Psikolojik Sağlamlık
Tra v m a Ka rş ıs ın d a Uy u m Sa ğ la m a Ye t is i o la ra k
Ha zırla ya n :
Be y za Nu r AYDINLI
İç in d e k ile r
• Bir Pozitif Psikoloji Kavramı : Psikolojik Sağlamlık
• Psikolojik Sağlamlık Nedir ?
• Psikolojik Sağlamlık Kapasitesinin İşlevleri
• Psikolojik Sağlamlığa Kuramsal Bakış
• Gelişimsel Perspektifte psikolojik sağlamlık
• Risk Faktörleri
• Koruyucu Faktörler
• Travma Karşısında Psikolojik Sağlamlık
• Psikolojik Sağlamlığın Alt Bileşenleri
• Travma Sonrası Psikolojik Sağlamlığı Harekete Geçirici Psikolojik Yardım
• Psikolojik Sağlamlığı Güçlendiren trapötik iletişim
• Travma Sonrasında Psikolojik Sağlamlığı Güçlendiren Psikososyal Müdahale
Programları
Bir Po zit if Ps ik o lo ji Ka v ra m ı:
Ps ik o lo jik Sa ğ la m lık
II. Dü n ya s a va ş ı s o n ra s ı p s iko lo ji a la n ın d a ki
u yg u la m a ve a ra ş tırm a la rı yö n le n d ire n m e d ika l m o d e lin e tkis iyle ru h s a ğ lığ ı ç a lış a n la rı, b ire yin iş le rliğ in i e n g e lle ye n yö n le rin e o d a kla n m ış la rd ır.
Yü rü tü le n a ra ş tırm a la rın ç o k kü ç ü k b ir kıs m ı
in s a n d a ki o lu m lu yö n le re ve b ire yin b a ş a ç ıkm a ye tile rin e o d a kla n m ış tır ( Fa lle r, 20 0 1) .
Bir Po zit if Ps ik o lo ji Ka v ra m ı:
Ps ik o lo jik Sa ğ la m lık
Ba h s i g e ç e n e ğ ilim e zıt d ü ş e n p o zitif p s iko lo ji is e , in s a n ı g ü ç lü kıla n ve ya ş a m ın ı d e va m
e ttirm e s in e o la n a k s a ğ la ya n ka vra m ve
yö n t e m le ri b e n im s e m e kt e d ir ( Se lig m a n , 19 9 8 ) . İn s a n d o ğ a s ın d a ki o lu m lu yö n le ri ö n e ç ıka ra n p o zitif p s iko lo ji, o lu m s u zlu kla rı g ö z a rd ı e ttiğ i iç in e le ş tirilm e kte d ir.
Bir Po zit if Ps ik o lo ji Ka v ra m ı:
Ps ik o lo jik Sa ğ la m lık
Bir p o zitif p s iko lo ji ka vra m ı o la n p s iko lo jik
s a ğ la m lık is e , h e m o lu m lu yu h e m d e o lu m s u zu b ü n ye s in d e b ir a ra d a b a rın d ırır.
Bire yin o lu m lu yö n ü o la ra k p s iko lo jik
s a ğ la m lığ ın o rta ya ç ıka b ilm e s i iç in ris kli b ir
d u ru m u n ya ş a n m a s ı ö n ko ş u l o la ra k d ü ş ü n ü lü r.
Tü rkç e d e d a ya n ıklılık, e s n e klik, yılm a zlık g ib i fa rklı ku lla n ım la rı g ö rü le n p s iko lo jik s a ğ la m lığ ın İn g ilizc e ka rş ılığ ı o la n “re s ilie n c e ”; b ir m a d d e n in b ü kü ld ü kte n , e ğ ild ikte n ve ya b a s kı g ö rd ü kte n s o n ra te kra r e s ki h a lin e d ö n m e b e c e ris i a n la m ın a
g e lm e kt e d ir( Gre e n e , 20 0 2) .
Psikolojik Sağlamlık
Nedir?
Psikolojik Sağlamlık Nedir?
Ps iko lo jik s a ğ la m lık ko n u s u n d a ç o k s a yıd a d e ğ iş ke n le ç a lış ılm ış o lm a s ın a ra ğ m e n o rta k iş e vu ru k b ir ta n ım ü ze rin d e fikir b irliğ in e
va rıla m a m ış tır. b u n u n la b irlikte , b u g ü n e ka d a r ya p ıla n ç a lış m a la rd a o rta k o la n n o kta h e m e n h e p s in in , p s iko lo jik s a ğ la m lığ ı "b ir u yu m
g ö s t e rm e s ü re c i" o la ra k ta n ım la m a s ıd ır.
Psikolojik Sağlamlık Nedir?
Ka vra m ın ka rm a ş ık ve ç o k b o yu tlu d o ğ a s ı n e d e n iyle , a ra ş tırm a c ıla r e vre n s e l b ir ta n ım ye rin e a ra ş tırm a ta s a rım la rın ın a m a c ın a g ö re d e ğ iş iklik g ö s te re n fa rklı o p e ra s yo n e l ta n ım la r ö n e rm iş le rd ir.
