HUKUK BAŞLANGICI

(1)

HUKUK BAŞLANGICI

HAKLARIN KORUNMASI

(2)

Hakların korunması

 Hakların korunmasında esas olan, devletin korumasıdır.

 Ancak istisnaen hak sahibinin kendi hakkını bizzat koruması gerekebilir.

 Hukuk düzeninin çizdiği sınırlar içerisinde hak sahibi kendi hakkını bazı şartlar altında koruyabilir.

 Bu istisna dışında, kişilerin kendi haklarını koruması veya kendilerine ait olması gereken hakları elde etmesi yasaktır. Bu yasağa «ihkak-ı hak

yasağı» denilir.

 Hak sahibinin kendi hakkını koruması; haklı savunma (meşru müdafaa), zorunluluk hâli (zaruret hâli) ve kendi hakkını korumak için kuvvet

kullanma durumlarından ibarettir.

(3)

Hakkın hak sahibi tarafından korunması

 Haklı Savunma (Meşru Müdafaa)

 TBK m. 64/1 ve TCK m. 25/1’de düzenlenmiştir. TCK m. 25/1: «Gerek kendisine ve gerek başkasına ait bir hakka yönelmiş, gerçekleşen, gerçekleşmesi veya tekrarı muhakkak olan haksız bir saldırıyı o anda hal ve koşullara göre saldırı ile orantılı biçimde defetmek zorunluluğu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez.»

 Haklı savunmanın şartları:

 Şahıs varlığı veya malvarlığına bir saldırı olmalı

 Saldırı başlamış veya başlaması kuvvetle muhtemel olmalı

 Saldırı hukuka aykırı olmalı ve insan tarafından gerçekleştirilmiş olmalı

 Haklı savunma saldırgana karşı yapılmalı ve saldırı ile savunma arasında orantı olmalı

(4)

Hakkın hak sahibi tarafından korunması

 Zorunluluk Hâli (Zaruret Hâli)

 TBK m. 64/II ve TCK m. 25/II’de düzenlenmiştir. TCK m. 25/II: «Gerek kendisine gerek başkasına ait bir hakka yönelik olup, bilerek neden olmadığı ve başka suretle

korunmak olanağı bulunmayan ağır ve muhakkak bir tehlikeden kurtulmak veya

başkasını kurtarmak zorunluluğu ile ve tehlikenin ağırlığı ile konu ve kullanılan vasıta arasında orantı bulunmak koşulu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez.»

 Zorunluluk hâlinin şartları:

 Şahıs varlığı veya malvarlığına yönelik ve derhal meydana gelecek bir tehlike olmalı

 Üçüncü kişiye zarar vermek kaçınılmaz olmalı

 Engellenmek istenen tehlike ile üçüncü kişiye verilen zarar arasında orantı olmalı

(5)

Hakkın hak sahibi tarafından korunması

 Kendi Hakkını Korumak İçin Kuvvet Kullanma

 TBK m. 64/III: «Hakkını kendi gücüyle koruma durumunda kalan kişi, durum ve

koşullara göre o sırada kolluk gücünün yardımını zamanında sağlayamayacak ise ve hakkının kayba uğramasını ya da kullanılmasının önemli ölçüde zorlaşmasını

önleyecek başka bir yol da yoksa, verdiği zarardan sorumlu tutulamaz.»

 Kendi hakkını korumak için kuvvet kullanmanın şartları:

 Bir hakkı korunması amacı olmalı

 Devletin zamanında müdahalesi mümkün olmamalı

 Hakkın korunması için başka yol bulunmamalı

 Kuvvet kullanma orantılı olmalı

(6)

Hakkın devlet eliyle korunması

 Talep Hakkı

 Kişinin, hakkını korumak veya elde etmek için borçlusuna veya saldırıda bulunan kişilere karşı kullandığı yetkidir.

 Hem mutlak haklar hem de nispi haklar için kullanılabilir.

