A N T A L Y A Ç E V R E S İ N D E
T Ü R K L E R İ N Y A P T I Ğ I
E S K İ S U S A R N I Ç L A R I
Y I L M A Z Ö N G E M i m a r İ.T.Ü.
Antalya ş e h r i v e civarı, bilindiği gibi çok eski d e v i r l e r d e n b e r i çeşitli medeniyetlere s a h n e o l m u ş t u r . B u n -lardan k a l a n bazı su tesislerinin b i r kısmını şehrin k u z e y i n d e k i M u r a t Paşa çiftliği d e n i l e n arazi p a r ç a s ı içinde g ö r ü y o r u z . U m u m i y e t l e k i t a beleri v e y a t a r i h î v e s i k a l a r d a k a y ı t -ları b u l u n m a y a n b u y a p ı l a r ı n en es-kisini k a t i s u r e t t e tesbit e t m e k ol-dukça z o r d u r . Çünki, A n a d o l u ' d a yerleşen h e r t o p l u l u k , k e n d i n d e n
ön-cekilerin m e y d a n a g e t i r m i ş olduğu y a p ı l a r a y e n i l e r i n i d e ilâve e t m e k l e b e r a b e r , m e v c u t l a r ı n ı da k ı s m e n t a -dil v e y a t a m i r suretiyle k u l l a n m a yo-l u n a gitmişyo-lerdir.
A n t a l y a , jeolojik yapısı b a k ı m ı n -dan, s u y u geçiren k a l k e r l i b i r arazi-y e sahip v e iklimi dolaarazi-yısiarazi-yle şiddet-li su ihtiyacının d u y u l d u ğ u b i r böl-ge o l d u ğ u n d a n , şimdilik t e t k i k ede-bildiğimiz M u r a t P a ş a Çifliği gibi m a h d u t b i r arazi içinde d a h i çok
sa-yıda v e b i r i b i r i n e y a k ı n sarnıç v e k u y u l a r a Taşlanmaktadır. S a r n ı ç l a r , t o p r a k s a t h ı n d a k i yağ-m u r v e k a r s u l a r ı n ı t o p l a yağ-m a k için yapılmış ü z e r i açık v e y a k a p a l ı h a -v u z l a r d ı r . T o p r a k d e r i n l i k l e r i n d e k i s u l a r da k u y u l a r vasıtasiyle t o p l a n ı r . T e t k i k edebildiğimiz s a h a d a k i k a p a l ı sarnıçlar, s u y u n toplandığı k a r e v e y a d i k d ö r t g e n planlı b i r h a -vuz ile b u n u n ü z e r i n i örten, moloz t a ş t a n inşa edilmiş b i r k u b b e v e y a
K A U Ç U K S A N A Y İ İ T E S İ S L E R İ YAKININDAKİ SARNIÇ
Y.ONJC
Kepez kahvesi önündeki sarnıç Kauçuk sanayii tesisleri yanındaki sarnıç
t ü r b e ş e k l i n d e k i s a r n ı ç l a r ı gözden geçireceğiz. B u n l a r ı n içinde t a h m i n i -mize g ö r e en eskisi A n t a l y a - B u r d u r şosesi g ü z e r g â h ı ü z e r i n d e v e K a u ç u k Sanayii tesisleri y a k ı n ı n d a k i sarnıç-tır.
