KARACİGER SİROZUNDA SERUM TİROİD
HORMON DÜZEYLERİ
SERUM THYROID HORMONE LEVELS LIVER CIRRHOSIS
Ali
RızaSANUL Ahmet Ömer ÖZÜTEMiZ Kamil GÜRSOY
SUMMARY
Levels oıf thyroid honnones, serum thyroxine (T 4) triiodothyronine (T 3) and thyrotropine (TSH) were measured in 36 patients with H ver cirrhosis using radioimmunoassay techniques.
Results were compared with 30 controls.
The mean serum concentration of T3 and T3 / T4 ratio was significantly decreased in drr~
hotics (p<O.Ol), w hile no sılgnificant change w as noted in serum T 4 and TSH levek
Serum T3 levels and T3 1 T4 ratio showed a posHive correlation with serum albumin and prothrombin time and may be useful in assesing the course and prognosis in cirrhotic pa- Hents
(Key Words: Thyroid hormone levels, liver cirrhosis)
ÖZET
Bu 36 karaciğer sirozlu hastada serum triiodotironin (T3), serum ve
tirotropin (TSH) düzeyleri metodla ölçülerek 30
bir kontrol grubu ile kar~ıla~tırı!mı~tır.
Sirotik hastalarda ortalama T~ düzeyleri, 1 T 4 oranı kontrol grubuna göre anlamlı ~ekilde
(p<O.Ol) dü~ük bulunmu~tur.
Bu sonuçlar hastalardaki zamanı uzaması ve alburnin d ile
anlamlı bir ili~ki göstermekte ve olasılıkla altta yatan karaciğer olduğunu göstermektedir.
(Anahtar Sözcükler: Tiroid hormon
Gastroen!eroloji Kliniği (Uz. Dr. A. R. Sanul) 3. Dahiliye Kliniği (Dr. K Gürsoy, Şef Muavini) S.S.K. Tepecik Hastanesi 35i20 iZMiR
Ege Tıp Fak. Gastroen!eroloji Kliniği (Dr. A Ö Özütemiz)
Vazışma : Dr. AR Sanul
SSK TEPECiK HAST DERG 1992 Vol. 2 No. 2
Karaciğer, tiroid hormon metaboliz-
masında önemli bir rol oynar. Tiroid hor-
monlarının konjugasyonu, ekskresyonu ve periferik deiodinasyonu büyük oranda ka-
raciğerde meydana gelir, ayrıca thyroxine
bağlayan globülin de bu organda sentez edi- lir (1). Karaciğer thyroxine (T,1)'in triodothy- ronine (T3)'e çevrildiği en önemli periferik
organdır (2).
Çeqitli akut ve kronik karaciğer hasta-
lıklarında serum tiroid hormon düzeyleri
değiqiklik göstermektedir (3, 4). Ayrıca kro- nik karaciğer hastalığı olan hastaların büyük bir kısmı klinik olarak ötiroid olmasına rağ
men standart tiroid fonksiyon testleri bun- larda yanıltıcı sonuçlar verebilmektedir (4).
Bu çalıtımada çefjitli etyolojilere bağlı ola- rak geli~en KC sirozu vakalannda serum ti- roid hormon düzeylerinin gösterdiği deği
~ikliklerin ara~tırılması amaçlanmı~tır.
GEREÇ VE YÖNTEM
Çalı~maya Mart 1991-0cak 1992 tarihleri
arasında SSK Tepecik Hastanesi Gast- roenteroloji kliniğine peşpe~e başvurarak
tetkik edilen 36 karaciğer sirozlu hasta (25 erkek, 11 kadın; ya~ ortalaması 54.3 ± 12.2)
katılmı~tır. KC sirozu tanısı 23 hastada ka-
raciğer biyopsisi yapılarak kesinle~mi~tir.
Kalan 13 hastada ise tanı, klinik özellikler, biyokimyasal bulgular ve ultrasonografi
yardımıyla konulmufjtur (bu hastalara çe~itli
kontrendikasyonlar nedeni ile karaciğer bi- yopsisi yapılamamı~tır).
