1
DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TEKNİK MÜŞAVİRLİK SEKTÖRÜ SORUNLAR VE ÖNERİLER RAPORU
Bu raporda sektörümüzün gelişimine yönelik sorunlar ve bazı çözüm önerileri ile Bakanlığınıza yönelik sorunlarımızın ifade edildiğini arz ederiz.
ANKARA, Ağustos 2011
Ahmet Rasim Sok. No: 35/2 Çankaya / Ankara Tel : (312) 440 89 70 Faks : (312) 440 89 72 www.tmmmb.org.tr / www.atcea.org.tr
2
I- TÜRK MÜŞAVİR MÜHENDİSLER VE MİMARLAR BİRLİĞİ TANITIMI A. Kuruluş ve amaç
Türk Müşavir Mühendisler ve Mimarlar Birliği (TürkMMMB), 25 Nisan 1980 tarihinde kurulan bir sivil toplum kuruluşudur. Merkez ofisi Ankara’da olan Birlik, 1987 yılında Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu - FIDIC'e ve 2001 yılında Avrupa Müşavirlik Mühendislik Birlikleri Federasyonu - EFCA'ya üye olmuştur ve her iki organizasyonun da Türkiye’deki tek temsilcisidir.
TürkMMMB, Tüzüğünde ve FIDIC Ahlak Kuralları’nda belirtilen tanımlara uygun, bağımsız teknik müşavirlik hizmeti veren, Türkiye’nin yüksek nitelikli ve deneyimli bireysel veya kurumsal üyelerine sahiptir. Birlik üyeleri ve üyelerin firmaları, mühendislik ve mimarlık alanlarında çok çeşitli disiplinlerde hizmet vermektedirler.
TürkMMMB’nin amaçları; bağımsız Müşavir Mühendislik ve Mimarlığın çalışma alanlarını oluşturan Teknik Müşavirlik hizmetlerini geliştirmek ve yaygınlaştırmak, FIDIC etik kodlarına ve genel iş ahlakına uygun hizmet vermekte olan üyelerinin mesleki ve kurumsal kapasitelerini arttırarak iş olanaklarını geliştirmek, yurtiçinde ve yurtdışında üyelerini temsil etmektir. Birliğin halen 200’e yakın üyesi bulunmakta ve bu rakam yaklaşık 5000 kadar teknik personeli temsil etmektedir. TürkMMMB üyesi firmalar arasında yapılan son araştırma, firmaların %90’ının yurtdışı projelerde deneyim sahibi olduklarını ve bu firmaların toplam 60 ülkede iş yapmış ya da halen yapmakta olduklarını göstermiştir.
Birliğin amaç ve hedefleri şöyle özetlenebilir:
Müşavir mühendislik ve mimarlık hizmetlerinin ilerlemesine ve gelişmesine çalışılarak, bu konuda en yüksek uluslararası teknoloji ve örgütsel seviyeye erişmek,
Müşavir mühendislik ve mimarlık hizmetlerinin toplum içinde anlaşılması, tanınması ve saygınlığının artırılması için girişimlerde bulunmak,
Teknik müşavirliğin ve müşavirlik kuruluşlarının gelişmesi için diğer sivil mesleki örgütler, kamusal ve özel kuruluşlarla işbirliği ve ortak çalışmalar yapmak,
Teknik müşavirlik uygulamalarının yaygınlaşmasını, bu çalışmaların müşavir kuruluşlarca yapılmasını ve hizmet tanımlarının yasa, yönetmelik ve şartnamelerde doğru ve etkin biçimde yer almasını sağlamak üzere çaba göstermek,
Yurt içinde ve yurt dışında iş olanaklarının yaratılması, geliştirilmesi ve üyelerinin tanıtımı için girişimlerde bulunmak,
Üyelerinin eğitimlerini, teknik-sosyal-kültürel gelişimlerini sağlamak, kapsamlı projelerde birbirleriyle işbirliği yapmalarını teşvik ederek aralarındaki dayanışmayı arttırmak ve birikimlerinin ülke gelişimine katkıda bulunacak şekilde kullandırılmasına çalışmak,
İstenmesi durumunda, kamu ve özel kesim işlerinde ortay çıkan teknik veya mesleki anlaşmazlıklarda, hakem-bilirkişi saptamak.
