YAKIN DOGU

•

K.K.T.C.

"

YAKIN DOGU

•

•

•

UNIVERSITESI

••

••

•

ULTESI

ESi"

FETROMAN-

Calisma Damsmant:

Do~. Dr. Biilent YORULMAZ

Caltsmayt Hazirlayan:

Ayse AKBUGA

Numarast ve

Suuft:

950813 I 4-C

•

••

•

FEN - EDEBIY AT F AKUL TESI

.TURK

nn.t

VE EDEBiYATI B0LfJMfJ

I

-<-.

•

•

•

"IFFET ROMANININ INCELENMESI"

•

•

BITIRME (ALISMASI

Calisma Danismant:

Doc, Dr. Biilent YORULMAZ

Calismayt Hazirlayan:

Ayse AKBUGA

Numarast ve

Suuft:

950813 I 4-C

Hiiseyin Rahmi Gurpmar

•

IFFET

•

ONSOZ

Yakin Dogu Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Turk Dili ve Edebiyati Bolurnu Yeni Turk EdebiyatI kapsarru icerisinde Huseyin Rahmi Gurpmarin "iFFET' adh romarundaki sahis isimleri, renkler, zamanla ilgili unsurlar, yiyecek-icecek (bunlarla ilgili esya), cicek ve agac isimleri, giyim kusam (aksesuar) ve yer-mekan adlan (ic mekan-dis mekan esya) nm bilinmeyen kelimeleri cikanlrrnstir, alfabetik sirasiyla duzenlenmistir.

Cahsrnarnda bana yardimci olan gerekli bilgileri veren Doc Dr Bulent Yorulmaza tesekkur ederim.

i<;::iNDE.KiLER

1.

GiRiS---1

2.

Y

AZARIN

H..AY

AIL---·-·--

----2-8

3. BiLiNMEYEN

KELiMELER

VE MANALARI---

--- -··--- ---- --

-9-27

4.

INDEKS-- - - - _ - - - - ---· --- --- --- - - - --- -·--- - - - -- - - --- - - - - - - -- - --- - - -2

8-4 3

I.

GiRiS

(iFFET) ROJ\'IANIN OZETi

istanbul'da Fatih civarmda kansi, k1Z1 ve ogluyla orta halli bir hayat geciren Sakir Efendi, Muslurnan olmus bir Macardir Kizi iffet'i Beyoglu'nda bir Frenk pansiyonunda okutur. Iffet'in pansiyondan ciktigmm ikinci yilmda Sakir Efendi olunce ailenin durumu bozulur. Bir evden daha ucuzuna tasina tasma, sonunda mezarliklar kenannda bir kulubeye sigimrlar. Iffet nakis. dantel gibi el isleri

yapip

satarak annesiyle kardesini yasatrnaya cahsir Annesi hastadir, akrabalarmdan olan nisanhsi Latif, bir i~ icin gittigi Izmir' de mektuplanru kesmistir Bir gun evlerine ugrayan bir kadm, Iffet'e, kendisini Goksu'da gorup begenmis bir zenginin metresi olmasi teklifini iletir. Bunu once nefretle reddeden iffet, durumlanrun cok kotulestigini gorerek, sonradan, kadma ran oldugu haberini yollar. Gitmeye hazirlandigi gun heyecan ve uzunruden fenalasir, hasta duser. Bu olaylan kah kendi gorduklerine, kah Iffet'in yazdrklanna gore anlatan Huseyin Rahmi, bir gun iffet'in mezanru arar, bulur: Saginda anasmin, solunda da nisanhsi Latif'in mezarlan vardir Iffet'in kucuk kardesi Sabri'nin de bir gemiye tayfa yazrldigim ogrenir

2. HUSEYiN RA!Th'Ii GURPINAR'IN HAYATI

19

Agustos

l 864'te Istanbul (Beyoglu-Ayaspasaj'da dunyaya gozlerini acar. Babasi Mehmet Sait Pasa. anasi Ayse Sidika Harum'dir Anasirn uc dart yaslannda kaybeder. Babasi baska bir kadmla evlenir gorevi geregi Girit'e gider. Dort yasmda mektebe baslar. Bir yrl sonra istanbul'a donerler. Cocukluk yillanrn teyzesi ve buyukanasmm Aksaray'daki konaginda gecir Aksaray'da Agacyokusu'nda bulunan Yakupaga Mektebine devam eder. Girit'e gidip geldikten sonra on yaslannda Mahmudiye Rustiyesi'nde ogrenirnini surdurur. Buradan, Mahrec-i Aklam adiyla arulan Idadiye gecer. Tarih ogretmeni Abdurrahman Seref Bey'in yardirmyla Mekteb-i Mulkiye'ye yazihr ( 1878) iki

yil

kadar burada okur. Ogrenimini hastaligi nedeniyle yanm birakir (1880) Babasmm hastalanmasi uzerine Yanya (Girit)'ya gider. Orada ozel dersler alarak Fransrzcasiru ilerletir. Vidinli Tevfik Pasa'run kendisine verrnis oldugu Fransizca kitaplardan yararlarur Fransizcadan cevrilrnis olan Monte Cristo. Lord Hobb gibi eserleri okur

H

Rahrni, Ynayda dondukten sonra Adliye Umar-1 Cezaiyye (Ceza isleri) Kalemi'ne memur olarak girer. Bir sure ikinci Ti caret Mahkemesi' nde gorev ahr. Nafia Nezareti (Baymdirhk Bakanhgi) Tercume Kaleminde cahsirken bu hayattan sikihr. Mesrutiyetin ilaru uzerine, devlet mernurlugundan aynhr, edebiyat hayatma atihr. Gecimin kalemiyle saglarnaya baslar.

H

Rahrni, yazi hayanna, on iki yasinda yazrrus oldugu "Gulbahar Hamm" adh oyun denemesiyle baslar Ilk yazisi. "Ceride-i Havadis" te cikan "Bir Gene K1Z1n Ayaze-i Sikayeti" adh mensur siiridir (24 Kasun 1884) Bunu "istanbul'da Bir Frenk'l'bashkh ilk hikayesi izler (29 Kasim 1884) "Ceride-i Havadis" te Ahmet Rasim'le birlikte cahsirlar Besir Fuat. H Rahmi'de mizah gucunu kesfeder ye onu "Tercuman-i Hakikat" gazetesine davet eder. Bu sirada "S1k" rornarurn yazar ( 1886). Bu rornaruyla Ahmet Mithat'm takdirini kazarur ye onun manevi evladi olur Gazeteci olarak "Tercurnan-i Rakikat"te cikan ilk yazisi "Bulbul Yuvasr''dir (16 Haziran 1888) Bu sirada Menemenlizade Tahir ile Besir Fuat arasmda edebi tartisma baslar. Huseyin Rahmi de bu tartismaya "Istigrak-i Seheri" adh bir perdelik oyunuyla kanhr.

Huseyin Rahmi, "Ikdam" gazetesi yaym hayatma girince "T ercuma-i Hakikatten aynhr.

"lkdama

gecer (1894). Gecirn endisesinden dolayi, ikdam'a yazilar yazarken, Nafia Nezareti Tercurne Kalemine de devam etmek zorunda kahr. Bu gazetede telif ve ceviri romanlar yayirnlar. Ikdarn'da tefrika edilen ve basilan ilk rornaru "lffer'tir.

Bu roman, o donernde Narruk Kemal cizgisinde yazan Vecihi tarzmda yazilrms bir romandir ( 1897) Bunu ''Mutallaka (1897), "Murebbiye" (1898), ''Bir Mucadele-i Sevda" ( 1899), "Metres" (1900), "Tesaduf" (1900) "Alafranga" (1901), "Nimetsinas" (1902) telifromanlan izler. Bu romanlanyla kendi jannru sergiler. Daha sonra "Andre Come I is" ( 1896) "Frederic ile

Bernerelte" (1897), "Bicare Bakkal" (1903) adh ceviri romanlan yayrmlamr. Y azar, bu hazirlik doneminde. "Murebbiyenin tefikasiyla buyuk une ulasir H. Rahmi'nin 1890-1895 yillan arasmda yogun bir bicimde ceviriyle ugrasugi dikkati ceker. Mesrutiyet'in ilanma kadar calismalanna ara venr Y azi hayatmda en verimli devre 1921-1924 yillan arasidir

Sansur yuzunden tamamlanamayan "Alafranga'yr "Sipsevdi" adi altmda

"Sabah"

gazetesinde yaymlar (l 908). Bunu, "Kuyruklu Yildiz Altmda bir Izdivac", "Sevda Pesinde" "Gulyabani'' ve 11Cad111 _{romanlan izler. Bu roman Sahabertin Suleyrnan ile baslayan ve sonra}

boyutlan gelisen tarnsmalara cevap olmak uzere, 11Cad1

Carpiyor" ra neden olur. H. Rahmi (1329/1913) ve "Sekvet-i Edebiyye" (1329/1913) adh eserlerini

yazar

" Ikdam" gazetesinde tiyatro hakkmda yazilar yazar. "Hazan

Bulbulu"

adh oyununu Lefrika eder (1913), romanlan uzerinde

cahsir.

