GENÇ AKADEMİSYENLER BULUŞMASI V
Gelenek ve Modern Arasında
Bilgi ve Toplum
Editör:
M. Hüseyin Mer can
yedttenk
<S> Yedlrenk, 2013 Sertifika no: 17313
Yedirenk, Iz Yayıncılık kuruluşudur
Yedirenk: 22 ILAMos
ISBN: 978·975·355·968·3 Istanbul, 2013
Çatalçeşme Soka~ı No: 27/2 Ca~aloğlu 34110 Istanbul telefon: (212) 5207210
faks: (212) 5115791
kapak: Medine Efe
Basıldı!ı yer: Alemdar Ofset Matbaaalık (Sertffika no: 22953)
Davutpaşa Caddesi Besler Iş Merkezi No: 20/29 Topkapı/Zeytinburnu Istanbul
Türkçeye Tercüme Edilen Siyer
Çalışmalarında Peygambe~Tasavvuru
RAHİLE KIZILKAYA YILMAZ1
Giriş
Dünya tarihinde hayah her açıdan ele alınıp farklı türde eseriere konu edilen yegane şahsiyetin son peygamber Hz. Mu- hammed olduğu, kendisi hakkında telif edilen çalışmaların sa-
yısından anlaşılmaktadır. Toplumda yaşanan gelişmeler sebe- biyle yazann yeni bir siyere ihtiyaç duyması, Hz. Peygamber' i
farklı bir dille anlatmak istemesi veya Hz. Peygamber'in haya-
tının öğrenilmesi, anlaşılması, örnek alınması amacıyla. Türk- çe telif edilen veya yabancı dillerden tercüme edilen kitapla- rın Türkiye'de bir si yer
li
teratürü oluşturduğu söylenebilir. Söz konusu literatürün temel gayesi, sadece bir si yer bilgisi kazan-dırmak olmayıp aynı zamanda toplumda bir peygamber ta- savvuru oluşturmaktır. Zira kitapların yazılış amaçları ve ön plana çıkarttıkları temalar, bireylerin peygamber tasavvuru- nu doğrudan etkilemektedir.
Bu çalışmada farklı peygamber tasavvurlarının sebepleri- ne, İslam düşüncesi ve kültüründeki etkilerine değinilmeyip
yabancı dillerden Türkçeye tercüme edilen si yer çalışmaların- 1 Araşbrma Görevlisi, Marmara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi, Hadis Anabi-
lim Dalı
182 Cdtıttk w Modem Ar.ısmıln Bilgi w Top/ımı
daki peygamber tasavvw-u ve söz konusu kitapların toplumun peygamber algısını şekillendirmedeki etkisi ele alınacakhr.
Si ret kelimesinin çoğul u olan si yer, sözlük te gidiş, adet, in-
sanın dünyada seyrettiği güzergah, yol ah!amlarına gelmek- tedir (İbn Manzur, 389-391). Bu kelime, "Hz. Muhammed'in (s.a.v) hayah ve bunu konu alan kitap ve kendine özgü me- totları olan ilim (Öz, 2008: ll)" anlamını kazanarak terimieş
miş ve İslam terminolojisindeki yerini almışhr. Bundan dola-
yı Hz. Peygamber'in hayahru konu alan çalışmalar biyografi
değil, siyer ve s1ret adını alırlar.
Ülkemizde siyer alanında yayımlanan çalışmaların 1/S'ini ve birden fazla baskı yapan siyer eserlerinin ise yaklaşık l/3'ini başka dillerden -özellikle Arapça, İngilizce ve kısmen de olsa Farsçadan-çeviri kitaplar oluşturmaktadır. İslami tercümele- rm alhn dönemi diye tanımlanan 601ı yıllardan 701i yıllara ge-
çiş dönemindeki kitaplar, siyer literatürünü zenginleştiren ça-
lışmalar olsalar da çeviri eserlerin büyük bir bölümü 1980'den sonra yayımianmış ve 28 Şubat sürecinden sonra bunların sa-
yısında ciddi bir düşüş yaşanmıştır (Demircan, 2010: 14; Yıl
maz, 2011: 7).
Peygamber tasavvuru/algısı, bizzat siyer sahasının önem- li bir sorunu olduğundan bu konuda telif edilen çalışmaların
da en problemli yönünü teşkil etmektedir. Başta Hz. Peygam- ber'in hayah, İslamtop~umuna mesaj vermek isteyen herke- sin kullanmak istediği bir model olduğundan ve farklı mede- niyete, kültüre mensup siyer yazarlarının kitaplarında farldı
Peygamber algıları ortaya koymalarından dolayı, siyer.litera- türünün bir ucunda Hz. Peygamber' i tamamen olağanüstü güç- lere sahip mucizevi diğer uçta ise onu (s.a.v) sadece sebepler çerçevesinde hareket eden tarihi bir şahsiyet olarak sunanlar ~
yer almaktadır.