Assit olan tüm hastalara batın ponk- siyonu yapılarak ascit sıvısı biyokimyasal ve sitolojik olarak incelenmiştir. Tüm hastalara endoskopi yapılarak özofagus varisierinin olup olmadığı kaydedilmi~tir. Alkol kul- lanma öyküsü ayrıntılı olarak sorgulanım~,
gerekirse ailenin diğer fertlerinden öykü
genişletileı·ek kaydedilmiqtir. Karaciğer bi- yopsisi sonucu malign gelenler, nitrasono- grafik olarak karaciğer malignitesi ku~ku
lanılanlar, kalp yetmezliği bulguları göste- renler ve herhangibir organında malignite
ku~kusu bulunanlar çalışmaya alınma-
141
mı~lardır. Ayrıca her hastanın son bir ay içinde kullandığı ilaçlar kaydedilmiş, tiroid hormonu içeren preparat, antitiroid ilaç, be- tabloker, kortikosteroid kullananlar ile iodlu kontrast madde ile herhangibir görüntüleme
işlemi uygulananlar ve palpasyon ile tiroid bezi büyümesi saptananlar, daha önce tiroid operasyonu geçiren hastalar çalı~rna dı~ı bırakılmı~lardır.
Çalı~maya alınan hastaların klinik özel- likleri Tablo-1 ve Tablo-2'de gösterilmiştir.
Kontrol grubu olarak, aynı hastanenin gast- roentereloji polikliniğine ba~vuran, klinik, biyokimyasat ultraso-nografik ve gastros- kopik olarak tetkik edilerek herhangi bir pa- toloji saptanmayan 30 ld~i çalı~maya alınmıştır (18 erkek, 12 kadın; yaş ortalaması
50.1 ± 9.7).
Tablo 1: Çalışmaya Katılan Hastaların Etyolojik Tanıları
Hasta Sayısı Erkek/Kadın
Yaş Ortalaması (±SO, Yıl)
Virai/Kriptojenikl Alkoi/PBS* ·
*PBS: Primer Biliyer Siroz
36 25/1 i 54.3 ± 12.2 23/7/5/1
Tablo 2: f{araciğer Sirozlu Hastalardaki Klinik Özellikler
N Yüzde
Splenomegali 35 97
Endoskopik özefagus
varisieri 34 94
Ass it 30 80
Spider Nevi 20 55
Ödem 11
30
Tüm )<an örnekleri 12 saat açlıktan sonra sabahleyin antekubital ven yoluyla alınmı~
ve serum ayrıldıktan sonra tiroid hormon düzeyleri tayin edilmek üzere 20 C"de sak-
lanmı~tır. Bu serum örneklerinde bir hafta
içersinde T3' TSH düzeyleri radioimmu- noassay (R!A) metodla ölçülmü:'lh.ir. Total
ve total T4 ölçümlerinde DPÇ (Diagnostic Products Corporation) firmasının coat-a- count kiti, TSH ölçümünde ise aynı firmanın
IRMA-Count kiti ile çalı~ılmı:'ltır.
İstatistiki analiz: Elde edilen sonuçlar E.Ü. Bilgi İ~lem Merkezi'nde MINITAB paket programı kullanılarak korelasyon ana- lizi yapılarak değerlendirilmi~, p değerinin
O.OS'den daha az olması istatistiki olarak an-
lamlı kabul
SONUÇLAR VE BULGULAR
Hastaların testleri
Tablo-3'de üğü gibi,
normal değerlere göre en önemli farklılıklar
bilirubin düzeyi artması, zama-
nı uzaması ve serum albi.imin düzeyindeki azalma !ıdır.
Tablo 3: Karaciğer Sirozlu Hastalarda Karaciğer Fonksiyon Testleri
Test Birim
Total Bilirubin mg/di Direkt Bilirubin mg/di Total Protein G/dl Albumin G/dl
SGOT i. U
SGPT i. U
Protrombin
Zamanı Saniye
Alkalen Fosfataz 1 U imi
Ortalama
±SEM
2.51± 0.33 1.01±0.18 6.59±0.15 2.96±0.09 48.72±3.62
31.75±2.97
17.38 ± 1.58 128.36 ± 14. 21
Normal Değerler
0.30 ± 1.2 o± 0.2 6.5 ± 8.0 3.5 ± 4.8
5 ± 40 5 ± 35
13 - 15 45- 15
Tablo-4'de hasta ve kontrol grup-
larındaki ortalama tiroid hormon
Buna göre karaciğer sirozlu ve T4 1 T3 oranı kontrol
maktadır. T3 ve
anlamlı dü~üklük, hastalarm cinslerine göre
dağılımından ve ascit olup olmamasından etkilenmemi~tir. Serum T4 düzeyi de kara-
ciğer sirozlu hJst::arda dli:'lük bulunmasına rağmen bu istatistiki olarak , anlam
ta~ımamaktadır. TSH düzeyleri ise her iki grupta da benzer ~ekilde
serum T3 düzeyi
zamanının uzaması
pozitif bir
Tablo 4: Hasta ve Kontrol Gruplarında TSH ve Tiroid Hormon Düzeyleri
Test Hasta Kontrol
Grubu (36) Grubu (30)
T 4 (f1g/dl) 6.74 ± 0.77 8.12 ± 0.27 T3 (ng/dl) *65.32 ± 7.25 135.05 ± 4.37 T3 1 T4 *10.64± 0.95 16.85 ± 0.84 TSH (,uU/ml) 1.67 ± 0.27 1.46± 0.15
Sonuçlar ortalama ± SEM olarak gösterilmiştir.
