İZOHİPS (EŞ YÜKSELTİ EĞRİSİ) YÖNTEMİ

İZOHİPS (EŞ YÜKSELTİ EĞRİSİ) YÖNTEMİ İZOHİPS (EŞ YÜKSELTİ EĞRİSİ) YÖNTEMİ

cografyahocasi.com

NELER ÖĞRENECEKSİNİZ

Bu bölümde haritalarda yer şekillerini gösterme yöntemlerinden kabartma, renklendirme ve izohips yöntemini öğreneceksiniz.

Kazanım: 9.1.8. Haritalarda yer

şekillerinin gösteriminde kullanılan

yöntem ve teknikleri açıklar.

HARİTALARDA YER ŞEKİLLERİNİ GÖSTERME YÖNTEMLERİ

Dağ, tepe, ova, vadi, plato vb. şekiller yeryüzü şekillerini meydana getirmektedir. Bu şekiller, haritaya aktarılırken iz düşümleri alınmaktadır. Bu nedenle düzlem üzerine çizilen ve yer şekillerini gösteren haritalarda hesaplanan alan (iz düşüm alan) ile gerçek alan arasında fark olmaktadır.

Yer şekillerini gösteren haritalardaki hataları azaltmak için çeşitli harita yöntemleri geliştirilmiştir. Bu yöntemler şunlardır:

 Kabartma Yöntemi

 Renklendirme Yöntemi

 İzohips Yöntemi

KABARTMA YÖNTEMİ

Yer şekillerinin üç boyutlu kabartması yapılarak elde edilir. Bu yöntem yer şekillerini gerçeğe en yakın gösteren yöntemdir. Bu yöntem ile yapılan haritalar taşıması, saklanması ve yapımı zor olduğu için fazla tercih edilmez.

RENKLENDİRME YÖNTEMİ

Yükselti basamakları renk tonları ile gösterilir. Yükseltisi deniz seviyesine yakın yerler yeşil, daha yüksek yerler sarı ve en yüksek yerler kahverengi ve tonlarıyla gösterilmektedir. Denizin derinlikleri ise mavi ve tonlarıyla gösterilir.

Renklendirme yönteminde renkler yer şekillerini değil, yükseklik basamaklarını göstermektedir. Örneğin Ege kıyılarında yer alan Kazdağı’nın en yüksek yeri 1800 metreye yakındır. Bir ovada kurulmuş olan Yüksekova’nın yükseltisi ise 2000 metreye yakındır.

Yükseltileri birbirine yakın olan bu iki alan Türkiye fiziki haritasında kahverengiyle gösterilmektedir.

İZOHİPS (EŞ YÜKSELTİ EĞRİSİ) YÖNTEMİ

Deniz seviyesinden itibaren aynı yükseltiye sahip noktaların birleştirilmesiyle elde edilir.

Günümüzde yeryüzü

şekillerinin gösterilmesinde en

çok kullanılan ve en doğru

sonucu veren yöntemdir.

İzohips, yer şekillerini göstermek için yaygın şekilde kullanılan yöntemlerden

biridir. İzohipslerden oluşan haritalara izohips veya topoğrafya haritası adı verilir.

İZOHİPSLERİN

ÖZELLİKLERİ

1 İç içe kapalı eğriler şeklinde çizilir ve eğriler birbirini kesmez.

2 Bir eğri üzerindeki bütün noktaların yükseltisi aynıdır.

Yanda verilen haritadaki A, B

ve C noktalarının yükseltisi

aynıdır. (150 metre)

3 En geniş eğri en alçak yeri, en dar eğri ise en yüksek yeri gösterir. Bu eğriler, birbirini en alçaktan en yükseğe doğru çevreler. Bu durum çukur alanlar için geçerli değildir.

En geniş eğri en alçak yeri

(D noktası), en dar eğri ise

en yüksek yeri (E noktası)

gösterir.

4 Eğriler arasındaki yükselti farkı haritanın tamamında aynıdır. Bu yükselti farkına ekuidistans ya da eş yükselti eğrisi aralığı denir.

Yanda verilen haritada eş yükselti eğrisi aralığı 50 metredir. Haritanın tamamında iki izohips eğrisi arasında 50 metre yükselti farkı vardır.

50m

50m

50m 50m

5 Eşit aralık haritanın ölçeğine göre değişir. Küçük ölçekli haritalarda eşit aralık değeri büyüktür. Büyük ölçekli haritalarda ise eşit aralık değeri küçüktür.

Ölçek : 1/100.000 Ölçek: 1/25.000

Örneğin eş yükselti eğrileri 1/25.000 ölçekli topoğrafya haritalarında her 10 m’de bir geçerken 1/100.000 ölçekli haritalarda her 25-50 m’de bir geçer.

Ölçeği daha büyüktür.

Ayrıntısı daha fazladır.