Tercüme eserlerde Hz. Peygamber'in gerçek mucizesinin
'~rabistan'ın içtimai, ahlaki ve dini yapısını değiştirmek" ol- duğunu söyleyen, Peygamber modelinin bedeviler üzerinde- ki etkisini yüceltmeci bir yaklaşımla ele alan fikirler ortaya ah-·
Tıirkçcye Tcrcı1mc Edilc11 Si yer Çnlışmnlnrmdn Pcygmıı~cr Tnsnvvurıı
lırken bazen de ideolojik yaklaşımlarla yapılmış Peygamber tasvirlerinde Allah RasUlü, "devrimci bir lider" olarak siyasi fikirleri meşrulaştırıcı bir üslupla (Şarkavi, 2004) topluma su-
nulmaktadır.
8 7 6 5 4 3 2 ı
o
ÇEVIRI KITAPLAR
-
tııcr:::nm±i I r - In ] -
1 ..r r
n 1]
~~~~~~iii~~~m~~~~~~~~~~~~~sssg ~N~~NNNNNNNN-NN~~~-~NN~~N~NNNN
Şekil 1: 1923-2010 yılları arasında yabancı dillerden Türkçeye tercüme edilen siyer kitaplarırun yıllara göre dağılımını belirten grafik
(Demircan, 2010: 15).
Modern Orta Doğu Siyer Literatürü
Ülkemizde tercüme si yer literatürünün büyük bir bölümü- nü teşkil etmekle birlikte modern dönemde gelişen selefi tavır
la yakrridan ilişkili olan, genelde İslam dünyasının, özelde ise Arap ~ünyasının bunalımlarını, tarhşmalannı, dilini yansıtan
modern Orta Doğu çalışmalarında daha çok siyerden dersler-
İbretler çıkarma örnekleri yer almaktadır. Salt s1ret çalışmaları özelliğinden uzak, seçmeci bir yaklaşımla ve güncel kaygılarla
Hz. Peygamber'in hayatına yönelen bu kitaplar, modern ha- yatta Müslümanlara bir kılavuz sunmayı aınaçlaınaktadırlar.
Modern Orta Doğu literatürünün başarılı örneklerinin yanı
sıra içinden çıkhkları modernleşen İslamcı kültürün, zilıniyetin,
Gtlıntk ııt Modtnı Arıısında Bilgi ıır Toplum
dilin ve ilginin izlerini buna bağlı olarak bazı problemlerini de beraberinde getiren çalışmalar si yer alanında yer almışhr. "Kay- naklara dönüş" söyleminin (Kavak, 2010: 92-99) ısrarla vurgu-
landığı ve siret verilerinin doğrudan hüküm olarak ele alındığı
kitaplar (Gazali, 2005; Sabık, [t.y.]), başta siyeri popüler kaygı
lar karşısında araçsallaştırmakta daha sonra da modern kavram ve kurumların içinden çıkhkları şartlar göz önünde bulundu- rolmadan bunların bilinçsizce kullanılmalarından kaynaklanan anakronizm tehlikesi, kavram kargaşası ve bulanıklığı gibi ha- talara sebep olmaktadır. Yukarıda zikredilen hataları, özellikle Efendimiz'in (s.a.v) yaşamından bir olayı, hayatının tamamın
dan veya siyere dair bir veriyi bütününden ayırarak o durumu ön plana çıkaran çalışmalarda görmek mümkündür.
Muhammed HüseyinHeykel, Abdurrahman Şarkavi, Ebü'l- Hasan Ali el-Hasenien-Nedvi, Mustafa Sibai, Said Havva, Mu- hammed Gazall, Said Ramazan el-Buti gibi Ortadoğu, Pakistan ve Mısır menŞeli aktivist müelliflerin çalışmaları, Türkiye'de
farklı peygamber tasavvurlarının veya daha çok ''belli yönle- ri ön plana çıkan peygamber algısının" yerleşmesine neden
olmaktadır. Seçmeci bir tavırla ve güncel kaygılarla Hz. Pey-
g?ımber'in hayatını ele alan bu çalışmalar, sireti araçsallaştıra
rak modern çağın Müslümaniarına bir yaşam kılavuzu sunma- yı amaçlamakta ve çağdaş tslam düşüncesinin taşıdığı birçok problemi bünyesinde barındırmaktadır.2
Peygamber'i mistik boyutundan tamamen çıkarıp yalnız
ca yaşam tarzı, dünyaya bakışı ve davranışları ile model ka- bul ederek "mükemmel bir insan" nitelemesiyle dünyevi bir
düzlemde ve onu (s.a.v) tebliğ etmekle yükümlü olduğu ilahi mesajla değil, modern dönemin beklentileriyle ele alan çalış
malar, bu literatür içerisinde ağırlık kazanmışhr. Hz. Peygam-\ ber döneminin daha iyi anlaşılarak hayata tatbikini mümkün
2 Örnek eser için bkz. Sıbal, Mustafa, Peygamberimizin Hayabndan Dersler ve İbretler, çev. Yusuf Yılmaz. Müellif, kitabında önce Hz. Peygamber'in hayah- ru ele almakta daha sonra ise verdiği tarihl bilgilerden çıkarhlacak dersler alt
başlığıyla bazı açıklamalarda bulunulmaktadır ki bu açıkalmalarla daha çok İhvan-ı Müslim!n mensupianna bir davraruş kazandırmayı amaçlamaktadır.