 Talep hakkını kullanıp kullanmamakta kişi serbesttir.

 Kişinin talep hakkını ilgili kişiye ulaştırması gerekir.

(7)

Hakkın devlet eliyle korunması

 Dava Hakkı

 Talep hakkı kullanılmasına rağmen borçlu borcunu yerine getirmediği takdirde artık devletin yetkili organlarına başvurulması gerekir.

 Devletin yetkili yargı organlarına başvurma hakkına dava hakkı denir.

 Bu hakkı kullanarak devletin mahkemelerinde dava açan kişiye «davacı»,

davacının ileri sürdüğü talebe «iddia» ve aleyhinde dava açılan kişiye «davalı»

denir.

(8)

Hakkın devlet eliyle korunması

 Dava Hakkı (devam)

 Dava çeşitleri

 Anayasa yargısı

 İdari yargı

 Uyuşmazlık yargısı

 Adli yargı

 Ceza usulü davaları ve hukuk usulü davaları olmak üzere ikiye ayrılır.

 Başka bir ayrıma göre «çekişmeli yargı» ve «çekişmesiz yargı» olmak üzere ikiye ayrılır.

(9)

Hakkın devlet eliyle korunması

 Dava Hakkı (devam)

 Dava çeşitleri (devam)

 Davalar, içerdikleri talep bakımından «eda davaları», «yenilik doğuran davalar» ve

«tespit davaları» olmak üzere üçe ayrılırlar.

 Eda davaları: Bir iş yapma, bir şey verme veya bir şey vermemeye mahkum etme talepli davalardır.

 Tespit davaları: Bir hukuki ilişkinin var olup olmadığına ilişkin davalardır.

 Yenilik doğuran (inşaî) davalar: Yeni bir hukuki durum oluşturma veya var olan bir hukuki durumu değiştirme ya da ortadan kaldırma talepli davalardır.

(10)

Hakkın devlet eliyle korunması

 Dava Hakkı (devam)

 Davada görev ve yetki kuralları

 Davanın hangi yerde ve hangi tür mahkemede açılacağı sorununu, davada görev ve yetki kuralları çözüme kavuşturur.

 Davaya hangi tür mahkemenin bakacağı sorunu görev kurallarıyla, yer bakımından hangi

mahkemede açılacağı sorunu yetki kurallarıyla çözüme kavuşturulur.

(11)

Hakkın devlet eliyle korunması

 Dava Hakkı (devam)

 Davaya karşı savunma yolları

 Davalı, savunma hakkını kullanarak aleyhinde açılan davadaki iddiaları çürütmeye çalışır.

 Davalı bu hakkını kullanmayarak açılan davayı tamamen veya kısmen kabul edebilir.

 Davalı, bir hakkın hiç doğmadığını veya sona erdiğini ileri sürebilir. Buna «itiraz» denir.

 Davalı, hakkın var olmasına rağmen belli bir sebeple talebi yerine getirmekten kaçınabilir.

Bu hakka «def’i» denir.

(12)

Hakkın devlet eliyle korunması

 Dava Hakkı (devam)

 Davada ispat

 Davada ispat, bir olay veya olgunun varlığı veya yokluğu konusunda hâkimi kanaat sahibi yapmaya yönelik faaliyettir.

 TMK m. 6: «Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça, taraflardan her biri, hakkını dayandırdığı olguların varlığını ispatla yükümlüdür.»

 Normal durumun aksini, bunu iddia eden taraf ispat etmelidir.

 Herkesçe bilinen olayların ispatına gerek yoktur. Bir taraf bunun aksini iddia ederse bunu ispat etmekle yükümlüdür.

 Eğer ispat yükü özel bir kanunla bir tarafa verilmişse, ispat yükü bu özel kanuna göre belirlenir.

 Kanunda bazı durumlar için karineler öngörülmüştür. Öngörülen karineler kesin karine değilse bu durumda karinenin aksini iddia eden taraf bunu ispatla yükümlüdür.