Ölçeği daha küçüktür.

Ayrıntısı daha azdır.

6

azaldığı yerlerde ise seyrek çizilir.

7

8

eğriler tepeleri gösterir.

9

Dağ ya da tepelerin en yüksek noktasına zirve (doruk) denir. İzohipslerde zirveler, nokta

“

.

Zirve (Doruk)

10 İki tepe arasında kalan alçak

yerlere boyun denir. 11

Tepe ve boyun Yamaç, sırt ve zirve

1 2

Birbirini çevrelemeyen komşu iki eş yükselti eğrisinin ve akarsuyun her iki tarafındaki eğrinin yükseltisi aynıdır.

500m

500m

300m 400m

300m

400

m

1 3

Akarsuyun aktığı yerde bulunan vadi, izohips haritalarında V şeklinde gösterilir. Bu şeklin sivri ucu yüksek yerleri gösteriyorsa vadi, alçak yerleri gösteriyorsa sırt olur.

300m 400m

300m

400

Sır t Va di

Vadi

Hangisi sırt, hangisi vadi?

Vadi Sırt

1 4

İzohipslerden daha kalın ve farklı renkli çizgilerle akarsular gösterilir. Bu çizgiler

izohipsleri keser. Akarsuların denize döküldükleri yerde taşıdıkları alüvyonları

biriktirmesi ile denize doğru oluşan çıkıntılara delta denir.

15

oluşan su girintilerine haliç denir.

16

Delta Haliç

FALEZ

(YALIYAR)

17

İçeriye dönük ok işaretleri ile gösterilir.

18

Çanak

Plato

Plato

Kapalı Çukur (Çanak) Plato

Uyarı: Kapalı çukur (çanak) alanlarında ok işaretinin başladığı yerden, bittiği yere kadar yükselti azalır.

1000 1100

1200

1100

İZOHİPSLERDE PROFİL ÇIKARMA

Yandan görünüşe profil denir. Profil çıkarmanın amacı, yeryüzü şekillerinin yandan nasıl göründüğünü öğrenmektir. Profil çıkarılırken sırasıyla şu işlemler yapılır :

• Profil çıkarılacak alan iki nokta ile belirlenir ve iki nokta arasına bir doğru çizilir.

• Doğru ile eş yükselti eğrilerinin temas ettiği yerler işaretlenir.

• Başka bir kâğıda eş yükselti eğrisindeki yükselti basamakları ve birbirine paralel çizgiler çizilir. Daha sonra hazırlanan kâğıt, profili çıkarılacak doğrunun altına konur.

• İşaretlenen noktaların yükselti değerleri hazırlanan kağıttaki yerlerine indirilir.

• Daha sonra işaretlenen noktalar birleştirilerek profil tamamlanmış olur.

Yandaki izohips haritası üzerinde

numaralarla gösterilen kavramların adını tabloya

yazınız.

Şelale Plato

Vadi

Göl

Çukur(Çanak)

Zirve Boyun

Tepe Sırt Falez

Yamaç Ova

Kıyı Çizgisi Delta

Aşağıda Büyük Okyanus’ta yer alan bir adaya ait izohips haritası verilmiştir. Haritadan faydalanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1. Harita üzerinde hangi yeryüzü şekilleri gösterilmiştir?

Cevap: Tepe, zirve, sırt, vadi, haliç, falez, boyun, yamaç

2. Eş yükselti eğrileri kaç metre aralıklarla çizilmiştir?

Cevap: 10 metre

3. A noktası hangi yükselti aralığında yer alır?

Cevap: 60-70 m yükselti aralığında yer alır.

4. A ve B noktaları arasındaki yükselti farkı en fazla kaç metre olabilir?

Cevap: A noktası en düşük 61 m olabilir. B noktası en fazla 119 m olabilir. 119-61= 58m

5. Harita üzerinde gösterilen zirve ile C noktası arasında kaç metre yükselti farkı vardır?

Cevap: Zirve 175 m’dir. C noktası ise 30 m’dir.

175- 30= 145 m

Zeynep, Lütfiye, Ömer

15 km

Eğimin azalması

Göktuğ Nurefşan Arda

Evet vardır.

Zeynep Ömer

Ecrin Gökçe

Alperen Türkan Lütfiye Göktuğ

Asel Ömer

Yukarıdaki izohips haritasında bazı yer şekilleri gösterilmiştir. Bu şekillerin fotoğraflardaki benzerlerini bularak numarasını kutucuklara yazınız.

1

4

3

5

2

6

7

Deniz seviyesinden yükseklikleri aynı olan noktaları birleştirdiği düşünülen eğrilere eşyükselti eğrisi adı verilir. Bu eğrilerle çizilen haritalara topografya haritası denir.

