13
Kas›m 2007 B‹L‹MveTEKN‹K
B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
Bafl› Dertte Olanlar,
fiimdi de ‹skandinav
Foklar›
Kanada’da her y›l bahar aylar›nda bafl-layan tüyler ürpertici fok av› için dünya tepkilerini dile getiredursun, ‹s-kandinav foklar› da hiç parlak durumda de¤il; üstelik avc›lar› da insanla karfl›-laflt›r›lamayacak kadar küçük: virüsler. Yerel biliminsanlar›n›n verdikleri bilgiye göre bu yaz, bilinmeyen bir virüsün yol açt›¤› hastal›ktan ölen foklar›n say›s› 2300’e yak›n. Populasyonun % 14’üne
karfl›l›k gelen bu say›, üstelik artaca-¤a da benziyor. Virüsün,
do¤ru-dan solunum sis-temine sald›r›da bulunmas› sonucunda, foklar sözcü¤ün tam
anlam›y-la kendi balgamanlam›y-lar›yanlam›y-la bo¤uluyoranlam›y-lar ve ço¤u k›y›dan uzakta ölüyor. Bölgedeki biliminsanlar›, baz› küçük yunuslarda solunum güçlükleri tespit ettiklerini bil-diriyorlar; yani virüs bu türü de pençesi alt›na almaya bafllam›fl olabilir. ‹sveç Do¤a Tarihi Müzesi’nden fok araflt›rma-c›s› Tero Härkönen, salg›n›n Danimar-ka’n›n küçük Anholt adas›ndan, Dani-marka, Norveç ve ‹sveç aras›ndaki Ska-gerrak Bo¤az›’na, oradan da Oslo Fi-yordu’na yay›ld›¤›n› söylüyor. Bu, hay-vanlar›n karfl›laflt›¤› ilk virüs sald›r›s› de¤il. Önce 1988, sonra da 2002 y›l›nda
etkisini
gösteren farkl› bir vi-rüs, her iki seferde de fok populasyonunu yar›ya
indir-meyi baflarm›flt›. Härkönen’e göre, iki virüsün yay›lma dinamikleri birbirine ol-dukça benzer. ‹sveç’teki Uppsala Ulusal Veterinerlik Enstitüsü’nden viroloji uz-manlar› flu s›ralarda, al›nan örneklerden virüsü belirlemeye çal›flmaktalar.
Nature News Online, 17 Ekim 2007
H›zl› Çarp›flman›n
Nedenleri Aç›klan›yor
Bir kar›fll›k uzakl›¤› bir y›lda kateden bir cisim, size h›zl›ym›fl gibi gelmeyebi-lir. Ama levha tektoni¤i alan›nda bu, bir Formula 1 yar›fl arabas›n›nkiyle karfl›lafl-t›r›labilecek bir h›z. Öyle anlafl›l›yor ki Hint Yar›madas›'n› içeren k›tasal levha da, iflte böyle bir h›zla hareket ediyordu. Bundan 50 milyon y›l kadar önce, günü-müzde Hindistan'› bar›nd›ran bölge, korkunç bir 'kaza'yla karfl›karfl›ya kald›. Sözcü¤ün tam anlam›yla kontrolden ç›k-m›fl olan k›ta parças›, Avrasya k›tas›na çarparak, flimdi Himalaya Da¤lar› ve Ti-bet Platosu olarak bildi¤imiz kara böl-gesini yukar› do¤ru itti. Hindistan'›, böy-lesine bir güçle çarpacak h›za kavufltu-ran etken neydi? Biliminsanlar›n› uzun
süredir meflgul eden bu soru, yan›t›n› bulmufl görünüyor.
Yerkabu¤u, yar› ergimifl magma üzerin-de yüzen ve ana kara kütleleriyle okya-nus havzalar›n› oluflturan 14 büyük lev-hadan yap›l›. Bunlardan befl tanesi, bir zamanlar, Gondwana ad› verilen dev bir kara kitlesinin parçalanmas›yla oluflmufl-tu. Parçalanman›n nedeni, tahminlere göre alt tabakalardan kaynaklanan dev bir volkanik püskürtüye ba¤l› ›s›nma. Sonuçta Afrika, Antarktika, Hindistan, Avustralya ve Güney Amerika k›talar›, asl›nda 140 milyon y›l kadar önce parça-lanmaya bafllayan Gondwana'n›n yavru-lar›. Ancak parçalar›n ço¤u birbirinden y›lda 5 cm h›zla uzaklafl›rken, Hindistan
levhas› y›lda 20 cm'lik h›z›yla 'yoldan ç›km›flt›'. Bu, Berlin'deki Freie Üniversi-tesi'nden jeolog Rainer Kind'e göre "bir k›ta için flu ana kadar kaydedilmifl en büyük h›z."
Güney Amerika d›fl›nda kalan dört k›ta ve Büyük Okyanus'taki toplam 35 sis-mik istasyondan ald›klar› verilerle Kind ve ekibi, Hindistan'›n bu h›zl› geçmifli-nin kayna¤›n› araflt›rm›fllar. Yerkabu¤u-nun hemen alt›nda yer alan kayal›k li-tosfer tabakas›yla, lili-tosferin üzerinde yüzdü¤ü astenosfer tabakas› aras›ndaki s›n›rdan kaynakl› bir sismik dalgay›, tüm istasyonlardan ald›klar› dalgalarla karfl›laflt›ran araflt›rmac›lar, Hindistan levhas›n›n yüzeyden ancak 100 km deri-ne uzand›¤›n› belirlemifller. Güderi-ney Afri-ka, Avustralya ve Antarktika'y› olufltu-ran levhalar›n kal›nl›¤›ysa 180 - 300 km aras›nda de¤ifliyor. "Bu herfleyi aç›kl›-yor" diyor Kind. "Hindistan'›n merkez-den bu h›zla savrulmas›n›n nemerkez-deni, bu kadar ince olmas›yd›." Buna göre sözko-nusu levha manto üzerinde, bir dal par-ças›n›n su üstünde sürüklendi¤i gibi sü-rüklenmiflti.
Bu yan›t, bilmeceyi çözmüfl görünüyor. Ancak bir bilmece daha var: Hindistan levhas› neden di¤erlerinden bu kadar in-ceydi? Kind ve ekibi, Gondwana'y› parça-layan s›cak püskürtünün Hindistan litos-ferinin bir k›sm›n› da eritmifl olabilece¤i-ni söylüyorlar. Ancak, kendileriolabilece¤i-nin de ifade etti¤i gibi, bu yaln›zca bir tahmin.
Nature News Online, 17 Ekim 2007 ScienceNow Daily News, 17 Ekim 2007