"Tra vm a , ö lü m , ka yıp g ib i s tre s li ya ş a m o la yla rın ın yo ğ u n yü kü n e ra ğ m e n h a ya tta ka lm a ye tis i" ( Ag a ib i v e Wils o n , 20 0 5 )
"Tu ta rlı b ir p s iko lo jik d e n g e d u ru m u n u d e va m e t t ire b ilm e y e t is i" ( Bo n a n n o , 20 0 5 )
Psikolojik Sağlamlık Nedir?
Ru tte r ( 198 7) , p s iko lo jik s a ğ la m lığ ın ü ç ö n e m li ö ze lliğ in d e n b a h s e tm iş tir:
• Ps iko lo jik s a ğ la m lık ris kle rd e n ko ru n m a k ye rin e ris kle re ra ğ m e n g ü ç lü ka la b ilm e n in s o n u c u d u r.
• Bire yle rin d a h a ö n c e d e n e yim le d ikle ri ya ş a n tıla r, ih tiya ç h a lin d e s tra te ji
g e liş tirile b ilm e le ri a ç ıs ın d a n iş le vs e ld ir.
• Üs t e s in d e n g e lin e n ris k fa kt ö rle ri, b ire yle rin p o ta n s iye l ris k fa ktö rle rin d e n u za kla ş m a la rın ı s a ğ lıyo rs a ko ru yu c u fa ktö r o la ra k ka b u l e d ilir.
Ma s t e n ( 20 0 1) p s iko lo jik s a ğ la m lık iç in "s ıra d a n s ih ir" d iye ya ra tıc ı b ir ta n ım o rta ya a tm ış tır.
Ma s t e n , s ıra d a n ke lim e s iyle p s iko lo jik
s a ğ la m lığ ın in s a n d o ğ a s ın d a b u lu n d u ğ u n a d ikka t ç e km iş tir. Sih ir ke lim e s iyle p s iko lo jik s a ğ la m lığ ın ya ra ttığ ı o lu m lu e tkiye iş a re t e t m e kt e d ir.
Psikolojik Sağlamlık
Nedir?
Psikolojik Sağlamlık Kapasitesinin İşlevleri
Ps iko lo jik s a ğ la m lık g e n e llikle tra vm a tik o la yla rd a n s o n ra
ya d a yo ks u llu k g ib i s ü re ğ e n o lu m s u zlu kla r s o n ra s ın d a o rta ya ç ıka r ve b ire yin ru h s a ğ lığ ın ı ko ru yu c u b ir ro l ü s tle n ir.
Fla c h 'e ( 19 8 8 ) g ö re o lu m s u z ya ş a m o la yla rı ya ş a m d e n g e s in i b o za r. Ort a ya ç ıka n zo rla yıc ı ko ş u lla ra u yu m s a ğ la m a k ve
ya ş a m d ö n g ü s ü n ü ye n id e n ku rm a k iç in p s iko lo jik s a ğ la m lığ a ih t iya ç d u yu lu r.
Psikolojik Sağlamlık Kapasitesinin İşlevleri
Ps iko lo jik s a ğ la m lığ ın iş le vs e l o la ra k, b ire yin b iyo lo jik
d e n g e s in i ko ru ya n ve vü c u t s is t e m in in a z za ra r g ö rm e s in i s a ğ la ya n b a ğ ış ıklık s is te m i ile b e n ze rlik g ö s te rd iğ i
s ö yle n e b ilir.
Ps iko lo jik s a ğ la m lık d a b a ğ ış ıklık s is te m in e b e n ze r ş e kild e , a kıl ve ru h s a ğ lığ ı iç in ris k ta ş ıya n d u ru m la r ka rş ıs ın d a b ir s a vu n m a s is te m i iş le vi g ö rü r.
Psikolojik Sağlamlık Kapasitesinin İşlevleri
Ba ğ ış ıklık s is te m i m ikro b ik te h like le r ka rş ıs ın d a vü c u d u ; e n zim le r, p ro te in le r, o rg a n la r, h ü c re ve d o ku la r ya rd ım ıyla s a vu n u r.
Ps iko lo jik s a ğ la m lık m e ka n izm a s ın ı d a te k b ir ö ze llik o la ra k ta n ım la m a k g ü ç tü r. Olu m lu kiş ilik ö ze llikle rin in , ze ka
d ü ze yin in , a ile ya ş a n tıs ın ın , ilk ç o c u klu k d ö n e m in in , g e n e tik fa ktö rle rin , kü ltü re l kim liğ in , tra vm a tik a n ıla rın ve ç e vre s e l fa ktö rle rin e tkis iyle p s iko lo jik s a ğ la m lık; zo rla yıc ı ya ş a n tıla r s o n ra s ın d a n o rm a lle ş m e ve u yu m s ü re c in in
ta m a m la n m a s ın ı s a ğ la r.
