu Araştırma GAP Toprak Su Kaynakları ve Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından 2009 yılı içerisinde tarım ile ilgili konularda düzenlenen eğitim çalışmaları sonucunda eğitime katılan kişilere yapılan anket sonucu verilerinden oluşmaktadır. Eğitim GAP Eylem Planı çerçevesinde eğitim – yayım konusunda daha yeni ve etkin bir misyon yüklenilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Eğitimler GAP illeri olan Gaziantep, Kilis, Adıyaman, Şanlıurfa, Mardin, Şırnak, Diyarbakır, Siirt ve Batman illeri ile Malatya ve Elazığ bölgesindeki kamu kurumları ve sivil toplum kuruşlarından gelen talepler doğrultusunda belirlenmiştir. Araştırmada eğitime katılanların yaşları, eğim durumları, en son bitirdikleri okul, eğitime katıldıkları kurum, bu tür toplantılara katılma sıklığı, eğitimi hangi kanal aracılığıyla duyduğu vb. sorular yöneltilmiştir.
Anahtar kelimeler: Hizmet Đçi Eğitim, eğitim değerlendirme, anket.
ABSTRACT
As a common and overall definition, in-service training defined as planned education activities for the hired or currently employed personnel to earn essential knowledge, skills and characteristics required for their jobs is becoming increasingly important nowadays. Harsh competition in business life and rapid change in knowledge and technology have made the skills inadequate which were formerly gained by the in-service training. This situation has proved the necessity of a continuous in-service training. To furnish employees with essential skills required for their jobs and workplaces will not only render resource use efficiency but also prevent national resources from going extravagant. This research is based on survey data collected from subjects participated in an agro-based training program provided by the Soil-water Resources and Agricultural Research Institute in 2009. In the context of GAP action plan, this program was prepared to aim at assuming a newer and more functional mission in the training – extension area. Training activities were formed based on demand comming from the GAP provinces, Gaziantep, Kilis, Adiyaman, Sanliurfa, Mardin, Sirnak, Diyarbakir, Siirt, and Batman as well as from both governmental and non-governmental institutions in the Malatya and Elazig districts. In the Survey, participants were asked questions surrounding the matters relating to such demographic characteristics as age, education status, latest schools from which they were graduated, institution at which they were participated in the program, frequency of participation in similar programs, and means by which they were aware of the program etc.
Keywords: In-Service Training, evaluation of training, questionnaire.
1. GĐRĐŞ
Dünya eğitimcilerinin günümüzde üzerinde en çok durduğu konulardan biri yaşam boyu eğitimdir. Böyle bir yaklaşımda; her bireyin yeteneğe, başarıya dayalı bir fırsat eşitliği içerisinde gelişmesi söz konusudur. Bu yönüyle yaşam boyu eğitim, eğitimi okul dışına ve sonrasına taşımıştır. Aslında burada yeni olan düşünce, eğitimin yaşamın her türlü evresinde kesintisiz sürdürülmesinden çok, yaşamın her alanında ortaya çıkan bu tür eğitim etkinliklerine sistemli bir bütünlük kazandırma düşüncesidir.
1GAP Toprak - Su Kaynakları ve Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, 63040 Şanlıurfa, Seyda.ipekcioglu@hotmail.com, ihcetiner@hotmail.com
2Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, 63040 Şanlıurfa, tisgin@yahoo.com,
Hizmet içi eğitim ise; yaşam boyu eğitim içerisinde düşünülebilecek bir alt süreçtir.
Her ne şekilde olursa olsun iş ve meslek yaşamına atılan tüm kişilerin çalıştıkları süre içerisinde, sürekli bir biçimde eğilmeleri hizmet içi eğitim kapsamına girmektedir. Çünkü belli bir göreve atanan kişiler, işe başladıkları günden emekli oluncaya dek mesleklerinin gerisinde kalmamak ve etkin bir hizmet sağlamak için sürekli bir şekilde eğitim görmek zorundadırlar ( Babadoğan, 1989).
Toplumsal gereksinimlerin karşılanabilmesi için kurulan kurum ve kuruluşlar kısaca örgüt adını alırlar. Örgütlerin temel amacı bir mal, hizmet veya düşünce üreterek toplumsal gereksinmelerin bir bölümünü karşılamaktır. Çağımızda bilimsel ve teknolojik değişmeler çığ gibi büyümekte ve hızlanmaktadır. Bu değişme ve gelişmelere uyum sağlamak örgütler açısından hem yaşamını sürdürme hem de üretimini etkili ve verimli bir düzeye ulaştırma açısından önem taşımaktadır. Bir örgütte hizmetler çeşitli düzeylerde çalışan personel tarafından gerçekleştirilir. Personelin görevlerini daha etkili ve verimli bir şekilde yapabilmesi için sürekli eğitilmesi ve bu yolla, örgüt içinde ve dışında meydana gelen değişmelere ayak uydurması gerekmektedir.