* p < 0.01
TARTIŞMA
larda ro id
daha tabolik olarak
serum ti-
anlamlı deği- bildirilmi~tir 6). Troid
tota ı tiroid hormon-
'Yo 15 T0 , ) slilklindedir. ,
T3 T4'den sahi ve T.J.'ün me- dön ü~erek esas etkisini
kabul
üzere tüm hücrelerde mevcuttur ve kronik d
r (1 ).
SSK TEPECiK HAST DERG 1992 Vol. 2 No. 2
Ayrıca tiroid hormonlarını plazmada
bağlayarak ta~ıyan 3 önemli protein olan, thyroxine bağlayan globülin (TBG), thyro- xine bağlayan prealbümin vealbümin de ka-
raciğer tanıfından sentez edilmektedir (6).
Kronik karaciğer hastalıklarında klinik olarakhastalarda hipotiroidizm bulguları ol~
maksızın, dü~ük serumtotal T3 düzeyleri ile birlikte normal total T4 ve TSHdüzeyleribil-
dirilmi~tir (5, 9, 10). Bizim sonuçlarımız da bu çalı~malar ile benzerlik göstermektedir.
Koçar ve arkada~ları (ll) akut hepatit-B ol-
gularında da benzer sonuçlar bulmu~lardır.
T4'ün T3'e periferik dönü~ümünün bir göstergesi olan T3 /T4 oranı, çalı~mamızda
kontrol grubuna göre anlamlı ~ekilde dü~ük bulunmu~tur. Bu sonuç Borzio (9) ve Ya-
manaka'nın (10) çalı~maları ile uyumluluk
göstermi~tir.
Hasta sayımız az olduğu için, serum ti- roid hormonlarının · siroz etyolojilerine bağlı
olarak gösterdiği deği~iklikleri yorumla-
maınız mümkün değildir. Literatürde bu ko- nuda en çok alkolik siroz, primer biliyer siroz ve kronik aktif hepatit sirozu ile ilgili
yayınlar vardır (12,13,14). Olgü sayısını art-
tırarak, özellikle metabolik nedenlerle ge-
li~en siroz olgularında tiroid fonksiyonları
nın incelenmesi ilginç sonuçlar ortaya çıka:.:
rabilir.
Bazı çalı~malarda, tiroid hormon düzey- leri ile, kronik karaciğer hastalığının ciddi- yeti ve prognozu arasında ili~kinin olabile-
ceği gösterilmi~tir ( 6,15). Bizim vakalarıfuı"".
zın uzun süreli takipleri henüz bitmemi~ ol- makla birlikte, hastalarda, bulduğumuz dü~ük serum T3 düzeyinin, uzamı~ prot- rombin zamanı ve dü~ük albümin düzeyi ile
ili~kili olması, belki yukarıda adı geçen
çalı~malarla dalaylı bir benzerlik gösteriyor olabilir.
Bazı ilaçlar T4'ün T3'e hepatik e~zimatik
monodeiodinasyonuim inhibe edebilir. Kli- nisyen için bunlardan en önemlil~ri, glu- kokortikoidler, propranolol ve iyodlu kont- rast maddeler olup, yüksek T4 düzeyi ile
143
birlikte dü~ük T3 düzeylerinin çıkmasına
nedeıi .ol~ıbilirler (7). Bu durum testleri de- ğerlendirirken mutlaka göz önüne alınma
lıdır. Ayrıca altta yatan bir primer KC h&sta-
lığı olmaksızın, (burada ayrıntıla,rına . gi- rilmeyecek çe~itli mekanizmalar ile) hi- pertiroidi olgularının % 15~76'sında · ka-
raciğer for\ksiyon testlerinde bozukluk ola-
bileceği, hipotiroidizm olgularında ise % 50' ye kadar varan oranlarda SCOT yükselmesi
olabileceği klinisyenin a~lında olmalıdır (7, 16),
Sonuç olarak, bu çalı~mada, çe~itli et-
yolojilere·bağlı karaciğer sirozu olgularında,
tiroid hormon düzeyleri ara~tırılmı~ ve total T3 ve T3 1 T4 oramnın anlamlı olarak dü:o
~üklük gösterdiği saptanmı~tır. Dü~ük se- rum total T 3 düzeyi uzaını~ protrombin za-
manı ve dü~ük ·albümin düzeyi ile ili~kili bulunmu~ olup, olasılıkla altta yatan ka-
raciğer hastalığının prognozunun ciddiye- tini göstermektedir.