Tı1rkçtyt Ttrcıiıııc Ediltıı Siytr Çnlışııınlarıııdn Ptygnnıbtr Tnsnuvıırıı ı85
kılmaktan çok, vahiy ortamının nasıl anlaşılması gerektiğine ilişkin yüzlerce yıllık birikimden bağımsız kalarak meşrulaşh
rılmak istenen düşüncelerin" siretin araçsallaşhrılması" saye- sinde dile getirilmesi çabası öne çıkmaktadır. Bu tür çalışma
larda Hz. Muhammed'in beşeri özellikleri ele alınırken daha çok karakteri, mizacı, devlet adamlığı, komutanlığı ve dehası
gibi yönleri izah edilmektedir.
Müslüman Orta: Doğu müellifleri, Hz. Peygamber'in beşer!,
sosyal've siyasal kimliğine aşırı vurgular yapmakta hatta kimi zaman bu vurgular onun (s.a.v) beşerüstü özelliğini yok say- maya kadar varmaktadır.3
601ı yıllardan 70'li yıllara geçiş sürecinde özellikle İlıvan-ı
Müsliınin (Müslüman ı,<ardeşler) liderlerinden yapılan tercü- meler, Türkiye'de bir literatür oluşturmakla kalmamış, bir zih- niyet meselesi olarak başta peygamber tasavvuru olmak üzere
halkın dini inancını etkilemiştir. Bu çalışmalar, Hz. Peygam- ber'i bir sosyal-reform·cu olarak tasvir edip onu (s.a.v) üstün özelliklerinden soyutlamışhr.4
Nihayette "kaynaklara dönüş"~ ısrarla vurgulandığı siyer eserlerinin vardığı netice, bütün bir medeniyet biril<imini göz
ardı etmek ve içinde bulunulan durumun kabullerini geçmiş
te aramak olmuştur.
Batı Dillerinden Tercüme Edilen Siyer Çalışmaları
Hz. Peygaml;Jer hakkında konuşmak her insan için mum- kün olsa dahi onun (s.a.v) siyerini yazmak en başta onu (s.a.v)
3 Örnek kitaplar için bkz. Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, Buti, Fıkhu's-si
re, Mustafa Sibai, Hz. Muhammed ve Hayatı, Ali Şeriati, Muhammed Kimdir
i.~imli kitapları, Muhammed Heykel, Hazreti Muhammed Mustafa.
4 Ornek eserler için bkz.Mahmud Akkad, Hz.Muhammed'in Eşsiz Deha ve Şah
siyeti, çev. M. Said Şimşek; İzzet Derveze, Kur'an'a Göre Hz.Muhammed'in Hayatı, çev. Mehmet Yolcu; Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, çev.
Salih Tuğ; Abdurrahman Şarkavi, Özgürlük Peygamberi Hz. Muhammed, çev.
Muhammed Tan; Muhammed Hüseyin Heykel, Hz.Muhammed'in Hayatı,
çev.Vahdettin İnce.
186 Gtltııck tl' Modtnt i\nısıııda Bilgi ll' Toplıını
peygamber olarak mevzu edinme ve bir peygamber olarak
anlatinayı gaye edinmeye matuf olmalıdır. Siyerin mevzusu,
Allah'ın vahiy göndererek insanlara peygamber kıldığı Hz.
Muhammed olduğundan ona (s.a.v) inanmayan bir kişi Onun (s.a.v) siyerini yazamaz; ancak,onun (s.a.v) hayatını, tarihibir
şahsiyetin biyografisini ele alır gibi yazabilir.
Bah dillerinden, özellikle İngilizceden çevirisi yapılan ça-
lışmalar, hiç şüphesiz tercüme siyer literatürünün önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Martin Lings'in Hz. Muhammed'in
Hayatı5 adlı eserinin en önemli temsilcisi sayıldığı Bah dille- rindeki eserler, her zaman Lings kadar başarılı olamamakta;
ancak, yine de bu dillerden siyer kitapları tercüme edilmeye devam etmektedir.
Bah dillerinde kaleme alınan siyer kitaplarının Türkçeye
kazandırılmc;ısının Batı karşısında ezilmişlik, dikbaşlılık, in- san merkezli yaklaşımlar, dinlerin birliği vurgusu, Batı menşeli
ideoloji ve kavramların yaratq.ğı etki ve ilgi gibi pekçok sebe- bi vardır. Bunlar arasında "İslam medeniyeti mensubiyeti"nin sebep olduğu kompleks, en önemli neden olarak zikredilebi- lir. Tasviri yapılan duruma bir Bahlı'nın·ilgisi düzeyinde Hz.
