A
All››nndd››¤¤›› TTaarriihh:: 03.03.2005 KKaabbuull TTaarriihhii:: 22.07.2005 Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii:: Prof. Dr. fiebnem Özkan, Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi, Dermatoloji Anabilim Dal›, ‹nciralt›, 35340, ‹zmir Tel: 0.232.4123851, Faks: 0.232.2771217, e-posta: sebnem.ozkan@deu.edu.tr
Hepatit G Virus ve Liken Planus
fiebnem Özkan*, Mahmut Cüneyt Soyal*, Tuncer Toklu*, Emel Fetil*,
Hakan Abac›o¤lu**, Turna ‹lknur*, Melda Demirtaflo¤lu*
* Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dal› ** Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dal›
Özet
Hepatit B virus (HBV) ve hepatit C virus (HCV) baflta olmak üzere, hepatit virusler ile liken planus aras›ndaki ola-s› iliflki birçok çal›flma ile ortaya konmaya çal›fl›lm›flt›r. Hepatit G virus (HGV) bir RNA virusu olup HCV ile koen-feksiyonuna s›k olarak rastlanmaktad›r. Bu çal›flmada HGV ve liken planus aras›nda bir iliflki olup olmad›¤›n›n be-lirlenmesi amaçlanm›flt›r. Çal›flmaya klinik ve histopatolojik bulgularla liken planus tan›s› alan 73 hasta ve 40 sa¤-l›kl› kontrol dahil edilmifltir. Çal›flmaya al›nan tüm olgular›n serumlar›nda HGV-RNA yan›nda koenfeksiyon aç›s›n-dan HBsAg ve anti-HCV çal›fl›lm›fl ve liken planuslu hastalar ve kontrol grubu her bir serolojik belirteçin preva-lans oranlar› aç›s›ndan karfl›laflt›r›lm›flt›r. Hasta ve kontrol grubuna ait serumlar›n hiçbirinde HGV-RNA saptanma-m›flt›r. Hasta grubunun sadece 3’ünde (%4.1) anti-HCV antikoru belirlenirken kontrol grubuna ait serumlar›n hiç-birinde saptanmam›flt›r. Liken planuslu hastalar›n 6’s›nda (%8.21) ve kontrol grubundaki olgular›n 2’sinde (%5) HBsAg pozitif olarak belirlenmifltir. Viral belirteçler aç›s›ndan liken planuslu hastalar ile kontrol grubu aras›nda is-tatistiksel olarak anlaml› farkl›l›k saptanmam›flt›r (p>0.05). Sonuç olarak, serolojik aç›dan de¤erlendirildi¤inde HGV ve liken planus aras›nda bir iliflki belirlenememifltir.
Anahtar Kelimeler: Hepatit B virus, hepatit C virus, hepatit G virus, liken planus
Özkan fi, Soyal MC, Toklu T, Fetil E, Abac›o¤lu H, ‹lknur T, Demirtaflo¤lu M. Hepatit G virus ve liken planus. TÜRKDERM 2005; 39: 243-246.
Summary
Background and Design: Association between lichen planus and hepatitis viruses, mainly hepatitis B virus (HBV) and hepatitis C virus (HCV), has been evaluated in many studies. Hepatitis G virus (HGV) is a RNA virus and its coinfection with HCV is frequently seen. The aim of the study is to determine whether there is an associ-ation between HGV and lichen planus.
Material and Method: 73 patients diagnosed as lichen planus with clinical and histopathological findings and 40 healthy controls were enrolled in the study. HGV-RNA, and HBsAg and anti-HCV due to their coinfection with HGV-RNA were investigated in serum samples of both groups. The lichen planus patients and the control group were compared regarding the prevalence rates of each viral marker.