Aynı ülkenin farklı ölçeklerle çizilen iki topografya haritası, I. eşyükselti eğrilerinin sayısı,

II. eşyükselti eğrileri arasındaki yükselti farkı,

III. belli bir yüksekliği gösteren eşyükselti eğrisi üzerindeki yerler bakımından karşılaştırılacaktır.

Bu iki haritada yukarıdakilerden hangilerinin kesinlikle aynı olması beklenir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

2004 – ÖSS

Bir akarsu yatağı boyunca eşyükselti eğrilerinin seyrek olduğu bölgeden sık olduğu bölgeye geçildiğinde, akarsuda aşağıdaki değişikliklerden hangisi kesinlikle gerçekleşir?

A) Havzasının genişlemesi B) Akış hızının artması

C) Yatağının genişlemesi D) Kol sayısının azalması

E) Akarsuyun ulaşıma elverişli hale gelmesi

2006 – ÖSS

2008-ÖSS

Bu izohips haritasıyla ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi doğrudur?

A) Y dağının güney yamacı kuzey yamacından daha diktir.

B) Yörede üç tane kapalı çukur alan bulunmaktadır.

C) Yöredeki en yüksek dağ V’dir.

D) Z noktasının yükseltisi 2000 metrenin altındadır.

E) Vadiler geniş tabanlıdır.

Aşağıda bir yöreye ait izohips haritası verilmiştir.

2010-YGS

Bu kişinin izlemesi gereken yön ve katetmesi gereken yaklaşık mesafe aşağıdakilerden hangisidir?

A) Güney batıya 3 km, kuzeydoğuya 5 km

B) Kuzeydoğuya 5 km, güneye 8 km, kuzeybatıya 5 km C) Kuzeybatıya 5 km, güneydoğuya 5 km

D) Güneybatıya 3 km, kuzeye 8 km, güneybatıya 5 km E) Güneybatıya 3 km, kuzeybatıya 5 km

Aşağıdaki topoğrafya haritasında x noktasıyla gösterilen yerde bulunan bir kişi , kurumuş akarsu yatağını izleyerek Y köyüne ulaşmak istemektedir.

2010-LYS4

Bu güzergâhtaki yer şekillerinden kaynaklanan engelleri aşmak için I, II ve III numaralı yerlerden hangilerine köprü, hangilerine tünel yapılmalıdır?

I II III

A) Köprü Tünel Köprü B) Köprü Tünel Tünel

C) Tünel Köprü Köprü D) Tünel Köprü Tünel E) Köprü Köprü Tünel

Aşağıdaki topoğrafya haritasında, bir yörede yapımı planlanan demir yolunun güzergâhıyla bu güzergâhta yapılacak köprüler ve tüneller gösterilmiştir.

II. şekildeki haritaya sahip olan ve bu haritanın fotokopiyle küçültüldüğünü bilmeyen bir kişi, aşağıdakilerden hangisini hesapladığında doğru sonuca ulaşabilir?

A) K gölünün kapladığı alanı

B) X ve Y noktaları arasındaki yükselti farkını

C) L akarsuyunun aktığı vadinin ortalama eğimini D) X ve Y noktaları arasındaki kuş uçumu uzaklığı E) L akarsuyunun gerçek uzunluğunu

2011-LYS3

bulunmayan ve yalnızca kesir ölçeği verilen bir topoğrafya haritası, II. şekilde ise bu haritanın fotokopiyle belli bir oranda küçültülmüş hali verilmiştir.

Arazide yön ve hedef bulma sporlarında pusula ve büyük ölçekli haritalar sporcuların en önemli yardımcılarıdır. Sporcular bu haritalar ile yer şekillerini belirleyerek en kısa zamanda yönlerini ve hedeflerini bulmaya çalışırlar.

Buna göre, Uludağ’da yapılacak bir yarışmada sporcuların yarışma alanına ait aşağıda birer parçası verilen haritalardan hangisini kullanması daha uygundur?

2012-YGS

Yukarıdaki haritada hiç ağacın olmadığı ve sadece kısa boylu ot topluluğunun yer aldığı bir alan gösterilmiştir. Bir arama kurtarma ekibinin lideri, ekibini altı gruba ayırarak haritada numaralandırılan noktalardan kamp alanına doğru yürütmeyi düşünmektedir.

Grupların, rotaları dışına çıkmadan aynı anda ve eşit hızda ilerledikleri düşünüldüğünde, ekip lideri hangi rotalardan ilerlerse kamp alanına gidene kadar sürekli olarak en az iki grubu yüksekten gözlemleyebilir?

A) I ve II B) II ve III C)II ve IV D) III ve V E) IV ve VI

2012-LYS3

2012-LYS4

Yukarıda volkanik bir alana ait topoğrafya haritası verilmiştir.

