199 1 YILI KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ SANAYİ AÉ SONUÇLARINA GÖRE KOS D EĞERLENDIRMİ
Ahmet PALAS İlhanü MINTEMUÄ Sanayi 1st Ştıb, Uzman Yrd* Sanayi 1st Şub. Uzman
1991 YILI KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ SANAYİ ARAŞTIRMASI
Bu araştırmada işyeri çalışanlannın yıllık ortalama sayısı ölçek büyüklüğü olarak kullanıla yapılan kurum içi ve kurumlar arası toplantılar sonucunda;
1-9 kişi çalışan işyerleri; ÇOK KÜÇÜK ÖLÇEKLİ 1049 Uşi çalışan işyerleri; KÜÇÜK ÖLÇEKLİ 50-99 kişi çalışan işyerleri; ORTA ÖLÇEKLİ
100+ kişi çalışan işyerleri; BÜYÜK ÖLÇEKLİ imalat sanayi işyerleri olarak tamnüanmıştı, Bu araştırmada, Haziran-Temmuz 1992 tarihinde, 10-49 kişi çalışan 1693, 50-99 kişi çalaşatv 765 işyeri olmak üzere toplam 2458 işyerine örnekleme ve tam sayım yöntemi birlikte kullianılarak anket uygulanmıştır*
1991 Yılı Küçük ve Orta Ölçekli İmalat Sanayi Araştırması ile Devlet İstatistik Enstitüsü; Kü- çük ve Orta Ölçekli İmalat Sanayine ilişkin her yıl derlenen nicel değişkenlerin yanısıra nitel değiş- kenlerin de derlenmesini sallamıştır. Her yıl derlenen nicel değişkenler : Çalışanların yıllık ortalama sayısı, ücreüer, yatırımlar, girdi, çıktı, katma değer gibi işyerlerinin tüm faaliyetlerine ilişkin bilgiler derlenmektedir*
DERLENEN NİTEL DEĞİŞKENLER
1, İşyerlerinin kuruluş yıllan, çalışılan ve çalışılmayan günler,
2, Tam kapasite ile çalışmama nedenleri, enerji ve araştırma geliştirme faaliyetleri, 3, İşyerinin yapısı, kredi durumu, ihracat ve ithalatı,
4, İşyerlerinin eğitim durumu, 5, İşyerlerinin beklentileri.
AMAÇ
Küçük veOrta Ölçekli İmalat Sanayi sektörü hakkında daha ayrıntılı bilgi derlemek, hükümetin alacağı ekonomik tedbirlere ışık tutacak bilgileri elde etmek, çeşitli araştırmalara hizmet edecek veri tabanları hazırlamak, uluslararası tasviyéleri gözönünde bulundurarak, uluslararası kıyaslamalara im- kan sağhyacak bilgileri deflemektir*
SEKTÖRLER
31 : Gıda, içki ve tütün sanayi
32 : Dokuma, giyim eşyası ve deri sanayi 33 : Orman ürünleri ve mobilya sanayi 34 : Kağıt - kağıt ürünleri ve basım sanayi
35 : Kimya-petrol, kömür, kauçuk ve plastik ürünleri sanayi 36 : Taş ve toprağa dayalı sanayi
37 : Metal ana sanayi
38 : Metal eşya-makina ve teçhizat ulaşım aracı, İlmi ve mesleki ölçme aletleri sanayi 39 ; Diğer İmalat sanayi
BÖLÜM-I
1. KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İMALAT SANAYİ İŞYERLERİNİN (KOİSİ) KURULUŞ YILLARI, ÇALIŞILMAYAN GÜNLER
1,1. Kuruluş yıllan
1940ftan günümüze kadar KOİSflerin kuruluş yılları incelendiğinde; 1970'den sonra kurulan Iş- M sayılarında büyük bir artış gözlenmektedir. 1940 yılından önce kurulan orta ölçekli imalat sanayi
