en 3azi

Rirkiye'deUretil en 3azi POY ve Duz

'oliester Filament pliklerinin Uzama bzellliklerinin

ncelenmesi jzerine Bir

Faruk

BOZDOCAN

Dr.

E.U.Ege Meslek Yuksekokulu Bornova /IZMIR Bu ~alzgmada Tarkiye'de iiretilen ban POY ve d&poli- ester filament ipliklerin uzama azellikleri incelenmi~

ve iplik ile lif mukavemeti arasmdaki iligkiler ele aLn- maya ~alyllmzgt~r.

AN INVESTIGATION ON THE TENSILE

PROPERTIES OF SOME OF THE POY AND FLAT FILAMENT POLYESTER YARNS

PRODUCED IN

TURKEY

The tensileproperties of P O Y and flat filamentpolycs- ter yarns produced in Turkey are investigted in this work and the relations between fibre and yarn strength are examined.

l . ~ f R i $

Gene1 anlamda ipliklerin elastik ozellikleli ~ o k s a p da etkiyi kapsar. ipligin karakterinin aylintdi olarak in- celenmesine bunlarln hepsi dabil edilir. ~zellikle en iyi kumag karakteri iqin bangi lifin kullan~laca&nin tespit

edilmesinde aynntI11 incelemeye gerek vardlr. T e l d l materyalinin pek qok degigik kullanrminda elastik ozel- liklerin degigimine de genellikle i h t i y a ~ duyulur. Sente- tik lif uretimi alanrnda son yllardaki hz11 geligmeler aragt~rmacilan yeni a ~ a y g l a r iqine sokmugtur. Tam bir bagan elde etmemizi gii~legtiren engellerden birisi kumagtaki gereksinimlere uygun lif ve iplik teminidir.

Bu a d ~ m k u m q m yaprsi, uretimi ve elastik ozellikleri gibi buna benzer faktiirlerin onemli etkileri sebebiyle de karmagrk hale gelir.

lpliklerin elastik Gzelliklelini olugturan ve ilk akla gelen buytikliikler Young (uzama) m o d u l u , e ~ l m e mo- dulu ve burulma moduliidiir.Bu modiiller sentetiklifle- rin ve ipliklerin elastik deformasyonlarrnm ol$iisiidur.

Aynca, lifleriuve ipliklerin sertlik, yumugnkhk ve daya- n~klilrk gibi fiziksel ozellildesi modul degerleri ile belir- lenir.Yap11an sok sayda inceleme ve birgolc uygulama da gerek liflesin gerekse de ipliklelin elastik ozellikleri- nin en onemli olamnm gerilmeye ait ozellikler oldugu- nu gostermektedir.Bunlar lif veya iplik ekseni boyunca uygulanan kuwetlerin etkisinde meydana gelen defor- masyon ve bunlarla ilgili davranlg ozellikleridir.Bu en basit anlamda deneysel incelemede lif veya ipligin ar- tan ytik etkisi albnda uzamasl ve kopmasldlr. Bu Ferge- vede ve yuknnda beli~tilen sebeplerden dolay bu mada Turkiye'de iiretilen bazi POY ve diiz poliester fil- ment ipliklerinin uzama ozellikleri ara$nlmi$r.

2.DENEYSEL CALISM.4

Yap~lan drgmada Turkiye'de Uretilen b a n POY ve duz poliester filament ipliklerinin statimat iplik muka- vemet olpne aleti yardiml ile uzama ozellikleri incelen- mi$ir.incelenen ipliklerin kopma yiikii, kopma uzama- sr degerleri ve yiik-uzama (deformasyon) egrileri stati- mattan &nmrgtw.Daha sonra bu yiik-uzama egrileri zor-zorlanma e@ilerine donu$iiriilmug ve ipliklerin young modiilleli tesbit edilmigtir. Cal~gmada dordu POY, dordu duz filament iplik olmak uzere sekiz ornek alinmig ve herbir ornek icin 10'ar deney yapilm~$r.

Omekler ve elde edilen sonuqlar Tablo l'de verilmig- tir.