"ileri11 gazetesinde

II

Hayattan Sahifeler" (1918), "Son Arzu" (1918), 11 _{Cehennernlik" (1920): "Zaman" gazetesinde "Tebessum-i Elem" (1914), "Mernleket"}

gazetesinde "Toraman" (1919) Soz gazetesinde "Hakka Sigmdik" (1919) "Ikdam"da "Eskiya ininde" (1921), 11Kesik Ba~" (1921). "Muhabbet T1ls1m1" (1921)

_"Tutusmus

_{Gonuller" (1922) adh}

romanlanm tefrika eder ve kisa hikayeler yazar, bunlann dismda

"Cumhuriyet"

gazetesinde "Insanlar Once Maymun muydu?", "Milliyet" gazetesinde" Oluler Yasiyor mu?", "Vakit"de "Deli Filozof Namuslu Kokotlar" adh romanlan tefrika edilir. Cumhuriyet donerninde "Son Telgraf' gazetesinde ise "Ben Deli miyirn? "romam yaymlamr" 1925)

H. Rahmi 1936 yillan arasmda 5 Ve 6. Donem Kutahya milletvekili olarak gorev yapar Hayatiru yalmz basina yasar. 8 Mart l 944'te istanbul

Heybeliada

daki koskunde blur. Abbas pasa mezarligma

gomulur

H. Rahmi, bir kisim eserlerinde olay ve

kisileri

gercek hayattan

ahr

Claude Bernard'm nbba uygularrus

oldugu

deneysel

yontemi,

Emile Zola

gibi,

roman

icin

arasnrrna

ve

inceleme metodu olarak kabul eder. H. Rahmi'ye gore, realizmin ve naturalizrnin ilkelerine gore yazabilmek, genis capta bir arasurrna ve incelemeyi gerektirir. Bu yuzden, eserlerini gozlerne, arasnrrna ve inceleme- ye dayanarak yazar. Gezip gordugu yerlerde, ilginc buldugu ve not aldigi bilgileri, romanlannda bu mantik cercevesinde kullarur. 0, dusunce ve yontem bakimmdan, realist ve naturalist akimlardan etkilenir; ancak bu ekollerin ilkelerine bagli kalmaz. H. Rahmi, eserlerinden anlasildigina gore, gene! olarak burun ekollere aciktir. Eserlerinde gozleme, hayale, bulusa ve ansiklopedik

bilgiye

genis olcude ver verir Realist bir yonternle orf ve adet romanlan yazar (Metres, Utanmaz Adam), Nitekim, Prof Kenan AKYl)Z de onun tore romam i.izerinde yogunlasngina dikkatleri ceker. H. Rahmi'nin edebiyatrrmzda naturalizrnin oncusu oldugunu iteri surer (Modern Turk Edebiyati'run Ana Cizgileri 1)

H Rahmi. kisa hikayelerinde aynnnlardan uzak durur. Karakter cozumlernemesinden cok. olaylar ve sorunlar i.izerinde yogunlasma gosterir. Hikayelerinde ana vakaya bagh kalir: teknik bakimdan basanli oldugu gozlenir Kisilerini orta ve asagi tabakalardan secer

H Rahmi. sanati toplum icin kullarur. Halki egitrnek amacma yonelir Sanatta halkm cikarlanru gozetrneyi esas ahr. Populist anlayisin temsilcisi olan A. Mithat'r izler. Halki bilgilendirmek uzere, hikayeler yazar. Halka vermek istedigi mesaji, kisilerin agzindan aktanr. Ahmet Mithat in oldugu' gibi. Bizzat araya girmez ve kendisi konusmaz. Okuyucusunu yuksek bir felsefeye dogru cekrnege ugrasir. Romanlan teknik bakimdan basanh gorulmez. Gereksiz yere uzatilan taklitli konusrnalar makale smmna varan felsefi dusunceler ve vaka dismda kalan bilgi kinntrlan yuzunden olaym gidisi kimi zaman aksar ve basan grafigi dusmege baslar. Okuyucunun yuksek bir felsefeye dogru cekmeye cahsan yazar, eserlerinde fikir kuvvetine onern verir. Eserlerinde toplum hayatrrmzdaki degisim surecini eski-yeni catismasi tarzmda ele ahr. Kimi zaman geleneklerin yikilisnu kimi zaman da Bat! kulturunu ozurnsemeyen zuppe tiplerini gulunc durumlanyla anlatir Guldurucu sahnelerle baslayan eserleri genellikle dramatik bir tarzda sonuclarnr. Bilgi, yas, sevet ve smif aynhklan yuzunden aile kururnlanrun cokusunu gozler onune serer. Ahlaki cokusun fertten topluma dogru genisledigini belirtir. Romanian genelikle ahlaki ders verir.

Olay Ian hayatm icinden ahr istanbul halkmnm orf ve adetlerini butun incelikleriyle ortaya koyar; cesitli tip ve karakterleri yasanr Konulan kimi zaman rornantiktir, ancak yazisi bakimindan realistir.

H

Rahmi, eserleriyle halkm deger yargilanrn degistirrneyi amaclar. Geleneksel yasarna bicirni yerine, pozitivist (olgucu) dusunceden kaynaklanan yeni bir hayat tarn onerir Bu durum, romanlanndaki temel cansmayi dogurur. Cumhuriyet donernine kadar bu anlayisnu surdurur Y enilesrne surecinde, aile yasantisinda beliren sarsmtilar ve sosyal sorunlar i.izerinde

yogunlasir

(Tesaduf Sevda Pesinde Tebessum-i Elem Son Arzu Cehennernlik, Toraman ) Baul inanclar. aile gecimsizligi ve yuzeysel banlilasma gibi konular uzerinde durur. Tanzimat'tan Cumhuriyete kadar insanlann hayatmda gorulen degisirnleri, olaylar icerisinde isler.vliski-yeni cansmasuu, ana tema olarak ele ahr. Taklitci ve zuppe tipini karsimiza cikanr (S1k, Sipsevdi ... ) Bu gecis surecindeki uyumsuzlugun aile hayatma yansiyan olumsuz etkilerini sergiler. Zevk icinde yasa mak isteyen, ahlaksizca yasamayi benimseyen ve deger yargilanru hice sayan anlayisi yerer (Hakka Sigmdik, Billur Kalb, Tebessum-i Elem. Cehennemlik, Muhabbet Tilsuru, Ben Deli miyirn", Kokotlar Mektebi, Utanrnaz Adam. .. ).

"Ben Deli rniyim, Utanmaz Adam" ve "Deli Filozof" adh rornanlannda, tabiatci gorusun, din karsisindaki tutumlanm ele alir. 0 dini inane; ve dusunceye saygihdir. Dini deger ve tavirlann

•

yanhs vorumlanmasmt elestirir. Hayatm her alanmda ikiyuzluluge karsi cikar Romanlannda ask konusunu da isleyen yazar, evli insanlann .gizli ve yasak a~klanru dile getirir. Kadm-erkek iliskisi uzerinde durur feminist bir anlayisla karsirmza cikar. Eserlerinde, evli ciftlerin mutlu olmad1klanna taruk oluruz. Bunun nedeni, yazann aski <;:ilgmhk saymasi ve korkunc bir cinsek,tutku olarak algtlamas1dir Ona gore ask, doyuma ulasmca saner. 0 nedenle, eserlerinde aldatmalar sikca gori.ili.ir. Eslerini aldatanlar, daima a~agtlamr ve ince bir mizahla horlarnrlar. H Rahmi bu cirkin ve kotu cozulusleri, mizaha dayah sert bir realizmle anlanr I opium hayatlfillzm gul uric yanlanni zarif ve mizahi tasvirlerle ortaya koyar. 0 mizaha agirhk veren bir romancidir Ok.-uyuculanru gi.ildi.irmesini ve aglatmas1ru cok iyi bilir. Onun romanlarmda gulen ve aglatan tavir, kimi zaman ayan ayn ,kimi zaman da birlikte karsimiza cikar. Refik Halit KARA Y, onun romanlanm gereksiz yere uzatilrms ve doldurulmu~ bulur, bu kusurunda anndmlm1~ olsaydi, en buyuk mizah romanc1m1z olabilirdi, der, Ahmet Hamdi T ANPINAR ise

H

Rahmi, mizalu biraz psikolojiyle birlikte yurutrnus olsaydi, iyi bir sanatci olabilirdi, yargisma vanr Buna karsthk romarum1zda ger<;:ek konu~mamn

H

Rahmi ile ba~lad1g1m da ifade eder Onun romanlannda her turden konusmaya rastlad1g1mm da bu arada belirtelim Kapi onunde, pencereden pencereye, tramvayda, laf atI~malan ve yarenlikler, hareketli bir sekilde, en hos, en cok ilgi ceken yerler olarak belirir. Romanlanndaki canhlig: bu konusmalar saglar.

H

Rahmi. romanlannda eski ve yeni Istanbulu tarunr. Istanbulun buyuk yah ve konaklannda yasayan kimselerden, en issiz semtlerde vasayan her kesimden insanlan, cevreleri

yasayis

ve inarus tarzlanyla anlatir istanbul'un gundelik hayatmdan gori.inti.iler sergiler ve halktan sectigi kisileri hasarih bir bicirnde konusturur Bu kisileri, giyim kusamlan, gelenek ve gorenekleri,di.i~i.ince ve inanclanvla romanlanna sokar. Ahmet Rasim'de oldugu gibi, Istanbul'un dikkate deger yanlanm tarutir. Ath tramvaylar, kagnhane alemleri ramazan geceleri ve mahalle kadmlanmn konusmalari lstanbul'un yerel renklerini eserlerinde vasatir. Bu yonuyle romanlan tore romam cizgisinde geli~me gosterir.

H

Rahmi "Sekavet-i Edebiyye" adli eserinde, yazar olarak her eserinde okuyuculanm, eglenceli fikralar arasmda yuksek bir felsefeye dogru cekmeye <;:ah~t1grn1 belirtir. Amaci akla, bilime dayah zihniyeti yerlestirmeye katkida bulunmaktu Bu toplumsal adalet (Di.inyarun Mihveri Kadin rru Para nu", Cadi, Sipsevdi, Hakka S1gmd1k, Can Pazar, utanmaz Adam, Kesik Bas ) Kadin- erkek iliskisi (Mi.irebbiye, Cehennernlik, Sipsevdi, Deli Filozof, Kokotolar Mektebbi, Tutu~mu~ Gonuller., Kaderin Cilvesi, Bir Muadele-i Sevda) ve din (Deli Filozof Dunyamn Mihveri Kadin rm Para nu") i.izerine vogunlasir.

ESERLERi

H. Rahmi'nin ti.irlerine gore yazrms oldugu eserler sunlardir

ROl\'IANLARI;

Szk (Ayine, 1305, 192 s.; 1336, 175 s.; 1964, 80 5.; 1966, 1968, 1972, 1979,87 s) iffet(l314,364s; 1927,258s; 1965, 1969, 1973, 1979, 136s)

Mutallaka (1314, 78 s.; 1927, 58.; 1961-Evlad hatm

adiyla-t?

s.; 1971-Bo~anmi~ Kadm adiyla-Jo s )

Miirebbiye (1315;424 s.; 1316, 424 s.; 1927, 294 s.; 1954, 1960, 190 5; 1970, 1973, 1976-

Hayattan sayfalar, Kadmlar Vaizi ile birlikte-1981, 164 s )

Bir Muadele-i Sew/a (1315, 142 s; 1946, 192 5.; 1972-A~k Batag1 adiyla- 1982. 172 s.) Metres(l315,904s, 1928,620s.; 1945,381 s.; 1065, 1971, 1982,304s)

Tesadu/(1316,677 s; 1945,285 s.; 1967,262 s;l973, 240 s)

Nimetsinas (1317, 273 5, 1320, 187 s.; 1927, 298 s.; 1965. 164 s., 1969, 161 s.; 1973, 1981, 159 s) Sipsewli(l327,934 s.; 1946, 381 s.; 1965, 418 s.; 1971, 388 s.; 1977. 1982,451 s)

Kuyruklu

Ytldtz

Alttnda Bir Izdivac (1328, 304 s.; 1958, 166 s ; 1968, 1969, 1972, 1981, Kuyrukiu

Yildiz Aimtmda Bir Evlenme adiyla-l Jo s.)