Results: HGV-RNA was not detected in the sera of either group. Only 3 (%4.1) patients in the lichen planus group had anti-HCV antibodies. The control group was negative for HCV antibody. 6 (%8.21) of the patients with lichen planus and 2 (%5) of the controls were positive for HBsAg. There was not statistically significant dif-ference between the results of viral markers of the lichen planus patients and the control group (p>0.05). Conclusion: It was determined that when serologically evaluated, HGV did not seem to be associated with lic-hen planus.
Key Words: Hepatitis B virus, hepatitis C virus, hepatitis G virus, lichen planus
Özkan fi, Soyal MC, Toklu T, Fetil E, Abac›o¤lu H, ‹lknur T, Demirtaflo¤lu M. Hepatitis G virus and lichen planus. TÜRKDERM 2005; 39: 243-246.
Liken planus deri ve mukozalar› tutan, pru-ritik papüllerle karakterize, kronik enflama-tuar bir hastal›kt›r1
. Patogenezi ile ilgili öne sürülen çeflitli teorilere ra¤men etyolojisi kesin olarak ayd›nlat›lamam›fl olup, son y›l-larda kronik hepatik hastal›klar ile olas›
ilifl-kisi üzerinde durulmaktad›r2. Hepatit B
vi-rus (HBV) ve hepatit C vivi-rus (HCV) baflta olmak üzere hepatit virusler ile deri hasta-l›klar› aras›nda iliflki olas›l›¤› deribilim kay-nakças›nda birçok araflt›rmaya konu ol-mufltur. Gianotti-Crosti sendromu,
poliar-T Ü R K D E R M
Araflt›rma
Study
teritis nodosa, miks kriyoglobulinemi, porfirya kuta-nea tarda, urtikarya ve liken planus patogenezlerin-de hepatit viruslar›n›n suçland›¤› bafll›ca patogenezlerin-deri hasta-l›klar› aras›nda yer almaktad›r3,4
.
Hepatit G virus (HGV) ilk kez 1995 y›l›nda tan›mlan-m›fl bir RNA virusudur5,6
. HGV’nin populasyondaki prevalans› co¤rafik bölgelere göre farkl›l›k göster-mekle birlikte %0.6-14.2 aras›nda de¤iflmektedir7,8,9.
Yap›lan bir çal›flmada Türkiye’deki prevalans› %3.4 olarak belirlenmifltir10. Bu virus s›kl›kla asemptomatik
karaci¤er hastal›klar›na neden olmakta7 ve benzer
bulaflma yollar› nedeni ile Hepatit C virusu (HCV) ile koenfeksiyona s›k rastlanmaktad›r5,11. HCV’nin baz›
deri hastal›klar› ile birlikteli¤inin gösterilmifl olmas› HGV’nin de bu hastal›klar›n patogenezinde rol alabi-lece¤i ihtimalini düflündürmüfl ve HGV’nin urtikarya, porfirya kutanea tarda ve kriyoglobulinemi ile olas› iliflkisinin araflt›r›ld›¤› çal›flmalar bildirilmifltir5,12. Bu
çal›flmada HGV ve liken planus aras›nda bir iliflki olup olmad›¤›n›n belirlenmesi amaçlanm›flt›r.
Gereç ve Yöntem
May›s 1998-A¤ustos 2000 y›llar› aras›nda Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Dermatoloji poliklini¤ine bafl-vuran liken planuslu 73 hasta (46 kad›n, 27 erkek) oral tutulum olsun veya olmas›n çal›flmaya dahil edilmifltir. Tüm hastalarda klinik olarak konulan liken planus tan›s› histopatolojik olarak da do¤rulanm›flt›r. Toplam 73 ol-gunun 44’ü generalize liken planus, 28’u lokalize liken planus, 1’i liken planus pemfigoides tan›s› alm›flt›r. Ol-gular›n 29’unda oral ve/veya genital mukoza tutulumu saptanm›flt›r. Hemodiyaliz, transplantasyon ve intrave-nöz madde kullan›m öyküsü olan ve likenoid ilaç erüp-siyonu tan›s› alm›fl olan hastalar çal›flmaya al›nmam›fl-t›r. Liken planuslu hastalar›n yafllar› 19-68 aras›nda de¤iflmekte olup ortalama 51.5’dir.