TürkMMMB yukarıda ifade edilen amaçları doğrultusunda:
Topluma ve üyelerine yararlı olacak ileri teknoloji kullanımını sağlayarak projeler geliştirir ve uygular,
Eğitim ve gelişim amaçlı konferans, sempozyum, panel, açık oturum, forum, fuar ve sergi gibi etkinlikler düzenler; çalışma grupları oluşturarak ilgili konularda inceleme ve araştırmalar yapar,
Çalışma konuları ile ilgili tanıtım dokümanları, bülten, dergi, kitap ve çevirisini yaptığı yabancı kaynaklı dokümanları yayınlar, her türlü iletişim olanaklarını kullanır,
Yurt içi ve yurt dışına teknik, inceleme/araştırma gezileri düzenler, çalışma konuları ile ilgili toplantılara katılır,
Üyelerini ve mesleği özendirmek ve tanıtmak için yarışmalar düzenler, belirli zamanlarda en iyi hizmet, eser ve yayın için ödüller verir.
3 B. Teknik Müşavirlik Hizmetlerinin Tanıtımı
Teknik Müşavir, uluslararası kabul görmüş şekliyle "doğal veya inşa edilmiş çevre üzerinde teknolojiye dayalı fikir hizmeti veren kişi veya kuruluş" şeklinde tanımlanmaktadır.
Teknik Müşavirlik sektörü dünya alt ve üst yapısının planlanmasından, tasarımından, hizmete konulmasından, bakımından ve sürdürülebilirliğinden sorumludur. Bu sorumluluk; yiyecek, su temini, sıhhi tesisat, sağlık, barınma-korunma, ulaşım, enerji vb. ihtiyaçların giderek artmakta olduğu bir dünyada teknik müşavirleri kritik bir rol üstlenmeye zorlamaktadır. Sürekli artan nüfus ve kısıtlanan doğal kaynaklar, sektörün dünyadaki önemini gözardı edilemez bir biçimde arttırmaktadır.
Dünya çapında kabul gördüğü üzere, “Bir ülkenin, o ülkenin teknik müşavirlik hizmetleri gelişmeden daha önce geliştiği hiç görülmemiştir.” (FAR, The United States Federal Acquisition Regulation)
Teknik Müşavirlik hizmetleri - Yatırım öncesi etüdler
- Bölgesel-kentsel-kırsal planlama çalışmaları - Fizibilite (yapılabilirlik) etüdleri
- Finansal analiz de dahil proje değerlendirme çalışmaları - Model testleri
- Uzaktan algılama (GIS) hizmetleri - Çevresel etki değerlendirme çalışmaları - Sürdürülebilirlik çalışmaları
- Topoğrafik haritalar ve zemin etüdleri - Mimarlık ve mühendislik tasarım hizmetleri - Tasarım kontrollüğü
- İhale evrakı hazırlığı
- Teklif değerlendirme danışmanlığı - İnşaat kontrollüğü
- Malzeme testleri
- Ürün belgeleme, kalite güvence denetimi - Proje/program yönetimi
- Kalite yönetimi - İnşaat yönetimi
- Maliyet ve finansman yönetimi - Sözleşme yönetimi
- İşletmeye alma ve işletmeden çıkarma danışmanlığı - Değerlendirme hizmetleri
- Hasar araştırmaları (forensic) - Teknik eğitim
- Risk analizi ve yönetimi
- H&S (sağlık ve güvenlik) yönetimi - İşletme ve bakım danışmanlığı - Tahkim, arabuluculuk, bilirkişilik - Araştırma ve geliştirme (ARGE)
ve benzeri diğer teknolojik esaslı fikir hizmetlerini kapsamaktadır. Sektör, geniş bir yelpazede çeşitli işverenlere hizmet sunarak sürdürülebilir gelişmeye önemli katkı sağlar. Bu nedenle bir projenin başarısı genellikle bilgi, yetenek, geçmiş deneyim, yönetim becerisi ve iyi şöhret sahibi bir Müşavirlik firmasının katkısına bağlıdır. Yeterli bir kaliteyi esas alarak Müşavir angaje edecek olan İşverenlerin doğru sonuçlar elde edecekleri basit mantık gereği olup doğru Müşavir seçimi; yatırımın kalitesi, toplam maliyetin optimizasyonu, hedeflenen başarı ve sonuçta elde edilen değer yönünden çok belirleyicidir. Bugün Türkiye’de, bağımsız müşavir mühendislerce, dünyada kullanılan en yeni
4
teknikler uygulanabilmekte ve ileri teknoloji ürünü yapılar Türk müşavir mühendis ve mimarları tarafından başarıyla gerçekleştirilebilmektedir.