Bu haritaya bakılarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

A) En yüksek eş yükselti eğrisi değerinin 2150 metre olduğuna B) Gölün alanının ölçek yardımıyla hesaplanabileceğine

C) Göl yüzeyinin 2100 metrenin altında olduğuna

D) Kraterin en yüksek noktası ile göl yüzeyi arasında 50 metreden fazla yükselti farkı olduğuna

E) Göl tabanının 2050 metrenin altında olduğuna

Herhangi bir alanın 1950’li ve 2000’li yıllara ait topoğrafya haritaları incelendiğinde doğal ortamda insan etkisi ile meydana gelen değişmeler daha net görülebilir.

Bu değişime bağlı olarak topoğrafya haritalarında aşağıdakilerden hangisi gözlenemez?

A) Göl sayısının farklılığı

B) Ulaşım ağının değişmesi

C) Taşkına uğrayan alanların değişmesi D) Kentsel alanlardaki farklılaşma

E) Bitki örtüsündeki farklılaşma

2013 – YGS

Bu haritada aşağıdaki yer şekillerinden hangisi gösterilmemiştir?

A) Boyun B) Vadi C) Delta D) Sırt E) Yamaç

2016-YGS

Aşağıda bir alana ait topoğrafya haritası verilmiştir.

Bu yer şeklinin bir vadi veya sırt olarak kabul edilmesi için M harfi ile gösterilen eş yükselti eğrisinin değeri, aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?

Vadi olarak Sırt olarak

kabul edilmesi için kabul edilmesi için

A) 1000 1100

B) 600 500

C) 1000 600

D) 900 1000

E) 500 1000

2017-YGS

gösterilmiştir.

Bu haritada kırmızı renkli dikdörtgen alanla gösterilen yer şeklinin adı nedir?

2017-LYS3

Aşağıda bir topoğrafya haritası verilmiştir.

SIRT

ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME

Eğriler arasındaki yükselti farkı haritanın tamamında aynıdır. Bu yükselti farkına ekuidistans ya da ……….……… denir.

Renklendirme yöntemi ile çizilen haritalarda 1000-1500 metre yükselti aralığındaki yerler ……… renkle gösterilir.

Akarsular tarafından derin vadilerle parçalanmış, çevresine göre yüksekte kalan düzlüklere ………. denir.

İki tepe arasında kalan alçak yerlere ………. denir.

İzohips haritalarında eğrilerin sıklaştığı yerlerde eğim ... fazladır.

boyun

plato

turuncu

eş yükselti eğrisi aralığı

BOŞLUK DOLDURMA

Birbirini çevrelemeyen komşu iki eş yükselti eğrisinin ve akarsuyun her iki tarafındaki eğrinin yükseltisi aynıdır.

En geniş eğri en yüksek yeri, en dar eğri ise en alçak yeri gösterir.

Yer şekillerini gerçeğe en yakın gösteren yöntem izohips yöntemidir.

İki nokta arasındaki yükselti farkının yatay uzaklığa oranına eğim denir.

İzohips haritalarında deltanın bulunduğu alanlar içeriye dönük ok işaretleri ile gösterilir.

DOĞRU-YANLIŞ

1) Buna göre, haritadaki numaralandırılmış noktalardan hangisi yeşil renk ile gösterilemez?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Fiziki haritalar, izohips haritalarında belirli yükselti basamaklarının renklendirilmesiyle

hazırlanır. Fiziki haritalarda 0-500 metre arası yeşil renk ile gösterilir.

2) Yukarıda verilen izohips haritasına bakılarak aşağıdaki bilgilerden hangisine ulaşılamaz?

A) Eşyükselti eğrileri arası yükselti farkı 50 m.’dir.

B) Bölgede kuzeye doğru gidildikçe yükselti artar.

C) Akarsuyun uzunluğu 100 km.’ den fazladır.

D) Bölgede çukur bulunmaktadır.

E) Akarsu kuzeyden güneye doğru akmaktadır.

İzohips haritası verilen bölgenin renklendirilmiş fiziki haritası hazırlanacaktır.

4) Buna göre, haritada verilen noktaların bulunduğu yerlerin hangi renk ile gösterilmesi gerekir?

I II

A) Sarı Kahverengi

B) Sarı Yeşil

C) Kahverengi Sarı

D) Yeşil Kahverengi

E) Kahverengi Turuncu

5)Yukarıdaki izohips haritasında aşağıdaki yer şekillerinden hangisi yoktur?

A) Vadi B) Tepe C) Falez

D) Çukur E) Boyun

KAYNAKLAR

MEB Coğrafya 9 Ders Kitabı, 2017

Yazarlar

İsmail ÖZDOĞAN Kenan TÜRKEZ Mutlu KARAKOÇ

TUTKU YAYINCILIK Coğrafya 9

Ders Kitabı, 2019

Yazarlar

Ertan AYDIN

İhsan YÜKSEL