Belli bir mesleğin gerektirdiği koşulları ve yeterlikleri daha önce gördüğü öğrenim ile karşılamakta zorluk çeken personelin hizmet içinde yetiştirilmesi gereği her geçen gün daha kuvvetle hissedilmektedir.
Hizmet Đçi Eğitimin Tanımı
Hizmet içi eğitim, "özel veya tüzel kişilere ait işyerlerinde maaş veya ücret karşılığında işe alınmış ve çalışmakta olan bireylerin görevleri ile ilgili konularda gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazanmalarını sağlamak üzere yapılan eğitimdir (Taymaz, 1981).
Belli bir öğretim kurumunun belli bir programını tamamlayan yeni iş yaşamına katılan bireylerin, kurumca istenen bilgi, beceri ve tutumları yeterince kazanamamış olmaları durumunda, üst kademelere eleman yetiştirilmesi gerektiğinde veya üretim sürecinde ortaya çıkan yeniliklere uyum sağlamak gerektiğinde hizmet içi eğitim zorunlu hale gelir.
Hizmet içi eğitim çağdaş dünyada vazgeçilmez bir gerekliliktir. Hizmet içi eğitimin anlamı, üretim sürecinin en önemli girdilerinden biri olan insan gücünün diğer girdilerle bütünleştirilerek kurumsal açıdan en üst düzeyde verimlilik, bireysel açıdan da en üst düzeyde iş doyumunun sağlanmasıdır.
Hizmet Đçi Eğitimin Amaçları
Eğitimde amaç, bireyin davranışında meydana getirilmesi istenen değişikliktir. Bu açıdan bakıldığında amaç, elde edilebilecek, ulaşılacak sonuç olarak görülebilir. Hizmet içi eğitimin amaçları farklı açılardan ele alınabilir. Kurum açısından amaç, verimliliği ve iş düzeninin aksamadan işlemesini sağ1amak, birey açısından amaç, bireyin görevini daha iyi yapmasıdır. Grup açısından bakıldığında, bireyin, içinde çalıştığı gruba uyumunu sağlayarak, eşgüdüm ve işbirliği içinde çalışmasına yardımcı olmaktır. Hizmetiçi eğitime bir yöntem olarak bakılırsa amaç, bireylere kazandırılacak bilgi, beceri ve tutumların en
Hizmet içi eğitim yalnızca kurum açısından değil, o kurumda çalışan bireyler için de büyük yararlar sağlar. Bunları sıralamak gerekirse, hizmet içi eğitim yolu ile bireyin, işinde güven duygusu artar, morali yükselir, çalışma huzuru artar, iş doyumu artar, kurumda yükselme olanağı fazlalaşır, iş arkadaşları, ast ve üstleri ile ilişkileri gelişir, geleceğe güven ve ümitle bakar, kurum içinde ve dışında saygınlık kazanır, öğrenme yolu ile bireysel doyum sağlar, işinde sınama yanılma süresi kısalır, istekli çalışır, güdülenir, rahat ve güvenli çalışma olanağı artar, iş kazalarından korunabilir (Taymaz, 1981).
Bir örgütün temel girdilerinden biri ve belki de en önemlisi insan öğesidir. Bireyin kurumsal kaynakları en akılcı biçimde kullanarak kendisinden beklenen görevi en iyi bir şekilde yerine getirmesini sağlayan en temel araçlardan biri hizmet içi eğitimdir.
Kurumda çalışan bireylerin hizmet içi eğitim ile sağlayacağı yararlar, kurumun verim ve gelişmesi ile de doğrudan ilişkilidir. Hangi tür ve düzeyde olursa olsun bütün örgütler ve hangi kademede olursa olsun bütün çalışanlar için bu olgu geçerlidir.