Teknik müşavirlik hizmetlerinin, müteahhitlik ve malzeme ihracatında öncü rolü olduğu bir gerçektir.
Özellikle son yıllarda Türk müşavirlik firmaları uluslararası finans kuruluşlarınca finanse edilen yurtdışı/yurtiçi hizmetlerde ve özel yatırım projelerinde müşavirlik hizmetlerini doğrudan işveren idarelere yapmaya başlamışlardır. Teknik Müşavir işveren temsilcisi olarak sadece toplumun ve işvereninin çıkarları için çalışır.
TEKNİK MÜŞAVİRLİK SEKTÖRÜNÜN GELİŞİMİ ve SORUNLARI
20 Temmuz 2007 tarihinde Başbakanlık tarafından yayımlanan bir genelge ile Yurtdışı Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik sektörünün gelişimi için alınacak önlemler sıralanmıştır. Bugün gelinen noktada yapım yüklenicileri ve malzeme imalatçıları ve siyasi iktidarlar, ihracatımızı arttırabilmek için öncelikle Teknik Müşavirlik sektörünün geliştirilmesi gereğinin farkına varmışlardır. Şimdi farkında olunması gereken konu ise, Teknik Müşavirlik sektörünün yurtdışı hizmetlerine aday olabilmesi için 2007 yılında öngörülen gelişmesini bir an önce tamamlaması gerektiğidir.
Bizler Teknik Müşavirler olarak Teknik Müşavirliğin bağımsızlığı konusunda taviz vermek istemiyoruz. Bağımsızlık konusu hem sektörün sağlıklı gelişimi, hem de kaynakların doğru kullanımı için vazgeçilmezdir. Teknik Müşavirler kalite maliyet ilişkisini ancak bağımsızlıklarıyla kurabilirler.
Bu temel felsefe doğrultusunda sektörümüzün dinamiklerini harekete geçirecek beş yıllık bir master plan hazırlayarak uygulamaya koyduk. Bu plan uygulamada belki acı reçeteler içerecek, belki de zorlu tünellerden geçecek, engellemelerle karşılaşacak, fakat kararlılık her şeyin üstesinden gelecektir.
Bu güne kadarki deneyimlerimiz, mal ve hizmet ihracatında Teknik Müşavirliğin olması gereken yerde olmadığını bizlere anlatmıştır. Bu durum inşaat sektörünün Teknik Müşavirlik dışındaki diğer bazı paydaşlarında da gözlenmektedir. Sadece malzeme ve ekipman sanayinin endüstrileştiğini söylemek çok ta yanlış olmaz. Mal ve hizmet ihracatı perspektifinden bakarak Teknik Müşavirler için çıkarsamalarımızı özetlersek;
1. Gelişmiş ekonomilerde Teknik Müşavirlik, başta inşaat sektörü olmak üzere pek çok sektörün ihracatta öncüsü konumundadır.
2. Tekrarlamakta yarar vardır: “Bir ülkenin, o ülkenin mühendislik hizmetleri gelişmeden daha önce geliştiği hiç görülmemiştir”
3. Ülkemiz inşaat sektörü
endüstrileşmiş (malzeme ve ekipman sanayileri)
endüstrileşmemiş (hizmetler)
alt sektörleriyle bu genellemeyi doğrulamaktadır.