Sevda Pesinde (1328, 467 s.; 1948, 256 s.; 1972, 234 s)

Gulyabani; (1330, 267 s.; 1938, 170 s.; 1944, 182 s.; 1961, 146 s.; 1965,143 s.; 1974, 136 s; 1978 1983-Goni.il Ticareti, Melek Sanrrusnrn Seytaru birlikte-138 s)

Cadt (1330,355 s.; 1967. 1971, 1976, 1981, 168 s.)

HakkaS1gznd1k(l335.240s; 1950, 144s.; 1968, 123s; 1973, 1981, 120s)

Toraman(l335,295 s., 1948, 167s; 1969. 1973, 1981, 140s)

Hayattan Sahifeler (1335, 128 s.; 1940, 116 s.; 1970, 79 s.; 1972-;Hayattan Sayfalar adiyla

Mi.irebbiye ve Kadmlar Vaizi ile birlikte-; 1981 )

Son Ar..u (1338,404 s.; 1948,232 s.; 1964, 1972, 198 s)

Tebessiim-i Elem (1339,664 s.; 1967, 341 s.; 1973-,Aci Gulus adiyla-344 s) Cehennemlik (1340,625 s.; 1966,312 s.; 1973,315 s)

Efsuncu Baba (1340, 146 s; 1954, 99 s.; 1964, 94 s.;1966, 1975, 1982, 96 s)

Ben Deli miyim? (1341, 704 s.; 1954,352 s.; 1965, 327 s.; 1967, 1972, 1981,331 s) Tutusmus Gonuller (1926, 512 s.; 1968,261 s.; 1974,264 s)

Billur Kalp (1926,628 s.; 1967 310 s.; 1974,314 s)

Ev/ere Senlik, Kaynanam Nastl Kudurdu? (1927, 222 s.; 1955 133 s , 1971, 1976, 116 s ) Mutebbet Tilsom (1928, 371 s.; 1969 1976, 184 s.)

•

K.K.T.C.

"

YAKIN DOGU

•

•

•

UNIVERSITESI

••

••

•

ULTESI

ESi"

FETROMAN-

Calisma Damsmant:

Do~. Dr. Biilent YORULMAZ

Caltsmayt Hazirlayan:

Ayse AKBUGA

Numarast ve

Suuft:

950813 I 4-C

•

••

•

FEN - EDEBIY AT F AKUL TESI

.TURK

nn.t

VE EDEBiYATI B0LfJMfJ

I

-<-.

•

•

•

"IFFET ROMANININ INCELENMESI"

•

•

BITIRME (ALISMASI

Calisma Danismant:

Doc, Dr. Biilent YORULMAZ

Calismayt Hazirlayan:

Ayse AKBUGA

Numarast ve

Suuft:

950813 I 4-C

Hiiseyin Rahmi Gurpmar

•

IFFET

•

ONSOZ

Yakin Dogu Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Turk Dili ve Edebiyati Bolurnu Yeni Turk EdebiyatI kapsarru icerisinde Huseyin Rahmi Gurpmarin "iFFET' adh romarundaki sahis isimleri, renkler, zamanla ilgili unsurlar, yiyecek-icecek (bunlarla ilgili esya), cicek ve agac isimleri, giyim kusam (aksesuar) ve yer-mekan adlan (ic mekan-dis mekan esya) nm bilinmeyen kelimeleri cikanlrrnstir, alfabetik sirasiyla duzenlenmistir.

Cahsrnarnda bana yardimci olan gerekli bilgileri veren Doc Dr Bulent Yorulmaza tesekkur ederim.

i<;::iNDE.KiLER

1.

GiRiS---1

2.

Y

AZARIN

H..AY

AIL---·-·--

----2-8

3. BiLiNMEYEN

KELiMELER

VE MANALARI---

--- -··--- ---- --

-9-27

4.

INDEKS-- - - - _ - - - - ---· --- --- --- - - - --- -·--- - - - -- - - --- - - - - - - -- - --- - - -2

8-4 3

I.

GiRiS

(iFFET) ROJ\'IANIN OZETi

istanbul'da Fatih civarmda kansi, k1Z1 ve ogluyla orta halli bir hayat geciren Sakir Efendi, Muslurnan olmus bir Macardir Kizi iffet'i Beyoglu'nda bir Frenk pansiyonunda okutur. Iffet'in pansiyondan ciktigmm ikinci yilmda Sakir Efendi olunce ailenin durumu bozulur. Bir evden daha ucuzuna tasina tasma, sonunda mezarliklar kenannda bir kulubeye sigimrlar. Iffet nakis. dantel gibi el isleri

yapip

satarak annesiyle kardesini yasatrnaya cahsir Annesi hastadir, akrabalarmdan olan nisanhsi Latif, bir i~ icin gittigi Izmir' de mektuplanru kesmistir Bir gun evlerine ugrayan bir kadm, Iffet'e, kendisini Goksu'da gorup begenmis bir zenginin metresi olmasi teklifini iletir. Bunu once nefretle reddeden iffet, durumlanrun cok kotulestigini gorerek, sonradan, kadma ran oldugu haberini yollar. Gitmeye hazirlandigi gun heyecan ve uzunruden fenalasir, hasta duser. Bu olaylan kah kendi gorduklerine, kah Iffet'in yazdrklanna gore anlatan Huseyin Rahmi, bir gun iffet'in mezanru arar, bulur: Saginda anasmin, solunda da nisanhsi Latif'in mezarlan vardir Iffet'in kucuk kardesi Sabri'nin de bir gemiye tayfa yazrldigim ogrenir

2. HUSEYiN RA!Th'Ii GURPINAR'IN HAYATI

19

Agustos

l 864'te Istanbul (Beyoglu-Ayaspasaj'da dunyaya gozlerini acar. Babasi Mehmet Sait Pasa. anasi Ayse Sidika Harum'dir Anasirn uc dart yaslannda kaybeder. Babasi baska bir kadmla evlenir gorevi geregi Girit'e gider. Dort yasmda mektebe baslar. Bir yrl sonra istanbul'a donerler. Cocukluk yillanrn teyzesi ve buyukanasmm Aksaray'daki konaginda gecir Aksaray'da Agacyokusu'nda bulunan Yakupaga Mektebine devam eder. Girit'e gidip geldikten sonra on yaslannda Mahmudiye Rustiyesi'nde ogrenirnini surdurur. Buradan, Mahrec-i Aklam adiyla arulan Idadiye gecer. Tarih ogretmeni Abdurrahman Seref Bey'in yardirmyla Mekteb-i Mulkiye'ye yazihr ( 1878) iki

yil

kadar burada okur. Ogrenimini hastaligi nedeniyle yanm birakir (1880) Babasmm hastalanmasi uzerine Yanya (Girit)'ya gider. Orada ozel dersler alarak Fransrzcasiru ilerletir. Vidinli Tevfik Pasa'run kendisine verrnis oldugu Fransizca kitaplardan yararlarur Fransizcadan cevrilrnis olan Monte Cristo. Lord Hobb gibi eserleri okur

H

Rahrni, Ynayda dondukten sonra Adliye Umar-1 Cezaiyye (Ceza isleri) Kalemi'ne memur olarak girer. Bir sure ikinci Ti caret Mahkemesi' nde gorev ahr. Nafia Nezareti (Baymdirhk Bakanhgi) Tercume Kaleminde cahsirken bu hayattan sikihr. Mesrutiyetin ilaru uzerine, devlet mernurlugundan aynhr, edebiyat hayatma atihr. Gecimin kalemiyle saglarnaya baslar.

H

Rahrni, yazi hayanna, on iki yasinda yazrrus oldugu "Gulbahar Hamm" adh oyun denemesiyle baslar Ilk yazisi. "Ceride-i Havadis" te cikan "Bir Gene K1Z1n Ayaze-i Sikayeti" adh mensur siiridir (24 Kasun 1884) Bunu "istanbul'da Bir Frenk'l'bashkh ilk hikayesi izler (29 Kasim 1884) "Ceride-i Havadis" te Ahmet Rasim'le birlikte cahsirlar Besir Fuat. H Rahmi'de mizah gucunu kesfeder ye onu "Tercuman-i Hakikat" gazetesine davet eder. Bu sirada "S1k" rornarurn yazar ( 1886). Bu rornaruyla Ahmet Mithat'm takdirini kazarur ye onun manevi evladi olur Gazeteci olarak "Tercurnan-i Rakikat"te cikan ilk yazisi "Bulbul Yuvasr''dir (16 Haziran 1888) Bu sirada Menemenlizade Tahir ile Besir Fuat arasmda edebi tartisma baslar. Huseyin Rahmi de bu tartismaya "Istigrak-i Seheri" adh bir perdelik oyunuyla kanhr.

Huseyin Rahmi, "Ikdam" gazetesi yaym hayatma girince "T ercuma-i Hakikatten aynhr.

"lkdama

gecer (1894). Gecirn endisesinden dolayi, ikdam'a yazilar yazarken, Nafia Nezareti Tercurne Kalemine de devam etmek zorunda kahr. Bu gazetede telif ve ceviri romanlar yayirnlar. Ikdarn'da tefrika edilen ve basilan ilk rornaru "lffer'tir.