Peygamber'in hayatnun ele alındığı Karen Armstrong'un Hz.
5 Çev. Nazife Şi~man, İst~nbul: İz Yayıncılık,_1991 [6. ~sk. İstanbul: İnsan Ya-
yınları, 1997) [Istanbul: Iz Yayıncılık, 1997} [Istanbul: Iz Yayıncılık, 1998} [An- kara: Akçağ, 2000]'[22. bsk. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001] [23. bsk. İstanbul:
İnsan Yayınları, 2002] [Türkçesi: N azife Şişman. 7. bsk. İstanbul: İz yayıncılık, 2002] [Türkçesi: Nazife Şişman. 24. bsk. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003. 479 s.] [Türkçesi: N azife Şişman. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003. 541 s.] [İstanbul: İz Yayıncılık, 2003] [24. bsk. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004] [Türkçesi: Ali Çavu- şoğlu. ı. bsk. İstanbul: Akçağ, 2904. 456 sJ [Türkçesi: Ali Çavuşoğlu. 1. b~k.
Ankara: Akçağ, 7?2 s.] [38. bsk. Istanbul: Insan Yayınları, 2005] [107. bsk. Is- tanbul: İnsan Yayınları, 2006] [İstanbul: İnsan Yayınları, 2010] Eser, Pakistan devletince her yıl verilen "Siret Ödülü"ne layık görülmüştür. Eserin özgün adı: As Muhammad: his life hassed on the earliest sources. İngiliz asıllı Mü s-\ lüman düşüniir Martin Lings'in çalışması, son dönemlerde alanında yazılmış
en önemli eserlerden birisidir. İlk defa 1983 yılında yayımlanan kitap, Türki- ye'de olduğu gibi bütün dünyada da en çok satan si yer kitapları arasında yer n lmaktadır. Sııde ve ııyrıntılı bir özellikte olan çalışma, N azife Şişman tarafın
dan başarılı bir şekilde Türkçeye tercüme edilmiştir. İçeriği, üslubu ve rahat okunabilmesi nedeniyle övülen kitap mühtedi, araştırmacı, edebiyat uzmanı, şair, sufi olan müellifinin kimliğinden izler taşıdığı için de ilgi görmüştür.
Türkfqe Tırciirııt Ediinı Siytr Ç•lışılllll4mıd4 Ptygnmbtr Tıısaınırı111
Mulıaınmed6 adlı kitabının kapağında bu çalışma ile ilgili The Economist'te yayımlanan "Abartmadan saygılı, bilgiçlik etmeden bilgili ve en önemlisi ralıat okunabilir" şeklindeki değerlendirme
nin yer alması ve sürekli müellifin insafına vurguda bulunul-
ması örnek verilebilir.
20. yüzyıl boyunca Hz. Muhammed (sav) hakkında çok sa- yıda kitap kaleme alınmıştır. Özellikle" tarafsızlığını koruma- ya çalışan" oryantalist çalışmalarda7 her ne kadar daha önce sürekli tekrarlanan hakaretlere daha az yer verilmişse de ge- nellikle temel kanaat muhafaza edilmiştir. Bu kitaplarda Hz.
Peygamber'in siyasi-sosyal yönü ve tarihi gerçek kişiliği göz ardı edilerek, onun "ruhi-ahlaki" kimliğine vurgu yapılmak
ta, ortaya konan başta din daha sonra peygamber tasavvuru- nun, Hz. Peygamber'in siyasal ve toplumsal misyonunu kendi dönemine hasrederek hatta onu (s.a.v) sadece "ahlak sembo- lü" olarak tanıtan görüşler yaygın bir şekilde bu kitaplarda iş
lenmektedir.8
Oryantalistterin Hz. Peygamber hakkındaki görüşleri, aslın
da genelde İslam, özelde ise Kur'an-Sünnet ile ilgili görüşlerinin
esasını oluşturur. Şarkiyatçılar tarafından Hz. Peygamber ile il- gili yapılmış çalışmalar tetkik edildiğinde, onların kitaplarında
Hz. Peygamber'in (s.a.v) psikolojik problemlere sahip bir hasta ve şehvet düşkünü olduğu gibi tamamen art niyetli tanımlama
ların öne çıktığı görülür.9 Oryantalistlerin geneline göre Kur'an-ı
6 Armstrong, Karen, Hz. Muhammed: İslam Peygamberinin Biyografisi, çev.
Selim Yeniçeri. Eserin özgün adı: Muhammad, a biography of the prophet.
Bu çalışma, kısa sürede üç milyon adet sahş rakamına ulaşmışhr.Müellifinin sağduyulu olduğu vurgulanan bu çalışmada dahi Hz. Peygamber, "kendi de- rinliklerinden bilincine kelimeleri çeken bir şair" olarak taruhlmaktadır.