2. ARAŞTIRMA BULGULARI
Eğitimlerden beklenen sonuçları alabilmek için, ölçme ve değerlendirme süreci son derece önemli bir süreçtir. Değerlendirme, öğretim süreci ile ilgili kararları verebilmek için uygun olan verilerin toplanması ve yorumlanması sürecidir. Eğitim programının başarısı aynı zamanda, katılımcı performansının eğitim sürecinin başında, devamında ve sonunda geçerli ve güvenilir biçimde ölçülmesine bağlıdır. Böyle bir ölçme, hedeflenen davranışın ne ölçüde kazanıldığı konusunda bilgi sağlar. Bu bilgi ise, ne derecede bir standarda ulaşılabileceği ve bir sonraki öğretme sürecinin nasıl olması gerektiği konusunda karar vermede kullanılır. Her değerlendirme işleminde izlenmesi gereken belli basamaklar vardır. Bunlar, amaçların belirlenmesi, amaçlara ulaşıldığının belirtileri olan davranışların saptanması, sınama durumlarının belirlenmesi, sınama araçlarının hazırlanması, sınama araçlarının uygulanması, sonuçların analizi ve değerlendirmenin amacına göre yorumlanmasıdır. Değerlendirme sonuçlarının alınıp analiz edilmesi ve yorumlanması, eğitim teknolojisinin, katılımcıları, belirlenen davranışsal amaçlara ulaştırıp ulaştıramadığını ve varsa aksaklıkların öğretme - öğrenme süreçlerinin hangilerinde olduğunu ortaya koyacak ve sonraki eğitim uygulamalarının daha iyi yürütülmesine yardımcı olacaktır.
Araştırma GAP illeri olan Gaziantep, Kilis, Adıyaman, Şanlıurfa, Mardin, Şırnak, Diyarbakır, Siirt ve Batman illeri ile Malatya ve Elazığ bölgesindeki kamu kurumları ve sivil toplum kuruşlarından eğitime katılan 37 kişiye yöneltilen anket verilerinden oluşmaktadır. Eğitime katılan kişilere; kişisel bilgilere ilişkin, eğitimlere katılma sıklıkları, eğitimi duydukları kanal, eğitimin içeriği ve eğitimin verimliliği ve etkinliğine yönelik sorular yöneltilmiştir.
Kişisel Bilgiler
Grafikten görüleceği üzere, eğitime katılanların yaş aralığı en yüksek 41-46’lık yaş limitleri (%24) arasındadır.26-30’lık yaş limitleri ise %22 ile ikinci sıradadır.
Grafik 2.1. Eğitime katılanların yaş aralığı
Eğitime katlan kişilerin %84’ü lisans, %8’iyükseklisans, %5’i doktora ve %3’ü ise lise mezunudur (Çizelge 2.1).
Çizelge 2.1. Eğitim durumu Eğitim durumu
Lise Lisans Yüksek Lisans Doktora
3% 84% 8% 5%
Eğitime en fazla Adıyaman (%32) ve Şanlıurfa (%30) illerinden katılım sağlanmıştır. (Grafik 2.2)
Eğitime Katılanların Yaş Aralığı
11%
24%
19%
22%
11%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
20-25 26-30 36-40 41-46 46- üzeri
Eğitime Katınılan İl 32%
5%
3%
22%
8%
30%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
Seri 1
Grafik 2.3. Katılımcıların hizmet içi eğitimlere katılma sıklığı
Hizmet içi eğitimin sağladığı kurumsal ve bireysel yararlar yolu ile verimliliğe katkıları büyüktür. Ancak, hizmet içi eğitimin beklenen verim artışını sağlayabilmesi bazı koşulların gerçekleşmesine bağlıdır. Bu koşullardan en önemlisi kurum içinde verimi düşüren etkenlerin gerçekçi olarak belirlenmesidir. Bir kurumda verimi düşüren örgütsel ve bireysel etkenler gerçekçi, bilimsel ve tarafsız bir yaklaşımla belirlendikten sonra, bu etkenlerin ortadan kaldırılmasında eğitimden nasıl yararlanılabileceği saptanmalıdır.
Verimliliği engelleyen veya verimi yükseltmeye yarayacak etkenler birer eğitim gereksinimi olarak ortaya konulduktan sonra, hizmet için eğitim etkinliklerinin planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi aşamalarına geçilmelidir. Bu aşamaların her birinde uzman eğitimciler tarafından bilimsel ilke ve yöntemler kullanılarak ve yetişkinlerin eğitime ilişkin özellikleri dikkate alınarak çalışılması gerekir.
Yapılan araştırmada katılımcılara mevcut hizmet içi eğitim programını hangi kanal aracılığıyla duydukları sorulmuştur. Katılımcıların %84’ü çalıştıkları kurum aracılığıyla eğitimden haberdar olduklarını belirtmişlerdir (Grafik 2.4).
