1
Fikri ve Sınai Mülkiyet;
Korunması ve Desteklenmesi
Yrd. Doç. Dr. M. Volkan Türker
Marmara Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme Bölümü
Teknoloji ve Yenilik Yönetimi Dersi
2
KOSGEB
Dünya Fikri Haklar Örgütü
Not: Konuya ilişkin alıntıların kaynakları, aşağıdaki organizasyonlardır.
United States Patent and Trademark Office
(USPTO)
3
Fikri ve Sınai mülkiyet nedir?
Fikri ve Sınai mülkiyet, bir kişiye veya kuruluşa ait olan bir fikir ürünüdür; söz konusu kişi ya da kuruluş sonradan bunu serbestçe paylaşmayı veya kullanımını belirli biçimlerde kontrol etmeyi tercih edebilir.
4
FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET AYRIMI
Fikri mülkiyet; edebiyat, sanat, müzik, mimari vb. gibi telif eserleri de denen alanı kapsar.
Sınai mülkiyet ise esas olarak sanayi ve teknolojiyi ilgilendiren alanlardaki
markaları, buluşları, tasarımları kapsar.
5
Fikri ve Sınai mülkiyet hemen her yerde bulunur -kitaplar, filmler, plaklar, müzik, sanat ve yazılımlar gibi yaratıcı eserlerde ve hepsi bilim ve teknolojideki gelişmeler sayesinde geliştirilmekte olan otomobiller, bilgisayarlar, ilaçlar ve bitki türleri gibi her gün kullanılan nesnelerde.
Satın alacağımız ürünleri seçmemize yardım eden markalar ve tasarımlar gibi ayırt edici özellikler, fikri ve sınai
mülkiyetin kapsamına girebilir.
6
Fikri ve sınai
mülkiyet neden korunur ve bu korumadan kimler yararlanır? Fikri ve Sınai mülkiyet hakları koruma sistemi, bir yeniliğin ya da tasarımın bunu üreten ya da yaratan kişiye ait olduğunu garantilemenin yanı sıra, bunu
“sahiplenmeye” ve sonuçta bundan ticari olarak yararlanmaya da olanak sağlar.
Fikri ve Sınai mülkiyeti korumak suretiyle, toplum, bireylerin yeni fikirler geliştirmeye zaman ve kaynak tahsis etmelerini teşvik eder.
7
Fikri ve sınai
mülkiyet haklarının topluma sağladığı yararlar şunlardır: Adil bir rekabetin sürdürülmesi ve geniş bir yelpazeye yayılan kaliteli ürün ve
hizmetlerin üretiminin teşvik edilmesi;
Ekonomik büyümenin ve istihdamın desteklenmesi;
Yeniliğin ve yaratıcılığın sürdürülmesi;
Teknolojik ve kültürel ilerlemelerin ve ifadenin desteklenmesi;
Kamusal bilgi ve kültür hazinesinin
zenginleşmesi. 8
Fikri ve sınai mülkiyet nasıl korunur?
Fikri ve sınai mülkiyet hakları her ülkenin ulusal kanunlarıyla veya bölgesel
düzenlemelerle korunur.
Ayrıca fikri ve sınai mülkiyet haklarının birçok ülkede aynı anda tescil edilebilmesini sağlamak amacıyla kabul edilmiş çeşitli uluslararası anlaşmalar vardır.
Edebiyat ve sanat eserleri, buluşlar,
markalar ve tasarımlar gibi değişik fikri ve sınai mülkiyet türleri farklı şekillerde korunur:
9
Kitaplar, tablolar, müzik eserleri, filmler ve plaklar gibi, edebiyat ve sanat eserleri ile yazılımlar, genellikle telif hakkıyla korunur.
Gerek teknik, gerek bilimsel buluşlar patentlerle korunur.
Sözcükler, simgeler, kokular, sesler, renkler ve şekiller gibi, bir ürünü veya hizmeti
diğerlerinden ayırt etmeye yarayan özellikler marka haklarıyla korunur.
Tasarımlar, coğrafi işaretler ve ticari sırlar da fikri mülkiyet türleri olarak kabul edilir ve çoğu ülkede bunlar için belli bir hukuki koruma biçimi vardır.