7 Lord John Davenport'un Hazreti Muhammed ve Kur'an-ı Kerim adlı kitabı
(Müellif, kitabında İslam'ın kısa zamanda gerçekleştirdiği büyük dönüşümü tespit ve takdir etmekle beraber Kur'an'a "şiir" diyecek kadar da vahim hata- lara düşmekte).
8 Örnek için bkz. Watt, William Montgomery, Günümüzde İslam ve Hristiyan-
lık, çev. Turan Koç; Watt, William Montgomery, Hazreti Muhammed: Pey- gamber ve Devlet Kurucu, çev. Hayrullah Örs.
9 Bu tür hakaret ve iftiraların, bilgi yanlışlıklarının hatta çarpıtılmaların yer al-
dığı eserler için bkz. Dermenghem, Emile, Hazreti Muhammed'in Hayah,
ı88 Gdmd: ot Modmı Anısııul4 Bagi ot Toplum
Kerlın, Hz. Peygamber'in oluşturduğU bir kitap ve dolayısıyla İs
lam da Hz. Peygamber'in Yahudilik, Hristiyanlık gibi geçmiş din ve kültürlerden istifade ederek oluşturduğu bir dindir. Onlai:, ça- lışmalarında İslam hakkında daha çok "Mohammedanism"10 ifa- desini kullanmaktalar ve bununla İslam dinicin vahye dayanan bir din olmadığını, Müslümanların da "Hz. Peygambere tapan bir topluluk" olduğunu belirtmiş oluyorlar. Şarkiyat geleneğini
temsil eden ve Hz. Peygamber'in vahiyle irtibatının olmadığını,
en fazla bir sosyal reformcu olabileceğini iddia eden yazarların İslam'a yönelik eleştirilerini genelde Hz. Peygamber üzerinden
yapmaları da bu inanÇlarını doğrulamaktadır.
1905 yılında David Samuel Margoliouth'un eserinin11 yayım
lanması, Hz. Peygamber ve onun (s.a.v) risaleti üzerine Şarki
yatçılarca kaleme alınan eseriere zemin teşkil etmiştir. XVIII.
ye XIX. yüzyılda İslam'a, İslam Peygamberi'ne, Müslümanla- ra yönelik ön yargı ve nefreti Bollandalı oryantalist Reinhard Dozy12, Leo Caetani13, Alois Sprenger14 ve Sir W. Muir'in15İs
lam tarihi v~ s!ret konusundaki eserlerinde görmek mümkün.
Bu çalışmalarda ortaya korunaya çalışılan indirgemeci tavır, Ba-
hlı toplulukları korkutarak onlarda olumsuz bir imaj ın yerleş
mesine sebep olmuştur.
Tasviri yapılan bu oryantalistik tutumun XX. yüzyılın ikinci
yarısından sonra kısmen de olsa değiştiğini söylemek mümkün-
(Dermenghem, Kur'fın'a "dar hudutlu" diyor), Maxime Rodinson'ın Hazreti Muhammed (Müellif, vahyin "ilham", Kur'an-ı Kerim'in "şiir" olduğunu id- dia ediyor ve ilk iman edenlerin durumunu "asi gençlik psikolojisi" şeklin
de tanımlıyor), R.V.C. Bodley'in Tanrı Elçisi Hazreti Muhammed adlı kitabı
(Yazar, Hz. Peygamber'in mucizelerinin Kur'an'da yer almamasını bir eksik- lik saymakta, Kur'fın'ı "şairane ilham" diyerek tanımlamakta).
10 Gibb, Sir Harnilton Alexander Roskeen, Mohammedanism: An Histerical Sur- \ vey; Moore, George Foot, History of Religions: Judaism, Christanity, Moham- medanism; Smith, R. Bosworth, Mohammed and Mohammedanism Lectures.
ll Margoliouth, David Samuel, The Relations Between Ar abs and Israelities Pri- or to the Rise of Islam, çev. Suat Ertüzün.
12 Dozy, Reinhart Pieter Anne,İslam tarihi, çev. Abdullah Cevdet.
13 Caetani, Leona, İslam Tarihi, çev. Hüseyin Cahld Yalçın.
14 Sprenger, Aloys, Mohammed und der Koran.
15 Muir, Sir William, The Life of Mohammad.
ı8g
dür. Özellikle siyasi gelişmeler, İslam' ı, Müslümanları Bah'da önemli bir fenomen haline getirmiş ve Bah insanının İslam'a, Kuran'a ve Hz. Peygambere dair bilgilenme isteklerini ortaya
çıkarmışhr. Ancak, bu ilgi sonucu yazılan pek çok eserin oluş
turduğu literatürde dahi Allah RasUlü'nün (s.a. v) peygamber- liğini tasdik ve İslam'ın esaslarının içselleştirilmesi söz konu- su olmamışhr.
