11. ULUSAL TURİZM KONGRESİ 2 5 ARALIK 2010, KUŞADASI

(1)

11. ULUSAL TURİZM KONGRESİ

2‐5 ARALIK 2010, KUŞADASI

Editör

Yrd. Doç. Dr. Osman Eralp ÇOLAKOĞLU

Ankara, 2010

(2)

DETAY YAYINLARI : 384 1. Baskı : Kasım 2010

ISBN : 978-605-5681-95-1

Yayıncı Sertifika No : 13188

©Copyright Detay Anatolia Akademik Yayıncılık Ltd. Şti.

Her hakkı saklıdır. Yazarından ve yayınevinden yazılı izin alınmaksızın bu kitabın fotokopi veya diğer yollarla kısmen veya tamamen çoğaltılması, basılması ve yayınlanması yasaktır. Aksine davranış, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu gereğince 2 yıldan 6 yıla kadar para cezasına çevrilemeyen hapis, 10 bin TL’den 150 bin TL’ye kadar para cezaları ile fotokopi ve basım aletlerine el konulmasını gerektirir.

Dizgi : Detay Yayıncılık Kapak : Detay Yayıncılık Baskı ve Cilt : Sözkesen Matbaacılık

GENEL DAĞITIM ve İSTEME ADRESİ DETAY ANATOLIA AKADEMİK YAYINCILIK LTD. ŞTİ.

Adakale Sokak No: 14/1 Kızılay/ANKARA Tel : (0.312) 434 09 49 • Faks: (0.312) 434 31 42 Web: www.detayyayin.com.tr • e-posta: detayyay@gmail.com

(3)

İÇİNDEKİLER

Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Cinsiyete Göre Farklılık Gösterir Mi?

Otel İşletmeleri Açısından Bir Değerlendirme ... 1 Doç. Dr. Alptekin Sökmen, Yasin Boylu

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Sektör Bilançoları Yardımıyla

Oteller ve Lokantalar Sektörünün Finansman Kararlarının İncelenmesi... 14 Yrd.Doç.Dr. Erdinç KARADENİZ, Öğr.Gör.Dr. Serkan Yılmaz KANDIR,

Prof.Dr. Yıldırım Beyazıt ÖNAL, Yrd.Doç.Dr. Ömer İSKENDEROĞLU

Beş Yıldızlı Otel İşletmelerinde Hırsızlık Sorunsalı: Antalya-Kundu Örneği ... 26 Arş.Gör. Aylin AKTAŞ ALAN, Yrd.Doç.Dr. V. Rüya EHTİYAR, Arş.Gör. Ece ÖMÜRİŞ Örgütsel Bağlılığın İşgören Başarımı Üzerindeki Etkisi:

Antalya’daki A Grubu Seyahat Acentesi Çalışanları Üzerine Bir Araştırma ... 34 Prof. Dr. Ahmet AKTAŞ, Öğr. Gör. Burcu GÖK

Türkiye’ye Yönelik Turizm Talebini Etkileyen Faktörlerin Panel Veri

Yöntemiyle Analiz Edilmesi ... 44 Yrd. Doç. Dr. Şakir GÖRMÜŞ, İsmet GÖÇER

Eko-Gastronomi Ve Sürdürülebilirlik ... 57 Doç. Dr. H. Rıdvan YURTSEVEN, Araş. Gör. Ozan KAYA

Otel İşletmeleri İşgörenlerinin Bakış Açısıyla Hizmetiçi Eğitim

Uygulamalarının Değerlendirilmesi ... 66 Yrd.Doç.Dr. Elbeyi PELİT, Ebru DEMİR

Değişim Yönetiminde Dönüşümcü Liderlik ve Hizmetkar Liderlik ... 80 Öğr. Gör. SAMET ÇEVİK, Prof. Dr. Meryem AKOĞLAN KOZAK

Güvenlik Personelinin Yabancı Turistlere Yönelik Etik Yaklaşımlarının

Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma... 88 Ahmet ÖNCEL, Doç. Dr. Mehmet SARIIŞIK

Balıkesir’de Yabancı Turistlerin Hastane Başvurularının Değerlendirilmesi... 100 Öğr.Gör. Banu YILDIZ

Üniversite Öğrencilerinin Çalışma Hayatında Karşılaşabileceklerı Cinsiyete

Dayalı Ayrımcılığı Algılamalarına Yönelik Bir Araştırma ... 111 Yrd. Doç. Dr. Kamil UNUR, Yeliz ULUSAN

Turizm Öğrencilerinin Staj Sonrası Sektörde Çalışma Koşulları Hakkındaki

Düşüncelerinin ve Memnuniyetlerinin Belirlenmesi... 115 Arş. Gör. Osman ÇULHA

(4)

iv

Turizm Meslek Lisesi Öğrencilerinin Öznel İyi Oluş Düzeylerine

İlişkin Bir Uygulama; Kuşadası Örneği... 128 Yılmaz AKGÜNDÜZ, Öğr. Gör. Övünç BARDAKOĞLU

Turizm Lisans Eğitimi Veren Yüksek Öğretim Kurumu Yöneticilerinin

Liderlik Davranışlarının Öğretim Elemanlarının Örgütsel Bağlılığına Etkisi ... 141 Dr. Arzu GÜRDOĞAN, Doç. Dr. Şenol ÇAVUŞ