Bu sarnıç, dıştan dışa t a k r i b e n 8.30 x 8.30 m. e b a d ı n d a k a r e p l â n l ı bir k a i d e üzerinde, d ö r t t a r a f t a 4.10 m . lik v e k ö ş e l e r d e 2.90 m . lik d a h a d a r c e p h e l e r teşkil eden sekizgen b i r g ö v d e y e sahiptir. Sıralı moloz t a ş t a n h o r a s a n h a r c ı ile y a p ı l m ı ş d u v a r l a r ı -n ı -n kalı-nlığı 70 cm. dir. G ö v d e y i -n e moloz t a ş t a n k a b a c a işlenmiş ince b i r silmeyle n i h a y e t l e n i r . B u n u n ü z e r i n de de kavisli k o n i k b i r k ü l â h y ü k s e -lir. D a h i l d e ise, özengi seviyeleri he-m e n h e he-m e n giriş kapısı seviyesinde b a ş l a y a n d ö r t sivri k e m e r l i t r o m p l a k a r e kaide, önce sekizgene, sonra da basit p a n l a r l a sovan ş e k l i n d e k i k u b -b e n i n dairevî eteğine -b a ğ l a n ı r . Bu etek k ı s m ı n d a eskiden m e v c u t olan ahşap gergilerin izleri görülür. S a r n ı -cın sivri k e m e r l i k a p a n d a n girişte taş bir s a h a n l ı k m e v c u t t u r . Giriş ist i k a m e ist i n d e b i r k a ç b a s a m a k l a h a v u -zun t a b a n ı n a inilir. Bu m e r d i v e n , ge-rektiği z a m a n h a v u z u n içine inilerek t - m i z l e n e b i l m e s i n e v ? sarnıç içinde az su b u l u n d u ğ u v a k i t k o l a y c a su a -l ' i m a s m a v a r a r . H a v u z u n , giriş isti-k a m e t i n e diisti-k b i r b ö l m e d u v a r ı ile iisti-ki eşit su haznesine ayrılmış olduğu y a n
Yukarıdaki sarnıçm kubbe ve köşe trompları
d u v a r l a r d a k i izlerden a n l a ş ı l m a k t a -dır. Bu g ü n sarnıcın içi moloz v e ça-m u r dolu o l d u ğ u n d a n b u b ö l ça-m e n i n f o n k s i y o n u a n l a ş ı l a m a m a k t a d ı r .
Kavisli k o n i k külâhı, Hamitoğul-ları d e v r i e s e r l e r i n d e n K o n y a - Sey-dişehir, Seyyit H a r u n Velî t ü r b e s i k ü l â h ı ile ve sovan şeklindeki iç k u b b e y i de K a r a m a n o ğ u l l a r ı n a ait İçel -M u t Hocenti t ü r b e s i n i n k u b b e s i ile m u k a y e s e ederek, bu sarnıcın XIV. asrın ikinci yarısında, Hamitoğulla-r ı n m biHamitoğulla-r k o l u olan T e k e o ğ u l l a Hamitoğulla-r m ı n A n t a l y a ' y a h a k i m b u l u n d u k l a r ı bir d e v i r d e yapıldığını t a h m i n ediyoruz. t o n o z d a n ibarettir. A r a z i n i n m e y l i n e u y g u n o l a r a k , p l a n a g ö r e s i m e t r i k v e y a a s i m e t r i k b i r şekilde t o p r a k ze-m i n seviyesinde açılze-mış k ü ç ü k delikl e r d e n su içeriye a k a r . H a v u z u n t a -b a n ı v e d u v a r l a r ı k a l ı n -b i r t a -b a k a t e ş k i l eden h o r a s a n h a r c i y l e sıvan-mıştır. Sarnıca, k e m e r l i k ü ç ü k b i r k a p ı d a n girilir. K a p ı ö n ü n d e t a ş t a n b i r s a h a n l ı k ve b u r a d a n h a v u z t a b a -n ı -n a i-nile-n t e k veya çift kollu t a ş b i r m e r d i v e n m e v c u t t u r . S a r n ı c ı n dışı da t o p r a k seviyesine k a d a r h o r a s a n h a r ç l ı b i r sıva ile sıvanmıştır.