Şarkiyatçıların, si yer ilmine yaklaşımlarında Müslümanlar- dan ayrıldıkları en önel)lli nokta hiç şüphesiz metodolojileri- dir. Onlar, Hz. Peygamberi herhangi bir sosyal tarih konusu olarak ele alıp incelerkenMüslüman tarihçiler, ona vahyin kon- trolünde olan bir peygamber olarak yaklaşmışlardır.
B'ah'da daha önce dili ve üslubu çok sert kitaplar kaleme
alındığından son dönemlerde yazılan çalışmalarda yer alan hatalar, çoğu kez müellifin iyi niyetine vurguda bulunularak görmezden gelinmiştir.
Oryantalist çalışmalara dair şu tespitlerde bulunmak da mümkündür:
İslam'ın içinden konuşmamaktan kaynaklanan terminoloji ve tasnif problemleri; İslam tarihinin seküler bakış açısıyla okun-
masından kaynaklanan yanlış tespitler ve subjektif yorumlar;
İslam' ı ve Hz. Muhammed'in hayahnı modem akla uydurma
çabasının sonucunda bazı gerçeklerin gizlenmesi veya çarpı
hlması söz konusu olup önemli bilgi yanlışlıkları mevcuttur.
Cihat, cari ye, çok eşlilik gibi hem B ah' da hem de İslam dün-
yasında çokça tarhşılan kavramlar, söz konusu siyer kitapla-
rının en çok üzerinde durduğu meseleleri oluşturmaktadır.
Bah'da çeşitli ortamlarda çokça ifade edilen önyargılar, te- lif edilen çalışmalarda tekrar üretilmiştir.
Bah dillerinde kaleme alınan siyer çalışmalarında, yazarların
İslam'a dışarıdan bakan kimseler olmalarından kaynaklanan -bilinçli veya bilinçsiz- ifade, terminoloji hataları ve açıklama
lar yer almaktadır. Bazı durumlarda yazarların sadece İslam' ı değil, genel olarak din mefhumunu tamamen hümanist bir
190 Gtloıtk ııt Modtrıı Arıısıııda Bilgi ııt Toplııın
perspektifle insaru merkeze koyarak anlamaya çalışmalarının doğurduğu problemler görülmektedir. Bu problemierin en ha- rizi ve çoğu zaman Müslümanların da içine düştüğü yanlış ise modem aklın kabul etmesi zor görünen bilgilerin -bunların
" sılmati dikkate alınrnaksızın-reddedilmesi, Çarpıhlması veya
göz ardı edilmesidir. Bir başka problem de bazı bilgilerin fark-
lı yorumlanarak çarpıhlması ve saklanmasının neden olduğu fıkhi veya kelarni problemler.
B ah dillerinde telif edilen kitaplar, si yer ilminin temel kay-
naklarından istifade edilmeden kalerne alınmaları nedeniyle
konuları ile ilgili kaynak olma özelliğini haiz değillerdir. Ço-
ğu kez bu çalışmalarda görülen bilgi yanlışlıkları söz konusu
düşünceyi destekler rnahiyettedir.
Dilli hükümler ve bunların Hz. Peygamber' in hayatında te- . cessüm eden örnekleri, evrensel özelliklerinden ziyade her za- man tarihi şartlara ahfta bulunularak izah edilmeye çalışılrnışhr.
Ba~ı araşhrrnacılar, bütün dinlerin esasının bir olduğu ve- ya ortak bir pa yda da buluşturolabileceği düşüncesinin bir ne- ticesi olarak İslam'ın diğer diniere bakışını·kendi görüşleri ile uyumlu halde izah etmeye çahşrnaktadırlar.
Türk okuyucusunun hatırda tutması gereken husus, B ah dil- lerinde yazılmış kitapların Müslümanları değil, Batılıları mu- hatap aldığı; onları İslarn1a ilgili olarak sürekli meşgul eden cihat, çok eşlilik, İslam'da kadının durumu, diğer din rnensup-
larına yaklaşım gibi konular ekseninde kalerne alındığı ve ya-
zarının din anlayışını yansıthğıdır.
Sonuç
Müslüman toplurnların din algısının köşe taşı mahiyetinde- ki Peygamber algısı, tasvir ettiğimiz üzere bir takım dönemsel problemierin siyere intikali nedeniyle çeşitli sıkıntıları içinde barındırmışhr. incelemeye çalışhğırnız literatürde başta Allah
Rasıllü'nün "üsve-i hasene" oluşu, kendisine Kur'an gibi eşsiz
Türk~ Ttrcıilllt Ediilli Siytr Qılışıııılırıırd. Ptygıııııbır Tosmıııuru 191
bir mucize verilişi olmak üzere yirmi üç yıl gibi kısa bir sürede
yaşadığı toplumu din!, içtimai, ahlaki ve siyasi açıdan dönüş
türmesi ve Hz. Peygamber'in üstün vasıflarının anlaşılması, kısaca Kur'an ve sahih hadisiere dayalı "beşer-rasul" peygam- ber tasavvuru ihmal edilmiştir.