Grafik 2.4. Eğitimi duydukları kanal
Eğitim i Duyduğu Kanal
84%
11% 5%
Çalıştığım kurum Arkadaş Diğer
Katılımcı gruba yönelik yapılan anket çalışmasında öğretimin etkililiği, öğrenme problemlerinin tespiti, öğretim hedeflerine ulaşılıp ulaşılamadığı ve katılımcı memnuniyetine yönelik bilgiler toplanır. Bu aşamada katılımcının öğretim süreci içerisindeki tutum ve davranışları gözlemlenir. Genellikle eğitimin verimliliği için katılımcı memnuniyeti oldukça önemlidir.
Araştırmada katılımcı memnuniyetini ortaya çıkaran anket soruları yöneltildi.
Katımcıların %97’si hizmet içi eğitimde aldıkları bilgilerin yararlı olduğunu, %89’u
57%
22%
5% Yılda 1-2 toplantıya
katılmakta
Yılda 3-4 toplantıya katılmakta Yılda 6’nın üzerinde
kolay anlaşılabildiğini, %68’si yeterli ayrıntı içerdiğini ve %88’i ise bu kurumdaki hizmet içi eğitimlere tekrar katılmak istediklerini belirtmiştir.
Çizelge 2.2. Eğitimin içeriği
Eğitim; Evet Hayır
Bu bilgiler yararlı oldu mu 97% 3%
Kolay anlaşılabilir miydi 89% 11%
Yeterli ayrıntı içeriyor muydu 68% 32%
Eğitime tekrar katılmayı düşünürmüsünüz 88% 12%
Hizmet içi eğitimin, verimliliği hangi boyutlarda yükseltebileceği, hizmet içi eğitimin kurumsal ve bireysel yararları oldukça önemlidir. Ülkemizde kamu kesiminde etkinlik gösteren ve önemli sayıda işgücünü istihdam eden pek çok kurum ve kuruluş, personelinin hizmet içinde eğitilmesi için çaba göstermektedir. Ancak kamu kurum ve kuruluşlarının hizmet içi eğitim etkinliklerine ilişkin olarak yapılan araştırmalara bakıldığında, kurumsal ve bireysel verimliliğin sağlanması için hizmet içi eğitim etkinliklerini düzenleyecek ve değerlendirecek olan hizmet içi eğitim birimlerinin çeşitli nedenlerle verimli olarak çalışmadığı saptanmıştır.
Araştırma yapılan kuruluşta; katılımcılara eğitimin etkinliğini ölçmeye yönelik sorular yöneltilmiştir.
Düzey En Az En Çok
Sorular
1 2 3 4 5
1 Eğitim bana kendimi geliştirme imkanı tanımakta
0% 5% 32% 46% 16%
2 Eğitimde tecrübelerimi aktarma imkanı sağlamakta
5% 11% 32% 41% 11%
3 Sunum gereçleri (projeksiyon, sunum)
0% 0% 16% 49% 35%
4 Eğitimden genel olarak memnun olma durumu
3% 5% 22% 38% 32%
5 Eğitimin beklentilerinizi karşılama durumu
3% 16% 22% 43% 16%
Çizelge 2.3. Eğitimin verimliliği
Çizelge 2.3’de görüldüğü üzere katılımcılar genel olarak hizmet içi eğitimin orta ve üzeri düzeyde kendilerini mesleki açıdan geliştirdiğini, tecrübelerini aktarma imkanı sağladığını, planlı ve bilgilendirici bir eğitim olduğunu belirtmişlerdir.
Diğer yandan hizmet içi eğitim yetişkinlerin öğrenmeye ilişkin özelliklerini de dikkate alarak görsel-işitsel ve uygulamaya dönük eğitimi olanaklı hale getiren araç- gereçleri gerektirir. Bu konudaki yetersizlikler eğitimde ve eğitim sonrası öğrenilenlerin davranışa dönüştürülmesinde verimlilik düzeyini düşürmektedir.
Kurumların eğitim amacıyla kullanabilecekleri bina, tesis, dershane, laboratuar, atölye, yemekhane, yatakhane, kütüphane, lokal, spor ve eğlence tesisleri açısından içinde bulundukları yetersizlik, hizmet içi eğitime katılanların gerek eğitimleri süresince ve gerekse eğitim saatleri dışında kalan zamanlarını en verimli biçimde değerlendirmelerini engellemektedir. Ayrıca bu tür tesislere sahip olmayan kurumların katılımcıların gereksinimlerini karşılamak üzere otel ve lokantalardan yararlanma yoluna gitmeleri eğitim için kullanılabilecek önemli kaynakların israfına neden olmaktadır.