Yiyecek İçecek İşletmelerinde Gıda Güvenliği: Adana ve Mersin İllerinde Faaliyet

Gösteren Restoran İşletmelerine Yönelik Bir Araştırma ve Sonuçları ... 154 Oya YILDIRIM, Derya KAYA, Doç. Dr. Kemal BİRDİR

Turizm İşletmelerinde Duyguların Yönetimi Sorunu... 169 Dr. Erol DURAN, Doç. Dr. Murat GÜMÜŞ

Sürdürülebilir Turistik Ürün Olarak Türkmen Kültürü: Çanakkale Örneği... 180 Dr. Erol DURAN

Liderlik Davranışları ve İş Tatmini Arasındaki İlişki: Marmaris’de Faaliyet

Gösteren Beş Yıldızlı Otel İşletmelerinde Uygulama... 193 Öğr. Gör. Taner DALGIN, Yrd. Doç. Dr. Cafer TOPALOĞLU

Troia Tarihi Milli Parkı’ndaki Turizm Potansiyelinin Swot Analizi ile

Değerlendirilmesi ... 203 Zühal İNAYET, Yrd. Doç. Dr. Cengiz AKBULAK

Personel Güçlendiremenin Tükenmişlik Sendromu Üzerine Etkileri:

Seyahat Acentalarında Bir Araştırma... 214 Zeynep ASLAN, Doç. Dr. Orhan BATMAN

Destinasyon Kalitesi: Ab Vatandaşı İkinci Konut Sakinleri Alanya Örneği ... 226 Prof. Dr. Kurban ÜNLÜÖNEN, Dr. Hürriyet ÇİMEN

Turizmin Türkiye Ekonomisindeki Yeri... 239 Öğr.Gör. Diler DEMİRTAŞ

Küresel Ekonomik Krizin Türk Turizm Sektörüne Etkileri... 250 Yrd. Doç. Dr. Aziz BOSTAN, Öğr. Gör. Dr. Serap ÜRÜT KELLECİ,

Öğr. Gör. Nurcan SÜKLÜM

Yiyecek İçecek İşletme Yöneticilerinin Liderlik Tiplerine Bakış Açılarının

Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma... 262 Doç. Dr. Mehmet SARIIŞIK, Osman TAŞAR, Aydın ÜNAL

Üniversite Öğrencilerinin Staj Sırasında Yaşadıkları Sorunlar ve Stajdan Sonra

Mesleğe Bakış Açılarını Ölçmeye Yönelik Görgül Bir Araştırma ... 275 Öğr. Gör. Dr. Mehmet KAŞLI, Yrd. Doç. Dr. M.Oğuzhan İLBAN, Nurten AYDEMİR

Konaklama Sektöründe Duygusal Emek Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma ... 290 Yrd. Doç. Dr. Umut AVCI, Yrd. Doç. Dr. Burhan KILIÇ

(5)

İÇİNDEKİLER v Reklam Ne Söyler, Tüketici Ne Anlar? ... 302 Arş. Gör. Dr. Yasin BİLİM, Prof.Dr. Atila YÜKSEL, Öğr. Gör. Mebrure BOYDEMİR BİLİM Turizm Eğitimi Alan Öğrencilerin Eğitim Memnuniyetlerinin ve Geleceğe

Yönelik Bakış Açılarının Belirlemesine Yönelik Bir Araştırma ... 312 Arş.Gör. Furkan BALTACI, Arş.Gör. Engin ÜNGÜREN

Turizm Olgusunda Yerel Gündem 21 Uygulamaları Üzerine Bir Araştırma... 324 Prof. Dr. Yüksel ÖZTÜRK, Öğr. Gör. Nurettin AYAZ

Fast-Food Yiyecek-İçecek İşletmeleri ile Slow-Food Yiyecek-İçecek İşletmeleri Arasındaki Tedarikçi Seçim Kriterleri Kullanım Eğilimleri Açısından Benzerliklerinin ve Farklılıklarının Araştırılması (İzmir Yöresinde Bir Araştırma)... 334 Prof. Dr. Cevdet AVCIKURT, Arş. Gör. Mehmet SARIOĞLAN, Beril ÇAYLI, Uğur SAYLAN Turizm ve Göç İlişkisi: 1998-2007 Türkiye Örneği... 345 Yrd. Doç. Dr. Sabriye ÇELİK UĞUZ

Turizm Alanında Eğitim Gören Öğrencilerin Kariyer Hedefleri:

Ön Lisans Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma ... 351 Öğr. Gör. Güney ÇETİN GÜRKAN, Yrd. Doç. Dr. Dilek DÖNMEZ,

Prof. Dr. Derman KÜÇÜKALTAN

Turizmde Tüketici Şikayetleri ve Yerli Turistlerin İnternet Ortamındaki

Şikayetlerinin Satınalma Kararlarına Etkileri... 364 Yrd.Doç.Dr. Şimal AYMANKUY

Algılanan Örgütsel Adalet ve Örgütsel Sinizm İlişkisi:

Ankara’daki 4 ve 5 Yıldızlı Otel İşletmeleri Üzerine Bir Araştırma ... 379 Yrd. Doç. Dr. Mehmet ALTINÖZ, Öğr. Gör. Serdar ÇÖP, Öğr. Gör. Ferda KERVANCI Otel İşletmeleri Tedarikçilerle İlişkilerini Hangi Faktörleri Dikkate

Alarak Geliştiriyorlar?... 398 Doç. Dr. M. Selami YILDIZ, Öğr. Gör. Yunus Emre TAŞGİT, Caner GÜÇLÜ

Otel Yöneticilerinin Bilgi Yönetimi Hakkındaki Algılarının Demografik Değişkenler Açısından İncelenmesi: Antalya’daki Beş Yıldızlı Otellerde Bir Araştırma... 407 Prof. Dr. Bahar TANER, Öğr. Gör. İbrahim Alpay YILMAZ

Konaklama İşletmelerinde Kurumsal İtibar Yönetimi Ve Ölçek Geliştirilmesi:

Ankara’da Otel İşletmeleri Üzerine Uygulama ... 418 Prof. Dr. Yüksel ÖZTÜRK, Öğr. Gör. Serdar ÇÖP, Öğr. Gör. Selen YILMAZ

Akçakoca’ Daki Kamp Ve Karavan Turizminin İncelenmesine Yönelik

Nitel Bir Araştırma: Tezel Camping Örneği ... 437 Ayşegül IŞIK, Yrd. Doç. Dr. İzzet KILINÇ

Global Ekonomik Krizin Konaklama İşletmelerinin Finansman Kararlarına Etkileri:

İstanbul İli Alan Araştırması ... 445 Yrd. Doç. Dr. Burhanettin ZENGİN, Araş. Gör. Lütfi Mustafa ŞEN, Osman TAŞAR

(6)

vi

Turizm İşletmelerinin Finansman Tekniklerini Kullanımı:

İzmir İli ve İlçelerinde Bir Uygulama ... 459 Yrd. Doç. Dr. Mehmet Akif ÖNCÜ, Arş. Gör. İstemi ÇÖMLEKÇİ,

Arş. Gör. Muammer MESCİ, Erhan COŞKUN

Stratejik Vizyon Bağlamında Beş Yıldızlı Otellerin Vizyon İfadelerinin

Değerlendirilmesi ... 478 Yrd. Doç.Dr. İzzet KILINÇ, Araş. Gör. Süleyman AĞRAŞ, Emrah ÖZTÜRK

Liderlik Tarzları İle Liderlerin Rekabet ve Değişim Yönlü Stratejik Tercihleri

Arasındaki İlişki: İstanbul’daki 4 ve 5 Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Araştırma ... 490 Yrd. Doç. Dr. Arif GÜNGÖR, Öğr. Gör. Yunus Emre TAŞGİT, Sedat ÇELİK

Turistleri Etkinliklere Yönelten Motivasyonlar: İzmir İli Yerel Yönetimler

Üzerine Bir Araştırma... 505 Arş. Gör. Ayşe ÇELİK, Uzm. Zeynep GÖÇMEN

Otel İşletmelerine İlişkin Sosyal Ağlardaki Kullanıcı Yorumlarının

Değerlendirilmesi ... 517 Yrd. Doç. Dr. Ali YAYLI, Öğr. Gör. Murat BAYRAM

2009 Küresel Ekonomik Krizinin Türkiye Otelcilik Sektörüne Etkileri:

İstanbul İli Alan Araştırması ... 528 Arş. Gör. Didar SARI, Prof. Dr. Muhsin HALİS

Turizm İşletmelerinde HACCP Uygulamaları: Marmara ve Ege Bölgesi Örneği ... 542 Hasibe YAZIT, Derya DEMİRDELEN

Turizm Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ve Turizm İşletmelerinin Bu STK’na

Bakışı Üzerine Bir Araştırma: Fethiye Örneği... 554 Okut. Cengiz GÖK, Yrd.Doç.Dr. Yaşar SARI

İşgörenler Açısından Psikolojik Sözleşme İhlalleri ve Örgütsel Bağlılık Üzerine

Etkisi: Dört ve Beş Yıldızlı Otel İşletmeleri Örneği ... 564 Ceyda Melek CESEROĞLU, Yrd. Doç. Dr. Şule AYDIN TÜKELTÜRK,

Öğr. Gör. Bahattin HAMARAT

Algılanan Adalette Örgütsel Sessizlik Davranışının Kariyer Beklentisine Etkisi... 577 Yrd. Doç. Dr. Mahmut DEMİR

Tatil Satınalma Sürecinde İçsel Bilginin Alternatiflerin Değerlendirilmesine Etkisi... 590 Dr. Şirvan Şen DEMİR

Turistlere Yönelik Suçlar: Antalya’ya Gelen Turistler Üzerinde Bir Araştırma... 602 Prof. Dr. Cevdet AVCIKURT, Araş. Gör. Bayram ŞAHİN, Araş. Gör. Seda ŞAHİN

Bir Destinasyon Olarak İzmir’de Turizm Sorunları ve Çözüm Önerileri:

Otel Yöneticileri Tarafından Bir Değerlendirme ... 620 Yrd. Doç. Dr. Oktay EMİR, Arş. Gör. Esra GÜL YILMAZ

(7)

İÇİNDEKİLER vii İstanbul’da Faaliyet Gösteren Seyahat Acentalarının Otel İşletmeleriyle