Tablo 1. Tiirkiie'de ilretilcn b n a POY vc dllz poliesta. lilnmcnt ipliklcrin kopmn yllk0, kopmn mumast knpmn mukavcmcti vcyoung

-

e k i l l . Dart f a r k l ~ numarndoki diiz film Vekil2. Diirt fnrkl~ numnradeki d17z t i - cnt iplik 6rnck igin clde cdilen zor-zorlon- mcnt iplik Brnck igin clde cdilen zor -zorlan

o c&ilcri ma eprilcri

m~~ ^{- e ~ -}

I Dortfarkl~ numaradakiPOYfilamentiplikomeki~in el- de edilen zor-zorlanma egrileri Sekil l'de, dortfarkl~ nu- maradaki duz filament iulii ornek icin elde edilen zor- zorlanma e ~ i l e r i ise ~ e k i l 2 ' d e vefilmigtir.

POY ornekler igin kopma mukavemeti degerleiini

I

seviye alarak bu seviyelerdeki young modiillerinin ara- 1 smda farklann Bnemli olup olmadi@n~ gorebilmek icin varyans analizi yapllmq ve f a r h n onemli oldu@ gorul- mugtiir. Bu durum dikkate alinarak sekiz ornek icin kopma mukavemeti ile kopma uzamasl ve kopma mu- kavemeti ile young modulu deagimleri aras~ndaki ilig- kileri iyi bir gekilde gorebilmek i ~ i n lineer regresyon analizi y a p ~ l m q ve korelasyon katsaylan bulunmug- tur. Elde edilen hneer regresyon analizi grafikleri Sekil

5eki1

m a m yon a1

% Uz.

13. Diirt POY filarncntiplik iirncgi i ~ i n kopma uzamosl knp- ukavemcli bilvilkliiklcrinin dcgisimini g"iis1crcn linccr rcgrcs- lalizi

plia

Sekil5. Dart diiz filomcnt idik tirncEi

-

iqin kopmu uznrnosl koprnu rnukavemeti biiyiklfiklcrinin dcgigimini gustcrcn linecr

POY filament iplik ornekle~i iqin kopma uzamasl ile kopma mukavemeti aras~ndaki iligkiyi gosteren kore- lasyon k a t s a y s ~ r=-0,79, young modulu ile kopma mu- kavemeti aras~ndaki iligkiyi gosteren korelasyon katsa- y s ~ r= 0,97, duz filament iplik ornekleii i ~ i n kopma uza- mas1 ile kopma mukavemeti arasmdaki iligkiyi gaste- ren korelasyon katsaym r=-0,68 ve young modiilu ile kopma mukavemeti arasmdaki iligkiyi gosteren kore- lasvon katsaws~ ise r=0,80 olarak bulunmustur.

I

1

v e k i l 4 . Dart POY filumcnt iplik urncgi i ~ i n young modiilil kop- ma mukavcmcti bilyiikiilklcrinin dugiairnini gaslcrcn linccr r e p - yon analiri gmli@

Filament iplik mukavemeti ile filament lif s l a s ~ n d a bir kaxylaghrma yapabilmek, diger bir deggle fila- ment iplik mukavemeti ile filament lif muknvemeti ara smda bir ili~ki kurabilmek isin bu iplik orneklerinin fi- lament liflerinin uzama ozellikleri fafegrafta incelene- rek bir b q k a makalede (Bozdogan, Bager, 1990) yaym- lanm~g degerleri gozonune a l ~ n m ~ $ ~ r . Bu degerlerle Tablo l'de verilen degerlerin karplaghrmas~ Tablo 2'de y a p ~ l m ~ @ r .

Sekil6. Dart dilz filament iplik arnegi igin young modiilii kopmn mukavcmoti biiyilkliiklerinin dcgigimini giistercn lincer r c p s y o n analizi graigi

3. SONUC

VE

TARTI$MA

Poliester filament iplik orneklerinin incelenmesi so- nucu elde edilen kopma mukavemeti, kopma uzamasl ve young modulu s o n u ~ l a n m n literatiirle uyum icinde oldugu goriilmugtiir (Farrow, 1956). $elrill ve 2'de ve- rilmig olan zor-zorlanma egrilerinden ve lineer regres- yon analizi sonuclanndan a p k ~ a ipliklerin kopma uza- masln~n artmaslyla kopma muknvemetinin diiflgii, buna karg~hk young modiilu a r t t ~ k w kopma mukave- metinin de arb@ goriilmugtiir. Fakat diklcat edilirse 7 numarall ornegin kopma mukavemeti degeri diger or- neklere gore bir miktar farklhk gostermektedir. Bu- nun sebebi bu ipligin siyah boyall olmas~d~r. Cunkii bo- yapartikiillerinin lifin is yaplslna girmesi ipligin muka- vemetini duguren bir faktordur.