Psikolojik Sağlamlığa Kuramsal Bakış
Mra ze k'in ( 198 6 ) b iliş s e l d e ğ e rle n d irm e ku ra m ı:
Ps iko lo jik o la ra k d a ya n ıklı b ire yle rin s a h ip o ld u kla rı b e c e rile r:
• Te h like ye h ızlı c e va p ve rm e
• Erke n o lg u n lu k
• Yo ğ u n ve yıp ra tıc ı d u yg u la rd a n a rın a b ilm e
• Bilg i a ra m a
• İliş ki ku ra b ilm e
• Olu m lu d ü ş ü n m e
• Ka ra rlılık
• Se vile n b iri o ld u ğ u n a in a n m a
Psikolojik Sağlamlığa Kuramsal Bakış
Po lk 'u n ( 19 9 7) k u ra m s a l m o d e li:
Ayrın tılı ka vra m a n a lizi s o n u c u :
• Kiş is e l ya kın lık Örü n tü s ü ( Be n lik s a yg ıs ı, Ke n d in e g ü ve n , Öze rklik, Öz- ye t e rlilik, ze ka )
• İliş kis e l Örü n tü ( İş ve s o s ya l a ktivite le r, İliş kile re b a ğ lılık)
• Du ru m s a l Örü n t ü ( Pro b le m ç ö zm e b e c e rile ri, Ye n ilik a ra m a , Me ra k)
• Fe ls e fi Örü n t ü ( An la m lı ve a m a ç lı ya ş a m )
Psikolojik Sağlamlığa Kuramsal Bakış
Ric h a rd s o n 'ın ( 1990 ) m o d e li:
Ps iko lo jik s a ğ la m lık s ü re c in in ilk
e vre s in d e b ire yle r; ko rka b ilir, in c in e b ilir, s u ç lu h is s e d e b ilirle r. Am a d a h a s o n ra u yu m s ü re c i b ire yin b ilin ç li/ b ilin ç s iz ş e kild e "n e ya p a c a ğ ım " s o ru s u n u s o rm a s ıyla o rta ya ç ıkm a kta d ır. 4
ye n id e n u yu m s ü re c i ta n ım la n m ış tır:
• Ps iko lo jik s a ğ la m lıkla b ü tü n le ş m iş ye n id e n u yu m
• Ho m e o s t a t ik ye n id e n u yu m
• Ye t e rs iz ye n id e n u yu m
• İş le vs iz ye n id e n u yu m
Psikolojik Sağlamlığa Kuramsal Bakış
Fla c h 'ın ( 1997) m o d e li:
Bu m o d e ld e , "ç a ta lla n m a n o kta la rı"
d e n ile n b ire yin h o m e o s t a t ik d e n g e
d u ru m u n u b o za n tra vm a tik ya ş a n tıla r b ire yd e ; b iliş s e l, d a vra n ış s a l ya d a
d u yu ş s a l b ir is tikra rs ızla ş m a ya yo l a ç a r. Ye n id e n u yu m s ü re c in d e is e b u ç a ta lla n m a n o kta la rı, yo ğ u n s tre s
s o n u c u a ş ırı kırılg a n ya d a ya ş a m s a l fa a liye t le rin i d a h a e t kin b iç im d e ye rin e g e tire n b iri o lm a k iç in ze m in h a zırla r. Bu a ş a m a d a b ire y d ü n ya g ö rü ş ü yle ilg ili re fo rm la r ya p a r.
Psikolojik Sağlamlık
IKEBANA
Presentations are tools that can be lectures and
reports.
Gelişimsel Perspektifte
Ge liş im s e l b a kış a ç ıs ın a g ö re
p s iko lo jik s a ğ la m lık, g e liş im in b irb irin i izle ye n h e r a ş a m a s ıyla e tkin b ir
ş e kild e u zla ş m a k, zo rlu k ve n e g a tif ya ş a m o la yla rın a ra ğ m e n o lu m lu g e liş im s e l s o n u ç la r e ld e e tm e ktir ( Ma s t e n , 20 0 1) .
Psikolojik Sağlamlık
IKEBANA
Presentations are tools that can be lectures and
reports.
Gelişimsel Perspektifte
Öze llikle ç o c u klu k ve e rg e n lik
d ö n e m in d e ç e vre ve a ile n in p s iko lo jik s a ğ la m lığ ın g e liş im in d e ö n e m li b ir
ro lü va rd ır.
Erg e n lik d ö n e m in in ö n e m li g e liş im s e l d ö n e m i kim lik g e liş im i s ıra s ın d a ,
e rg e n in a ile d e n b a ğ ım s ızlığ ın ı ka za n m a ç a b a s ı s e vg i ve g ü ve n
o rta m ın d a d e s te kle n irs e , b ir s o n ra ki g e liş im d ö n e m in d e p s iko lo jik o la ra k d a h a d a ya n ıklı o lm a la rı
b e kle n m e kt e d ir( Ma s t e n , 20 0 1) .
Psikolojik Sağlamlık
IKEBANA
Presentations are tools that can be lectures and
reports.
Gelişimsel Perspektifte
Ps iko lo jik s a ğ la m lık tü m ya ş a m d ö n e m le ri d ikka te a lın d ığ ın d a
b ö lü n m e z b ir s ü re klilik iç in d e o rt a ya ç ıka r ( Blo c k ve Blo c k, 198 0 ) . Ps iko lo jik s a ğ la m lığ ı ç o c u klu k ya d a e rg e n lik g ib i h e rh a n g i b ir g e liş im d ö n e m in e m a l e tm e k ya n lış o lu r. Bire y ya ş a m ı b o yu n c a p s iko lo jik s a ğ la m lığ ı in ş a e d e r.