Kontrol grubu olarak 25 kad›n, 15 erkek olmak üze-re toplam 40 sa¤l›kl› biüze-rey çal›flmaya al›nm›fl olup, bu grupta bulunan olgular›n yafllar› 22-64 aras›nda
de¤iflmekte olup ortalama 49.8’dir. Kan transfüzyo-nu, operasyon, intravenöz madde kullan›m› ve hemo-diyaliz öyküsü bulunan bireyler kontrol grubuna dahil edilmemifltir.
Çal›flmaya dahil edilen olgular›n tümünün serumla-r›nda HGV-RNA ve olas› koenfeksiyon aç›s›ndan Hepatit B yüzey antijeni (HBsAg) ve hepatit C sero-lojik belirteci (anti-HCV) çal›fl›lm›flt›r.
Hastalardaki HBsAg ve anti-HCV de¤erlendirilmesi enzim immun assay (Organon Teknika RV, Holland) yöntemi ile üretici firman›n önerdi¤i flekilde yap›lm›flt›r. HGV-RNA, modifiye bir asit kuanidyum tiyosiyanat fe-nol-kloroform prosedürü kullan›larak elde edilmifltir13
. RNA, transkribe edildikten sonra 5´-NCR ucunda yer-leflmifl sekanslara uyan G531, G108, G134 ve G476 primerleri kullan›larak amplifiye edilmifl ve sonras›nda da %2 agaroz jel üzerinde elektroforezi yap›lm›flt›r14
. Liken planuslu hastalar ve kontrol grubu her bir se-rolojik belirtecin prevalans oranlar› aç›s›ndan istatis-tiksel olarak χ2 ve Fisher’in exact testi kullan›larak
karfl›laflt›r›lm›fl ve P de¤erleri <0.05 ise istatiksel olarak anlaml› kabul edilmifltir.
Bulgular
Liken planuslu hastalar ve kontrol grubuna ait serumla-r›n hiçbirinde HGV-RNA saptanmam›flt›r. Liken pla-nuslu 73 hastan›n sadece 3’ünde (%4.1) anti-HCV antikoru belirlenirken, kontrol grubuna ait serumlar›n hiçbirinde saptanmam›flt›r. Liken planuslu hastalar›n 6’s›nda (%8.21) ve kontrol grubundaki olgular›n 2’sin-de (%5) HBsAg pozitif olarak belirlenmifltir. Yap›lan is-tatistiksel de¤erlendirme sonucu, hepatit belirteçleri aç›s›ndan liken planuslu hastalar ve kontrol grubu ara-s›nda istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmam›flt›r (p>0.05). Çal›flmam›zda belirlenen viral belirteçlerin prevalanslar› ve istatistiksel de¤erlendirme sonucu be-lirlenen p de¤erleri Tablo I’de gösterilmifltir.
T Ü R K D E R M
2005; 39: (4)T
Taabblloo II:: VViirraall bbeelliirrtteeççlleerriinn pprreevvaallaannssllaarr››.. A
Arraaflfltt››rr››llaann VViirruuss VViirraall bbeelliirrtteeççlleerr LLiikkeenn ppllaannuuss ((nn:: 7733)) KKoonnttrrooll ((nn:: 4400)) pp ddee¤¤eerrii
HBV HBsAg 6 (%8.21) 2 (%5) 0.413
HCV Anti-HCV 3 (%4.1) 0 (%0) 0.265
HGV HGV-RNA 0 (%0) 0 (%0)
Tart›flma
HBV ve liken planus aras›ndaki iliflki tam olarak ta-n›mlanamam›fl olsa da, liken planuslu hastalarda HBV enfeksiyonunun yüksek prevalans›n› destekle-yen baz› olgu bildirimleri ve çal›flmalar bulunmakta-d›r15
. Özellikle hepatit B afl›s› sonras› ortaya ç›kan li-ken planus olgular›n›n bildirilmifl olmas› lili-ken planus patogenezinde HBsAg’nin rol oynayabilece¤ini
dü-flündürmektedir16. Bizim çal›flmam›zda ise, serum
HBsAg düzeyleri aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde li-ken planuslu hastalar ve kontrol grubu aras›nda ista-tistiksel olarak anlaml› fark bulunmam›flt›r.