Bu roman, o donernde Narruk Kemal cizgisinde yazan Vecihi tarzmda yazilrms bir romandir ( 1897) Bunu ''Mutallaka (1897), "Murebbiye" (1898), ''Bir Mucadele-i Sevda" ( 1899), "Metres" (1900), "Tesaduf" (1900) "Alafranga" (1901), "Nimetsinas" (1902) telifromanlan izler. Bu romanlanyla kendi jannru sergiler. Daha sonra "Andre Come I is" ( 1896) "Frederic ile

Bernerelte" (1897), "Bicare Bakkal" (1903) adh ceviri romanlan yayrmlamr. Y azar, bu hazirlik doneminde. "Murebbiyenin tefikasiyla buyuk une ulasir H. Rahmi'nin 1890-1895 yillan arasmda yogun bir bicimde ceviriyle ugrasugi dikkati ceker. Mesrutiyet'in ilanma kadar calismalanna ara venr Y azi hayatmda en verimli devre 1921-1924 yillan arasidir

Sansur yuzunden tamamlanamayan "Alafranga'yr "Sipsevdi" adi altmda

"Sabah"

gazetesinde yaymlar (l 908). Bunu, "Kuyruklu Yildiz Altmda bir Izdivac", "Sevda Pesinde" "Gulyabani'' ve 11Cad111 _{romanlan izler. Bu roman Sahabertin Suleyrnan ile baslayan ve sonra}

boyutlan gelisen tarnsmalara cevap olmak uzere, 11Cad1

Carpiyor" ra neden olur. H. Rahmi (1329/1913) ve "Sekvet-i Edebiyye" (1329/1913) adh eserlerini

yazar

" Ikdam" gazetesinde tiyatro hakkmda yazilar yazar. "Hazan

Bulbulu"

adh oyununu Lefrika eder (1913), romanlan uzerinde

cahsir.

"ileri11 gazetesinde

II

Hayattan Sahifeler" (1918), "Son Arzu" (1918), 11 _{Cehennernlik" (1920): "Zaman" gazetesinde "Tebessum-i Elem" (1914), "Mernleket"}

gazetesinde "Toraman" (1919) Soz gazetesinde "Hakka Sigmdik" (1919) "Ikdam"da "Eskiya ininde" (1921), 11Kesik Ba~" (1921). "Muhabbet T1ls1m1" (1921)

_"Tutusmus

_{Gonuller" (1922) adh}

romanlanm tefrika eder ve kisa hikayeler yazar, bunlann dismda

"Cumhuriyet"

gazetesinde "Insanlar Once Maymun muydu?", "Milliyet" gazetesinde" Oluler Yasiyor mu?", "Vakit"de "Deli Filozof Namuslu Kokotlar" adh romanlan tefrika edilir. Cumhuriyet donerninde "Son Telgraf' gazetesinde ise "Ben Deli miyirn? "romam yaymlamr" 1925)

H. Rahmi 1936 yillan arasmda 5 Ve 6. Donem Kutahya milletvekili olarak gorev yapar Hayatiru yalmz basina yasar. 8 Mart l 944'te istanbul

Heybeliada

daki koskunde blur. Abbas pasa mezarligma

gomulur

H. Rahmi, bir kisim eserlerinde olay ve

kisileri

gercek hayattan

ahr

Claude Bernard'm nbba uygularrus

oldugu

deneysel

yontemi,

Emile Zola

gibi,

roman

icin

arasnrrna

ve

inceleme metodu olarak kabul eder. H. Rahmi'ye gore, realizmin ve naturalizrnin ilkelerine gore yazabilmek, genis capta bir arasurrna ve incelemeyi gerektirir. Bu yuzden, eserlerini gozlerne, arasnrrna ve inceleme- ye dayanarak yazar. Gezip gordugu yerlerde, ilginc buldugu ve not aldigi bilgileri, romanlannda bu mantik cercevesinde kullarur. 0, dusunce ve yontem bakimmdan, realist ve naturalist akimlardan etkilenir; ancak bu ekollerin ilkelerine bagli kalmaz. H. Rahmi, eserlerinden anlasildigina gore, gene! olarak burun ekollere aciktir. Eserlerinde gozleme, hayale, bulusa ve ansiklopedik

bilgiye

genis olcude ver verir Realist bir yonternle orf ve adet romanlan yazar (Metres, Utanmaz Adam), Nitekim, Prof Kenan AKYl)Z de onun tore romam i.izerinde yogunlasngina dikkatleri ceker. H. Rahmi'nin edebiyatrrmzda naturalizrnin oncusu oldugunu iteri surer (Modern Turk Edebiyati'run Ana Cizgileri 1)

H Rahmi. kisa hikayelerinde aynnnlardan uzak durur. Karakter cozumlernemesinden cok. olaylar ve sorunlar i.izerinde yogunlasma gosterir. Hikayelerinde ana vakaya bagh kalir: teknik bakimdan basanli oldugu gozlenir Kisilerini orta ve asagi tabakalardan secer

H Rahmi. sanati toplum icin kullarur. Halki egitrnek amacma yonelir Sanatta halkm cikarlanru gozetrneyi esas ahr. Populist anlayisin temsilcisi olan A. Mithat'r izler. Halki bilgilendirmek uzere, hikayeler yazar. Halka vermek istedigi mesaji, kisilerin agzindan aktanr. Ahmet Mithat in oldugu' gibi. Bizzat araya girmez ve kendisi konusmaz. Okuyucusunu yuksek bir felsefeye dogru cekrnege ugrasir. Romanlan teknik bakimdan basanh gorulmez. Gereksiz yere uzatilan taklitli konusrnalar makale smmna varan felsefi dusunceler ve vaka dismda kalan bilgi kinntrlan yuzunden olaym gidisi kimi zaman aksar ve basan grafigi dusmege baslar. Okuyucunun yuksek bir felsefeye dogru cekmeye cahsan yazar, eserlerinde fikir kuvvetine onern verir. Eserlerinde toplum hayatrrmzdaki degisim surecini eski-yeni catismasi tarzmda ele ahr. Kimi zaman geleneklerin yikilisnu kimi zaman da Bat! kulturunu ozurnsemeyen zuppe tiplerini gulunc durumlanyla anlatir Guldurucu sahnelerle baslayan eserleri genellikle dramatik bir tarzda sonuclarnr. Bilgi, yas, sevet ve smif aynhklan yuzunden aile kururnlanrun cokusunu gozler onune serer. Ahlaki cokusun fertten topluma dogru genisledigini belirtir. Romanian genelikle ahlaki ders verir.

Olay Ian hayatm icinden ahr istanbul halkmnm orf ve adetlerini butun incelikleriyle ortaya koyar; cesitli tip ve karakterleri yasanr Konulan kimi zaman rornantiktir, ancak yazisi bakimindan realistir.

H

Rahmi, eserleriyle halkm deger yargilanrn degistirrneyi amaclar. Geleneksel yasarna bicirni yerine, pozitivist (olgucu) dusunceden kaynaklanan yeni bir hayat tarn onerir Bu durum, romanlanndaki temel cansmayi dogurur. Cumhuriyet donernine kadar bu anlayisnu surdurur Y enilesrne surecinde, aile yasantisinda beliren sarsmtilar ve sosyal sorunlar i.izerinde

yogunlasir

(Tesaduf Sevda Pesinde Tebessum-i Elem Son Arzu Cehennernlik, Toraman ) Baul inanclar. aile gecimsizligi ve yuzeysel banlilasma gibi konular uzerinde durur. Tanzimat'tan Cumhuriyete kadar insanlann hayatmda gorulen degisirnleri, olaylar icerisinde isler.vliski-yeni cansmasuu, ana tema olarak ele ahr. Taklitci ve zuppe tipini karsimiza cikanr (S1k, Sipsevdi ... ) Bu gecis surecindeki uyumsuzlugun aile hayatma yansiyan olumsuz etkilerini sergiler. Zevk icinde yasa mak isteyen, ahlaksizca yasamayi benimseyen ve deger yargilanru hice sayan anlayisi yerer (Hakka Sigmdik, Billur Kalb, Tebessum-i Elem. Cehennemlik, Muhabbet Tilsuru, Ben Deli miyirn", Kokotlar Mektebi, Utanrnaz Adam. .. ).

"Ben Deli rniyim, Utanmaz Adam" ve "Deli Filozof" adh rornanlannda, tabiatci gorusun, din karsisindaki tutumlanm ele alir. 0 dini inane; ve dusunceye saygihdir. Dini deger ve tavirlann

•

yanhs vorumlanmasmt elestirir. Hayatm her alanmda ikiyuzluluge karsi cikar Romanlannda ask konusunu da isleyen yazar, evli insanlann .gizli ve yasak a~klanru dile getirir. Kadm-erkek iliskisi uzerinde durur feminist bir anlayisla karsirmza cikar. Eserlerinde, evli ciftlerin mutlu olmad1klanna taruk oluruz. Bunun nedeni, yazann aski <;:ilgmhk saymasi ve korkunc bir cinsek,tutku olarak algtlamas1dir Ona gore ask, doyuma ulasmca saner. 0 nedenle, eserlerinde aldatmalar sikca gori.ili.ir. Eslerini aldatanlar, daima a~agtlamr ve ince bir mizahla horlarnrlar. H Rahmi bu cirkin ve kotu cozulusleri, mizaha dayah sert bir realizmle anlanr I opium hayatlfillzm gul uric yanlanni zarif ve mizahi tasvirlerle ortaya koyar. 0 mizaha agirhk veren bir romancidir Ok.-uyuculanru gi.ildi.irmesini ve aglatmas1ru cok iyi bilir. Onun romanlarmda gulen ve aglatan tavir, kimi zaman ayan ayn ,kimi zaman da birlikte karsimiza cikar. Refik Halit KARA Y, onun romanlanm gereksiz yere uzatilrms ve doldurulmu~ bulur, bu kusurunda anndmlm1~ olsaydi, en buyuk mizah romanc1m1z olabilirdi, der, Ahmet Hamdi T ANPINAR ise

H

Rahmi, mizalu biraz psikolojiyle birlikte yurutrnus olsaydi, iyi bir sanatci olabilirdi, yargisma vanr Buna karsthk romarum1zda ger<;:ek konu~mamn

H

Rahmi ile ba~lad1g1m da ifade eder Onun romanlannda her turden konusmaya rastlad1g1mm da bu arada belirtelim Kapi onunde, pencereden pencereye, tramvayda, laf atI~malan ve yarenlikler, hareketli bir sekilde, en hos, en cok ilgi ceken yerler olarak belirir. Romanlanndaki canhlig: bu konusmalar saglar.

H

Rahmi. romanlannda eski ve yeni Istanbulu tarunr. Istanbulun buyuk yah ve konaklannda yasayan kimselerden, en issiz semtlerde vasayan her kesimden insanlan, cevreleri

yasayis

ve inarus tarzlanyla anlatir istanbul'un gundelik hayatmdan gori.inti.iler sergiler ve halktan sectigi kisileri hasarih bir bicirnde konusturur Bu kisileri, giyim kusamlan, gelenek ve gorenekleri,di.i~i.ince ve inanclanvla romanlanna sokar. Ahmet Rasim'de oldugu gibi, Istanbul'un dikkate deger yanlanm tarutir. Ath tramvaylar, kagnhane alemleri ramazan geceleri ve mahalle kadmlanmn konusmalari lstanbul'un yerel renklerini eserlerinde vasatir. Bu yonuyle romanlan tore romam cizgisinde geli~me gosterir.