4. Özellikle ihracat boyutlarına baktığımızda USTDA (U.S. Trade and Development Agency) verilerine göre Teknik Müşavirlik ticaretinin, girdiği bir pazarda etkilediği sektörlerle birlikte cirosunun 30 -70 katı ihracat artışı sağladığı doğrulanmaktadır.
5. Bu hiçbir mal veya hizmet ihraç kaleminin rekabet edemeyeceği EMSALSİZ bir seviyedir.
Reel sektörden kamu sektörüne kadar tüm aktörler için ihracatta güç birliğinin elzem olduğu bir ekonomik konjonktürden geçmekteyiz. İnşaat sektörü açısından, bugüne kadar bilinen yöntemler kullanılarak ihracat kapasitesinde sınıra gelinmiştir. Teknik Müşavirliğin ihracattaki etkisinin artırılması ve öncü rol alması, bu alanda önemli bir anlayış dönüşümü sağlayacağı gibi ihracatın da duraklama noktasını atlayıp yeni ve büyük bir hamle yapmasını sağlayacaktır.
Teknik Müşavirlik sektörünün gelişmiş olduğu tüm ülkelerde olduğu gibi, bu gelişim ancak kamusal alandaki yasal düzenlemelerle gerçekleşebilir. Bu anlamda yapılması gerekenleri sıralarsak;
A. Dış kredili dahili işlerde alınması gereken önlemler:
1. Yerel Firma tanımı yeniden yapılmalı ve bu tanımlamada sermaye yapısı esas alınmalıdır.
5
2. Yerel firma ortaklığı zorunlu hale getirilmeli ve yerel firmanın ortaklık payının %30 un üstünde olması sağlanmalıdır.
3. Yerel firma liderliğindeki işlerde ülke sınırlaması kaldırılmalıdır.
B. Yatırımcı kamu kuruluşlarınca yerli yatrımlarda alınması gereken önlemler:
1. Kamu Yatırımlarının gerçekleşme aşamasında Teknik Müşavir kullanımı zorunlu hale getirilmelidir.
2. Kamu Yatırımlarının gerçekleşme aşamasında yerel Teknik Müşavir seçimi esas alınmalıdır.
3. Kontrol teşkilatı olan kamu kuruluşlarındaki teknik elemanlar başka görev veya alanlara kaydırılmalıdır. Ancak sistemin üst düzeyde kontrolü söz konusu personel tarafından yapılabilir.
4. Bağımsız Teknik Müşavir kullanımına ve kalite esaslı müşavir seçimi prensiplerine özen ve bağlılık gösterilmelidir.
C. Yasal düzenleme yapılarak alınması gereken önlemler:
1. Yapı Denetim Yasası ile kurulan Yapı Denetim Şirketleri’nin hizmet alanları sınırlandırılmalı ve denetim yetkisi özel sektör yatırımlarının belli bir büyüklüğü aştığı hallerde Teknik Müşavirlik sektörüne devredilmelidir.
2. Bağımsız Teknik Müşavirlik Yasası çıkartılmalı ve bu yasanın hazırlanışında sektör kuruluşları rol almalıdırlar.
3. Teknik Müşavirlik Sektörü, teminat mektubu gibi sebeplerle henüz yeterince gelişememiş olan bankacılık sektörünün tahribatından kurtarılmalıdır.
4. Sigorta sisteminde Teknik Müşavirlerle ilgili düzenlemeler yapılmalı ve uygulamaya konulmalıdır.
5. Mühendislik alanlarının ve uzmanlıklarının belirlendiği bir Mühendislik yasası çıkarılmalı veya eski yasalar (Mühendislik ve Mimarlık hakkında Kanun v.s.) güncellenmelidir.
D. Teknik Müşavirlik sektörü kuruluşlarınca alınacak önlemler:
1. Firmalar, yapılarını uluslararası kabul görmüş esaslara göre yeniden düzenlemelidirler.
Kurumsal yapı, mali denetim sistemi, gerçek sorumluluk alma, kalite ve güvence sistemi, haberleşme sistemi, ortak yazışma dili, hukuk v.s konularda uluslararası standartlara ulaşmalıdırlar.
