NEDEN TARİH?
1.Geçmişi öğrenmek, 2.Hata yapmamak(tecrübe) 3.Geleceği planlamak, 4.Gelenek ve göreneklerimizi öğrenmek (inanç, ahlak, kültür, tarih…), 5.Zaferler ve kahramanlarımızı öğrenmek. 6.Tarih milli bir hafızadır.
Tarihe Katkıda bulunanlar
1.Herodot: Tarihin kurucusu. ‘Tarihin olayların kaydedilmesi olarak tanımlamıştır.’
2.İbn-i Haldun: İlk İslam tarihçisi, tarihe yöntem getirmiştir.’ Özellikler ve sebebler.’
3.Ahmet Cevdet Paşa: Son Osmanlı tarihçisidir(vakanüvis).’Olayları değerlendirmek ve ders almak.’
4.Halil İnalcık: Türkiye’nin son büyük tarihçilerindendir. ’Kaynaklara gitmek ve tenkit(değerlendirmek)’
Tarih: Olayları zaman ve yer göstererek, belgelere dayandırarak, neden-sonuç içerisinde tarafsız(objektif) olarak anlatan bilimdir.
Tarih; Arapça’dır. Türkçesi geçmiş, Avrupa ‘da historiadır (histerorie)
Tarihin Konusu 1.İnsandır. 2.İnsanın çalışmaları(faaliyetleri). 3.İnsana etki eden olaylar Tarihin konuları
Siyasi : Cumhuriyetin İlanı Askerî: Malazgirt Savaşı Sosyal: Orta Asya Türk Göçleri Ekonomik: Sanayi Devrimi Kültürel: Yazının İcadı Dinî: İslamiyet’in Doğuşu Sanat: Sultan Ahmet Camisi
Olay ve Olgu
Tarihin araştırma konusu içerisine giren unsurlardan birincisi olay, diğeri olgudur.
Olay; insanlığı etkileyen siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik, dinî konularda kısa sürede oluşan gelişmelerdir.
Özellikleri; somuttur, yer ve zaman bildirir. Olayların başlangıç ve bitiş süreleri de bellidir.
Olgu; olayların sonuçlarına göre uzun sürede ki değişimlerdir.
Olgular; geneldir, süreklilik gösterir, soyuttur. Belirli bir yer ve zaman yoktur.
Tarihî olay ve olgu arasındaki farklar; tarihî olay biriciktir, özgündür, tekrarlanamaz ancak tarihî olgu ise geneldir ve tekrar edebilir. Örneğin Malazgirt Savaşı olay, Anadolu’nun Türkleşmesi ise olgudur.
Tarihî Olaylara Bakış Açısı Nasıl Olmalıdır?
1.Olaylar kaynaklara dayanmalıdır. 2.Objektif (tarafsız) olunmalıdır. 3.Olaylar kendi zaman ve şartlarında (yerinde) değerlendirilmelidir. Örnek:20.yy’a kadar köleliğin olması.
Tarih Neden Dönemlendirilir (zaman niçin taksimlendirilir)?
Tarih büyük bir alana sahip olduğundan araştırmayı ve öğrenmeyi kolaylaştırmak için bölümlere ayrılır.
Tarih(zaman) Nasıl Dönemlendirilir?
1.Asır(yüzyıl), çağ, devir, milattan önce (MÖ), milattan sonra (MS) kavramları kullanılır.
2.İnsanlığı etkileyen olaylar çağ veya devir başlangıcıdır. Örnek:Yazının bulunuşu ile İlkçağ başlamıştır.
3.Dönemlendirme Avrupalı tarihçiler tarafından belirlenmiştir.
Tarihin Yöntemi
1.Kaynak(belge) bulma. 2.Deney ve gözlem yoktur.
KAYNAK (Tarihî bilgiye kaynaklık eden malzemelerdir)
Birinci el kaynaklar (Ana kaynak) İkinci el kaynaklar Olayın geçtiği döneme yakın ya da o dönemin Olayın geçtiği döneme ait belge ve buluntulardır. kaynaklarından faydalanılarak meydana getirilen eserlerdir.