H

Rahmi "Sekavet-i Edebiyye" adli eserinde, yazar olarak her eserinde okuyuculanm, eglenceli fikralar arasmda yuksek bir felsefeye dogru cekmeye <;:ah~t1grn1 belirtir. Amaci akla, bilime dayah zihniyeti yerlestirmeye katkida bulunmaktu Bu toplumsal adalet (Di.inyarun Mihveri Kadin rru Para nu", Cadi, Sipsevdi, Hakka S1gmd1k, Can Pazar, utanmaz Adam, Kesik Bas ) Kadin- erkek iliskisi (Mi.irebbiye, Cehennernlik, Sipsevdi, Deli Filozof, Kokotolar Mektebbi, Tutu~mu~ Gonuller., Kaderin Cilvesi, Bir Muadele-i Sevda) ve din (Deli Filozof Dunyamn Mihveri Kadin rm Para nu") i.izerine vogunlasir.

ESERLERi

H. Rahmi'nin ti.irlerine gore yazrms oldugu eserler sunlardir

ROl\'IANLARI;

Szk (Ayine, 1305, 192 s.; 1336, 175 s.; 1964, 80 5.; 1966, 1968, 1972, 1979,87 s) iffet(l314,364s; 1927,258s; 1965, 1969, 1973, 1979, 136s)

Mutallaka (1314, 78 s.; 1927, 58.; 1961-Evlad hatm

adiyla-t?

s.; 1971-Bo~anmi~ Kadm adiyla-Jo s )

Miirebbiye (1315;424 s.; 1316, 424 s.; 1927, 294 s.; 1954, 1960, 190 5; 1970, 1973, 1976-

Hayattan sayfalar, Kadmlar Vaizi ile birlikte-1981, 164 s )

Bir Muadele-i Sew/a (1315, 142 s; 1946, 192 5.; 1972-A~k Batag1 adiyla- 1982. 172 s.) Metres(l315,904s, 1928,620s.; 1945,381 s.; 1065, 1971, 1982,304s)

Tesadu/(1316,677 s; 1945,285 s.; 1967,262 s;l973, 240 s)

Nimetsinas (1317, 273 5, 1320, 187 s.; 1927, 298 s.; 1965. 164 s., 1969, 161 s.; 1973, 1981, 159 s) Sipsewli(l327,934 s.; 1946, 381 s.; 1965, 418 s.; 1971, 388 s.; 1977. 1982,451 s)

Kuyruklu

Ytldtz

Alttnda Bir Izdivac (1328, 304 s.; 1958, 166 s ; 1968, 1969, 1972, 1981, Kuyrukiu

Yildiz Aimtmda Bir Evlenme adiyla-l Jo s.)

Sevda Pesinde (1328, 467 s.; 1948, 256 s.; 1972, 234 s)

Gulyabani; (1330, 267 s.; 1938, 170 s.; 1944, 182 s.; 1961, 146 s.; 1965,143 s.; 1974, 136 s; 1978 1983-Goni.il Ticareti, Melek Sanrrusnrn Seytaru birlikte-138 s)

Cadt (1330,355 s.; 1967. 1971, 1976, 1981, 168 s.)

HakkaS1gznd1k(l335.240s; 1950, 144s.; 1968, 123s; 1973, 1981, 120s)

Toraman(l335,295 s., 1948, 167s; 1969. 1973, 1981, 140s)

Hayattan Sahifeler (1335, 128 s.; 1940, 116 s.; 1970, 79 s.; 1972-;Hayattan Sayfalar adiyla

Mi.irebbiye ve Kadmlar Vaizi ile birlikte-; 1981 )

Son Ar..u (1338,404 s.; 1948,232 s.; 1964, 1972, 198 s)

Tebessiim-i Elem (1339,664 s.; 1967, 341 s.; 1973-,Aci Gulus adiyla-344 s) Cehennemlik (1340,625 s.; 1966,312 s.; 1973,315 s)

Efsuncu Baba (1340, 146 s; 1954, 99 s.; 1964, 94 s.;1966, 1975, 1982, 96 s)

Ben Deli miyim? (1341, 704 s.; 1954,352 s.; 1965, 327 s.; 1967, 1972, 1981,331 s) Tutusmus Gonuller (1926, 512 s.; 1968,261 s.; 1974,264 s)

Billur Kalp (1926,628 s.; 1967 310 s.; 1974,314 s)

Ev/ere Senlik, Kaynanam Nastl Kudurdu? (1927, 222 s.; 1955 133 s , 1971, 1976, 116 s ) Mutebbet Tilsom (1928, 371 s.; 1969 1976, 184 s.)

MezanndanKalkan$ehit(l929,303 s.; 1966, 180s.; 1973, 1981, 176s)

Kokotlar Mektebi

(1929, 556 s.; 1968, 287 s.; 1982, 293 s)

Seytan hi

(1933,99 s.;1944, 95 s.; 1970, 1975,80 s.)

Utanma; Adam

(1934, 528 s.: 1947, 360 s.; 1964, 1969, 1974, 320 s)

Eskiya ininde

(1935, 399 s.; 1963 283 s.: 1968, 1973, 1982, 256 s)

Kesik BaJ

(1942, 232 s.; 1963, 165 s.; 1972 1982, 168 s)

Gonul Bir Yeldegirmenidir, Sew/a Ogutiir

(1943, 312 s.; 1972-Goni.il Yeldegirrnenidir adiyla-

1982, 222 s ) .

OlumBirKurtuluJmudur?(l945

V1I+l32 s., 1971, 1979, 128 s)

Dirilen Iskelet (

1946, 304 s.; 1967, 1976,251 s)

Diinyanin Mihveri Kadin nu, Para mt?

(1949,214 s., 1971 1979, 198 s)

Kaderin Cilvesi

(Basimiza Gelenler) (1964,224 s.;.1973. 1981, 195 s)

Deli Filozof

(

1964,293 s. 1969, 1982,328 s)

Can Pazan

(1968, 367 s.: 1974, 1982, 354 s.).

lnsanlar Once May mun mu

tu: (

1968,310 s .. 1982)

Olider YaJtyor mu?

(1973. 237 s)

Namuslu Kokotlar

(1973, 300 s.)

Hi:KA. YELERi;

Kadtnlar Vaizi

(1336, 1960, 1966,1969 1976 -Murebbiye ve Hayattan Sayfalar ile birlikte- 1981)

Namusla Afhk Meselesi

(1933, 1945, 1972, 1979)

Meyhanede Kadinlar

(1925, 1972, 1981,93 s.)

Kati/ Buse (

1933, 1971 Olduren Opucu adiyla-, 73 s. 1979)

iki Hodugun Seyahuti (

1933, 1948, 1960, 1966, 1973, 1981, 173 s.)

Tune/den ilk <;1k1J (

1934, 1972,64 s , 1981 ).

Gonul Ticareti

(1939, 1971, 128 s.; 1978 Gulyabani ve Melek Sanmisnrn Seytaru birlikte- 1983)

Melek Sanm1Jflm Seytam (

1943, 1972, 77 s.; 1978- Gulyabani ve Gonul Ticareti birlikte- 1983)

OYUNLARI:

Hazan Bulbiilu

(1330, 1968, 1973, 135 s.: 1982.)

Kadin Erkeklesince

(1933, 1968,80 s.; 1974)

Tokusan Kafalar (

1973,94 s)

iki Dam/a YaJ

(1973,88 s.; 1982)

Istigrak-t Seheri (Dramatik bir oyun, Terci.iman-1 Hakikat'te yaymlanrms, 1887.) Ales' iiduz (Basilmarrus)

Ask Delisi (Ceviri) ,

Yazann romanlanndan bir kisrru - Sipsevdi. 1939; Gulyabani 1965; Kuyruklu Yildiz Alnnda Bir Izdivac, 1965-1966; Sipsevdi, 1966-1967-1968; Utanmaz Adam, 1966-1967; Evlere Senlik, 1967- 1968; Kaynanam Nasil Kudurdu", 1971-1972; Olum Bir Kurtulus mudur? (Intihar Uzmaru adiyla) oyunlasnnlrrus; bir kisrm da filme almrmsnr- Murebbiye, 1919; Efsuncu Baba, 1949; Iffet, 1969;

i<;:

Guveysi (Mi.irebbiye'den yararlarularak) 1970; Sut Kardesler (Gulyabani'den yararlanilarak) 1976.)

TENKiTLERi:

Cad,

Carpiyor

("Cad1" adli rornaru hakkinda Sahabettin Suleyrnan'm elestirisi i.izerine yazilrmsur, 1913 )

Sekavet-i Edebiyye ("Cad1 Carpiyor" i.izerine Sahabettin Si.ileyman ve Ali Naci' nin yazilari i.izerine

yazilrmsnr, 1913)

Miidafaaname ("Ben Deli miyim?" rornarurun mustehcenligi ileri suruldugu sirada yazdrgi

yazilanru icerir.)

DERLEMELERi (Makale, Sohbet. Am):

Miintahubat-t Hiiseyin Rahmi (3 cilt. 1305/1887, 159+ 159+ 163 s)

Sanat ve Edebiyat (1972, 152 s.; Abdullah Tannnmkulu tarafindan derlenen makale ve arulardan

olusur.)

Eti

Senin

Kemigi

Benim

(1963, 1973. 1981, 11 l s.; Husamertin BOZOK tarafmdan derlenen yazilan icerir.)

(;EviRiLERi:

113 Numaralt Cilzdan (Emile Goboriau'dan, 1305/1889)

\

.

Bir Kadtmn Intikami (Emile Goboriau'dan. 1307/1891)

Batinyol'lu Ihtiyar

(Emile Goboriau'dan, 1307/1891).