^yerlerinin (OISI) sayısı, küçük ölçekli İmalat sanayi işyerlerine (KİSI) göre daha fazladır Kistlerin
%mS3% OİSFlerln %47.71'i 1980 ve sonraki yıllarda kurulmuşlardır, (Tablo : 1,1-1,2) 12. Çalışılmayan günler
1991 yılında., OİSİ'lerde çalışılmayan gün sayısı KİSFlere göre daha fazladır, 1991 yılında Kİ«
Sl'ler ortalama 87 gün, OtSfler de ortalama 91 gün çalışmamışlardır. Çalışmama nedenlerin en basın- da resmi tatiller gelmektedir, (Tablo : 1,3-1,4)
BOLÜM-II
% KOİSİ'LERİN ÜRETİM .KAPASİTELERİ, TAM KAPASİTE İLE ÇALIŞMAMA NE- DENLERİ, TEKNOLOJİ EDİNİM KAYNAKLARI VE AR-GE FAALİYETLERİ
2,1. Üretim kapasiteleri
KİSİlerde en çok kullanılan üretim kapasitesi % 40-49 arasındadır. Bu üretim kapasitesinde ça- lışan işyeri sayısının oram %31.97fdir. OİSİ'lerde en çok kullanılan üretim kapasitesi ise %60~79 ara- sındadır. Bu üretim kapasitesinde çalışan işyeri sayısının oram %38,24ltün (Tablo : 2,1-2,2)
12. Tam kapasite ile çalışamama nedenleri
^"Cülerin tam kapasiteyle çalışamama nedenlerinin, %7Ö ve daha fazla oranda talep yetersiz- liğinden kaynaklandığı gözlenmektedir. Kistlerin %m3Tûmn, OlSFlerln ise %82,55fnin iç pazar- daki talep yetersizliği nedeni île tam kapasiteyle çalışamadıkları görülmektedir, (Tablo : 2 3 , ÎA, 2,3.4, 2.4.4)
2,3, Teknoloji edinim kaynakları
Kistlerin %53,27'si, OİStlerin ise %44.96'sı kullandıkları teknolojiyi kendi bilgi birikimleri- ne dayanarak elde etmişlerdir, (Tablo : 2.5, İS)
1A. Âr-Ge faaliyetleri
KOİSİlerde Ar-Ge faaliyetlerinden en çok kalite kontrol çalışması yapılmaktadır Kistlerde bu oran %38J4? OISfierde %40JJl'dir, KtSflerin %7.711ninf OtStlerin %14J»înİn düzenli birer Ar- Ge birimleri vardır. (Tablo : 2,7.1, İMA, %l% İM)
Bu sonuca göre GÎSÎ'lerin, KİSİ'lere oranla daha fazla düzenli Ar-Ge faallyeüeri olduğu söyle- nebilir. KOlSrierde Ar-Ge biriminde çalışanların büyük bir çoğunluğu yüksek lisans öğrenimi görmüş kişilerden oluşmaktadır. (Tablo: 2,11,2.12)
2.5. Yenilik çalışmaları
KOİStler tarafından son 5 yılda yapılan yenilik çalaşmalarının başında mevcut ürün geliştirme ve iyileştirme çalışmaları yer almaktadır. Mevcut ürün geliştirme ve-iyileştirme çalışmalarının, tüm al- ternatif geliştirme çalışmaları içindeki oram KİSÎ'lerde %32,56, ÖİStlerde %29J4'tÜr. (Tablo : 2.13-2.14) Son 5 yıl içinde yenilik çalışmalarında bulunmayan işyerlerinin oranı ise KİStlente
% 10,16» OlSÎ'lerde %4.57fdir. (Tablo : 2,13.1,2,141) 2.6, Piyasa araftırmaları
KtSflerin %67J2fsl, OİStlerin de %78A3'ü piyasa araşümıası yapmaktadırlar, (Tablo t 245, 2,16)
KOİSİler, piyasa araştırmasını en çok pazarlama aşamasında yapmaktadırlar. Kistlerin;