(Kitabe, abide, arkeolojik buluntu, para gibi) (Kitaplar, yazılar ve belgeseller) KAYNAKLARIN SINIFLANDIRILMASI
1.Yazılı kaynaklar(Tabletler, kitabeler, fermanlar, beratlar gibi) 2. Sözlü kaynaklar (Efsaneler, destanlar, menkıbeler).
Üzerinde yazı olan belgelerdir. Nesilden nesile sözle aktarılan edebiyat ürünleridir.
3.Sesli ve görüntülü kaynaklar 4. Gerçek eşya ve nesneler (Arkeolojik buluntular ile (Resimler, fotoğraflar, filmler, videolar, bantlar, plaklar) tarihî eşya ve nesneler) Kazılarda çıkan eşyalar.
Tarihe yardımcı Bilimler
Tarih bilimi araştırma yaparken diğer bilimlerden faydalanır.
Türklerin İlk Yazılı Belgeleri
Tarihte “Türk” adının geçtiği yazılı ilk belgeler Orhun Kitabeleri’dir (Köktürk Yazıtları).
Önemi:
1.Türk tarihi ve edebiyatının ilk yazılı kaynaklarıdır. 2.Türk milletine öğütler verir.
Takvim: Zamanı gün, hafta, ay, yıl gibi bölümlere ayıran sistemdir.
Takvimler ne için bulundu?
1.Geleceği planlamak. 2.İşlerini düzenli yapmak. 3.Geçmişi (Tarihi) unutmamak.
Takvimlerin Özellikleri
1.Güneş ve Ay’a göredir. 2.Her milletin bir başlangıç (milat) günü vardır. Örnek: Hristiyanlar Hz. İsa’nın doğumunu, Müslümanlar Hz. Muhammed’in hicretini başlangıç yapmışlardır.
3.Güneş takvimini Mısırlılar, Ay takvimini Sümerler bulmuştur. 4. Zaman; gün, hafta, ay, yıl gibi bölümlere ayrılmıştır.
5.Bir yıl 354 ile 365 gün arasındadır.
On İki Hayvanlı Türk Takvimi: 1.Türkler’in bulduğu ve kullandığı ilk takvimdir. 2.Güneş yılına göredir. 3.Günümüzde Çin kullanmaktadır.4.Türkler’in astronomi ile uğraştığını göstermektedir.
Hicri Takvim: 1. Hz. Muhammed’in hicreti başlangıçtır. 2. Hz. Ömer Dönemi’nde oluşturulmuştur. 3. Ay takvimine göredir. 4.Miladi takvimden 11 gün eksik olduğundan dini günler değişik mevsim ve aylara denk gelir.
Celâli Takvimi: Büyük Selçuklu Sultanı Celaleddin Melikşah’ın için Ömer Hayyam tarafından hazırlanmıştır. Başlangıç 1079 yılıdır ve güneş yılına göredir.
Rûmî Takvim: Osmanlı Devleti’nde ekonomik işlerin düzenlenmesi için kullanılmıştır. Güneş yılına göredir. 1839’dan itibaren mart ayı başlangıçtır.
Miladi takvim: Dünyada en yaygın takvimdir. Bir yıl 365 gün 6 saattir. Başlangıcı, Hz. İsa’nın doğumundan bir hafta sonrası yani 1 Ocak’tır. Kökeni Mısırlılara dayanan takvimi Romalılar geliştirmiş ve Papa 13. Gregorious (Gregoryus) son şeklini vermiştir. Bu nedenle “Gregoryen takvimi” de denir. Ülkemizde 1 Ocak 1926’da kullanılmaya başlanmıştır.
Celali, Rumi ve Miladi takvimler ekonomik işler (vergi ve batı ile ilişkiler) için uygulanmıştır.
İlk İnsanın (Tarih öncesinin) Genel Özellikleri 1.Arkeoloji(kazı) ile bilgilere ulaşılmıştır.
2.Yazıdan öncesi olduğundan kullanılan malzemeler ve araçlara göre devirler belirlenmiştir (Taş ve maden gibi).