Risk Faktörleri
Kişisel Ris k Fa ktörle ri:
• Düşük özgüven
• Kendini kontrol etme becerisinin yetersiz olması
• Etkinbaşa çıkma mekanizmalarından yoksunluk
• Antisosyal davranışlar
• Agresif kişilik yapısı
• Alıngan mizaç
• Sosyal değer
bilincinin olmaması , uyumsuz davranışlar sergilemek
• Erken doğum
• Engelli olma
Ailesel Risk Faktörleri :
• Aile içi şiddet
• Ebeveyn kaybı
• Kalabalık aile ortamı
• Ailedeki patolojilerin fazla olması
• Aile içi birliğin olmaması
• İhmalkar ve geçimsiz aile
• Tek ebeveyne sahip olma , ebeveynlerin boşanması
• Psikiyatrik hastalığı olan ebeveynlere sahip olmak
Çevresel Risk Faktörleri :
• Yoksulluk
• Düşük sosyo - ekonomik düzey
• Sosyal çevreden görülen şiddet
• Göç ve işsizlik
• Gruplar içinde azınlık olmak
• Kültürel ayrımcılık
Koruyucu Faktörler
İçsel Koruyucu Faktörler:
• Olumlu mizaç
• Etkili iletişim becerileri
• Be nlik sa yg ısı
• Miza h ka p a s ite s i
• Sa ğ lıklı nörob iyolojik ya p ı
• Yü ks e k/ o rta ze ka d ü ze yi
• Öz ye te rlik
• Pozitif b e nlik a lg ısı
• Ka d ın olm a k
• Ge le c e ğ e yöne lik a m a ç sa hib i o lm a
• Prob le m ç özm e od a klı b a şa ç ıkm a stra te jile ri kulla nm a
• Oto n o m i/ ö ze rklik
• Duya rlılık, b ilinç lilik, a zim lilik
• Ma n e viya t yö n e lim li o lm a
• Dışa d önüklülük
Dış s a l koruyuc u fa ktörle r:
• Güve nli ilişkile r
• Aka d e m ik b a şa rı
• So s ya l d e s te k
• p ozitif e b e ve ynlik ya kla şım la rı
• fin a n s a l ka yn a kla r
• Çe vre d e n sa yg ı g örm e
Psikolojik sağlamlık alan
ya zınınd a e n ya yg ın kulla nıla n ö lç m e a ra c ı; Türkç e uya rla m a s ı d a ya p ıla n Connor - Davidson Psikolojik Sağlamlık Ölçeği 'dir.
Psikolojik Sağlamlık
Travma Karşısında
20 13 yılın d a ya p ıla n b ir a ra ş tırm a ya g ö re ( Kilp a tric k ve Ark.) ; in s a n la rın %8 9 .7's i h a ya tla rı b o yu n c a e n a z b ir ke re tra vm a tik b ir o la ya m a ru z ka lm a kta d ırla r. Öte ya n d a n , b ir yıl s ü re s in c e t ra vm a s o n ra s ı s tre s b o zu klu ğ u g ö rü lm e s ıklığ ı ya ln ızc a
%4 .7'd ir.
Ps iko lo jik s a ğ la m lık TSSB'n in o rta ya ç ıkış ı ile n e g a tif iliş kilid ir.
Do la yıs ıyla ya ş a m ı te h d it e d e n tra vm a tik o la y s o n ra s ın d a p s iko p a t o lo jin in o rt a ya ç ıkm a m ış o lm a s ın ı p s iko lo jik
s a ğ la m lık o la ra k d e ğ e rle n d ire n le r va rd ır ( Bo n a n n o ve Ma n c in i,20 12) .
Psikolojik Sağlamlık
Travma Karşısında
Bo n a n n o 'n u n m o d e li ( 20 0 4 ) ; "Bir ç o k in s a n ya ş a m ı b o yu n c a t ra vm a t ik ya ş a n tıya m a ru z ka lm ış o ls a b ile , ç o ğ u tra vm a tik ya ş a n tıla rı to le re e tm e yi ve ü zü c ü o la yla rla s a ğ lıklı b ir
ş e kild e b a ş e tm e yi b a ş a ra b ilir." va rs a yım ın a d a ya n ır.
Bo n a n n o 'n u n vu rg u la d ığ ı 3 n o kta a ş a ğ ıd a a ç ıkla n m ış tır:
• Ps iko lo jik s a ğ la m lık to p a rla n m a kta n fa rklıd ır.
( De n g e s izlikle re ra ğ m e n , s ü re klilik g ö s te re n s a ğ lıklı iş le rliğ e s a h ip )
• Ps iko lo jik s a ğ la m lık ya yg ın d ır.
• Ps iko lo jik s a ğ la m lığ a g id e n b ird e n fa zla ve b e kle n m e d ik yo lla r va rd ır. ( Ke n d in i g e liş tirm e , o lu m lu d u yg u la r, m iza h )
Psikolojik Sağlamlık
Travma Karşısında
Tra vm a tik o la y s o n ra s ın d a , g ü ve n lik ile ilg ili in a n ç ve
va rs a yım la r iş le vs e lliğ in i yitird iğ i iç in kiş i tra vm a n ın ya ra ttığ ı ye n i d u ru m a u yu m s a ğ la m a kta zo rla n ır. Evlilik ve ro m a n tik iliş kid e ki d o yu m u n a za lm a s ı, a ile iç i iliş kile rin za yıfla m a s ı,
s o s ya l d e s te ğ in a za lm a s ı ve s o s ya l h a ya tta n ç e kilm e , ya ş a m d o yu m u n u n d ü ş m e s i, a lko l m a d d e ku lla n ım ın ın a rtm a s ı ve ya rd ım a ra m a m a tra vm a s o n ra s ın d a ra s tla n a b ile c e k
s o ru n la rd a n b irka ç ıd ır.