Karşılaştıkları Pazarlama Etiği İle İlgili Sorunlar Üzerine Bir Araştırma... 634 Prof. Dr. Celil ÇAKICI, Doç. Dr. İsmail KIZILIRMAK

Turizmin Sosyo-Ekonomik-Çevresel Etkileri Ve Yerel Halkın Tutumu Arasındaki

İlişki: Akçakoca Örneği... 650 Öğr. Gör. Züleyhan BARAN, Öğr. Gör. Yunus Emre TAŞGİT

Sürdürülebilir Turizm Yaklaşımı İçinde İstanbul’daki 5 Yıldızlı Çok Uluslu

Konaklama İşletmelerinin Çevre Duyarlılığının Değerlendirilmesi ... 664 Prof. Dr. Mithat Zeki DİNÇER, Araş. Gör. Sezgi GEDİK

Turizm Öğrencilerinin Bakış Açısıyla Akademisyen İmajı... 684 Yrd. Doç. Dr. Ülker ÇOLAKOĞLU, Arş. Gör. Hakan ATAY,

Hatice YILDIRIM, Şerife YAZGAN

CBS Tabanlı Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri... 696 Yrd. Doç. Dr. Derya ÖZTÜRK, Öğr. Gör. Erdem E. MARAŞ,

Yrd. Doç. Dr. Aziz ŞİŞMAN, Yrd. Doç. Dr. Yasemin ŞİŞMAN

Antalya’ya Tatile Gelen Türk, Alman ve Rus Ailelerin Tatil Kararlarında

Aile Üyelerinin Rolü Üzerine Bir Araştırma ... 708 Prof. Dr. Celil ÇAKICI, Öğr. Gör. Vedat İYİTOĞLU

Mersin Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Öğrencileri

Gözüyle Turizm Sektörü İşgücü Sorunları Üzerine Bir Araştırma... 720 Prof. Dr. Celil ÇAKICI, Yrd. Doç. Dr. Kamil UNUR, Araş. Gör. Beril DÖNMEZ

Turizmin Çevresel Etkileri Konusunda Yerel Halkın Tutumları Kuşadası Örneği ... 733 Neslihan DAL, Sultan BAYSAN

Gönül Ne Kahve İster Ne Kahvehane, Gönül Hoşluk İster Kahve Bahane:

Olgun Turistlerin Algı Yapılandırışları Üzerine Keşifsel Bir Çalışma... 743 Yrd. Doç. Dr. Göknil Nur KOÇAK

10.Ulusal Turizm Kongresi’ninöğrenci Algıları Üzerine Etkileri ... 756 Yrd. Doç. Dr. Kamil UNUR, Öğr. Gör. Alper DURAN, Öğr Gör. Erdinç BALLI

Otel İşletmelerinde Yöneticilerin Liderlik Tarzı Üzerine Bir Araştırma... 770 Doç.Dr. Asım SALDAMLI, Doç.Dr. Ünal H. ÖZDEN

Otel İşletmelerinde Pazarlama Aracı Olarak Veri Madenciliğinin Kullanımı ... 784 Yrd.Doç.Dr.Gülnur KARAKAŞ TANDOĞAN, Yrd.Doç.Dr.Dilek TETİK

Replerin Hoşgeldiniz Toplantılarındaki Satış Performansının Bireysel Özellikler

Açısından Kuşadası’na Gelen Turistler Tarafından Değerlendirilmesi... 794 Yrd. Doç. Dr. Osman Eralp ÇOLAKOĞLU, Arş. Gör. Ergün EFENDİ

WELLNESS&SPA Yöneticileri Profili Ve Eğitim Programları Değerlendirmesi ... 803 Gülseren ÇETİN, Yrd. Doç. Dr. Osman E. ÇOLAKOĞLU

(8)

viii

Turizm İşletmelerinde İnovasyon: İstanbul'daki 5 Yıldızlı Konaklama

İşletmelerinde Bir Araştırma... 817 Yrd. Doç. Dr. Ömer L. MET, Öğr. Gör. Ahmet VATAN

Kuşadası ve Didim’deki A Grubu Seyahat Acentalarında Çalışan İşgörenleri

Etik Dışı Davranışa Yönelten Faktörler... 835 Yrd. Doç. Dr. Zehra EGE, Betül AKYOL

Türkiye’de İkinci Konut Kavramı ve Ayvalık’ta İkinci Konutlar Üzerinde Yapılan

Araştırma Işığında Bir Pazarlama Model Önerisi ... 847 Yrd.Doç.Dr.Ayhan GÖKENİZ, Yrd.Doç.Dr.Yakup DİNÇ, Öğr.Gör.Hayri TAŞKIR

Uluslararası Ticaret ve Dış Turizm İlişkisi... 873 Yrd. Doç. Dr. Sabriye ÇELİK UĞUZ, Yrd. Doç. Dr. Ferhat TOPBAŞ,

Yrd. Doç. Dr. İsmet KAYA

Nevşehir İlinde Bulunan Seyahat Acentalarının TÜRSAB’tan Memnuniyet ve

Beklentilerini Belirlemeye Yönelik Bir Alan Araştırması ... 879 Okutman Nihat ÇEŞMECİ, Doç. Dr. Kemal BİRDİR