Bir RNA virusu olan HCV’ye ba¤l› kronik aktif hepa-tit ile liken planus birlikteli¤i ilk kez Mokni ve ark. ta-raf›ndan 1991’de bildirilmifltir17. Sonras›nda de¤iflik
co¤rafik bölgelerde HCV enfeksiyonu ve liken pla-nus aras›ndaki ba¤lant›y› araflt›ran çal›flmalar yap›l-m›fl ve %0 ile %62 aras›nda de¤iflen farkl› preva-lans oranlar› bildirilmifltir. Prevapreva-lans oranlar› aras›n-daki bu büyük farkl›l›k, HCV’yi belirlemek için kullan›-lan teknik farkl›l›klar, çal›flma grubunun seçim özel-likleri yada genel populasyondaki HCV enfeksiyo-nun prevalans›ndaki farkl›l›klarla aç›klanmaya çal›fl›l-m›flt›r2,3,18
. HCV ile iliflkili liken planus prevalans›n›n co¤rafik da¤›l›ma göre farkl›l›k gösterdi¤i bildirilmifl19
ve endemik bölgelerde HCV enfeksiyonlu hastalar-da oral liken planus görülme insihastalar-dans›n›n HCV en-feksiyonu olmayan hastalara göre istatistiksel olarak
anlaml› oranda yüksek oldu¤u saptanm›flt›r20.
Bu-nunla birlikte, son zamanlarda yap›lm›fl olan ve olgu kontrol çal›flmalar›n›n derlendi¤i bir çal›flmada, baz› bölgelerdeki yüksek HCV prevalans›ndan ba¤›ms›z olarak liken planus ile HCV aras›nda anlaml› birlikte-lik saptanmiflt›r2. Türkiye’de yap›lan çal›flmalarda da
liken planuslu hastalardaki HCV prevalans› %0-12.9 aras›nda de¤iflen oranlarda farkl›l›klar göstermekte-dir21-25. K›rtak ve arkadafllar› Gaziantep yöresi,
Har-man ve arkadafllar› Diyarbak›r yöresi, Denli ve arka-dafllar› Çukurova yöresinde yapt›klar› çal›flmalarla, bu bölgelerde liken planuslu hastalarda anti-HCV pozitifli¤inin kontrol grubuna göre istatistiksel olarak anlaml› oranda yüksek oldu¤unu belirlemifllerdir23-25.
Erkek ve arkadafllar› K›r›kkale yöresinde anti-HCV pozitifli¤i aç›s›ndan liken planuslu hastalar ve kontrol grubu aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark belir-lemezken, ‹lter ve arkadafllar› Ankara yöresinde hiç-bir olguda anti-HCV pozitifli¤i saptamam›fllard›r21,22
.
Bizim yapt›¤›m›z çal›flmam›zda da liken planus has-talar›ndaki anti-HCV pozitifli¤i istatistiksel olarak kontrol grubundan farkl› belirlenmemifltir.