3.Hangi millet, hangi devlet ve olayın yaşandığı bilinmediğinden karanlık devirler denilir.
4.Bütün devirler toplumlarda aynı anda yaşanmamıştır.
5.İhtiyaçlar buluşları(icat) ortaya çıkardı.
6.İlk insanlar sıcak, sulak ve verimli yerleri seçti. (Mezopotamya, Bereketli Hilal gibi) Tarih Öncesi Devirler
Taş Devirleri Maden Devirleri
Eski Taş Devri Orta Taş Devri Yeni Taş Devri Bakır Devri Tunç Devri Demir Devri (Kaba Taş Devri) (Yontma Taş Devri) (Cilalı Taş Devri) (Kalkolitik: Taş, bakır)
Mağarada yaşıyorlar Üretim(tarım, hayvancılık, Avcılık, toplayıcılık çanak-çömlek, dokuma, Hayvan postları giyiyorlar fırın, ev yapımı)
Örnek: Av ve hayvan resimleri yapıyorlar Köy, şehir ve tapınak Antalya’da Karain Anadolu’nun her yerindeler Taş aletler güzelleştirildi.
Mağarasındalar Taşı yontarak kesici Avcılık, toplayıcılık azaldığın- Keskin bir taşı silah alet yapıyorlar. dan yerleşik hayat
olarak kullanıyorlar Ateş bulundu İlk tapınak: Urfa Göbeklitepe Örnek:
İstanbul’da Yarımburgaz İlk şehir: Konya Çatalhöyük Mağarası’nda yaşıyorlar. İlk köy: Diyarbakır Çayönü
Mikrolit: Küçük aletler (Kemik iğne, obsidyen kesici)
Obsidyen: Siyah volkan taşı.
Tahıl öğütücüleri
Tarih Öncesi Dönemlendirme Nasıl Yapılır? 1. insanların kullandığı araç gereç ve madenlerden. 2.Tarih öncesi Taş Çağı ve Maden Çağı şeklinde dönemlendirilmiştir. 3.Yazının icadıyla tarihî çağlar başlamıştır. 4.Üretim ve yerleşme
biçimiyle yaşam şartları.Üç Çağ Sistemi C. J. Thomsen (Tamsın) 1836 yılında ilk defa “Üç Çağ Sistemi”ni kurmuştur.
Medeniyet(uygarlık): İnsanların ortak hayat biçimidir. (Aydınlatma ve iletişim araçları, masa, sandalye gibi).
Kültür: Bir millete ait değerlerdir. (Türk mutfağı, Türk halısı gibi)
İlk medeniyetler Yeni Taş Çağı’nda kuruldu. İlk tapınak: Urfa Göbeklitepe, İlk şehir: Konya Çatalhöyük, İlk köy:
Diyarbakır Çayönü
Sözlü Kültür: Nesilden nesile sözle aktarılan edebiyat ürünleridir. (Efsaneler, destanlar, menkıbeler, masallar, bilmeceler, maniler, fıkralar gibi).
Sözlü Kültürün Özellikleri:
1.Kuşaktan kuşağa sözle aktarılır. 2.Eski Yunan’da anlatıcılar, Türkler’de ozan ve aşıklar, Afrika’da yaşlılar
aktarır.3.Toplumların gelenekleri aktarılır.4.Milletlerde ortak unsurlar ve destanlar vardır (kurt motifi türeyiş ve tufan destanı gibi)
Yazı Nasıl Bulundu?
İlk Çağ’da Mezopotamya’daki inanışlara göre her şey tanrıların malıydı. Herkes elde ettiği ürünü mabede teslim etmek zorundaydı. Rahipler, vatandaşların teslim ettiği ürünü tabletlere resmederdi. Sonucta Sümerler, sembol yazısını (piktograf) icat etti.
Yazının Önemi
1.Tarih devirleri başladı.2.Birikimler(tecrübe) sağlıklı aktarıldı.3.Olaylar(tarih) kaydedildi.4.Yazı ve bilim gelişti.5.Okullar açıldı.6.Güçlü kültürler ve diller yayıldı.