Taraklı’nın Turizm Potansiyeli Nasıl Geliştirilebilir? (Poster Bildiri)... 890 Öğr. Gör. Serkan ŞENGÜL, Yrd. Doç. Dr. Oğuz TÜRKAY

(9)

ULUSLARARASI TİCARET VE DIŞ TURİZM İLİŞKİSİ

Yrd. Doç. Dr. Sabriye ÇELİK UĞUZ¹ Yrd. Doç. Dr. Ferhat TOPBAŞ²

Yrd. Doç. Dr. İsmet KAYA³ ÖZET

Artan küreselleşmeyle birlikte uluslararası ticaret ve turizm faaliyetlerinde hızlı bir gelişme yaşanmaktadır. Yaygın kuramsal açıklamalar uluslararası ticari ve turistik faaliyetler arasında güçlü bir ilişki olduğunu iddia etmektedir. Bu çalışmada Türki- ye’nin 12 Avrupa ülkesi ile olan turistik ve ticari faaliyetleri panel nedensellik analizi ile incelenmiştir. Çalışma bulgularına göre söz konusu ülkelerden ülkemize gelen turist sayıları ile o ülkeler ile yapılan ticari faaliyetler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir nedensellik ilişkisi mevcuttur.

Anahtar Sözcükler: Uluslararası Ticaret, Dış turizm, Nedensellik 1. Giriş

Dünya genelinde hizmetler sektörü her geçen gün gelişmektedir. Buna paralel olarak, bir hizmet sektörü olan turizm de gelişmekte ve önem kazanmaktadır. Turizmin yarat- tığı ekonomik, sosyal, kültürel ve politik etkiler, özellikle uluslararası ekonomik ve politik ilişkilerden oynadığı rol giderek önem kazanmaktadır. Bu durum dış turizm hareketinden büyük pay alan gelişmiş ülkelerde olduğu gibi gelişmekte olan ülkelerde de turizme verilen önemi artırmaktadır.

Turizm sektörü, dünya GSMH’sının %11’ini oluşturmakta ve dünya istihdamının

%8’ini (200 milyondan fazla kişi) sağlamaktadır. Son 30 yılda sektörün bu hızlı gelişi- mine paralel olarak, 8,5 milyondan fazla kişiye yeni iş ve istihdam alanı yaratmıştır.

2010 yılı sonlarına ilişkin tahmine göre de dünya GSMH’sının %12’sini ve toplam istihdamın %9’unu oluşturacağı öngörülmektedir (Bahar ve Baldemir, 2008;99).

Turizmin, yatırımları ve iş hacmini geliştiren, gelir yaratan, dövüz sağlayan, yeni istihdam alanları açan, sosyal ve kültürel hayatı etkileyen, siyasal bakımdan da önemli toplumsal fonksiyonların gerçekleştirilmesini kolaylaştıran bir nitelik kazanması, ülke- lerin bu ekonomik olay üzerine yoğunlaşmasına neden olmuştur. Özellikle gelişmekte olan ülkeler, ekonomik sorunlarını ve darboğazlarını aşmak için turizmin ekonomiye olan olumlu etkilerinden faydalanmakta ve turizme daha çok önem vermektedirler (Emekli, 2005;102-103).

Turizmin tarihsel gelişiminde Avrupa ve AB ülkelerinin merkez oluşturduğu, yani Avrupa ülkelerinin dış turizm hareketlerine en fazla katılan, en fazla turist çeken ülke- ler olduğu görülmektedir. Son yıllarda ise özellikle AB ülkelerinin dünya turizminin gelişiminde etkili rol oynayan ve dünya turizmini yönlendiren bir yapıya sahip olduğu bilinmektedir. Dünyada önde gelen 40 turizm ülkesinin 12 tanesi AB üyesidir: İspanya,

1 Balıkesir Üniversitesi Burhaniye Uygulamalı Bilimleri Yüksekokulu.

2 Balıkesir Üniversitesi Burhaniye Uygulamalı Bilimleri Yüksekokulu 3 Balıkesir Üniversitesi Burhaniye Meslek Yüksekokulu

(10)

874

İtalya, Yunanistan, Fransa ve Portekiz’de deniz-kum-güneş turizmi ağırlıklı kitle turizmi, orta Avrupa ülkelerinde kış turizmi ve termal turizm, batı Avrupa’nın büyük kentlerinde moda, kongre, iş ve festival gibi etkinlikleri içine alan kültürel turizm ön plana çıkmaktadır (TÜRSAB, 1999).

Türkiye’yi ziyaret eden turistlerin çoğunun Avrupa ülkelerinden gelmesi ve Türki- ye’nin dünya turizm pazarında Avrupa ülkeleriyle rekabet içinde olması nedeniyle Avrupa ülkelerinin ve/veya AB’nin turizm politikası Türkiye’yi yakından ilgilendir- mektedir. Avrupa ülkelerinde turistik hizmet kalitesinin artması ve turizm faaliyetleri- nin çeşitlenmesi ile hızla gelişen uluslararası turizm hareketleri, Türkiye'deki turizm sektörünü geliştirecek ve Türkiye'ye yönelik turizm talebini artıracaktır (Emekli, 2005;101).