Tra vm a tik ya ş a n tı s o n ra s ın d a p s iko lo jik s a ğ la m lık, a lko l ku lla n ım m ikta rın ı ve d e p re s if b e lirtile rin yo ğ u n lu ğ u n u d ü ş ü rm ü ş ve fiziks e l s a ğ lık ile ilg ili ş ika ye tle ri
a za ltm ış tır( Gre e n ve Ark., 20 10 ) .
Psikolojik Sağlamlık
Travma Karşısında
Tra vm a t ik o la y s o n ra s ın d a g ü n lü k ru tin in b o zu lm a s ı, b ire yin ç a re s iz h is s e t m e s in e ve ko n t ro l d u yg u s u n u ka yb e t m e s in e n e d e n o lu r. Ps iko lo jik s a ğ la m lık ko n tro l d u yg u s u n u n g e ri
ka za n ılm a s ın d a ve ç a re s izlik h is s in in a za lm a s ın d a e tkili o lu r.
Ayrıc a p s iko lo jik s a ğ la m lık tra vm a s o n ra s ın d a b iliş s e l d e ğ e rle n d irm e le rin d a h a e s n e k ve a kılc ı o lm a s ın ı
s a ğ la ya ra k, tra vm a s o n ra s ı u yu m s ü re c in i h ızla n d ırır. Biliş s e l d e ğ e rle n d irm e le rd e e s n e k o lm a k a yn ı za m a n d a d u yg u s a l ve zih in s e l o la ra k a n la ş ılm a s ı zo r o la n tra vm a tik o la yın
a n la m la n d ırılm a s ın ı ko la yla ş tırır.
Biliş s e l Ça rp ıtm a : "Eğ e r iş e g itm e s in e izin ve rm e s e yd im m a d e n d e
ö lm e ye c e kt i."
Olu m s u z Du y g u : Su ç lu lu k
Ye n id e n Ç e rç e v e le m e : "He r g ü n iş e g id iyo rd u . İş e g itm e s in e e n g e l o lm a m ı g e re kt ire c e k b ir d u ru m yo kt u ."
Du y g u Dü ze n le m e : Su ç lu lu k d u yg u s u n u n za yıfla m a s ı
Biliş s e l Ça rp ıtm a : "Be n o n s u z ya ş a m a d e va m e d e m e m . He r ş e y o n u n la
a n la m lıyd ı. Hiç b ir ş e yin a n la m ı yo k a rtık."
Olu m s u z Du yg u : Um u t s u zlu k, Ya ln ızlık Ye n id e n Ç e rç e ve le m e : "On s u zlu ğ a
ka t la n m a k ç o k zo r o ls a d a b e n im iç in a n la m lı o la n b a ş ka ş e yle r d e va r."
İç s e l De n e tim : "Rü ya m d a ç o c u kla rı
b a n a e m a n e t e t t i. Ç o c u kla r b a n a o n u n e m a n e t . On la ra b a ka c a k g ü c ü m va r.
Du yg u Dü ze n le m e : Ko n t ro l Du yg u s u Olu m lu Du yg u : Um u t , De ğ e rli h is s e tm e
Psikolojik Sağlamlık
Travma Karşısında
Ps iko lo jik o la ra k d a ya n ıklı o la n b ire yle r, ko n tro lü n
ke n d ile rin d e o ld u ğ u n a in a n d ıkla rı iç in tra vm a tik o la y
s o n ra s ın d a p a s if ya rd ım e d ile n ko n u m u n d a o lm a zla r. Aks in e , ke n d is in in ve a it o ld u ğ u g ru b u n s o ru m lu lu ğ u n u a la ra k
e yle m e d ö n ü k d a vra n ırla r. Tra vm a s o n ra s ın d a ki u yu m u
ko la yla ş tırıc ı s o s ya l d a vra n ış la r g ö s te re re k g ru p h e d e fle ri ve b ire ys e l h e d e fle r o lu ş tu ra ra k n o rm a lle ş m e s ü re c in i
h ızla n d ırırla r.
Psikolojik Sağlamlık
Travma Karşısında
Du ru m u n ç ö zü m e ka vu ş m a m a s ı, a d a le te o la n in a n c ın
s a rs ılm a s ı ve yo ğ u n ö fke s o n u c u n d a ya ş a n a n ö c a lm a ya d a ç a re s izlik d u yg u la rı tra vm a ve ya s te p kile rin in ka rm a ş ıklığ ın ı a rttırır. Ps iko lo jik o la ra k s a ğ la m o la n b ire yle rin b iliş s e l d u yg u d ü ze n le m e ka p a s ite le ri d a h a g e liş m iş tir ( Da n ie ls ve Ark.,
20 12) .