Tablet Evi: Sümerlerde okul. Tablet Evi’nin oğlu: Sümerlerde öğrenci.
Yazının Gelişimi:
Sümerler (Çivi yazısı MÖ 3200) Mısır(Hiyeroglif ‘’resim yazısı’’) Fenike(Fenike Alfabesi)
Sami(Arap ve İbrani Alfabesi) Latin Alfabesi (Eski Yunan ve Roma geliştirdi).
Yazma Araçlarının Gelişimi
Sümerler Mısır Bergama Krallığı Çin İslam Medeniyeti (Araplar) (Kil tablet) (Papirüs yaprağı) (Parşömen ‘Hayvan derisinden kağıt’) (İpekten kağıt) (Pamuktan kağıt)
Haçlı seferleri ile Avrupa öğrendi. (Ağaç ’selüloz’
kağıt) İlk Çağ’da Bilim Neden Gelişti
1.İhtiyaç.2.Deneme-yanılma ve gözlem (Zigguratlarda ki gözlemler).3.inanç Ziggurat:Sümerler’de; okul, depo, tapınak, rasathane(gözlemevi)
İlk Çağ’da Bilimi Geliştiren Milletler: Eski Yunan, Sümer, Mısır, Çin, Hint, Türk İLK ÇAĞ’DA BAŞLICA MEDENİYETLERİ
İRAN:1.Pers İmparatorluğu kurdu.2.Satraplık(eyalet) kurdular.3.Posta teşkilatı 4.Kral Yolu’nu yaptılar.
HİNT:1.Sıfırı ilk defa kullandılar, sayı olarak kabul etmediler.Sonuçta aritmetik gelişti.
ÇİN: Barut, pusula, kâğıt ve matbaayı bulmuşlardır. Galileo’dan önce güneş lekelerini buldular.Masaj ve akupunkturu kullanmışlardır.
Mezopotamya Medeniyetleri
Sümer Babil Asur
Çivi yazısı, ziggurat Babil Kulesi, Kara kolonicisi(sömürgecisi)
Ay ve Güneş tutulması Babil’in Asma Bahçeleri Sümer yazısını Anadolu’ya
Gezegenler, Ay takvimi Hammurabi Kanunları getirerek Anadolu’da tarihi çağ-
İlk yazılı kanunlar(Kral Urgakina) (İlk kanun düzenleyici) ları başlattılar.Anadolu’da
Geometri ve dört işlem Kayseri Kültepe (Kaniş) Pazar
Pi sayısı, mimarlık yerleriydi.
Eski Yunan
1.Demokrasi(cumhuriyet) düşüncesinin başladığı yerdir.2.Bilimlerin temelleri atıldı. (Tıp, tarih, felsefe, coğrafya gibi) Mısır
1.Geometri, piramitler, tıp, Güneş takvimi, mumyalama.
Anadolu Medeniyetleri
Hititler Lidyalılar Frigler Urartular Pankuş (meclis) Madeni para(sikke) Tarım ve hayvancılık kanunları Taş ve maden işçiliği
Tavananna (kraliçe) Tapates (Halı, kilim) Van Kalesi, su kanalları Medeni kanune
Kadın hakları Anal(yıllık)
Doğu Akdeniz Medeniyeti
Fenikeliler İbraniler (Yahudiler)
1.Akdeniz’in ilk uzman gemicileri ve tüccarlarıdır, İbranilere kadar çok tanrılı din inanışı
2.Ticaret sayesinde çivi yazısı ve hiyeroglifin yaygınken İbraniler tek tanrılı semavi
yerine Fenike alfabesini geliştirmiştir. din inancını benimsemiştir.
3,Bu alfabeyi Yunanlılar ve Romalılar geliştirerek, Semavi din: Allah’tan gelen din.
Latin harflerini oluşturdular.
İNSAN VE GÖÇ
Konar-göçer hayat ne zaman azaldı:Yeni Taş Çağı(Cilalı Taş Devri) ile; çünkü üretim başladı(tarım-hayvancılık) Göçlerin sebebleri
1.Yerleşim yerleri ve iklimdeki değişikliklere bağlı geçim sıkıntısının yaşanmaya başlanması, 2.Politik değişiklikler,
3.İnanç gruplarının baskı altına alınması (Yahudi ve Hristiyan göçleri) 4. İstediği yaşam koşullarına ulaşmak.