Paris 'te Bir Teehhiil (Arnold ve JuLes Claretie'den, 1308/1892) Frederic ile Bernerette (Alfred de Musset'den, 1313/1896). Bicare Bakkal (Paul de Kock'dan, 1319/1903 )

Andre Corne/is (Paul Bourget'den. 1894)

Antoinette: Antoinette'ntn Babast: Arabact: Arpaci:

An/

Bey: Bahctvan: Bakkal: Bekci: Biletci: Bir Kadtn: Cariye: Cengi: C:,rak(Bodos): Cingene cocugu: Cingeneler: Doktor: Emine Hamm: Ev sahibi: Fettan Raziye: Gazihoca: Gent: Kadin: Hali/: Hamm: Hasibe: Hasta kadtn: Hizmetci: Iffet: imam efendi:

3. BiLiNMEYEN KELi:MELER VE

SAIDS ADLARI

Karabinlikler: Koca Gu/sum: Kocakan: Kokuna: Komsular: Latif" Madam Serne/: Madam: Mahalle/i: Marpuccu Abdullah: Mezarct: Miirebbiye: Naile: Necmi Bey: Pembe: Rum Kunst: Sabri: Safiye: Sakir efendi: Serife Hamm:

s,k:

Sohret: Tiiccar: Usak: Uzun Esma: Vahit Efendi: Yazar: 9

RENKLER

Al:

Bembeyaz: Cok beyaz veya herhangi beyaz, apak. Beyaz:

Cam yesili: Carn agacuun rengine kacan renk. Cividi gok: Bir tur koyu mavi renk.

Ela: Sanya calan kestane rengi.

Fes rengi: 1. Koyu kirrruzi renk. 2. Bu renkte olan. Gii! rengi: Gul renginde olan

Kan rengi: Cok kirrruzi. Kara:

Ktpkirmni: Her yaru kirrruzi veya cok parlak.

Kirnuu: Koyu yesil:

Kiisele rengi: Kosele derisinin rengi Krem: Acik saman rengi

Kumral: Koyu sari veya acik kestane rengi. Lacivert:

Lavan/a rengi: Lavanta ciceginin rengi. Mavi:

Mavimtrtak: Maviyi andiran

Menekse rengi: 1. Menekse ciceginin mor rengi 2. Bu renkte olan

Mor: Kirrruzi ile mavinin kansmasindan olusan renk, menekse renginm kirrruzrya calarn.

Mosmor: Koyu mor. 0/iim rengi:

Pembe: San:

Sincap rengi: Kahve rengi ile kursun rengi arasmda olan renk Tan ktulltgt: Safak sokerken gunesin aldigi parlak kirrruzi renk. Ten rengi: 1. insan vucudunun dis yuzunun rengi

Yesil:

Yesilim ttrak: Y esile calan, yesili andiran.

•

RENKLER

Al: Kumral:

Bembeyaz: Lacivert:

Beyaz: Lavan/a rengi:

Cam yesili: Mavi:

Cividi giik: Mavimtnak:

Ela: M. enekse rengi:

Fes rengi: Mor:

Giil rengi: Mosmor:

Kan rengi: 0/iim rengi:

Karaisiyah}: Pembe:

Ktpktrmui: Sari:

Kirnuzi: Sincap rengi:

Koyu yesil: Tan kiulhgi:

Kosele rengi: Ten rengi:

Krem: Yesil:

Yesilim ttrak:

•

ZAl\'L.\NLA

n.cn.t

UNSURLAR (KOZMiK UNSURLAR)

Aksam: Hafta: Aralik: Ilkbahar: Ay: KtF Bugiin: Persembe: Cuma: Saat: Dakika: Sabal,: Eyliil: Saniye: Gece: Sonbahar: Giin: Yann: Giindiiz: Yaz: Giiz: Ytl: 12

•

YiYECEK-i(:ECEK (BUNLARL\

n.cn.t

ESYA)

Agtthk: Meyve: Auk: M1s1r: Bak/a: No/mt: Bardak: Ocak: Btcak: Peynir: Boza: Pi/av:

Cavus 1"iu"imii: _Pirinc:

<;omlek: Sigara: Cubuk: Sirke: Do/ap: Sofra: Ekmek: Su: Et: Siirahi: Fasulye: Siit:

Fin can: Seltriye:

Giillm;: Seker: H,yar(Sa/atahk): Tavuk: Icki: Tencere: ilar;: Testi: Kaltve: Tuz: Kola: Tiitiin:

Ku} siitii: Yemek:

Killbastt: Yemis:

Legen, Tas: Zeytin:

NI aden suyu:

YiYECEK-i(:ECEK (BUNLARLA

tr.cur

ESY A)

Agtzhk: Bir ucuna sigara takilan, obur ucundan nefes cekilen cubuk bicimindeki arac

Auk: Bak/a: Bardak: Btcak:

Boza: Arpa, dan, rrusir, bugday gibi tahillann harnurunun eksirilmesiyle yapilan koyuca, tath

veya mayhos icecek.

<;:avu~ iizjinu'i:

<;:omlek: T oprak tencere

Cubuk: T utun icmek icin kullarulan uzun agizlik.

Dolap: Ekmek: Et: Fasulye: Fi11ca11:

Giillac: T adi hos olmayan toz durumundaki bazi ilaclann kolayca vurulabilrnesi icin bunlarm

icine konulduklan, nisastadan kucuk kap

H1yar(Sa/atahk): i~ki:

ilar: Bir hastahgi iyi etmek veya onlernek icin, turlu yollardan kullarulan madde, em, deva

Kahve: Kola: K1q siitii:

Killbastt: lzgarada pisirilen kemiksiz et

Legen, Tas: Genellikle, icinde bir sey yikamak icin kullanilan metal veya plastikten, yayvan kap

M aden suyu: Meyve: 1\;f tstr: No/mt: Ocak: Peynir: Pi/av: Pirinc: 14

•

Sigara:

Sirke: Salatalara, yemeklere eksilik vermek icin kullarulan eksimis uzum suyu. Sofra: Yiyecek, besin, gida

Su: Siirahi: Siit: Sehriye: Seker:

Tas: Genellikle icine sulu seyler konulan metal vb. den yapilrrus kap Tavuk:

Tencere:

Testi: Kulplu, genis govdeli, dar bogazh, emzikli veya emziksiz olabilen toprak kap Tuz:

Tiitiin: Yemek:

Yemis: Bitkilerde, dollenme sonunda cicegi meyve yapraklarmdan olusan ve tohumu tasiyan

organ, meyve

Zeytin:

Ase/bent: Bahar fifegi: Bosak: Cigerotu: Cam: Cinar agact: (:ifek: Cim: (:imen: Citlembik agac1: Dag fifegi: Defne agaa: Devedikeni:

cat

fidant:

ca:

Hamm e/i:

(i(EK VE A.GA( iSiMLERi

Kekik: Kestane agac1: K1r fifegi: Laden: Lale: Menekse: Menevi~: San fifegi: Surmastk: Servi:

Simsir:

Ozerlik: Yasemin: Ye}illik: Zambak: 16

(:i(:EK VE AGA(: iSiMLERi

Ase/bent:

1. Hekirnlikte ve koku vapmunda kullarulan, aselbent agacunn kabuklan cizilerek elde edilen bir recine 2. Bu recinenin elde edildigi

agac.

Bahar

<;i<;egi:

Bosak: Arpa, Bugday, Yulaf gibi ekinlerin tanelerini tasiyan kulakh bash Tarlalarda, baglarda dokulmus veya tek tuk kalrrus olan urun.

Cigerotu: Dugun yiyekgillerinden, cok yilhk otsu bir bitki

Cam: (amgillerin ornek bitkisi olan ve yurdumuzda bircok turu yetisen bir orman agaci.

Cmar agaci: iki yenelilerden, 30 m'ye kadar uzayabilen govdesi kalm, uzun ornurlu, gems

yaprakh bir

agac

Cicek:

Cim: Bugdaygillerden, hahcelerin ye~illendirilmesinde yararlamlan cok yillik bitki

Cimen: kendiliginden yetismis

vim.

Citlembik agact: Kara agaygillerden,mercimekten az buyuk, burk lezzette meyvesi olan bir agac, melengic.

Dag cicegi: Daglarda kendiliginden yetisen cicek.

Defne agact: Defnegillerden, yapraklan guzel kokulu ve yaz k1~ yesil olan bir agac

Devedikeni: Birle~ikgillerden, yol ve tarla kenarlarmda yetise, 30-100 cm yukseklikte 1-2 yilhk ve otsu bir bitki.

Giil fidant: Giil:

Hamm eli:

1. Harumg1llerden nrmaruci ,korularda, cahhklarda yetisen birbitki 2. Bu bitkinin guzel kokulu cicegi

Kekik:

Balh babagillerden, karsihkh kucuk yaprakh, beyaz, pembe, k1rm1Z1 basak durumunda cicegi olan ve cicegi bahar gibi kullarulan, odunsu sapli, kokulu bir bitki

Kestane agaci: Kaymgillerden, ihrnan iklirnlerde yetisen, 25-30 m kadar boylanabilen, kerestesi dogramac1hkta kullarulan bir orman agaci.

Ktr

r;i<;egi:

Kirlarda kendiliginden yensen cicek.

Laden: Ladengillerden, Akdeniz ulkelerinde yetisen tuylu ve genellikle yapiskan yaprakh, beyaz veya pembe cicekli, recinesi hekimlikte kullarulan bir bitki.

Lale:

M enekse: 1. Meneksegillerden; bir veya cok yillik otsu bitki. 2. Bu bitkinm mor renkli, guzel kokulu cicegi.

Menevis:

Terementi agacmm tohumu

Sar,

<;i<;egi:

Olmez cicek

Sarma!jik: Sarma:;;1kgillerden, koyu yesil renkli, degisik bicimli yapraklan olan, sap ve dallanndan cikan ku<;uk ek koklerle dik, duz yerlere yap1~arak urmanan bitki

Servi: Servigillerden, Akdeniz bolgesinde

cok

yeti~en, kistn yapraklarm1 dokmeyen, ince uzun bir

agac

$im!jir: ~im~irgillerden, yapraklan her mevsim yesil kalan, tashk, corak bolgelerde kend1liginden

yeti~en veya bah<;elerde sus bitkisi olarak yeti~tirilen, odunu sanmsi renkli ve cok sert olan, 1-5 m yukseklikte bir aga<;<;1k.

Ozerlik: Sedef otugillerden, yapraklan almasik, <;i<;ekleri beyaz renkte, susama benzeyen

tohumlar1 aci olan bir bitki

Yasemin: Zeyting1llerden, beyaz, kirrruzi veya sari renkli <;i<;ekleri guzel kokulu olan bir aga<;<;1k.

Ye!jillik:

Zambak: Zambakgillerden, 90-100 cm yuksekliginde, guzel ve iri <;i<;ekh, cok vilhk bir sus

bitkisi.