Ps iko lo jik o la ra k s a ğ la m b ire yle r, ö n e m li s tre s ka yn a kla rın ı ü s t e s in d e n g e lin m e s i g e re ke n o la yla r o la ra k g ö rü rle r ve ka b u lle n m e kte ve e tkin b a ş a ç ıkm a yo lla rı b u lm a kta zo rla n m a zla r ( Bo n a n n o ve Ark., 20 12) .
Psikolojik Sağlamlık
Travma Karşısında
Zo rla yıc ı tra vm a tik ya ş a n tıla ra e n ç o k m a ru z ka lm ış
g ru p la rd a n b iri o la n Ya h u d ile r, b u s ü re ç te d a ya n ıklı o lm a la rın ı s a ğ la ya n fa ktö rle ri a ile ve ya ya kın a rka d a ş la rla iliş kid e o lm a k, ye n i s o s ya l iliş kile r ku ra b ilm e k, yiye c e k/ b a rın a k b u la b ilm e k
o la ra k s ıra la m ış la rd ır ( Ha s s , 1995 ) . Ya p ıla n b u a ra ş tırm a g ö s te riyo r ki, s o s ya l d e s te k tra vm a ka rş ıs ın d a b ire yi g ü ç lü kıla n e n ö n e m li u n s u rla rd a n d ır.
To p lu m s a l e tkin likle re ka tıla ra k a ktif o lm a k, to p lu m u n b ir p a rç a s ı o ld u ğ u n u h is s e d e re k ya b a n c ıla ş m a n ın ö n ü n e
g e ç m e k, zo rlu kla r ka ş ıs ın d a g ü ç b irliğ i o lu ş tu rm a k, to p lu m s a l fa rkın d a lığ a s a h ip o lm a k p s iko lo jik s a ğ la m lığ a g id e n s o s ya l d e s te k m e ka n izm a la rın ın ya n s ım a la rıd ır.
Ps iko lo jik Sa ğ la m lığ ın Alt Bile ş e n le ri
• Olu m s u z d u yg u la rı to le re e tm e ( Tra vm a s o n ra s ın d a ki ka yg ı, ko rku , s u ç lu lu k, d e ğ e rs izlik g ib i d u yg u la rı yö n e te b ilm e )
• Ge rç e ğ in fa rkın d a o lm a ( İn ka rd a n ka ç ın m a ve o la yı ka b u lle n m e )
• Biliş s e l e s n e klik ( Biliş s e l o la ra k d o ğ ru d e ğ e rle n d irm e ya p a b ilm e )
• Ye n id e n ç e rç e v e le m e ( Biliş s e l ç a rp ıtm a la rın tu za ğ ın a d ü ş m e d e n ye n i b ir b a kış a ç ıs ı ü re tm e )
• So s y a l d e s t e k a ra m a v e v e rm e ( Ya kın ç e vre d e ki ka yn a kla rı ku lla n m a , d iğ e rle rin e ya rd ım e tm e )
• Öz- ye tkin lik in a n c ın a s a h ip o lm a ( Ya p a rım , ü s te s in d e n g e lirim , b a ş a ra b ilirim in a n c ı)
Ps iko lo jik Sa ğ la m lığ ın Alt Bile ş e n le ri
• İyim s e r b a kış a ç ıs ın a s a h ip o lm a ( Biliş s e l d e ğ e rle n d irm e le rd e g e le c e k iç in u m u t ta ş ım a )
• Ha re k e t li o lm a ( Yü rü yü ş , fiziks e l e g ze rs iz, e v iş le ri, m a rke t a lış - ve riş i)
• Ya ş a m ın a n la m lı ve d e ğ e rli o ld u ğ u n u n fa rkın d a o lm a ( Ya ş a m d a o lm a yı m e m n u n iye tle ka rş ıla m a )
• Am a ç o lu ş tu rm a ( Kıs a ve u zu n d ö n e m li h e d e f ko ym a )
• Stre s a ltın d a s a kin ka la b ilm e ( Pa n iğ e ka p ılm a m a )
• Aktif b a ş a ç ıkm a ( Pro b le m o d a klı d ü ş ü n m e , p ro b le m ç ö zm e , a lt e rn a t if ü re t m e )
Psikolojik Yardım
Travma Sonrası Psikolojik Sağlamlığı Harekete Geçirici
Tra vm a s o n ra s ın d a , d e s te kle yic i ve g ü ç le n d iric i b ir o rta m h a zırla m a k ö n e m li b ir b a ş la n g ıç tır. Tra vm a ve tra vm a s o n ra s ı te p kile r h a kkın d a b ilg ile n d irm e k ka yg ı ve e n d iş e n in a za lm a s ın ı s a ğ la r. Tra vm a tik
o la yla ilg ili b iliş s e l ç a rp ıtm a la rı b e lirle m e k ve b iliş s e l ye n id e n ç e rç e ve le m e ye o la n a k s u n m a k o la ya iliş kin h is s e d ile n s u ç lu lu k ve ka yg ı g ib i o lu m s u z d u yg u la rın
yö n e tilm e s in i ko la yla ş tırır.