%51.44'ü, pazarlama aşamasında, %2425ti ürün gelişürmeslnde ve %22.96'sı yeni ürün tasarımında piyasa araştırması yapmaktadırlar. ÖÎSÎlerin 50J5fi pazarlama aşamasında, 24.32'si yeni ürün tasan- mında, %22#90'ı ise ürün geliştirmesinde piyasa araştırması yapmaktadırlar, (Tabî© : 2.17,2.18)
2.7. Üretim ile ilgili yenilik ve gelişmeler
KÎSherin %14.59'u, OtSİlerin ise %6,24fü üretim ile ilgili yenilik ve gelişmeleri takip etme- mektedirler, (Tablo : 2.19-2.20) Yemlik ve gelişmeleri takip eden KİSİlerin %56J8% OİSİ'İerin İse
%52*İ3!ü de ülke içinde üretimle ilgili yenilik ve gelişmeleri takip etmektedirler, (Tablo ; 2.19.1, 2.20.1)
BÖLÜM-III
3. KOİSFLERİN MALÎ YAPISI, SATIŞLARI TANITMA FÂALİYETLERİ, SABİT KIYMET YATIRIMLARI, KREDİ DURUMLARİ, İTHALATI VE İHRACATI
3.1. Mali kararları alanlar
1990, 1991 ve 1992 yıllarında ortalama olarak, KİSİlerin %36.58îndef OlSFlerio İse
%53*16fsmda mail kararlar yönetim kumlu tarafından alınmaktadır. Bu üç yılda ortalama, Kistlerin
%31.68'inde, OlSİ'lerin de %20J3'ünde mali kararlar işyeri sahibi ve ortakları tarafından alınmakta- dır. (Tablo : 3.1,3.2)
3.2. Satışlar
1990, 1991 ve 1992 yılında ortalama olarak KİSİlerin %32.9ffsı, ölSîlerm İse %UAWi üret- tikleri malları kendileri satmışlardır. Bu üç yılda ortalama olarak, KİSİlerin % 27.801, OÎSÎlerin
% 28*141 sipariş üzerine çalışmışlardır. (Tablo : 3 J? 3 A) 3 3 . Hammadde temini
KİSÎlerin %69.38'i, OİSİlerin % 67.651 kullanıldıkları yerli hammaddenin %70 ve daha M a » sim Özel sektörden sağlamaktadırlar. Kullandıkları yerli hammaddenin %70'den fazlasını Kamu İkti- sadi Teşebbüslerinden sağlayan işyerlerinin oranı KÎSÎ için % 14,59, OÎSİ için ise 13.41'dir. Kİ- Sİlerin %i2973'ünün, OÎSÎlerin ise %16,48'inin kullandıkları hammaddenin %70'den fazlasını ithal hammadde oluşturmaktadır, (Tablo : 3.5,3,6)
3*4*.Tanıtma falllyetleri
KÎSİlerin %48#79'u, OÎSİlerin ise %59.fi3'ü tanıtma faaliyetlerinde bulunmaktadırlar. (Tablo : 3.7,3 J )
KİSÎler 1990, 1991 ve 1992 yıllarmda tanıtma faaliyetlerini sırası ile %33£9, %33J7 ve
%33S0 oranlarında en yoğun olarak firma broşürleri yolu ile yapmışlardır. Televizyon yolu ile yapı- lan tamuna faaliyetleri yıllar itibariyle %0.91, %0.80 ve %0.74 oramndadır, OİSİler ise 1990, 1991 ve 1992 yıllarında sırası ile %30*51, %29.84 ve %30.18 oranlannda en yoğun olarak firma broşürle- rini kullanarak tanıtma faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Televizyon yolu ile yapılan tanıtma faaliyefleri de yıllar itibariyle %2*52, %2941 ve %2AË oranındadır, (Tablo : 3.9,3.10)
3*5. Sabit kıymet yatırımları