A/t,11: Ay11a: Bas ma: Basiirtiisii: Bez: Bohca: Bolu;a: Boncuk: Canfes: Cara:

GiYiM- KUSAM (AKSESUAR)

Iplik: Iskarpin: Kanava: Kasnak (elisi}: Kavuk: Kefen: Kese: Korsaj: Kumas: Kundura: Cep: Carsaf: Corap: Dantela: Dikis makinesi: Do11: Dub/or: Diigme: Elbise: Elbise/ik: Eldiven: £/mas: Kusak: Kiirk: Etek: Fa11i/a: Fes: Lif: Makas: Mendil: Nfi11ta11: Musamba: Nakts:

Ortz,:

Pamuk: Pa11to/011: Patiska:

Pece:

Pestamal: Ptrlanta:

na.

Entari: Garnitiir: Seccade: Suvaglase: Salbezi: Sa/var: Semsiye: SiJe: Tire: Tuvalet suyu: Giimlek: Gro11: Giideri: G1"i1m"iF Htrka: Inci: Ipek: 19

rat.

Viyolet: Yeldirme: Yelpaze: Yiin: Yiinlii: Zembil: Ziimriit: 20

GiYiM - KUSAM (AKSESUAR)

Alttn: Atom sayisi 79, atom agirhg1 196.6 olan, 1064

°c

de eriyen kolay islenen, yuksek degerli,

paslanmaz element.

Ayna: I~1g1 yansrtan, varhklann goruntusunu veren cilah ve sirli cam.

Basdrtiisi]: Kadinlann saclanru ortmek icin kullandiklan ortu, esarp.

Bez: 1. Pamuk veya keten ipliginden yapilan dokuma. 2. Herhangi bir ems kumas Herhangi bir i~ icin kullarulan dokuma. Gelisi guzel kumas parcalan, caput.

Bohca: Icine camasir, elbise gibi seyler koyup sarmaya yarayan dort kose kumas

Boncuk: Cam, tas sedef, tahta, plastik gibi maddelerden yapilan, ortasi delik, cogu yuvarlak ve renkli sus tanesi.

Ca,ifes:Ozerine desen bulunmayan, ince dokunrnus parlak, tok, ipekli kumas

Cara: Bazi yerlerde kadmlann boydan boya ordukleri carsaf, zar.

Cep: Genellikle bir sey koymaya yarar, giysinin belli bir yeri acilarak icineyerlestirilen astardan yaprlnus torba veya giysinin uzerine konulan parca ile yapilrrus yer.

('ariaf:Eskiden kadmlann kullandigi ve bastan ortulen, pelerinli, etekli sokak giysisi

Corap: Cesitli ipliklerden orulen, ayaga giyilen giyecek

Dante/a: Her turlu iplikle orulen veya bir kumasin kenarma islenen turlu bicimde ince ve ag gorunumunde orgu.

Don: 1. Giysi. 2. Vucudun belden asagisina giyilen uzun veya kisa 19 giysisi, kulot.

Dub/or:

Diigme: Giyecek, yorgan ve benzerinin ban yerleri ilikleyici veya sus olarak dikilen, kemik,

metal, sedef gibi sert maddelerden yapilrms kucuk tutturmalik.

Elbise: Giysi

Elbise/ik: Giysi yapilrnaya elverisli kumas.

Eldiven: D1~ etkilerden korumak icin ele giyilen kumas, deri veya kaucuktan yapilan el giysisi.

Elmas: Mi.icevher olarak kullarulan, saydam, degerli tas

Entari: 1. Genellikle tek parcali kadm giyecegi. 2. Arap i.ilkelerinde erkeklerin giydigi uzun, duz

ustluk.

Etek: l. Giysinin belden asagida kalan bolurnu 2. Vucudun belden asagisma giyilen, degisik bicimlerde, genellikle kadm giysisi. 3. Cadir kanepe orrusu gibi kurnastan olan seylerin yere sarkan bolumu

Fanila: 1. Genellikle ince, pamuk iplinde dokunmus, ten uzerine giyilen ii; carnasin 2. Yumusak yunden dokunmus, hafif ve gevsek kumas.

----

.--

Fes: Sapka yerine kullarulan, kirrruzi, kahn cuhadan yapilrms, tepesinde puskulu olan silindir bicirninde bashk.

•

Garnitiir: Giyecekleri suslemek icin eklenen sey, sus.

Giimlek: 1. Vucudun ust kisrruna giyilen ince, kollu ve yakah giysi. 2. Kadmlarm giydikleri ince

kumastan yapilrrus kolsuz yakasiz ic camasin, kombinezon.

Gron:

G,lderi:Genellikle geyik keci derisinden yapilrrus yurnusak ve mat mesin Bu mesinden yapilrrus. Giimiis: Atom sayisi 4 7, atom agirhg: 107. 88, olan, yogunlugu 10. 5 olan, 960 "C ye dogru sivi durumuna gecen, parlak beyaz renkte, kolay islenir ve tel duruma gelebilen element

Htrka: 1. Onden acik, kollu, genellikle yunden ust giysisi. 2. Daha cok soguktan korumak icin

giyilen, kumastan, bazen ici pamukla beslenmis, ceket biciminde giysi. 3. Dervislerin giydikleri ust giysisi.

Inci: istiridye gibi bazi kabuklu deniz hayvanlannm icerisinde olusan, degerli kucuk, sert sedef

renginde sus tanesi

Ipek: Ipek bocegi kozalan cozulerek cikanlan ve dokumacihkta kullarulan 90k mce, esnek ve

parlak tel.

Iplik: 1. Pamuk, keten, yun, ipek, naylon vb. dokuma maddelerinin uzun ince liflerinden her biri

2. Bu liflerin birlikte bukulmus ve cekilmis durumu.

Iskarpin: Okc;eli, koncsuz ayakkabi.

Kanava: El isleri kullarulan seyrek dokunmus keten bez

Kasnak: Nakis islernek icin gergef gibi kullarulan, kumas gerrneye yarayan, tahtadan cernber. Kavuk: Sank sanlan bashk. i<;i bes sey

Kefen: Gornulmeden once olunun sanldigi beyaz bez, kefin.

Kese: Cepte tasinan, icine para, tutun gibi seyler konulan, kumastan veya orguden kucuk torba Korsaj: Saglik veya guzellik amaciyla giyilen esnek i<; giysisi

Kumas: Pamuk, yun, ipek gibi seylerden makinede dokunmus, her turlu dokuma Kundura: Kaba islenmis bagsiz, koncsuz ayakkabi.

Kusak: Bele sanlan uzun ve enli kumas

Kiirk: Bazi hayvanlarm giyecek yapmak icin islenmis postu

Lif: 1. Cok ince ve uzun parca 2. Yikanrnak icin kullarulan bitki telleri demeti veya bu arnacla

rurlu ipliklerden yapilrrus orgu.

'-.,

Makas:Bir eksen cevresinde donebilecek bicirnde capraz eklenmis, birbinne bakan yuzleri keskin

iki celik lamadan olusrnus, arasina yerlestirilen herhangi bir seyi kesmeye yarayan arac

Mendil: Burun ve ter silmekte bazen de el yuz kurulamakta kullarulan, kucuk kare bicimindeki

dokuma.

Mintan: Y akasiz, uzun kollu erkek gornlegi. Gornlek uzerine giyilen kollu yelek Musamba:

•

Nakts: Genellikle kumas uzerine renkli iplikler veya sirma ve sim kullamlarak elle, makine ile

yapilan isleme

Ortii: Ortmek icin kullamlan sey.

Pamuk: 1. Ebegumecigillerden, koza bicimindeki meyvesi uc, dart, bes dilirnli olan sicak bolgelerde yerisen tanm bitkisi 2. Bu bitkinin tohurnlarmm cevresinde olusmus ince yumusak tellerin adi.

Pantolon:Belden baslayan ve genellikle pacalan ayak bileklenne kadar men giyecek.

Patiska: Cogu pamuktan dokunrnus sik ve duzgun bez.

Pere: Eskiden ulkernizde, bugun ban ulkelerde kadmlann sokakta yuzlerine orrukleri mce siyah ortu, nikap

Pestamal: 1. Hamamda ortunmek ve kurulanmak icin kullarulan ince dokuma. 2. I~ yaparken bele baglanan uzun, genis dokuma. 3. Basa ortulen dokuma.

Ptrlanta: Bircok Face tasi olacak bicimde yontulrnus, foyasiz parlak elmas

Pul: Ba21 giysilerde sus olarak kullamlan parlak, incecik, genellikle metal levhacik.

Seccade: Bir kisinin uzerinde namaz kilabilecegi buyuklukte hah veya kumastan yaygi, narnazhk.

Suvagluse: Parlak ipek

Salbezi: 1. Genellikle Hindistan' da dokunan, ozel monflen olan degerli bir yun kumas 2.

Kadmlann ornuzlanna ortmek icin kullandiklan genis atki.

Sa/var: Genellikle ag: cok bol olan, bele bir uckurla baglanan genis ust donu .

Sise: Sivilann ozellikle ickilerin konuldugu camdan yapilrrns, dar agrzli uzun kap

Tire: Dikiste kullamlan pamuk ipligi

Tuvalet suyu:

Tiil: 1. Cok ince gozenekli pamuk, ipek veya sentetik dokuma. 2. Bu dokumadan yapilmis perde

Viyolet: Menekse ozu.

Yeldirme: Kadmlann carsaf yerine kullandiklan, basortusuyle birlikte giyilen ustluk.

Yelpaze: Sallandiginda kucuk bir hava akirru yapan ve ozellikle yuzu serinletmeye yarayan, kucuk, katlanabilir, tasinabilir arac

Yiin: Guzun kirkilan koyun tuyu.

Yiinlii: 1. Yunlu olan. 2. Yunden yapilrrus. 3. Yun kumas 4. Yun kumastan yapilmis

Zembi/: Hasirdan orulrnus saph torba.

Ziimriit: Dogal, aluminyum

Ahir: Ahret: Aksaray: Anadolu: Amt: Antika: Araba: Arazi: Avize: Avlu: Avrupa: Bahce: Bahcekapisi:

•

YER-MEKAN ADLARI

(i(

MEKAN

-DIS MIKAN ESYA)

(mgzrak: Ciceklik: (ingene kuliibesi: (ol: Daire: Dam: Deniz: Dere: Dog a: Dogu: Diisek: Du var: Diikkunlar: Diinya: Bakkal diikkam: Basimevi: Batz: Beyoglu: Bina: Bitpazan: Bura tepesi: Cad de: Cam: Camii: Cehennem: Cennet: Cumba: Calgi: (an: Cardak: Carsu Caytrltk: (err eve: Cesme: Eczane: Edirne kapt: Eminonu: Enstitu: Etager: Ev: Eyiip mahallesi: Fatih: Fayton: Fiskiye: Flavta: Frenk punsiyonu:

cm.