Turizmin son derece önemli hale gelmesi dünyada yoğun bir rekabet ortamının oluşma- sına neden olmuştur. Ülkeler sahip oldukları imaj ile turizm sektörlerini canlı tutabil- mekte aynı zamanda uluslararası iktisadi faaliyetlerinde lehlerine bir durum kazanabil- mektedirler.

Küreselleşme, ülkeler arasındaki ekonomik ve siyasi sınır ve formaliteleri ortadan kal- dırırken, turizm de kültürel sınırları ortadan kaldırmaktadır. Bu nedenle, küreselleşme- nin son 40-50 yıllık dönemde hız kazanması ile uluslar arası seyahate çıkan kişi sayısı- nın yüz milyonlarla ifade edildiği dönemlerin 20. yüzyılın son çeyreğine rastlamasının tesadüf olmadığını söylemek mümkündür. 1950 yılında 25,3 milyon kişi olan dünya turist sayısı, 2003 yılına gelindiğinde %2631 oranında artarak 691 milyon kişiye ulaş- mıştır. (Bahar ve Baldemir, 2008;99).

Turizm sektöründe yaşanan bu gelişmelerin bir benzeri de uluslar arası ticarette göz- lenmektedir. Ülkeler uluslararası ticari faaliyetlerini artırdıkça, ekonomik açıdan dış dünyaya daha açık hale gelmekte ve bu da sonuç olarak uluslararası turizm hareketlerinin artmasını sağlamaktadır. Kısacası, uluslararası turizm hareketlerinin gelişmesi, ekonominin doğal yapısı içinde uluslararası ticareti de artırmaktadır. Diğer taraftan iki ülke arasındaki ticari hareketlilik kültürel yakınlaşmanın artmasını sağlamakta ve beraberinde iki ülke arasındaki turizm faaliyetlerini de artırmaktadır.

Ödemeler bilançocu içerisinde uluslar arası hizmetler kalemi içerisinde yer alan dış turizm faaliyetleri, makroekonomik denge açısından büyük öneme sahiptir. Yabancı turistlerin varış noktasında yaptığı harcamalar, varış noktasındaki ülke için ihracat etkisi yaparken, ülke vatandaşlarının yurtdışında yaptığı harcamalar ithalat etkisi ya- ratmaktadır. Bu açıklamalardan da anlaşıldığı üzere uluslararası ticaret ve turizm ara- sında iki yönlü bir nedensellik ilişkisi beklenmektedir.

Bu konudaki ampirik çalışmaları incelediğimizde; Kulendran ve Wilson (2000), çalış- malarında Avustralya’nın, ABD, İngiltere, Japonya ve Yeni Zelanda ile olan ticaret ve turizm ilişkilerini zaman serileri analizi ile ele almış ve hem eşbütünleşme hem de nedensellik analizi bulgularına göre uluslar arası seyahatler ve uluslar arası ticaret ara- sında istatistiksel olarak anlamlı ilişkiler tespit etmişlerdir.

(11)

ULUSLARARASI TİCARET VE DIŞ TURİZM İLİŞKİSİ 875 Khan ve diğerleri (2005), çalışmalarında, Singapur’un, ABD, İngiltere, Japonya ve Avustralya ile olan turizm ve ticaret faaliyetleri arasındaki ilişkiyi Granger nedensellik analizi ile incelemiş ve iş seyahatleri ile ithalat arasında güçlü bir nedensellik ilişkisi tespit ederken aynı ilişkinin ihracat için geçerli olmadığını belirtmişlerdir.

Bahar ve Baldemir (2008), çalışmalarında söz konusu etkiyi Türkiye açısından 1980- 2005 dönemini kapsayan veriler yardımıyla nedensellik analizi ile test etmişler ve istatistiksel olarak anlamlı nedensellik ilişkisi tespit etmişlerdir. Ancak, 25 yıllık bir zaman dilimini kapsaması nedeniyle zaman serileri analizleri için güvenilir bir gözlem büyük- lüğüne sahip olmaması çalışma sonuçlarının tartışılır olmasına sebep olmaktadır.

Çalışmamızda bu sorunu ortadan kaldırmak ve güvenilir bir veri seti oluşturabilmek için panel veri yöntemine gidilmiştir. Böylece 348 gözlemden oluşan ve ekonometrik olarak daha sağlıklı veriler temin edilmiştir.

2. Veri Seti ve Yöntem

Çalışmada, Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK), Dış Ticaret ve Turizm veri tabanların- dan derlenen ve 12 Avrupa ülkesine (Almanya, Avusturya, Belçika, Danimarka, Fran- sa, Hollanda, İngiltere, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, Yunanistan) ait 2003-2010 yılla- rını kapsayan 3’er aylık panel veri seti kullanılmıştır. İhracat ve ithalat toplamından oluşan dış ticaret hacmi (dolar) ve söz konusu ülkelerden Türkiye’ye gelen turist sayı- ları veri setini oluşturan temel değişkenlerdir.

Verilerin durağanlığı Im-Peseran-Shin (2003) panel durağanlık testi ile incelenmiştir.

