BOGAZiCi Y ALI LARI - GECMi$ ZAMAN K0$KLERi

(1)

KKTC

YAKIN DOGU 0NiVERSiTESi

FEN- EDEBiYAT FAKULTESi

TORK DiLi EDEBiYATI BOLOMO

BOGAZiCi Y

ALI LARI - GECMi$ ZAMAN K0$KLERi

(MADDi K0LT0R UNSURLARI

=>

E$YA KONUSU)

MEZUNiYET CALl$MAS1 QZLEM KIRCIOGLU

950430 4-C

CALl$MA DANl$MANI

DOC.DR. BOLENT YO-RULMAZ

(2)

1-0NSOZ ···

···

II- GiRi$ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

...

2 Ill- YAZAR HAKKINDA GENi$ BiLGi...

..

3 (Abdulhak $inasi Hisar)

V-

E$YA KONUSU iLE iLGiLi BiLiNMEYEN KELiMELER:

- BOGAZiCi YALILARI VE GECMi$ ZAMAN K0$KLERi

4 Vt- iNDEKS

7

(3)

1

I- ONS0Z

Bu bitirme mezuniyet cahsrnasi, Yakm Dogu Oniversitesi, Fen- Edebiyat Fakultesi, Turk Dili Edebiyati Bolurnu, Yeni Turk Edebiyati kapsarm dahilinde yaprlrmstrr.

<;all§mada Abdulhak $inasi Hisar'm Bogazi9i Yalrlan ve Gecrnis Zaman Koskleri adh romanlan aynntrh olarak incelenmistir. Bu kapsam icerisinde esya ile ilgili bilinmeyen kelimeler crkartihp acrklanrrustrr.

Bu calrsmada beni yonlendiren, her turlu yardrrru ve elestiriyi esirgemeyen mezuniyet cahsrnasi darusrnarum 009. Dr. Bulent Yorulmaz'a tesekkur ederim.

(4)

~; Yall/ar, ve Ge~mi§ Zaman KO§kleri'nde, "Bogazi9i Medeniyeti"

~~ toplanan hatrralar, bir bakirna, altrrus y1I onceki istanbul hayatlanrun bir aynca Bogazi9i'nde en yuksek derecesine ulasrrus kultur, yasarna ve --elliklerinin yorumlan, tahlil ve tasvirleri sayrlmalrdtr.

eserlerde yalllan, mehtaplan, saz alemleri, sehrayinleri, unlu ve unsuz pasalan, beyleri, usaklari, hizmetcileri, turlu kadm giyimleri, hayat slan ve yalllann i<; duzeni ile tasvir ve tahlil edilen Bogazi9i, en fazla iyet ta§1d191 bir zamanda, yani 20.yy baslarinda ele ahnrrustrr. Her §ey bir Qe911i§ zaman" havasi icinde, bir masal edasmda verilmistir. Adeta perilerin a§ad191 bu alemde her §ey guzel, hep huzur ve ferahllk icindedir. Orada cennettekini andiran bir ornur surulur. Yazann mutlu cocukluk dunyas: icmden, hi<; bozrnaksizm 91kard191 tasanlar, duyuslar ve hayaller, cekici bir usluba burunrnustur. 0 alemi 9ocuklugunda yasarnarrus ve duyrnarms olanlann dikkatinden kacabilecek barnbaska ve derin bir gozle, semt ve manzaralann bas dondOrOcu lezzetini bize sunar.

indeks bolurnundeki sayfa numaralan Bogazi9i Yalilan ve Ge9mi§ Zaman Ko§kleri'nin 1978 tarihli 4. Baskrsma aittir.

(5)

lll-KiTAP YAZARI HAKKINDA BiLGi

ABD0LHAK $iNASi HiSAR

( 1888- 1963)

-1hak $inasi Hisar, 1888'de istanbul'da dogdu. TOrkiye'de yayrrnlanrrus iyat dergilerinden Hazine-1 Evrak'I (1881-1882) cikaran Mahmut · Bey'in ogludur. AbdOlhak $inasi Hisar, 19.yy sonu ile 20.yy baslannda par1ak gagm1, zevk ve medeniyet birikimlerini yasayan istanbul yuksek

taoat<aStna baglt bir aydmdir. Varlrkh ve kulturlO bir aileden gelmi§ ve oyle bir

da yetismistir.