Goksu:

est.

Gumriik: Guney: Halt: Hahcilar: 24

•

Halir: Hamam tast: Hamam: Han: Haplshane: Hastane ray,n: Hastane: Heykel: Hicaz: Iskele: Iskemle: Istanbul: izmir: Kabristan: Kafes: Kahve: Kah/mm: Kale: Kalekaptsi: Kandil: Kanepe: Kan/tea: Kapt tokmagt: Kapi: Kaplama tahta: Karakol: Karyola: Kaytk: Kehtane (Kaguhune}: K,rkltk:

K1y1:

Kilise: Kiremit: Kitapci: Konak: Konut: Kopru:

Ko~k:

Koy:

Kubbe: Kuliibe: Kupa: Kuyu: Kuzey: Kucukko»: Kidhana: Ku mes: Lamba: Landon: Magara: Maha/le: Marungo; dtikkant: Marmara Adalar: Marmara: Mekteb-i Sultaniye: Merdiven: Mescit: Meydancik: Mezar: Mezarlik cad: Mezarltk: Mezartasi: Mimber: Min are: Miize: Oda taktmt: Oda: Okul: 25

Ot minderi: Ova: Ortu: Parmakltk: Pencere: Perde: Piyano: Raf: Ray: Recete:

Sacak:

Sakst: Salon: Sanda/ye: Sarbanne:

Saz:

Seccade: Selatin camiler: Semt: Soba: Sofa: Sokak: Sulukule: Sur: Sahnisli: Sehir: Sehremini:

su«.

•

Si~li:

Sose: Taksim: Tar/a: Ta~: Tasra: Tavon: Tepe: Tepecik: Topkapt: Tramvay: Turbe bahcesi: Uluagac: Vadi: Vizite: Yalaktast: Yah: Yasttk: Yatak: Yedikule: Yeni bahce: Yeraltt: Yeryiizli: Ytlanlt Ayazma: Yo/: Yorgan: Yiiksek kaldtnm: Zemberek:

26

•

YER-MEK,\N ADLARI (i( MEK,\N - DIS MEK\N ESYA)

Avize: Tavan asilan, samdanh, lambah, billur, cam veya metal sushi aydmlatma araci

Cumba: 1. Yapilann ust katlannda, ana duvarlarm disina sokaga dogru cikinn yapmis balkon 2. Eski evlerde pencere hizasindan sokaga dogru cikmn olan kafesli bolurn.

Can: Icine sarkan tokrnagin kenarlara vurmasiyla ses cikaran maden araci.

Cingirak: Kucuk can. Icindeki tanelerin harekeriyle ses cikaran nesne.

Etajer: Raflan olan kapaksiz ve tasirur dolap.

Fayton: Tek koruklu, dart tekerlekli, genellikle cift ath binek arabaci, payton

Fzskiye:Havuzda suyu yukanya dogru, turlu bicimlerde fiskirtan agizhk, fiskink.

Han: 1. Yol uzerine veya kasabalarda yolculann konaklamalanna yarayan yapr 2. Buyuk sehirlerde serbest mesleklerde calisanlann oda veya daire tutup calisnklan birkac kath yapi.

Iskemle: Arkaliksiz sandalye.

Kafes: ahsap yapilann direk ve catrnalardan olusan kaplama tahtalan dismda kalan iskeleti

Kandil: Icine sivi bir yag ve fitil bulunan kaptan olusrnus aydinlatma araci.

Kupa: Kapali ve yalruz arkada oturulacak yeri olan dart tekerlekli araba

Killhan Hamamlan isitan, hamarnm alnnda bulunan kapali ve genis ocak, hekimlik.

Landon: Dort tekerlekli, icinde dingillere paralel olarak duzenlenmis karsihkli iki oturma sirasi bulunan binek arabasi.

Mescit: Carnilerde hatibin cikip hutbe okudugu merdivenli, yuksekce yer

Mii:e: Sanat ve bilim eserlerinin veya sanat ve bilime yarayan nesnelerin saklandigi, halka gosterilmek icin sergilendigi yer veya kapi.

Ot minderi: Otla yapilrrus veya doldurulrnus olan.

Parmakltk: Dik ve biraz arahkh olarak yan yana dizilrnis tahta, dernir, vb. cubuklarla yapilrrus

bolme veya korkuluk.

Sacak: Bir yapirun herhangi bir bolumunu gunes ve yagmurdan korurnasi ici, o bolurnden disa

taskin ve altr bosta olarak yapilan ortu.

Seccade: Bir kisinin uzerinde namaz kilabilecegi buyuklukte, hah veya kumastan yaygi, narnazhk.

Sofa: Evlerde oda kapilannm acildigi genisce yer, ho!.

Sahnis: Odalarm disanya cikrrus.kapah balkon durumundaki yeri, sehnisin.

Silte: Ustunde oturulan, yanlan, i9i yunle, pamukla doldurulmus dosek.

Sose: Genellikle tas kmklan uzerine kum dosenip silindir gecirilerek yapilan yol.

Tranvay: Yol uzerinde cikmn yapmayacak bicimde dosenmis ozel raylarda hareket eden yolcu tasm.

•

4. iNDEX

-A- Agtzltk: 39 Ahtr: 96 Ahret: 103, 121, 140, 156, 161 Aksaray: 31, 34, 91 Aksam: 34, 41, 55, 56, 78, 84, 88, 89, 90, 97, 101, 111, 115, 131, 136, 141, 157 Al: 105 Alttn: 138 Anadolu: 76 Amt: 89 Antika: 125 Antoinette: 115,116 Antoinette'ntn Babast: 116, 117 Araba: 32, 34, 35, 38, 83, 91, 101, 137, 146, 147, 148, 149, 152, 159, 160 Arabact: 149 Araltk: 80, 81 Arazi: 76 Arpact: 130, 131 Ase/bent: 102 Attf Bey: 91. 92 Avize: 72 Avlu: 41, 53, 143 Avrupa: 76 Ay: 29, 34, 58, 73, 75, 77, 100, 121, 122, 130, 136, 139, 140, 161 Ayna: 101, 150 Auk: 88 -B-

Bahar

rir

egi: 71

Bahce: 70, 71, 89, 95, 111, 115, 132, 145 Bahcekaptst: 91

Bahctvan: 78, 79, 94, 124, 126, 128, 130 Bakkal diikkant: 72, 76, 127, 137, 140

Bakkal: 73, 74, 75, 76, 137 Bak/a: 53 Bardak: 124 Bastmevi: 77 Basma: 43 Basak: 94 Ba~ortusu: 42, 53 Ban: 30 Bekci: 100, 131, 132 Bembeyaz: 56 Beyaz: 29, 43, 70, 84, 89, 103, 109, 149, 152 Beyoglu: 82, 101, 114, 135, 149 Bez: 5 7, 61. 77, 1 O 5. 15 5, 160 Btcak: 128 Bina: 83 Biletci: 35 Bir Kadm: 53 Bitpazan: 121 Bohfa: 121 Bohca: 54, 121 Boncuk: 121 Boza: 112 Bugiin: 82, 138, 139, 141 Bura tepesi: 89, 90 -C- Cadde: 148, 159 Cam: 39, 82, 83

Camii:

113 Canfes: 149 Cara: 41, 42 Cariye: 13 7 Cehennem:42, 71,112,151,152,153 Cennet: 30, 46, 71, 81, 112, 115, 133, 155 29

Cep: 36, 45, 47, 53, 109, 139 Cigerotu: 56 Cuma: 81 Cumba: 36 -(> Calgt: 99 Cam yesili: 70 Cam: 40, 70 Can: 96 Cardak: 82, 83 Carsaf: 54, 132, 133, 136, 148, 149, 152 Carst: l 3 5 r;avU} iiziimii: 55 Caytrltk: 64, 82, 84, 85

Cengi:

86

Cerceve:

43

Cesme:

40, 46, 77, 79 Cinar agact: 41, 46. 77. 79 Ctngtrak: 81 r;,rak(Bodos):73. 74. 75. 76, 148

Cicek:

43, 81, 83. 89. 96. 97, 98, 103, 107, 109, 117, 144 r;ireklik: 98

Cim:

91 Cimen: 63, 83, 91, 93, 95, 96, 97, 103, 156 Cingene cocugu: 85 Cingene kuliibesi: 85, 86 Cingeneler: 84, 87, 88 Citlembik agact: 3 7

Cividi

gok: 65

Corap:

149

est.

81 r;omlek: 123 r;ubuk:39 30

•

-D-

Dag ~it;egi:

86

Daire:

36, 137

Dakika:

35, 40, 46, 58, 77, 119, 127, 130, 133, 157

Dam:

29, 82, 84

Dante/a:

54, 121, 132, 149, 151

Defne

agaci: 3 7

Deniz:

30, 31, 32, 61. 62, 63,118,156,159,161

Dere:

63, 64, 80, 159

Devedikeni:

54 Dikis

makinesi:

149, 150 Doga: 81, 86, 89, 111, 113, 118, 146, 156

Dogu:

83

Doktor:

30, 34, 35, 36, 38, 40, 41,44,45,46,47,48,49, 50, 52, 54, 58, 59, 60, 62, 63, 65, 66, 69, 70, 72, 76, 80, 81, 82, 84, 86, 87, 88, 90, 91, 93, 101, 102. 103, 104, 157

Dolap:

129

Don:

85

Dosek:

42, 43, 85, 100. 101, 113, 151

Dub/or:

149

Duvar:

39. 50. 60. 83. 86. 88, 89, 90, 97, 101, 124, 132, 142, 145, 155

Dug

me:

56. 105. 124

Diikkanlar:

84, 124

Diinya:

36, 50, 71, 72. 80, 84, 93, 95, 98, 100, 111, 121, 138, 140. 146, 150. 152. 153, 155, 161 -E-

Eczane:

34, 53, 82, 139, 148

Edirne

kapt: 78, 79, 88, 90, 91, 110

Ekmek:

39, 57, 58, 76. 84, 123, 124, 128, 151, 160

Ela:

42, 70, 157

Elbise:

37, 103, 150, 151, 154, 157

Elbiselik:

149, 150

Eldiven:

149, 152

£/mas:

30, 46 31