Psikolojik Yardım
Travma Sonrası Psikolojik Sağlamlığı Harekete Geçirici
Olu m s u z d u yg u la rı te ra p ö tik
o rta m a g e tirilm e s i ve ç a lış ılm a s ı krit ik b ir ö n e m e s a h ip t ir. Öykü le rin i te kra r te kra r a n la tm a la rın a izin
ve rm e k; ö ykü le rd e ki ya rd ım e d e n kiş ile rin o rta ya ç ıkm a s ın ı ve ya ln ız o lm a d ıkla rın ı g ö rm e le rin i s a ğ la r.
Ayrıc a , ö ykü le r a n la tılırke n
tra vm a tik kiş i ke n d i b a ş a ç ıkm a yo lla rın ı d a fa rk e tm e ye b a ş la r.
Psikolojik Yardım
Travma Sonrası Psikolojik Sağlamlığı Harekete Geçirici
Tra vm a s o n ra s ı p s iko lo jik ya rd ım s ü re c in d e , kiş is e l a n la tıla rın
( n a rra tif) ö n e m i b ü yü ktü r. Kiş ile r tra vm a tik ya ş a n tıyı te kra r te kra r a n la t a ra k ö ykü le rin i ye n id e n
o lu ş tu ru rla r. An i s a rs ın tın ın
ya ra ttığ ı ya ş a m te h d id in in ve ya ş a n a n ka yıp la rın kiş is e l
ö ykü le rd e ö zg ü rc e a n la tılm a s ı
o la yın d ış s a lla ş tırılm a s ın a ya rd ım e d e r.
Ayrıc a , ka yb e d ile n kiş ile rle ilg ili g e ç m iş a n ıla rın ö ykü le ş tirile re k a n la tılm a s ı tra vm a tik ya s ı n o rm a l ya s s ü re c in e d ö n ü ş tü rü r.
Psikolojik Yardım
Travma Sonrası Psikolojik Sağlamlığı Harekete Geçirici
Tra vm a s o n ra s ın d a p s iko lo jik
ya rd ım s ü re c in d e yü rü tü le n g ru p ç a lış m a la rı, o rta k a n la m ın s o s ya l o la ra k ya ra tılm a s ın ı ve to p lu m s a l o la ra k p a yla ş ılm a s ın ı s a ğ la r.
Tra vm a ka rş ıs ın d a tra vm a tik o la yın a n la m ın ı d iğ e rle riyle b irlikte
ye n id e n in ş a e d e re k ( s o s ya l
ya p ıla n d ırm a c ılık) b ire yle r b irb irin e ya rd ım e d e r ve p s iko lo jik
s a ğ la m lıkla rın ı to p lu m s a l d ü ze yd e h a re ke t e g e ç ire b ilirle r.
Stres kaynağı ve stresin nasıl
a za la b ile c e ğ i ha kkınd a ko nuş un.
Olum s uz d uyg ula r ha kkınd a ko nuş m a kta n ç e kinm e yin.
Ku rb a n ro lü n d e g ö rm e yin .
Terapötik İletişim
Psikolojik Sağlamlığı Güçlendiren
Ruminasyona izin vermeyin.
Affe tm e yi ko nuş un.
Kiş is e l ö ykü ve a nla tıla rı c e s a re tle n d irin .
Terapötik İletişim
Eşd uyum ya d a şe fka t yorg unluğ u ya şıyor olm a ihtim a linizi yoksa ym a yın.
Psikolojik Sağlamlığı Güçlendiren
Ps ik o s o s y a l Mü d a h a le Pro g ra m la rı
Travma Sonrasında Psikolojik Sa ğ la m lığ ı Güç le nd ire n
Ps iko lo jik s a ğ la m lık, d o ğ a l b ir
p s iko lo jik b a ğ ış ıklık s is te m i o la ra k d e ğ e rle n d irilirs e , p s iko lo jik
b a ğ ış ıklık s is te m in in a yn ı
za m a n d a g ü ç le n d irile b ilir o ld u ğ u fikri d e o rta ya ç ıkm a kta d ır.
Ps ik o s o s y a l Mü d a h a le Pro g ra m la rı
Travma Sonrasında Psikolojik Sa ğ la m lığ ı Güç le nd ire n
Ps iko lo jik s a ğ la m lığ ı g ü ç le n d ire n fa ktö rle r o la ra k s ıra la n a n iyim s e rlik, b iliş s e l e s n e klik, a ktif b a ş a ç ıkm a b e c e rile rin i ku lla n m a k, fiziks e l
s a ğ lığ a ö ze n g ö s te rm e k, s o s ya l d e s te k a ğ ı ku rm a k, kiş is e l/ tin s e l ih tiya ç la rın fa rkın a va rm a k;
t ra vm a t ik o la y ö n c e s in d e m ü d a h a le p ro g ra m la rı ile
d e s t e kle n irs e , t ra vm a t ik o la y
s o n ra s ın d a b u fa ktö rle r b ire yi g ü ç lü ve d a ya n ıklı kıla r.