Verilerin durağanlık testi sonuçları Tablo 1’de görülmektedir. Bilindiği üzere bir zaman serisinin deterministik ya da stokastik özelliklerinin incelenerek dikkate alınması önemlidir. Deterministik özellikler, sabit, trend ve mevsimselliğin varlığını ortaya koyarken, stokastik özellik, değişkenin durağanlığı ile ilgilidir. Çalışmada kullanılan serilerin durağanlığı yukarıda bahsedildiği biçimde incelenmiştir. Ancak verilerin 3’er aylık olması değişkenlere ait zaman serilerinin mevsimsel etkiler barındırması ihtimali- ni güçlendirmektedir. Literatürde genel kabul görmüş bir panel mevsimsellik testi ol- mayışı sebebiyle, serilerdeki mevsimsel etkiler kukla değişken yöntemi ile arındırılmış- tır. Yani, nedensellik sınamalarının yapıldığı denklemlere mevsim kuklaları da ilave edilerek seriler mevsimsel etkilerden arındırılmıştır.

3. Bulgular

Çalışmada öncelikle serilerin durağanlığı incelenmiş olup, Im-Peseran-Shin (2003) yöntemi ile yapılan panel birim kök sınamasına ilişkin bulgular Tablo 1’de özetlenmiştir.

Levin-Lin-Chu testinin genişletilmiş bir biçimi olan Im-Pesaran-Shin testinde öncelikle (1) no’lu model tahmin edilmektedir. Ardından Model tahmin edildikten sonra β katsa- yısı ele alınır ve her bir i için 2 no’lu hipotezler sınanır.

(12)

876

(1)

(2)

Bu şekilde H0 hipoteziyle paneldeki hiçbir serinin durağan olmadığı, H1 hipoteziyle de serilerin bir kısmının durağan olduğu varsayılmış olur. IPS testinin bir diğer farkı da kullanılan test istatistiğinin hesaplanışındadır. Test istatistiği olarak standart normal dağılımlı t değerleri yerine

t

istatistiği kullanılmaktadır.

t

istatistiği ise her bir grup için hesaplanan t değerlerinin aritmetik ortalamasının alınmasıyla elde edilmektedir.

Tablodan da görüleceği üzere hem toplam dış ticaret hem de toplam turist sayıları de- ğişkenleri seviyesinde durağandır.

Tablo 1: Im-Peseran-Shin Birim Kök Testi Sonuçları Değişken Dışsal Değiş-

ken Im, Pesaran and Shin

W-stat Anlamlılık

Düzeyi

Toplam Dış Ticaret Sabit Etki -2.02602 0.0214

Toplam Turist Sayısı Sabit Etki -2.86593 0.0021

Değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisinin araştırılmasında “Granger Nedensellik Analizi”nin panel verilere uyarlanmış biçimi kullanılacaktır (Coondoo-Soumyananda, 2002; Basu ve diğerleri, 2003). Granger nedensellik analizi, aşağıdaki modellerde (Model 3-4) hata terimlerinden önce yer alan bağımsız değişkenin gecikmeli değerleri- nin katsayılarının grup halince sıfıra eşit olup olmadığı test edilerek yapılır.

(3) (4)

Durağanlık sınamasının ardından, yukarıda verilen 3 ve 4 no’lu denklemler yardımıyla değişkenler arası nedensellik ilişkileri incelenmiştir. Optimal gecikme uzunluğunun tespitinde ise SIC (Schwartz) bilgi kriteri kullanılmıştır. 4 gecikmeye kadar yapılan ve mevsim kuklalarını da içeren nedensellik sonuçları Tablo 2’de özetlenmiştir. Buna göre, yapılan kuramsal açıklamalar paralelinde bulgular elde edilmiş olup, dış ticaret ve turizm arasında karşılıklı bir nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Literatürde yaygın kanaate göre, söz konusu etki en fazla turizmin dış ticaretin bir nedeni olduğu

1

it i i t i it it

y α δ t θ β y

₋

ε

Δ = + + + +

0

1 1

: 0 ,

: 0 , 1 , 2 , . . .

i i

i

H

H i N

β β

= ∀

< =

1 1

0, 1, 2,...

i

i N N N

β = = + +

1 2

1 1 2 2 3 3

1 1

p p

it iL it L iL it L it

L L

Y α Y

₋

β X

₋

λ d λ d λ d ε

= =

= ∑ + ∑ + + + +

3 4

1 1 2 2 3 3

1 1

p p

it iL it L iL it L it

L L

X λ X

₋

δ Y

₋

λ d λ d λ d ν

= =

= ∑ + ∑ + + + +

(13)

ULUSLARARASI TİCARET VE DIŞ TURİZM İLİŞKİSİ 877 biçimindedir. Tüm gecikme uzunluklarında turizmden dış ticarete istatistiksel olarak anlamlı bir nedensellik tespit edilirken, dış ticaretten turizme yönlü bir nedensel ilişki- nin 1. ve 2. gecikme uzunluklarında istatistiksel olarak anlamlı, 3. ve 4. gecikme uzun- luklarında ise istatistiksel olarak anlamsız olduğu görülmüştür.