Biz b u yazımızda m i m a r î f o r m b a k ı m ı n d a n bilhassa ilgi çekici olan
Sarnıcın t a k r i b e n ikiyüz m e t r e ilerisinde h a l e n k u l l a n ı l m a k t a olan b i r k u y u v a r d ı r . B u k u y u n u n moloz t a ş t a n az y ü k s e k bir k a i d e ü z e r i n d e y i n e moloz t a ş t a n alçak b i r bileziği m e v c u t t u r . C i v a r d a k i diğer k u y u l a r gibi, içi h o r a s a n sıvalı olup t o p r a ğ ı n d e r i n l i k l e r i n e d o ğ r u d a m a c a n a biçi-m i n d e genişleyen bir şekilde örül-m ü ş t ü r .
Y u k a r ı d a bahsettiğimiz sarnıca çok b e n z e y e n diğer b i r sarnıç da ay-nı güzergâh ü z e r i n d e v e F e r r o - K r o m tesisleri y a k ı n ı n d a d ı r . Dıştan dışa t a k r i b e n 8.00 x 8.00 m. ebadında k a -r e planlı b i -r k a i d e üze-rinde, d ü z g ü n sekizgen b i r gövde ve kavisli k o n i k bir k ü l â h l a şekillendirilmiştir.
Du-v a r kalınlığı 75 cm. dir. S o Du-v a n şek-l i n d e k i iç k u b b e s i n i n tepesi çökmüş, b i l â h a r e moloz t a ş t a n düz b i r t a v a n l a k a p a t ı l m ı ş t ı r . K u b b e örgüsünde, üç f a r k l ı hizada ahşap gergilerin k u l l a -nılmış olduğu, k a l a n izlerden anla-ş ı l m a k t a d ı r . Bu sarnıçta diğerinden değişik olarak, giriş sahanlığının iki y a n ı n d a t e r t i p l e n m i ş b a s a m a k l a r l a h a v u z u n t a b a n ı n a i n i l m e k t e d i r . U m u -mî k o m p o z i s y o n u n d a k ı olgunluğu d i k k a t e a l a r a k , b u sarnıcın b i r evvel-ki ö r n e k t e n b i r ilâ bir b u ç u k asır sonra yapıldığını t a h m i n ediyoruz. B u n u n da 20 m . y a k ı n ı n d a bir k u y u m e v c u t olup b ü t ü n hususiyetleriyle y u k a r ı d a bahsettiğimiz k u y u y a b e n -z e m e k t e d i r .
Bir b a ş k a örnek, a y n ı yol ü z e r i n d e v e K e p e z k a h v e s i ö n ü n d e b u l u n -m a k t a d ı r . Dıştan dışa 7.00 X 2.00 -m . e b a d ı n d a olan b u s a r n ı c ı n da girişin-de bir s a h a n l ı k v e aksiyal d o k u z ba-s a m a k l ı b i r m e r d i v e n i v a r d ı r . Boş ol-d u ğ u için ölçülebilen h a v u z u n t a b a n kotu, dıştaki t o p r a k seviyesinden 3.00 m. aşağıdadır. Sivri k e m e r l i gi-riş k a p ı s ı ü z e r i n d e k i b o ş l u k t a evvel-ce b i r k i t a b e n i n b u l u n d u ğ u anlaşıl-m a k t a d ı r . Y a k ı n ı n d a , öncekilerin eşi b i r k u y u s u b u l u n a n b u sarnıcın da F e r r o - K r o m tesisleri y a n ı n d a k i sar-nıçla a y n ı z a m a n d a y a p ı l m ı ş olduğu-n u t a h m i olduğu-n ediyoruz.
İVİCİ
ARK. — 744EŞYALARINI EN ZARİF, EN ÜSTÜN EVSAFTA
İMAL EDEN TEK MÜESSESEDİR.
KURULUŞ: 1944 ADRES:
CUMHURİYET CADDESİ 223/A T E L E F O N — BÜRO : 47 79 44 — FABRİKA : 44 50 87 — P. K. 549 — Beyoğlu TELGRAF : MASİSÇELİK — İSTANBUL