2. Teknik alt yapılarını ve öz kaynaklarını güçlendirmelidirler.
3. Bağımsızlık ve etik kuralların, Teknik Müşavirlik sektörünün temel yapılanması olmalarını sağlamalıdırlar.
Özet olarak:
İnşaat Sektöründe endüstrileşme eğilimleri gözlemlenmektedir.
Fakat endüstrileşmeden, tekelleşme anlamı çıkarılmamalıdır. Tekelleşme eğilimleri engellenmelidir.
Personel-ürün sertifikasyonlarında, devletin yasa gücüne dayalı ve zorlayıcı olmamak kaydıyla ülkemize özgü açılımlar gerekmektedir.
Mal ve hizmet ihracatı paydaşlarının, gerek inşaat sektörü ve gerekse bunun altındaki sanayi ürünleri-hizmetler alt sektörleri içerisinde birbirlerine göre ticari konumlarının aşırı rekabeti önleyecek şekilde doğru mecrasına oturtulmasının da zamanı gelmiştir.
İnşaat sektörü gelişim programı çerçevesinde, sektörün tüm paydaşlarının katılımı ile mevcut yasalar gözden geçirilmeli ve yeni yasal düzenlemeler getirilmelidir.
Son söz olarak söyleyebileceğimiz, İnşaat Sektörü’nde bir anlayış dönüşümü gerektiğidir.
6
II- TEKNİK MÜŞAVİRLİK SEKTÖRÜNÜN ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI İLE İLGİLİ SORUNLARI
1- Orman ve Su İşleri Bakanlığına bağlı kuruluşların proje onay süreçlerinde oluşan gecikmelerin azaltılması için “proje kontrol hizmeti” satın almalarını önermekteyiz. Ayrıca kurum görüşleri Müşavir firmalara belli bir kalite yönetimi sistemi altında ve bu sistemin gerektirdiği şekilde yazılı olarak verilmelidir. Yatırımın daha gerçekçi olabilmesi ve tüm alternatiflerin değerlendirilebilmesi için planlama süreleri yeterli uzunlukta tutulmalıdır.
2- Mühendislik ve Müşavirlik sektöründe ağırlıklı olarak su yapıları ile ilgili üye firmalarımızın yaşadığı birçok sorun vardır ve bu sorunlar giderek daha da ağırlaşmaktadır.
Yasanın bu haliyle 40-50 yıldır bu işi yapmakta olan üye firmalarımızın artık bu işi yapamayacağı, yapabilmek için yeni bir firma kurmak gerektiği, çok amaçlı hizmet veren bu tür üye firmalarımızın bu tür zenginliklerini kaybedeceklerinden, uluslararası piyasada (ki bu firmalarımızın halihazırda, FIDIC kuralları ile Türki Cumhuriyetlerinde, Pakistan’da, Afrika’da, Ortadoğu’da v.s. su yapıları ile ilgili planlama, tasarım ve inşaat kontrollüğü ve müşavirliği de yapmaktadırlar) yapılacak bu tür ihalelere iş bitirme belgeleri olamayacağından giremeyeceklerdir.
Tek hizmet sahası (Su Yapıları Denetimi için kurulan) olan bu firmaların büyüme şansının, dolayısıyla da kalıcı olamayacakları düşünülürse bu tür firmaların istihdam sorunları ile birlikte, iş kalitesi açısından da çok büyük sorunları olacağının vurgulanmasında yarar görürüz.
3- Bilindiği gibi bu gün birçok kurum gibi Bakanlığınız da sözleşmelerinde FIDIC sözleşmelerini zaman zaman kullanmaktadır. Bu sözleşmeler uzun zaman ve emek harcanarak hazırlanmaktadır ve finansmanı bizim gibi birlikler tarafından sağlanmaktadır. Kurumların bu sözleşmeleri kullanırken Birliğimize telif hakkı ödemesi bu sözleşmelerin daha da geliştirilmesine katkıda bulunacaktır.
4- Yapılan işlerle ilgili Müşavir firmaların 15 sene müteselsilen sorumlu tutulması, uygulama ve pratik açısından işletme süreçlerinde bulunmayan firmalarımızı zor duruma düşürmektedir.
CEMAL AKÇA
Türk MMMB Yönetim Kurulu Başkanı