Son yıllarda kaleme alınan çalışmalarda Hz. Peygamber'in evrensel mesajına vurgu da bulunulmakta ve özellikle hayatın
da alıkama tealluk eden bazı olaylar göz ardı edilmek suretiy- le Hz. Peygamber, kendi çağının ve mesajının araçlarıyla değil,
modem zamanların beklentileriyle ele alınmışhr.
Toplumdaki değişim veya yazarın algısı sebebiyle kaleme
alınan siyer eserlerinde, özellikle bazı konuların veya fikirle- rin ön plana çıktığı görülür. Siyerin yazilış amacı ve ön plana
çıkarttığı temalar, doğal olarak bireylerin Peygamber tasavvu- runu doğrudan etkilemektedir.
İnsanların Hz. Peygamber'i (s.a.v) ulaşılamaz bir şahsiyet kabul etmelerinde Allah Rasfılü'nü mucize merkezli takdim
anlayışının önemli bir etkisinin olduğunu kabul etmek gere- kir. Ancak, kimi çalışmalarda Hz. Peygamber "beşer" olarak
insanlığa yaklaşhrılırken din! konumundan uzaklaşhrılmak
tadır. Rasfılullah'ın bir beşer olarak anlatılması ve bu yönüne çok fazla vurguda bulunulması, siyer ilminin biyografiye in- dirgenmesi sonucunu doğuracakhr.
· Slret salt bir tarih olmayıp İslam' ı benimseyen Müslümanlar için kendilerine en güzel örnek olan insan Hz. Muhammed'in tarihidir. Rasfılullah'ı doğru bir şekilde tanıyıp anlayabilmek, dininikinci kaynağı konumundaki Hz. Peygamber'in uygula-
malarının da doğru anlaşılabilmesi anlamına geldiğinden sahih peygamber tasavvuru, büyük önem arz etmektedir.Peygamber tasavvurunun oluşumunda Kur'an-ı Kerlın, tamamen olmasa da, önemli bir belirleyiciliğe sahip olup ayetlerde vurgulanan örnek beşer peygamber algısı çizgisinden uzaklaşılınamalı ve
unutulmamalı ki toplumu oluşturan bireylerde sahih bir pey- gamber tasavvuru yoksa buna bağlı olarak Kur'an ve sünnete dair anlayışlarının sahih olmasını beklemek de doğru değil-
Grlmrk ı~ Modtnı Arasmda Bilgi VI' Top/ımı
dir. Bundan dolayı Hz. Peygamber'i anlamada ve tanıtınada aşırı yücelten veya aşırı indirgeyen bir tutum sergilemek yeri- ne onu (s.a.v) risaleti ve şahsiyeti itibariyle aniayıp tanıtmaya
özen göstermek gerekir.
Kaynakça
Afzalurralunan, ve diğerleri (1992).Sfret Ansiklopedisi, çev. Hakan Bay- . rak, [ve öte.], İstanbul: İnkılap Yayınları.
Afzalurralunan, (20.07).Miikemmel Bir Eş Olarak Hz. Muhammed: Sallalla-
lıu aleı;Jıi ve sellenı, çev. Sami Şener, Ergin Öztürk, İstanbul: İnkı
lab. (S! ret Ansiklopedisi'nin 2. cildinin 1. bölümünün çevirisidir) Afzalurralunan, (2010). Allalı'ın Kulu ve Rasulii Hz. Muhammed sallalla-
lıu aleylıi ve sellenı, çev. Yusuf Balcı, İstanbul: İnkılab Basım Ya-
yım. (Si ret Ansiklopedisi' nin 1. cildinin 1. bölümünün çevirisidir) Akkad, M. (1979).Hz.Muhamnıed'in Eşsiz Deha ve Şalısiyeti.çev: M. Said
Şimşek, Konya.
Armstrong, K. (2005).Hz. Muhammed:-İslam peygamberinin biyograjisi. çev.
Selim Yeniçeri. İstanbul: Koridor Yayıncılık.
Armstrong, Karen,Mulıammad: A proplıet for our time, New York: Harper Collins, 2007.
Bodley, R.V.C., Tanrı Elçisi Hazreti Muhammed, çev. Osman Nebioğlu, İs
tanbul: Nebioğlu Yayınevi, 1958.
Buti, M. S. R. (2002). Fıkhu's-sire: Peygamber'in (n.s) Uyguladığı İslam. çev.
Ali Nar, Orhan Aktepe, İstanbul: İslami Edebiyat Yayınları.
Caetani, L. (1924-1927). İslam Tarilıi.çev. Hüseyin Cahid [Yalçın], İstan
bul: Tanin Matbaası.
Davenport, L. J. (1967). Hazreti Muhammed ve Kur'lin-ı Kerfm.çev. M.S.S.P., Ankara: Arar Yayınları.