Ps ik o s o s y a l Mü d a h a le Pro g ra m la rı
Travma Sonrasında Psikolojik Sa ğ la m lığ ı Güç le nd ire n
Wo lm e r'in 20 11 yılın d a , o ku l te m e lli p s iko lo jik s a ğ la m lığ ı g ü ç le n d irm e a m a c ıyla h a zırla d ığ ı p s iko s os ya l p ro g ra m , s a va ş o rta m ın d a ka lm ış
ç o c u kla ra u yg u la n m ış tır. Stre s yö n e tim i, fiziks e l g e rg in liğ i ko n tro l e tm e , d u yg u d ü ze n le m e , b iliş s e l d ü ze ltm e , m iza h , s o s ya l- d u yg u s a l ye t e rlilikle r ü ze rin e h a zırla n m ış 15 h a fta lık p ro g ra m ın
s o n u c u n d a ; ka tılım c ı ç o c u kla r ko n tro l g ru b u n a g ö re d a h a a z t ra vm a t ik
b e lirtile r g ö s te rm iş le rd ir.
Ps ik o s o s y a l Mü d a h a le Pro g ra m la rı
Travma Sonrasında Psikolojik Sa ğ la m lığ ı Güç le nd ire n
J o rd a n s , Ko m p ro e ve a rka d a ş la rı'n ın 20 10 yılın d a , o ku l te m e lli p s iko s o s ya l
m ü d a h a le p ro g ra m ı, Ne p a l'd e ş id d e t ve ç a tış m a o rta m ın d a ya ş a m a d e va m
e d e n ç o c u kla rla yü rü tü lm ü ş tü r. 15 o tu ru m lu k p ro g ra m d a p s iko e ğ itim , d ra m a , d a n s ve m ü zik, ç izim yo lu yla
tra vm a yı ö ykü s e l o la ra k a n la m la n d ırm a yö n te m le ri ku lla n ılm ış tır. Pro g ra m
s o n u c u n d a , e rke k ç o c u kla rd a s a ld ırg a n lık e ğ ilim i a za lm ış , kız
ç o c u kla rd a s o s ya l b e c e ri d ü ze yle ri a rtm ış tır.
Ps ik o s o s y a l Mü d a h a le Pro g ra m la rı
Travma Sonrasında Psikolojik Sa ğ la m lığ ı Güç le nd ire n
Ülke m izd e s ıklıkla ra s tla n a n tra vm a tik o la yla r o lm a d a n ö n c e , b ire yle rin
p s iko lo jik s a ğ la m lıkla rın ı a rttıra c a k p s iko s o s ya l m ü d a h a le p ro g ra m la rı
g e liş tirm e k ö n e m lid ir. Tra vm a ka rş ıs ın d a p s iko p a tolo ji ris kin i a za lta c a ğ ı g ib i a yn ı za m a n d a b ire yle rin g e liş im s e l
ih tiya ç la rın a ya n ıt ve re c e ğ in d e n ya ş a m ka lit e le rin i d e yü ks e lt e c e kt ir. Bu a n la m d a ru h s a ğ lığ ı m e s le k ö rg ü tle rin i te k ç a tı
a ltın d a to p la ya n Afe tle rd e Ps iko lo jik Hizm e tle r Birliğ i'n e ( APHB) ö n e m li g ö re vle r d ü ş m e kte d ir.
Kaynakça
• Agaibi, C.E. (2005). Trauma, PTSD, and resilience. Trauma, Violence and Abuse, 6,3.
• Block, J.H. ve Block, J. (1998).The role of ego - control and ego -resiliency in the organization of behavior. ın W.A. Collins (Ed. ), the Minnesota Symposia on Child Psychology. Hillsdale, NJ:Erlbaum.
• Bonanno, G.A. (2005). Resilience in the face of potential trauma. CurrentDirections in Psychological Science,14, 13.
• Bonanna, G.A. ve Mancini, A.D. (2012). Beyond resilience and PTSD: Mapping the heterogeneity of responses to potential trauma. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice and Policy. 4(1).
• Connor - Davidson Resilience Scale (CD - RISC). Depression and Anxiety, 18, 76 - 82.
• Danials, J.K. et al. (2012). Neural correlates and predictive power of treit resilience in an acutely traumatized sample: a p ilo t investigation. Journal of Clinical Psychiatry, 73(3).
• Faller, g. (2002). Positive psychology: Aparadigm shift. Journal of Pastoral Counseling 36, 7 - 20.
• Flach, f. (1988). Resilience: Discovering a new stregth in times of stress. New York: Ballantine.
• Greene, R.R. (2002). Holocaust survivors: A study in resiliencw. Journal of Gerentologial Social Work; 37.
• Hass, a. (1995). The aftermath: Livingwith the Holocaust. New York:Cambridge University Press.
• Jordans, M.J. ve Komproe, I.H. (2010). Evaluation of a classroom - based psychosocial intervention in conflict - affected Nepal.
Journal of child Psychologynand Psychiatry, 51,7.
• Masten, A.S. (2001). Ordinary magic: Resilience process in development. American Psychologist, 56,3.
• Polk, L.V. (1997). Toward a middle - range theory of resilience. Advancesin Nursing Science, 19,3.
• Richertson, G.E. et al.(1990). The resiliency model. Helth Education, 21,6.
• Rutter, M.(1985). Resilience in the face of adversty: Protective factors and resistance to psychiatric disorder. British Jour nal of Psychiatry, 147.
• Seligman, M.E.P. (1998). Building human strength: Psychology's forgetten mission. The APA Monitor, 29(1).
• Wolmer, l. et al. (2011). Teacher - delivered resilience - focused intervention schools with traumatized children following thesecond Lebanon War. Journal of Traumatic Stress, 24.