1990, 1991 ve 1992 yıllarında ortalama olarak KİSİlerin %5934'ü OÎSİlerin ise %72.28'i sa- bit kıymet yatırımı yapmışlardır. (Tablo t 3.11, 3,12) Bu yıllarda ortalama olarak sabit kıymet yatırı- mı yapan KİSİlerin %65,05fi, OÎSİlerin ise %61.09'u sabit kıymet yatırımlarını özkaynaktan y^mış- laıdır. (Tablo : 3.11.1,3.12.1)
3.6, Kredi durumları
OİSİler, KİSllerden daha fazla banka kredisi kullanmaktadırlar. Küçük ölçekli imalat sanayi iş- yerlerinin % 46.981 banka kredisi kullanmaktayken ayın oran OİSİlerde %62.21'dir. OİSİlerde en çok banka kredisi kullanan sektör orman ürünleri ve mobilya sanayi (33) sektörüdür, (Tablo % 3*13, 3,14)
1990, 1991, 1992 yıllarında ortalama olarak, kredi kullanan KİSİlerin %48Jİ'i bu krediyi üre»
umde kullanmak için ve kısa vadede 1-3 aylık olarak almışlardır. Kistlerin 1990 yılında %28J2fsi, 1992 yılında da %3424fü yatırım yapmak amacıyla 1-3 aylık kredi almışlardır, 1991 yılında ise KI- Sl'lerin %24.90fı yatırım yapmak için kısa vadede 4-6 aylık kredi almışlardır, (Tablo t 3*İ5f 3*17*
3,19)
OİSİlerin ise 1990, 1991 ve 1992 yıllarında ortalama olarak %5L77fsi üretimde kullanmak amacıyla kısa vadede 1-3 aylık, %33.18'i de yatırım yapmak İçin kısa vadede 4-6 aylık kredi almışlar- dır. (Tablo t 3.16,3.18,3,20)
Kredi kullanmakta olan KİSÎ'lerin 1990, 1991, ve 1992 yıllarında ortalama olarak %3L88fi bu krediyi Halk Bankasından almışlardır, (Tablo : 3.21,3*22,3*23)
OİSl'lerin ise bu üç yılda ortalama olarak %18,97'si bu krediyi Halk Bankası'ndan Almışlardır.
(Tablo i 3,24,3.25,3.26)
Kredi kullanımını olumsuz etkileyen faktörlerden en önemlisi olan kredi maliyetlerinin yüksek oluşu faktörünün oram, KOİSÎ'lerde büyük bir farklılık göstermemektedir, 1990, 1991 ve 1992 yılla- rında kredi maliyetlerinin yüksek oluşunu 1, tercih eden işyerlerinin oranları KİSİlerde sırası ile
%79.15, % 79*01 ve %77J9fdur, (Tablo : 327) Bu oranlar OtSİ'lerde ise sırasıyla %78S79 %8135,
%7g,70fdir. (Tablo : 3.28) 3,7» İhracat
OÎSİler, KİSÎlerden daha fazla ihracat yapmaktadırlar, 1991 yılında KİSİ'lerin %2SM% ihra- cat yaparlarken, bu oran OtSİ'lerde %5L07'dir. (Tablo : 3,29, 3.30)
KİSİ'lerin %58,5O*si ihracatlarım kendileri, %38,72'si başka bir firma aracılığı ile yapmaktadır- lar, ÖÎSİlerİn İse %64,86lsı ihracatlarım kendileri» %33,82'si başka bir firma aracılığı ile yapmaktadır- lar, (Tablo : 3.31,332)
1991 yılında Kutsilerin en fazla ihracat yaptıkları ülkeler sırasıyla Arupa Ekonomik Toplulu- ğu, diğer Avrupa ve Yakın ve Orta Doğu Asya ülkeleridir. Bu oranlar KİSİler için sırasıyla; 9643.52,
*34,24 ve %9,62, ÖİStler için ise 9M4.31, 9&34.12 ve %7.13'tür. (Tablo : 3»33,334)
KÎSÎlerin %4Q,61fl, OÎSÎlerin ise %49,53'ü ihracat yapmayı düşünmektedirler, (Tablo : 3 J 5f
336) KÎSherin ihracat yapmayı en çok düşündükleri ülkeler sırasıyla; Yakın ve Orta Doğu Asya, Av- rupa Ekonomik Topluluğu ve diğer Avrupa ülkeleridir. Bu ülkelerin oranlan sırasıyla %29.99,