Demircan, A. (2010). "Cumhuriyet Dönemi (1923-2010) Siyer Çalışmala
rı". Türkiye'de Siret Yazıcılığı Sempozyumu (16-17 Ekim 2010)'nda sunulan tebliğ.
Dermenghem, E. (1997). Hazreti Muhammed'in Hayatı. çev. AlunetAğırak
ça, İstanbul: İnsan Yayınları.
Derveze, İzzet (1989).Kur'an'ıı Göre Hz.Mulıammed'in Hayatı.çev: Mehmet Yolcu, İstanbul.
Tür~ Ttrcıimt Eliilm Siycr ç.lışnllllmııııll Ptygıuubtr Tmwırnt 193
Dozy, R. P. A. (2006).İslam Tnrihi.çev. Abdullah Cevdet; Türkçesi Vedat Atila, İstanbul: Gri Yayınevi.
Gazali, M. (2005). Fıkltu's SfreRasulullalt'm Hayatı. çev. Resul Tosun, İs
tanbul: Bilimevi Basın Yayın.
Gibb, S. H. A. R. (1982). Mohnmnıedarıism: An Histarical Survey. New York:
Oxford University.
Hamidullah, M. (1980).İslam Peı;gamberi.çev: Salih Tuğ, Ankara 1980.
Heykel, M. H. (1985). Hazreti Muhammed. Mustafa, çev.Ömer Rıza Doğrul, İstanbul. (Hz.Mı1hammed'iıı Hayatı, çev: Vahdettin İnce, Konya 1995).
İbn Manzur, M. b. M. (v. 711/1321), Lisfiıw'l-amb, I-XV, Daru Sadır, Beyrut ts.
Kavak, Ö. (2010). "İslamcı Modernizmin Fıkhi Mirası: Hadis ve Siret Mer- kezli Kaynaklara Dönüş Projeleri ve Türkiye'ye Etkileri", Cumlıu
riyet Devri Akademi/c Siyer Literntürü, İstanbul.
Lings, M. (2010).Hz. Muhammed'in Hayatı. çev. Nazife Şişman, İstanbul:
İnsan Yayınları.
Margoliouth, D. S. (2003).The Relations Between Arabs and Israelities Pri- or to the Rise of Islam. çev. Suat Ertüzün, İstanbul: Kaknüs Ya-
yınları 2003.
Moore, G. F. (1965). Histon; of Religioııs: Judaism, Christanity, Mohaııııııe
daııisııı. Edinburg,
Muir, S. W. (1923). The Life of Molıanııııad. Edinburgh.
en-Nedvi, Ebü'l-Hasan A. H. (2004). Rahmet Peygamberi Hazreti Muham- med. çev. Abdülkecim Özaydın, İstanbul: İz Yayıncılık.
Öz, Ş. (2008). İlk Siyer Km;nakları ve Müellifleri. İstanbul: Yıldız Yayıncılık.
Rodinson, M. (1994). Hazreti Muhammed. çev. Atilla Tokatlı, İstanbul: Gün
Yayınları.
Sal:> ık, S. (1992). Fıkhü 's-sünne, çev. Tayyar Tekin, İstanbul: Pınar Yayınları.
Sabık, S. (t.y.). Ayet ve Hadisler/e İslam İlmilıali,çev. İbrahim Sarmış, Kon- ya: Hibaş Yayınları.
Sibai, M. (1992).Hz. Muhammed ve Hayatı.çev. M. Sait Şimşek, Konya: Te- kin Kitabevi.
Sibai, M. (1987).Peygaıııberiıııiziıı Hayatmdan Dersler ve İbretler.çev. Yusuf Yılmaz, İstanbul: Risale Yayınları.
Smith, R. B. {1876). Molıamnıed and Molıanııııedanisııı Lectures. London.
Sprenger, A. (1889). Molıaııııııed und der Koraıı. Hamburg.
Şarkavi, A. (2004). Özgiirlük Peygamberi Hz. Muhamıııed.Çev. Muharrem Tan, İstanbul: Alteratif Düşünce Yayınevi.
Şeriati, A. (1995). Muhammed Kimdir? çev. Ali Seyidoğlu, Ankara: Fecr Ya-
yınevi. ·
194 Gtltııık w Madem Arasmda Bilgi ve Top/ımı
Watt, W. M. (1991). Günümüzde İslam ve Hristiyanlık.çev. Turan Koç, İs
tanbul: İz Yayıncılık.
Watt, W. M. (1963). Hazı-etiMulıanımed: Peygamber ve Devlet Kurucu. çev.
Hayrollah Örs, İstanbul: Remzi Kitabevi. .
Yılmaz; R. (2011). "Cumhuriyet Dönemi Popüler Si yer Kitaplarına Da- ir Bazı Mülahazalar", Sonpeygamber.info tarafından düzenlenen Türkiye'de Popüler Siyer Çalışmaları başlıklı atölyede sunulan çerçeve tebliğ (16-17 Nisan 2011).