KAYNAKLAR
1. S herlock S. Diseases of the Liver and Biliary System: Eighth Ed. Oxford, Blackwell Scientific Pub, 1986:495-6.
2. Klachko DM, Johnson ER. The liver and cir- culating thyroid hormones. J Clin Gastroenterol.
1983; 5:465-9.
. 3. Gardner DF, Carithers RL Jr, Utiger RD.
Thyroid function tests · in patients w ith acute and re- solved hepatitis B virüs infection. Ann IntMed. 1982;
96:450-4.···
4. Clwprct IJ,Solomon DH, Clıopra U, Young RT, Chuateco GN. Alterations in circulating thyroid hor- mones in hepatic cirrhosis; evidence for euthyroidism despite subnormal serum triiodothyronin. J Clin En- docrinolMetab. 1974; 39:501-8.
5. Green JRB, Snitcher EJ, Mowat NAG et al.
Throid fuhction and tlıyroid regulation in euthyroid men witlı c/ıronic liver disease; evidence of multiple abnormalities. Clin Endocrinol. 1977; 7: 453-60.
6. Hepner GW, Clıapra IJ.Serum tlıyroid /ıormone
levels in patients with liver disease. Are/ı Intern Med.1979; 139: 1117~20.
7. Van Thiel DH, Stone BG, Schade RR. T/ıyroid /ıormone homeostas is and the liver. In: Disease of the Liver. (Eds) Sclıiff L, Sclı!ff ER. Philadelphia, JBLip- pincott Company. 1987: 140-2.
8. Clıôpm If. A study ofextratlıyroidal com•ersion
of tlıyroxine (T 4) to 3,3,5 triiodotlıyroııine (T 3) in euthyroidism. Endocrinology. 1977; 101: 453-9.
9. Borzio M, Caldam R, Borzio F, et al. Tlıyroid
timetion tes ts in c/ı ro n i c lizıer disease; ez• idence f(ir -multiple rıbııormalities despife elinical euthyroidism.
Gut. 1983; 24:631-6.
10. Yamannka T, ldo K, Kimum K, Saito T. Serum levels of tlıyroid lwrmones iıı lizıer diserıses. Clin
Clıim Acta. 1980; 101: 45-8.
11. Koçar IH, Gündoğdu MA, Ünübol ME. Akut
lıepatit-B'li olgularda tiroid fonksiyonlarmlll in- celenmesi. Gülhane Askeri Tıp Akademisi Bülteni.
1989; 31: 373-82.
12. E/ta GH, Sepersky RA, Goldberg Mf. Ine- rensed ineidence t1f tlıyroidism in primm·y biliary cirr- hosis. Dig Dis Sci. 1982; 28: 971-5.
13. : ._ '•ussl ·r GC, Sclıajjiıer F, Hen/ey J- Tlıyroid _tinıctio11 f;, ';;, 11 biliary cirrlıosis. Clin Res. 1979;
27:259.
14. Schussler GC, Sc/ıa{tiıer F, Korn F. Inercaseri
serımı tlıyroid /ıornıoııe binding and decrcased free
lıormoııe iıı c/ıronic actiz•e liver disease. N Engl J
Med. 1978; 299:510-3.
15. Walflslı PG, On·ego H Israe/ Y, BLake J, Ka- /ant H. Serımı h·iiodotlıtjronine and other elinical and laboratory iııdices of alclıo/ic /izıer disease. Arın lııt
Med. 1979; 91:13-5.
16. Martiııo E, Safran M, Aghini SP. En- Pironmental iodine intake aııd tlıyroid dysfwıction du-
riııg clıronic amiodarone flıerapy. Ann Int 1\!led.
1984; 101: 28-30.