Yapılan araştırmada katılımcıların bu tür sorunlarla karşılaşmadığı genel olarak memnuniyet durumları orta ve yüksek düzeyde oldukları görülmüştür (Çizelge 2.3).
SONUÇ VE ÖNERĐLER
Dünyada hizmet içi eğitim uygulamalarında ülkelerin sosyo-kültürel yapısı, yönetim birimlerinin işleyişi ve temel eğitim seviyesine göre farlılıklar görülmektedir.
Eğitime büyük kaynak aktaran ülkeler hizmet içi eğitim etkinliklerinde de ön sıralarda yer almaktadır. Bu ülkelerde kişi, işletme ve ülke bazında yüksek bir verimlilik vardır.
Türkiye’de ise gerek eğitim seviyesinin düşüklüğü ve gerekse istihdam edilenlerin dağılımı itibariyle hizmet içi eğitim etkinlikleri yeterince başarılı olamamıştır.
Kurumlardaki eğitim altyapısının yetersizliği, işgücünün temel eğitimindeki eksiklikler, finansman zorlukları, kaynak kullanımında fayda-maliyet analizlerinin yapılmaması Türkiye’de hizmet içi eğitimin önündeki en önemli engeller olarak ortaya çıkmaktadır (Öztürk, Sancak, 2007).
Türk kamu kesiminde hizmet içi eğitim etkinliklerinin personelin verimliliğini artırmaya yönelik olarak daha etkili bir biçimde sürdürülebilmesi için, saptanan sorunlardan yola çıkılarak, yine bilimsel araştırmalar ışığında aşağıdaki öneriler sıralanabilir.
Kurumların hizmet içi eğitim birimleri bir destek birimi olmaktan çıkarılıp, üretime hizmet eden bir ana hizmet birimi olarak örgüt içindeki yerini almalıdır. Eğitim etkinlikleri öncelikle ülke düzeyinde, daha sonra da kurumlar bazında geliştirilen hizmet içi eğitim politikalarına uygun olarak yürütülmelidir. Eğitimin verimliliği açısından ilkeli ve sistemli bir yaklaşım zorunludur.
Hizmet içi eğitim birimlerinde bu alanda yetişmiş yönetici, eğitim uzmanı ve öğreticiler görev almalıdır. Verimli bir işleyiş ancak yeterli sayıda ve uzman personel tarafından gerçekleştirilebilir.
Hizmet içi eğitimin gerçekleştirileceği bina-tesis, araç gereç ve program geliştirme
hizmetleri için gerekli kaynaklar yaratılarak etkili
bir biçimde kullanılmalıdır.
Kurumların gerçek eğitim gereksinimleri, uzman personel tarafından, ilgililerle işbirliği yapılarak ve bilimsel teknikler kullanılarak saptanmalı, programlar gereksinimleri karşılamaya dönük olarak geliştirilmelidir.
Eğitim etkinliklerine katılacak personelin seçimi sürecinde ön değerlendirme yapılmalı, ara, son ve izleme değerlendirmelerine özel bir önem verilmelidir. Ayrıca eğitim programlarının hazırlık ve uygulama aşamalarında yetişkinlerin kendine özgü özellikleri dikkate alınmalıdır.
Hizmet içi eğitimde gerek program değerlendirmesi ve gerekse başarı değerlendirilmesine büyük önem verilmelidir. Hizmet içi eğitimin verimlilik düzeyinin ortaya çıkarılmasında izleme değerlendirmesi, yararlanılabilecek önemli bir araçtır.
Hizmet içi eğitime katılan personelin, eğitim sırasında gördüğü bu eğitim yolu ile sosyal ve ekonomik özendiricilere kavuşturulması sağlanmalıdır.
KAYNAKLAR
Babadoğan, C. "Kamu Kesimindeki Hizmet Đçi Eğitim Programlarının Etkinliğinin Değerlendirilmesi". Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1989.
Taymaz, H. Hizmet içi eğitim, Ankara üniversitesi eğitim fakültesi yayınları no:94, Ankara1981.
Tutum, C., Personel Yönetimi, TODAĐE Yayınları No.149, Ankara 1976.
Öztürk, M., Sancak, S., 2007 Hizmet Đçi Eğitim Uygulamalarının Çalışma Hayatına Etkileri. Journal of Yasar University, 2(7), 761-794.