HGV s›kl›kla parenteral yolla bulaflan bir RNA virusu olup, kronik hepatit C’li hastalarda %10-20
oran›n-da koenfeksiyonuna rastlanabilmektedir19
. HGV ve deri hastal›¤› iliflkisini araflt›ran çal›flmalar göz önün-de bulunduruldu¤unda; HGV’nin urtikarya ve kriyog-lobulinemi patogenezinde rol almad›¤› belirlenir-ken5,12
, porfirya kutanea tardal› hastalardaki preva-lans oran›nda hafif bir yükseklik saptanm›flt›r5. HGV
enfeksiyonu ile liken planus aras›nda ba¤lant› olup olmad›¤›n› araflt›ran az say›da çal›flma bulunmakta-d›r. Japonya’dan Nagao ve ark. 34 oral liken planus-lu hastan›n serumlar›nda HGV-RNA insidans›n› araflt›rm›fllar ve 3 (%8.8) hastada HGV-RNA belirle-mifllerdir. Bu hastalar›n ayn› zamanda HCV antikor-lar› ve HCV-RNA aç›s›ndan da pozitiflik gösterdi¤ini bildirmifllerdir26
. Italya’dan Lodi ve ark. HCV iliflkili oral liken planusun co¤rafik da¤›l›m›ndan HGV ko-enfeksiyonunun sorumlu olup olmad›¤›n› belirlemek aç›s›ndan HCV iliflkili oral liken planus hastalar›ndaki HGV enfeksiyon prevalans›n› araflt›rm›fllard›r. Çal›fl-maya kat›lan 39 hastan›n 6’s›nda HGV-RNA’y› gös-termifller ve HCV ile HGV enfeksiyonunun birlikte belirlendi¤i olgular ile HCV enfeksiyonunun tek ba-fl›na belirlendi¤i olgular arasnda klinik aç›dan farkl›l›k olmad›¤›n› belirtmifllerdir19. Yukar›da tan›mlanan her
iki çal›flma sonucunda da oral liken planus patoge-nezinde HGV’nin rol oynamad›¤› sonucuna var›lm›fl-t›r19,26. Bizim çal›flmam›zda da liken planus ile HGV
aras›nda bir ba¤lant› belirlenememifl olup, bulgular›-m›z bildirilmifl di¤er çal›flmalarla uyumlu olarak izlen-mifltir.
Kaynaklar
1. Braun-Falco O, Plewig G, Wolff HH, Burgdorf WHC: Dermatology. 2’inci bask›. Berlin, Springer Verlag, 2000; 623-629.
2. Lodi G, Giuliani M, Majorana A, Sardella A, Bez C, De-marosi F, Carrassi A: Lichen planus and hepatitis C vi-rus: a multicentre study of patients with oral lesions and a systematic review. Br J Dermatol 2004;151:1172-1181.
3. Pawlotsky JM, Dhumeaux D, Bagot M: Hepatitis C virus in Dermatology, A review. Arch Dermatol 1995;131:1185-1193.
4. Cribier B, Garnier C, Laustriat D, Heid E: Lichen planus and hepatitis C virus infection: an epidemiological study. J Am Acad Dermatol 1994;31:1070-1072.
T Ü R K D E R M
2005; 39: (4)
5. Cribier BJ, Santinelli F, Schmitt C, Stoll-Keller F, Gross-hans E: Chronic urticaria is not significantly associated with hepatitis C or hepatitis G infection. Arch Dermatol 1999;135:1335-1339.
6. Zuckerman AJ: The new GB hepatitis viruses. Lancet 1995;345:1453-1254.
7. Alter HJ, Nakatsuji Y, Melpolder J, Wages J, Wesley R, Shih JW-K, Kim JP: The incidence of transfusion-associ-ated hepatitis G virus infection and its relation to liver di-sease. N Engl J Med 1997;336:747-754.
8. Nordbo S, Krokstad S, Winge P, Skjeldestad FE, Dalen AB: Prevalence of GB virus C (also called hepatitis G virus) markers in Norwegian blood donors. J Clin Micro-biol 2000;38:2584-2590.
