İstanbul (cihetinde birinci parça yedi göz ve 15 7,20 metre boyundadır.

\

S a n a t ve M ü h e n d i s l i k :

B Ü Y Ü K Ç E K M E C E K Ö P R Ü S Ü Söyleyen : Y. Müh. Nazir TUĞRUL

Bu köprü İstanlbul'dan 36 kilometre uzaktadır.

Ve 636 ımetre boyundadır. Uç a d a ile ayrılmış parça dan ibarettir.

İstanbul (cihetinde birinci parça yedi göz ve 15 7,20 metre boyundadır.

İstanbul cihetinde ikinci parça yedi göz ve 141,60 metre boyunOradır.

İstanbul cihetinde üçüncü parça beş göz ve 101,30 metre boyundadır.

İstanlbul cihetinde dördünü parça dokuz göz ve 184,80 metre boyundadır.

Aralarda ayrıca 18,60, 16 ve 17,30 metrelik düz parçalar vardır. Bu suretle köprü 28 gözlü ve gözlerin serbest açıklığı mecmuu da 194 metredir.

Köprü eni içten içe on ziraî mimarî yâni 6,70 met- redir.

Köprüden geçince büyük Çekmece kasabası ge- lir. Bu kasaba Ergene üzerinde Uzunköprünün başın- daki Uzunköprü kasabasını hatırlatır.

Kolayca tahmin edilir ki o zamanlar yıllarca sü- ren köprü inşaatı sırasında ustalar ve işçiler için çarşı ve pazarı ile bir işçi köyü belirmekte ve inşaat bit- tikten sonra usta, esnaf ve ameleden bir kısmı bu gibi kasabalara yerleşip kalmakta idiler. Filhakika Büyükçekmece kasabasından az ileride Kalikratya adında büyük bir köyün mevcudiyeti ve Büyükçek- mecenin ise ne tarihi ve ne de başka bir şekide öne- mi olmaması b u kanaati arkalamaktadır.

Bu köprü cidden karşısında, durup seyredilecek kadar güzel bir eserdir. Yerine ve maksada, tamamen uygun bir yapıdır. Sert olmayan iniş ve çıkışları ve beyaz taşlarile bir deniz dalgasını hatırlatır, yolu kesen bir mavi su içinde oturmuş sağlam yapısı yol- culara bir kurtuluş ferahlığı ve teselli sükûtu tattırır.

Şimdi bu köprü için Koca Sinan'ı dinliydim:

Koca Sinan tezkeretül beyanında şöyle başlı- yor:

(Der beyanı cesri lâtif Çekimecei kebir der ahdi Süleymanı h a n aleyhirrahmeti verrahman.)

— Bir seher yine ol sultanı bahrüber, ol padi- şahı namver, şehriyari Kâmran Süleymanı İnsücan...

İstanbul'un etrafında Seyrü kûhü deşt niyeti ile etrafı

âlemi keşt ederken yolları saadetle Çekmecei kebire uğrayıp fıkaranın ol maberden geçmesini iztırapla

görüp ; saadetle bu dainlerine buyurdular ki:

— Büyük Çekmecede kâfiir zamanında köprü bina edenler ne tarikle eylemiştir? harabına sebeb ne oîmuş? halâ eesir bina olunmak lâzım gelmiştir.

Yerile tecessüs edip deri Devlete arzeylesin.

Bu fermamı hümayunları olmağın hakir dahi ta- mam ahvâlile tetebbü eyleyip bir resme cevap ver., dim ki:

— Padişahım bunun binası bîbünyad olmasının sebebi malı hazine sarfında tamam mertebe ihtimam etmiş iken köprüyü deryadan kaçırıp kenardan yana batak içinde düşürmüşler, ol cihetten temeli bozulup harap ve yabab olmuş deryadan canibi h e m sığ ve heım sağ yerdir. Deryadan tarafa köprü yapılmak ahsendir.

Deyu köprüyü resmedip arzeyledim.

Saadetlû padişah gayet haz edip emrühümayun- ları ile nice yüz neccar ve senktraşlar ile mukayyet olup her ayağa bir kalyon misali sanduka çatılıp abı deryayı dolandılar ve büyük tulumlarla Süleyman devleri çekip boşalttılar ve ziba muhkem sütunlar-

dan iki üç adem boyu kazıklar şahmerdi ile çakılıp aralarına kurşun akıtıp yekpare şekle bağladılar.

İhracatına yüz on dört yük ve 73.853 akçe sarfolunmuştur. Cesri felek bünyan acubei zaman vaki olup şahı cihan bu hakire aferin edip saadetle sektuvara revan oldular

Cesri âli ki binasına tamam dikkat ve ihtimam olup natamam iken merhum ve mağfurunileyh vefat eyleyip Sultan Selim H a n saadetle tahtı Devlete cü- lus ettiler. Askerî islâmın ardınca gazayi küffâr ca- nibine azimet eylediklerinden cesri mezkûrun bina- sında külli sefa ediip itmamına ikdam ve ihtimam ey- lediler. Geldiklerimde cesri miezlburdan saadetle ulbu- rumüyesser olup ol asrın şuarasından. hüdaî imamına bu mısraı diJpeziri tarih demiştir.

Eyledi Kâmil Süleyman köprüsün Sultan Selim Şimdi bugünkü anlayışımıza göre Koca Sinan'ın

Büyük Çekmece

köprüyü nasıl yaptığını ve böyle yapılması sebeple- rini incelemeye çalışacağım.

Bu köprü en kajba bir hesapla 35-40 bin met- re küp taşa ihtiyaç gösteren muazzam bir kitledir.