Tablo 1 ve Tablo 2 kaqllaQnld~@nda tek lif kopma mukavemetinin i p l i kopma mukavemetinden bulu- nan degerden daba buyids oldugu, diger bir deyigle &.a- timattan buldugumuz kopma yiiku degerinin ipligin fi- lament sayslna bijlerek elde ettigmiz degerin, telr fila- menti ahp f a f e w kopma yiikunu ijl~tiigiimuzde bul- du@muz degerden k i i ~ u k oldugunu goriiyoruz. Bu- nun nedeni ipligin kopmasmn en zayf filamentin kop- m a s ile meydana gelmesi olabilir. POY filament iplik

Tablo 2.

iplilderden elde edilen degerlcrin, liflerden elde edilcn dcgerlcrle l r a r y l a g t ~ n l m a s ~ .

young modulleriile bunlarin filamentlerinin youngmo- diilleri kaqlla@mld~@nda ise b a z ~ iplikleiin modulleri- nin filamentlerininldnden buyiik oldu@ bazllaiinm ise kiiriik oldugu goriilmektedir.

Buna k a r g ~ l ~ k duz filament ipliklerinin young modiil- leri ile filamentlerinin young modulleri karg~lqbnldl- Bnda ipliklerin young modiillerinin ortnlama % 5 civa- nndabuyiik oldugu gorulmektedir. Literatiirde de yak- lagik olarak benzer durum sozkonusudur. (Farrow,

1956). Bunun nedeni lifler arasl kohezyon ya da surtun- me olabilir.

-BOZDO€AN. F., 1980. Tiirkiyc'dc Urctilcn Pdicstcr Liflcrinde Elastik Ozclliklcrlc ICristnl Yap1 Ai-asmdnki ili$kilcrin incclcnmc- si. Doktorn tczi, E.D.Milh.Fuk.Tcksli1 Miih.Biiliimii, Bornovn

iznaR

-BOZDO€AN, F.,BA$ER, G., 1000. Some of the Importnnt Physi- .Ical Propertias oC the PET-Pulycstcr Fibres Produccd in Turkcy, Tckstil vc Mnkina, 20,Gil.

-FARROW, B., 195G, Extcnsomctric and Elastic Prupcrticr of Textile Fibres. J.Text I n s t , .47, T.68.

-FARROW. G..

m.

E.S.. WEMLE. P.L.. lDG0. Polwstcr Fibcn.

F a f e D a f t a UlcWen l i f k o m a y ~ k u

P')

iplik k o p m n uzamasl(%) 0rnek

NO.

. . . .

MARK. H.F.. GAYLORD, N.G.. BI&ES, N&, ~ n c ~ c l o p c d i o of Polymcr science and Technology Vol. E J o h n Wilcy Sons, Inc., New Ywk. London Sydncy, Toronto.

Dr.Faruk BOZDOGAN

1DSG i u n i r do@xniu. 1070 ylimdu Egc Uni- venitcsi Fizik Biiliimiinu bitirdi ve Ege Uni- venitcsi Miihcndislik Fukiiltesi Tckstil Mii- hcndisligi biiliimiindc, teknik clcmun kndm- sunda, ii&ctim clcmnn~ olnrnk giirevc basla- dl. 1.3.1082 titrihindc Ege iTnivcnitcsi Fcn

. .

_

^{.. . _}

^j

Fakiiltesi Firik Biiliimiinde yilksuk lisansrn~

1plilc

L i f k n p m a uzamasl(%)

tamumlodl. 8.9.1989 tnrihindc Ege ijnivcrsitesi Miihcndislik Fa- kiilrcsi Tckstil Miihendisligi Biiliimii Tckstil Bilimlsri Tckstil Fizi- gi dnllnda '"Tiirkiyc'dc nrctilcn Policstcr Liflcrinde ElasLik Ozclli- kcrlc ICristal Ynpl Armndlrki ili$kilcrin incclcnmcsi" konusunda tczyapnrnk duktar iinvnnm ddi. 16.6.1000 tnrihindc Egc Univcrsi- tcsi Egc Mcslck Yiikck Okulundlt ijgrclim parcvlisi kadrosuna ntand~. Halcn Tcksril Fizigi konusundn pllgmolor~nn dcvam ct.

mektedir. Evli ve iki cocuk bnbnsldlr.

iplik kopma U Fila%nt (6) s a y l s ~

i p l i k t c n hcsaplanan

Young mod.

E d r t . ( g / d )

Lif young

ModWII E ,,~rt.(g/!/d)