Tablo 2: Granger Nedenselik Analizi Sonuçları Göz-

lem Gecikme

Uzunluğu F İstatistiği Anlamlılık düzeyi TURİZM DIŞ

TİCARET 3.853649 0.0505

DIŞ TİCARET TURİZM

336 1

11.79074 0.0007 TURİZM DIŞ

TİCARET 5.656107 0.0039

324 2

5.498705 0.0045 TURİZM DIŞ

TİCARET 7.030186 0.0001

312 3

1.131389 0.3365 TURİZM DIŞ

TİCARET 4.954095 0.0007

300 4

1.833881 0.1223 4. Sonuç

20. yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren küresel politik ve ekonomik gelişmeler farklı ulusların siyasi, kültürel ve ticari ilişkilerini derinden etkilemiştir. Farklı kültürler ara- sındaki yakınlaşma hem turistik faaliyetlerin hem de ticari ilişkilerin gelişimini de beraberinde getirmiştir. Bu gelişmelerin uluslar arası ticarette veya dış turizmde olumlu gelişmelerle sonuçlanacağına ilişkin bir tartışma yoktur, bu tür etki beklenen bir sonuç- tur. Burada asıl merak konusu, gelişen uluslararası ticaretin, ulusların birbirleri ile olan ve iktisadi olmayan (turizm gibi) faaliyetlerini de etkilemekte midir? Ya da turizm faaliyetleri ile farklı kültürler arasında ortaya çıkan yakınlaşma ve/veya entegrasyon beraberinde dış ticaret gibi bir ekonomik faaliyete de neden olmakta mıdır? Yaygın literatür, dış ticaret ve dış turizm arasında bir etkileşim olduğu yönündedir. Bu çalış- mada da bahsi geçen bu etkileşimin Türkiye örneği altında ampirik olarak test edilmesi amaçlanmıştır.

Yapılan nedensellik analizi sonuçlarına göre, dış turizm, dış ticarette meydana gelen değişimlerin istatistiksel olarak anlamlı bir açıklayıcısıdır. Yani iki ülke arasında meydana gelen turizm faaliyetleri, beraberinde iki ülke arasındaki ticarette de gelişmelere neden olmaktadır. Benzer şekilde, iki ülke arasındaki ticari faaliyetler beraberinde söz konusu ülkeler arasında turizm faaliyetlerinde de gelişime neden olmaktadır.

(14)

878

Bilindiği üzere dış ticaret (ithalat ve ihracat) ödemeler bilançosunun en önemli kalem- leri olarak bilinmekte hatta ödemeler bilançosundan bahsedildiğinde akla ilk ve tek olarak dış ticaret gelmektedir. Ancak, dış turizm faaliyetleri de ödemeler bilançosu içerisinde dış hizmetler kalemi olarak yer almakta ve ülkeye gelen turiste sunulan turizm hizmeti bir hizmet ihracı ve yerleşiklerin yurtdışı ziyaretleri sonucunda satın al- dıkları turistik faaliyetler ise, bir hizmet ithalatı olarak ele alınmaktadır. Dış turizm faaliyetleri bu çerçeveden ele alındığında, cari açık konusunda ciddi sıkıntılar yaşayan hatta döviz politikalarını yaz döneminde yurtdışı işçi gelişleri ve turizm gelirlerine bağlı yürüten ülkemiz açısından önemi daha iyi anlaşılmaktadır.

Çalışma bulgularının da gösterdiği üzere turizm gelirlerini artırmaya yönelik politikalar beraberinde hizmet ihracatında artışa neden olacağı gibi dış ticareti de artırıcı etkiler yaratarak ödemeler bilançosu veya makro ekonomik dengeler açısından olumlu sonuç- lar meydana getirecektir. Yani, turizm gelirlerini artırmak yönlü bir politika hem doğ- rudan bir gelir artışı yaratacak hem de dış ticarette neden olacağı dolaylı etki ile de ilave bir gelir artışı yaratacaktır.

KAYNAKÇA

BAHAR, O., BALDEMİR, E. (2008) : “Uluslararası Ticaret ve Uluslararası Turizm Arasındaki Nedensellik İlişkisi: Türkiye Örneği”, DEÜ, Sosyal Bilimler Ens- titüsü Dergisi, Cilt:10, Sayı:4, 97-111.

BASU, P., CHAKRABORTY, C., REAGLE, D. (2003) : “Liberalization, FDI and Growth in Developing Cauntries: A Panel Cointegration Approach”, Economic Inquiry, 41, 3, 510-516.

COONDOO , D., SOUMYANANDA D. (2002) : “Causality Between Income and Emission. A Country Group-Specific Econometric Analysis”, Ecological Economics, 40, 351-367.

EMEKLİ, G. (2005) : “Avrupa Birliğinde Turizm Politikaları ve Türkiye’de Kültürel Turizm”, Ege Coğrafya Dergisi, Sayı:14, 99-107.

IM, K. S., PESARAN, M. H., SHIN, Y. (2003) : “Testing for Unit Roots in Heterogeneous Panels” Journal of Econometrics, Vol. 115 (1), 53-74.

KHAN, H., TOH, R.S., CHUA, L. (2005) : Tourism and Trade: Cointegration and Granger Causality Tests”, Journal of Travel Research, Vol:44, No:2, 171- 176.

KULENDRAN, N., WILSON, K. (2000) : “Is there a relationship between international trade and international travel?”, Applied Economics, Vol: 32, Issue 8, 1001 – 1009.

TÜRSAB, (1999) : Yeni Bin Yılda Euro, Turizm ve Türkiye, İstanbul.