9. Chen M, Fischler B, Hultgren C, Halasz R, Nemeth A, Salberg M: Analysis of GB virus C markers in families over three generations. J Clin Microbiol 1999;37:4153-4155.
10. Günaydin M, Bedir A, Akpolat T, Kuku I, Pekbay A, Esen S, Özyilkan E, Arik N, Cengiz K: Prevalence of serum HGV-RNA among hemodialysis patients in Turkey. In-fection 1997;25:5-7.
11. Lascus T, Radkowski M, Wang LF, Vargas H, Rakela J: Lack of evidence for hepatitis G virus replication in livers of patients coinfected with hepatitis C and G virus. J Vi-rol 1997;71:7804-7806.
12. Tepper JL, Feinman SV, D’Costa L, Sooknannan R, Pru-zanski W: Hepatitis G and hepatitis C RNA viruses co-existing in cryoglobulinemia. J Rheumatol 1998;25:925-928.
13. Chomzynsky P, Sacchi N: Single step method of RNA isolation by acid guanidium thiocyanate phenol-chloro-form extraction. Anal Biochem 1987;162:156-159. 14. Jarvis LM, Davidson F, Hanley JP, Yap PL, Ludlam CA,
Simmonds P: Infection with hepatitis G virus among re-cipients of plasma products. Lancet 1996;348:1352-1355
15. Chuang T-Y, Stitle L, Brashear R, Lewis C: Hepatitis C virus and lichen planus: a case-control study of 340 pa-tients. J Am Acad Dermatol 1999;41:787-789.
16. Calista D, Morri M: Lichen planus induced by hepatitis B vaccination: a new case and review of the literature. Int J Dermatol 2004;43:562-564.
17. Mokni M, Rybojad M, Puppin D, Catala S, Venezia F, Djian R, Morel P: Lichen planus and hepatitis C virus. J Am Acad Dermatol 1991;24:792.
18. Doutre M-S: Hepatitis C virus–related skin diseases. Arch Dermatol 1999;135:1401-1403.
19. Lodi G, Carrozzo M, Harris K, Piattelli A, Teo CG, Gan-dolfo S, Scully C, Porter SR: Hepatitis C virus-as-sociated oral lichen planus: no influence from hepatitis G virus co-infection. J Oral Pathol Med 2000;29:39-42. 20. Nagao Y, Sata M, Fukuizumi K, Ryu F, Ueno T: High in-cidence of oral lichen planus in an HCV hyperendemic area. Gastroenterology 2000;119:882-883.
21. Ilter N, Senol E, Gürer MA, Altay O: Lichen planus and hepatitis C virus infection in Turkish patients. J Eur Acad Dermatol Venereol 1998;10:192-193.
22. Erkek E, Bozdogan Ö, Olut AI: Hepatitis C virus infec-tion prevalence in lichen planus: examinainfec-tion of lesional and normal skin of hepatitis C virus-infected patients with lichen planus for the presence of hepatitis C virus RNA. Clin Exp Dermatol 2001;26:540-544.
23. Kirtak N, Inalöz HS, Özgöztafl› O, Erba¤ci Z: The prevalence of hepatitis C virus infection in patients with lichen planus in Gaziantep region of Turkey. Eur J Epi-demiol 2000;16:1159-1161.
24. Harman M, Akdeniz S, Dursun M, Akpolat N, Atmaca S: Lichen planus and hepatitis C virus infection: an epi-demiologic study. Int J Clin Pract 2004;58:1118-1119. 25. Denli YG, Durdu M, Karakas M: Diabetes and hepatitis
frequency in 140 lichen planus cases in Cukurova re-gion. J Dermatol 2004;31:293-298.
26. Nagao Y, Sata M, Noguchi S, Suzuki H, Mizokami M, Kameyama T, Tanikawa Kl: GB virus infection in patients with oral cancer and oral lichen planus. J Oral Pathol Med 1997;26:138-141.
T Ü R K D E R M
2005; 39: (4)