Tanzimat edebiyan'mn iki unlu sairinin ($inasi, Abdulhak Hamit) adlan ona ad olarak verildi. Kuc;uk yasta bir Fransiz mOrebbiyeden Fransizca, yah

omsulan Tevfik Fikret'ten de Turkce dersi aldr. Mektebi Sultani'de (Galatasaray

Lisesi) (1898-1905), Paris'te siyasal bilgiler okulunda (1905- 1908) okudu. Me§rutiyet ilan edilince istanbul'a dondu (1908); daha sonra Ankara'da Balkan Bir1igi Cemiyeti Gene! Katipligi ve Drsisleri Bakanltg1 Dant§manltg1 gorevlerinde 931- 1948); Son yrllarda istanbul'da bazi kurumlann ldare Meclisi ivehkierinde cahstr, I. Donya Savasi sonlannda bazi dergilerde birkac siiri 91km1§

surekli olarak mOtareke donerninde yazmaya baslarmstir. Bu donernde ah, Yann dergilerinde siirler ve etestiriler ; ileri gazetesinde de elestiriler

yazdr, Bu yoldaki yazrlanru Cumhuriyet doneminde Milliyet, Turk Yurdu gazete ve dergilerde surdurdu Hisar, makale, Hat,ra, Roman, Biiyiik ve Kii~iik Hikaye,

llongorafi tOrlerine girebilecek yazilar ve eserler vermistir.

Vartrk dergisinde mensur siirler, edebiyat Ozerine denemeler, eski

· atcuar ve g091Tii§ zaman hayati Ozerine arular yazdi. BOtOn bu

rnklardan sonra roman yolunda urunler vermeye basladr. Bir yandan da i§ zaman yasayrsiru anlatan amlar, izlenimler yazrnayt surdurdu (Bo{Jazi~i

llehlaplan, 1943; Bo{Jazi~i Yalilan, 1954; Ge~mi§ Zaman Ko§kleri, 1956;

1bu/ ve Pierre Loti, 1958; Yahya Kemal'e Veda, 1959; Ahmet Ha§im, Hemen bOtOn yazilannda Rumeli Hisan, BOyOkada ve Camhca 09geni

mutluluk icinde gegen cocukluk ve qenclik yillanna kars: duydugu tatrmstrr.

-1hak $inasi Hisar'm roman ve buyuk hikaye denebilecek 09 eseri

vardrr.

• Fahim Bey ve Biz (1941) • Camhcadaki Eni§temiz (1944)

• Ali Nazmi Bey'in Alafranlal191 ve $eyhligi (1952)

Kahramantanru, hayatta her gun rastlanan kisiler arasmdan degil, asm

birtakJm 6zellikleri olan ki§iler arasmdan secmis: ya da 9e§itli ki§ilerin asrnhklartru -~ toplarrustir.

Yazar, rornanlanru ant bicirninde yazd191 icin, ister istemez hikayeye kendini de katrrus, roman kisileri karsismda acirna, sevme, yerme gibi duyqulanru acrklarrustir.

(6)

BOGAZiCi YALILARI VE GECMi$ ZAMAN KC$KLERi Konusu ile ilgili Bilinmeyen kelimelerin acrklarnalan)

= Tavana asilan, sarndanh, lambah, billur, cam veya metal suslu

aydrnlatrna araci.

=

Sot cocuklanruyatrrmaya ve sallayarak uyutmaya yarayan, tahta veya

demirden yapnrrus sallarnr bir cesit kucuk karyola.

Canak= apilan, yayvan kucuk kap.

Cuha

=

Tuysuz, ince, srk dokunrnus yun kurnas.

= Ensiz bir kasnaqm bir tarafma deri gerilerek olusturulrnus vurmah i;alg1.

Dosek = Yatak, silte.

DOdOk

=

Tiz sesler cikaran metalden, tahtadan vb. Yapilrms arac.

Fanus

=

Mum, gaz tambasi gibi aydmlatrna araclannm ruzqardan sonmesini

onleyen silindir bicirnindeki cam. Lamba ve arnpul uzerine gei;irilen karpuz.

Faras = Toplanan supruntuleri alip atmak icin kullarnlan kurek bictmmde teneke

veya plastikten, saph kap.

HaJ1 = Yer ya da mobilya uzerine serilmek, duvara gerilmek uzere genellikle - - den dokunrnus on yuzu krsa tuylu kalm yayg1.

U§ bitki saplan ya da saz govdelerinin birbirine gei;mesiyle orulen yayg1.

= ~•ktan koruma arnacryla, kumtan ya da hafif bir maddeden yapilan bir renin yukansrnda ( icerden ya da disardan) enine yerlestirilmis bir ~vresinde sanhp acrlmasi saglanan duzen.

(7)

5

= T~1 veya keci krhrun dokunmadan yalrnzca dovulrnesiyle elde edilen

mas. Bu kurnasta yapuan yere serilen yayg1.