%27.67 ve %27.01'dir, OİSl'lerin ihracat yapmayı düşündükleri ülkeler de sırasıyla %29,70 ile Avru- pa Ekonomik Topluluğu, %26,29 ile diğer Avrupa ve %24,11 ile Yakın ve Orta Doğu Asya ülkeleri- dir. (Tablo : 335.1,336,1)
KOİSİ'lerin ihracat yapmalarım veya arttırmalarım olumsuz etkileyen en önemli faktörler sıra- sıyla; üretilen maddelerin fiyatlarının yüksek oluşu ve dış talep yetersizliğidir, Bu oranlar sırasıyla Kİ- Sİ'er İçin %27,99 ve %24.24, ÖİSİler içinse %38,87 ve %27.63'tür, (Tablo : 337,338)
3 A İthalat
Kistlerin %78.39'u ithalat yapmadığını belirtken, bu oran OİSİlerde %46,97tdir, (Tablo t 339,3.40)'
1991 yılında KOİSÎ'lerin en fazla ithal ettikleri ürünler sırasıyla; hammadde ve makina ve ye- dek parçalardır, Bu oranlar KİSİ'ler için %43,33 ve %24.48, OİSİ'ler için ise %40.02 ve 25.08fdir.
(Tablo t 3.41f 3,42)
1991 yılında KÖİSl'lerin en fazla İtlıalat yaptıkları ülkeler sırasıyla Avrupa Ekonomik Toplulu- ğu, diğer Avrupa ve Yakın ve Orta Doğu Asya ülkeleridir. Bu ülkelerin oranları KİSI'lerde sırasıyla;
%48.53f %35.31 ve %7.52? OİSİlerde ise %48.67, %34,06 ve %8.64ftür. (Tablo : 343,3,44)
KİŞİ'lerin %21.69'u, OİStlerin ise %27,33'ü ithalat yapmayı düşünmektedirler. (Tablo : 3.45, 3,46) KOİSÎ'lerin en çok ithalat yapmayı düşündükleri ülkeler sırasıyla; Avrupa Ekonomik Topluluğu,
diğer Avrupa ve yakın ve Orta Doğu Asya ülkeleridir. Bu ülkelerin oranları KİSÎ'ler için sırasıyla
%4Q,86, 9640.14 ve %9,54, OiSiler için ise %45,66? %32.37 ve %11.85ftir. (Tablo : 3,45,1,3,46.1) KOlSİlerin ithalat yapmalarını veya arttırmalarım olumsuz etkileyen faktörler ise sırasıyla; yur- tiçi arzm yeterli olması ve gümrük vergilerinin yüksek oluşudur, Bu oranlar KİSÎ'ler için %56.45 ve
%16,09 iken OÎSÎler için ise %44.74 ve %26.65'tir, (Tablo : 3*47,3,48)
BOLÜM-IV
4. KÖÎSÎ'LERDE EĞİTİM
İşyerinde en büyük paya sahip olan birinci kişilerin KÎSllerde %38.81fi yüksekokul veya fakül- te, %21.22'si ise ilkokul mezunudur, (Tablo : 41)
İşyerinde en büyük paya sahip olan birinci kişilerin ÖİSÎlerde ise %54.72'si yüksekokul veya fakülte, % 14,53'ü ise ilkokul mezunudur. (Tablo : 4O)
KİSÎ'lerin, %28,24'ünde işyerlerinde eğitim yapılmaktadır, bu oran ÛÎSÎler için %40.29fdur (Tablo : 43,4,4)
İşyerlerinde eğitim yapan Kistlerin %68,54'ü işyerlerinde işbaşı eğitimi, % 13.411 işyerinde or- ganize eğitim yapmaktadırlar, (Tablo : 4.5)
OlSl'lerin ise %57,74'ü işyerlerinde işbaşı eğitimi %16,27fsi ise işyerinde organize eğitim yap- maktadırlar. (Tablo : 4.6)
KİSİlerin %19.52'sinde eleman açığı vardır, Bu oran OİSfler için %17.47fdir. (Tablo : 4.7.