Bunun en kısa bir zamanda inşası esaslı gayelerden biri olmak zaruridir.

Deniz ve göl arasında Marma,rada en çok 35 Sm. kadar olan med ve cezir hariç hemen de cer- yan olmadığı gibi köprü bir mütevasıl kabın cidarı mesabesinde olup sudan gelecek hiç bir tehlike va-

rit değildir. ı i i

O halde burada, Koca Sinan'ın verdiği (bütün uzunluğun 1 / 3 derecesindeki) cem'an 200

serbest su geçidi muhakkak surette kâfidir. Cereyan olmadığına göre köprüyü orta yere getirip iki başta dlkii yüzer metrelik imlâ yapabilirdi. Koca Sinan her şeyden önce saclarla getirdiği kayaları anroşman ha- linde atarak kolayca üç ada yapmayı tercih etmiş- tir. Bunun en mühim sebebi köprünün iki başında ve adalara yığdığı malzeme ile işe sekiz yerden birden başlamak imkânını tçulmaktır.

Köprüyü, Uzun köprü ve diğer bir çok köp- rülerde gördüğümüz gibi düz yapmayıp kırık hat- lard an terekküp etmesi büyük kemerlere ihtiyaç ol- madığına göre deniz dalgasını taklit etmek zevkinden

ileri geldiğini tahmin etmek hata olmaz.

Temel hakkında müslb'et tctkiikat onsefkizis^ci asırdan itibaren başlar. Buna rağmen yaşayan bir çok eserlerin temelleri eskilerin temel bahsinde bir çok şeyler bildiğini ispat etmektedir.

Filhakika Koca Sinan'ın Büyük Çekmece köp- rüsü temelinde tuttuğu yol kendisinin temel bahsinde bir çok şeyler bildiğini ve esaslı tecrübelere sahip olduğunu göstermektedir.

Kalyon misali sanduka çatılıp deryanın dolan- ması ve suyun tulumlarla ve Süleyman devlerile bo- şaltılması ifadesinden anlıyoruz ki temel atmak için suyun boşaltılması lâzım gelmiştir. Tulumlarla ya- pılacak bir tahliyenin gayet sıkı bir palplanş (kap- lama) tertibatına ihtiyaç göstermesi de tabiidir. Bu itibarla Koca Sinan en az iki üç metre boyunda pal- planş tahtalarını tokmaklarla çakarak ya geçme su- retle veyahut temiz tahtaları iyice bitiştirerek ku- şaklarla sıkı bağlayıp kuru tahtaların ıslanarak şiş- mesinden faydalanmak sureltile hatta kalafatlayarak gemiler gibi sandıklar vücude getirmiştir. Ve Süley- man devleri diye andığı seçme uzun boylu ameleler

olsa gerektir. Çünkü palplanşların dışına tulumları boşaltmak için buna ihtiyaç vardır.

Zilba muhkem sütunlardan iki üç adem boyu kazıkları ile çakmak ifadesinden anlıyoruz ki zemin cinsi itübarile kolayca temel tesisine elverişli değil-

dir. Filhakika önemli bir su cereyanı ve oyulma teh- likesi mevzuubahis olmadığına göre temeli yalnız tasmamı (çökme bakımından mütalea etmek gerek- mektedir. Koca Sinan arazi cinsi itibarile bu tasman tehlikesini görmüş ve dört beş metre boyunda ka- zıklarla ayakların ağırlığını sağlam zemine vermiş va aynı zamanda zemini sıkıştırmak suretile iyi bir temel elde etmiştir.

Kazıkların aralarına kurşun akıtıp yekpare şek- le bağlamak sözün4en Koca Sinan temelde suyu bo- şalttıktan sonra temel sathında^- 15 - 20 santim ka^- lınlığında bir kurşun tabakası vücude getirdiğini an- lıyoruz.

Bugün kazık başlarını betonla bağladığımız gibi Koca Sinan da kurşunla bağlamış ve kurşunun elâs- tik'lik hassası dolayısile daha elverişli bir bağlama sistemi kullanmıştır.

Büyük Çekmece köprüsü kemer açıklığı bakı- mından büyük bir önem göstermez çünkü Sinan biz- zat Hayrabolu yolıandaki Sina,nh Köprüsünde 21 metre açıklığında gözü olan bir köprü yapmıştır.

Halbuki burada en çok 1 1,80 metre göz açıklığını kâfi görmüştür. Bundan başka Sinan bu köprünün inşaatında, da Selçuk ve Osmanlı Türklerinin esaslı bir çizgisi olan teğetli kemeri kullanmıştır. Gördüğü Arap ,Acem, Roma, ve Bizans

eserlerini iyice teteb- bü etmiş olduğu muhakkak olan Koca Sinan Türkler için en güzel ve mânalı görünen bu çizgiyi diğer

eserlerinde olduğu gibi, bu köprüsünde de ihmal et- memiştir.

Köprünün inşası için sarfedilen 1 14 yük 73.85 3 akçenin bugünkü paramızla neye tekabül edeceğini bulabilmek için yine Ahmet Refik'in 1937 de basıl- mış (Türk Mimarları) eserindeki tarihî vesikalara da- yanmayı muvafık buldum-

Bu vesikalara göre 1582 de usta yevmiyeleri (ruzu hazerden kasım gününe varınca 12 şer, kasım gününden ıuzu hazere varınca 10 akçe) idi.

Bugünkü halde memleketimide iyi b(ir usta gzündeliği 700 kuruş oldu|ğuna, göre işçilik bakımın- dan bir akçenin muadili 60 kuruş olur. Bu hesapla köprüye sarfedilen para da takriben yedi milyon liradır.

i p n n n n a

Köprüsünün kesiti