=

Sus esyasi yaprrrunda kullarnlan acrk sandan krzrla kadar her turlu

erde, yan saydam, kolay kmlir ve bir yere ruzhca surtulduqunde

cisimleri kendine geken fosiltesrnis rec;ine. Samankapan.

veya minder konularak yatmak veya oturmak icm

t~ht~~" basit bicirnde yaprlrms yuksekce yer, sedir, seki.

icin yazrlrrus yazi, safiha. Tabla, resim.

· madde ile doldurularak dikilen, oturmaya yaslanmaya

e

yastik.

=

· tabarn rslak olan yerlerde kullarnlan, ustu tasrnalr, tabarn

1QaCtan bir cesit takunya.

k ibrisirn kullanarak igne, mekik, t19 ve firketeyle yapllan enar susu olarak kullarnlan bir tor ince dantel.

= Pi§mi§

yararlarn

an yaprlan icine toprak konularak, cicek yetistirmekte

= iki ucundan iki iple yuksek bir yere asrlan ve uzerine oturulup

sallarulan eglence aracr.

=

1r.me ~itli §0y1er konulan, tahtadan dart kose, kapaklt ev esyasr.

k mOziginde kullarnlan baglama, cura gibi telli c;alg1lann ortak adr.

=

91 ve kolu olmayan, duvara dayanan kisrmna yastiklar yerlestirilen

c~·divan.

l§tan. ,nee dallardan vb. Esnek seylerdten ya da baska bir astikten, metalden vb.) yapilan, degi§ik nesneler koymaya

·--1--·a yarayan saplt ya da kulplu kap.

a arnacryla kumastan ya da hahif bir maddeden yapilan bir ansmda (icerden ya da drsardan) enine yerlestirilrnis bir

~c:inde sanllp acilmast saglanan duzen.

(8)

dosek,

=

a,ouruere

aynlrms iki yanh bir tahta uzerinde, on be§er pul ve iki zarla

.--LQn, degl§ik c;eitleri olan bir oyun.

·. --:-; :~

=

Bazi dini sozleri tekrarlarken, sayrsrrun anlasilmast icin veya oyalanmak

acryla kullanrlan ve bir ipe vb'ye dlzilrnis 33 veya 99 boncuktan olusan nesne.

azo

=

Cic;ek koymak ic;in c;e§itli bicirn ve buyuklukte seramik, metal, agac; vb. Bir malzemeden yapilrrus kap.

Yelpaze

=

Sa1land1g1nda ku§Ok bir hava akrrm olusturarak serinletmeye yarayan anabilir, eklemeli bir cerceveye gec;irilmi§ kurnas veya kag1ttan a§1nabilir arac.

=

Yatakta ortunrneye yarayan; ic;i pamuk, yun kustuyu vb. ~eylerle dofdurularak dlkilmi§ bez bir kil1ftan olusan geni~ ortu.

(9)

V..jNOEKS

A Sayfa

142,165,166

14, 63, 76

63,67,73,76,81,82

108

B

105

59 71,112

Billur Surahi

112

dan

88

C Delap

78 C

c;arg~ AJeti

32

CanaK

69

Ka§I9l

146

Oyuncag1

142

17

D

105

124

(10)

139 51 E Aynalan 82 F Fanus 67

Fanuslu petrol lambas, 82

F~ 132 G GOmO~ Ayna 81 H 63,132,147 Taslan 142 ·'~}t~: I Hagr- 38,63,132,147 105 ~5 K 62 63,147 ~3o2 107,147

(11)

':,, \'.-' 9 146 38,132,147 80 79 81 135 134,135 54,55,82,85,86 134,135,142 L 67,76,82 142 108 M 105 63,67 88 80 69 142 142 ··t )· 142

(12)

0 142 132

0

142 p 67,107 154

s

21,37,63,76,78, 105, 171,180,148. 149 55,63, 70,109 63,114 76,78, 120,134,141, 142,143. 62,109 98,105 63,66,67,69, 107. 51,135 67 106 109 ,-.);[, .: t •

(13)

~ '<'I $JI

.•

11 47 63,67, 118,139,147. T 150 88 73 44,76,79 35

u

163,164 V 109 y 142 139,140,141,147 23,67,81,118 80,125,126,127,139 I 140 I 141 , 14 7 l 150 I 154,157. sasi 82

as:

(14)

met. Turk Edebiyat,. 9. Baskr, Gilt 3. Turk Edebiyat, Vakf

~ Larousse Soz/Ok ve Ansiklopedisi. Gilt 24, istanbul: interpress Basin

ncrhk, 1986.