5. Artan nüfusun beslenme ihtiyacını karşılamak.
Göçebeler(konar-göçer) Yerleşikler(Çiftçiler)
1.Özgürlüğü ve hayat veren sürüleri yeğlerlerdi. 1.Bacası tüten kulübe 2.Çiftçilere baskın yapar ganimetleri topladıktan 2.Tohum atarken sabanın ardında bıraktığı iz
çekilirlerdi. 3.Beş on katıyla geri dönen mucizevi sonra hızla 3.Yakın yerleşik kavimlere saldırmayıp gözetip korurlar tohumdur.
4.Çin ya da İran’da büyük imparatorluklara saldırırlardı.
Ege Göçleri “Deniz Kavimleri Hareketi”
1.İlk olarak Yunanistan’dan başlamıştır.
2.Yunanistan’ın dağlık olması, tarım alanlarının yetersizliği, nüfus artışı ve kıtlığın yaşanması bu göçlerin nedenlerindendir.
3. Ege Göçleri sonucunda Mısır Devleti, verdiği güçlü mücadele ile kendisini korurken, Hititler yıkılmıştır.
İnanç gruplarının baskı altına alınması (Yahudi ve Hristiyan göçleri)
Yahudiler (Museviler) Hristiyanlar
1.Önce Babil, sonra Roma tarafından 1.Romalılar’dan kaçanlar Kapadokya’da yeraltı
göç ettirildiler. şehirlerine ve Antakya’da kayalıklara sığındılar
2.Dünyanın her yerinde Yahudi olmasının sebebi 2.Havarilerden bazıları da geldiğinden Antakya
Roma’nın etkisidir. kutsaldır.
Havari: Hz. İsa’ya inanan 12 kişidir.
İlk Çağ’ın Tüccar Toplulukları Asurlar
Mezopotamya’nın doğal kaynaklardan yoksun olması ticareti öne çıkarmıştır. Başta Kaniş (Kültepe) olmak üzere Anadolu’da ticaret merkezleri kurmuştur. Anadolu’da ki ticari faaliyetler, Koloni devri (MÖ 1950-1750)’dir. Kara kolonicisidir. Sümer çivi yazısını getirerek Anadolu’da tarih çağlarını başlattılar.
Fenikeliler
Doğu Akdeniz sahilinde denizcilik ve deniz ticareti ile uğraşmışlardır. Gemi yapmak için ormancılık yapmışlardır.
Mısır, Kıbrıs, Girit ve Rodos dışında Sicilya, Sardunya ve İspanya’ya kadar kolonileri kurmuşlar dünya deniz ticaretini kontrol etmişlerdir. Çivi yazısı ve hiyerogliften Fenike alfabesini yaptılar. Fenike harflerinden Yunanlılar ve Roma Latin harflerini, Arap ve İbraniler Sami alfabesini geliştirdiler.
Lidyalılar
MÖ VII. yüzyılda Gediz ve Küçük Menderes vadileri olmak üzere bağımsız olmuşlardır. Başkenti Sard; altın madeni ve kuyumculuk ile tanınmıştır. İlk kez madenî parayı (sikke), askerlerinin maaşlarını ödemek için bulmuşlardır.
Aristotales’in deyimiyle değiş tokuşun gerekliliğinden para ortaya çıkmış ticaret işi oluşmuştur.
Soğdlar
İslam öncesi Orta Asya’da, şehir devletlerinden oluşmuşlardı. Eftalitlerin (Ak Hunlar) ve 558 yılında Kök Türklerin hâkimiyetine giren Soğdlu tüccarlar Kök Türk koruması altında Çin’den İtalya’ya kadar İpek Yolu üzerindeki ticareti kontrol etmiştir. İslam öncesinde olduğu gibi İslami dönemde de Soğdlar, İpek Yolu’ndaetkindirler.