4,8)
BÖLÜM-V
5. KOİSİ'LERİN GENEL DURUMU
54, Üretlmş yurtiçi ve yurtdışı satışlar, hammadde ve aramallar miktarı ve işçi ihtiyacı KİSİ'lerin %43.40'mda (1991 yılında 1990 yılına göre) üretim, %39.57sinde yurtiçi satışlar,
%46.36'sında yurtdışı satışlar artmış, %43.27'sinde hammadde ve aramallar ithalatı ve %63.irinde de işçi ihtiyacı aym kalmıştır, Gelecek iki yıl içinde 1991 yılına göre KİSİlerin çoğunda sadece işçi İhta- yacımn aynı kalması, diğerlerinin artması beklenmektedir. (Tablo : 5.1)
OlSFİerin ise %56.33fünde (1991 yılında 1990 yılına göre) üreüm, %49.38'inde yurtiçi satışlar,
%5L15finde yurtdışı satışlar, %48.38finde de hammadde ve aramall^ ithalaü artmışür, Aym yıl, Oh Silerin %57s04fünde işçi ihtiyacı aynı kalmıştır, Gelecek iki yıl içinde 1991 yılma göre ise OİSİ'lerin çoğunda yine sadece işçi ihtiyacının aynı kalması, diğerlerinin artması beklenmektedir. (Tablo : 5.2)
1991 yılında 1990 yılına göre KİSİlerin %59,75'inde satış fiyatları, %54.59'unda hammadde fi- yatları %49'dan az oranda artmıştın %54.27fsinde ise işçi ücretleri %50-6Ö arasında artmıştır. Gelecek iki yıl içinde 1991 yılına göre KİSİlerin %62.79'unda satış fiyatlarının, %56,29funda hammadde fiyat- larının, %54,3l'inde de işçi ücretlerinin %ËVdm fazla oranda artması beklenmektedir. (Tablo : S3)
1991 yılında 1990 yılma göre OİSİlerin %63,07fsinde ise satış fiyatları, %57.73fünde hammad- de fiyatları, %58,O3fünde işçi ücretleri %49'dan az oranda artmıştır, Gelecek iki yıl içinde 1991 yılına göre OİSİlerin %68.451nde satış fiyatlarının, %56.60fnda hammadde fiyatlarının, %55.34fünde de işçi ücretlerinin %81'den fazla oranda artması beklenmektedir, (Tablo ı SA)
5,2, Mamul madde fiyatlarını etkileyen faktörler
KOÎSrierde üretilen mamul madde fiyatlarını etkileyen nedenler sırasıyla; hammadde fiyatları, işçi ücretleri ve kredi faizleridir. KİSİlerin %87.43tü hammadde fiyatlarını, %7.25Ï işçi ücretlerini ve
%2,59fu kredi faizlerini 1, derecede tercih edilişlerdir, OİSÎlerin ise 9686.35*1 hammadde fiyatlarını,
%8.95'i işçi ücretlerini, %3,23!ü de kredi faaliyetlerini 1. tercih etmişlerdir. (Tablo : 5 Jf 5£)
5 J, İşyerlerinin görüşleri
KİSİlerin %63,26fsi, OÎSİlerin %72,91'i kredi koşullarının iyileştirilmesi konusunu, yine Kİ- Silerin %83.28fi, OÎSİlerin ise %85.74'ü hammadde fiyatlarında istikrar sağlanması konusunu çok Önemli bulmaktadırlar* Aynca KİSÎ'lerin %60.10'u, OİSIlerin %64.351 küçük sanayici tanımının ke- sinleştirilmesi konusunu Önemli bulmaktadırlar. Önemli bulunan bir başka konu olan teknoloji seçi- minde rehberlik hizmetleri verilmesi konusunun KÎSİler için oranı %53.25, OİSfler İçin ise
%53.21fdir. (Tablo : 5,7) KAYNAK i
İlgili tablolar ve numaraları Devlet İstatistik Ensütüsü'nün Sanayi Şubesinden tenün edilebilir.