10
TELİF HAKKI (COPYRIGHT) ©
Telif hakkı, eser sahiplerinin haklarını
başkalarının izinsiz kullanımına karşı korur ve eser sahiplerine özel haklar tanır. Bu sayede eser sahipleri eserleri karşılığında para kazanabilirler. Telif hakkı, eser ve eser sahibini kanun karşısında belirleyici kılar.
Bunlara ilave olarak, telif hakkı ile ilgili haklar, icracı sanatçılara [müzisyenler ve aktörler gibi], prodüktörlere ve yayım kuruluşlarına koruma sağlarlar.
11
Telif hakkının varlık nedeni, kitaplardan tablolara, filmlerden plaklara ve
yazılımlara kadar uzanan özgün sanat, edebiyat ve müzik eserlerinin üretimini teşvik etmektir.
Telif hakkı sistemi, yaratıcıya ekonomik hakların yanı sıra, eserin sahibi olduğunu iddia etme ve eserinde şöhretine zarar verebilecek değişiklikler ya da tahrifatlar yapılmasını engelleme olanağını veren
“manevi” haklar da sağlar.
12
Eser sahibine belirli bir süre için münhasır haklar tanıyan telif hakkı koruması,
genellikle eserin yaratıldığı tarihten başlamak üzere 50 veya eser sahibinin ölümünden 70 yıl sonraya kadar geçerlidir.
Telif hakkı süresi sona erdiğinde, eser kamuya mal olur ve bu eserin
kopyalanması serbest hale gelir. Ancak, eserin hakkı eser sahibine aittir.
13
PATENTLER
Patentler, buluşları korur ve patent
sahiplerine özel haklar sağlar. Bunun anlamı, patentli olan buluşun patent sahibinin izni olmaksızın üretilememesi, dağıtılamaması veya satılamamasıdır.
Patent koruması, en fazla 20 yıl sürmektedir.
Bir patentin koruma süresi bittiğinde buluş kamuya mal olur ve bu durumda buluş her türlü ticari kullanıma açık hale gelerek
başkaları tarafından değerlendirilebilir. 14
Bir buluşa, şu üç koşulu yerine getirmesi halinde patent verilir:
Yeni olması: Daha önce hiç yayımlanmamış ya da kamunun bilgisi dahilinde
kullanılmamış olması.
Sanayiye uygulanabilir olması: Endüstriyel olarak üretilebilir ya da kullanılabilir bir şey olması.
Tekniğin bilinen durumunu aşması: İlgili alanda çalışan herhangi bir uzmanın aklına gelebilecek bir buluş olmaması.
15
Patent Verilemeyecek Konular ve Buluşlar !
Keşifler, bilimsel teoriler, matematik metotları,
Zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar,
Edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik niteliği olan yaratmalar, bilgisayar yazılımları,
Bilginin derlenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik yönü bulunmayan usuller,
İnsan ve hayvan vücuduna uygulanacak teşhis ve tedavi usulleri ile cerrahi usuller,
Konusu kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı olan buluşlar,
Bitki veya hayvan türleri veya önemli ölçüde biyolojik esaslara dayanan bitki veya hayvan yetiştirilmesi
usulleri. 16
Patent sistemleri yıllar içinde birçok ülke tarafından şu nedenlerle benimsenmiştir:
Bilginin kamuya açıklanmasını teşvik ederek kamunun teknik ve bilimsel bilgiye erişimini artırırlar. Patent güvencesi olmadığı takdirde, gerçek veya tüzel kişi olan bir buluş sahibi buluşunun ayrıntılarını gizleme yoluna gidebilir;
Yeniliği ve araştırma-geliştirme yatırımları ile ileride gerçekleşecek yatırımları teşvik eder ve ödüllendirirler;
17
Bir patentin süresinin kısalığı, buluşların hızla ticarileşmesini teşvik ettiğinden, toplum buluşun sonuçlarından olabildiğince kısa bir sürede önemli bir yarar sağlar;
Patentler, buluşların yayımlanmasını teşvik etmek suretiyle, araştırmaların gereksiz yere tekrarını önler ve yeni araştırmaları ve
rekabeti tetikler;
Titiz bir inceleme sürecinden sonra verilen patentler, sağlam bir fikri mülkiyet hakkı olarak kabul edilir.
18
Patent hakkı ihlale uğrayan patent sahibinin bulunabileceği talepler
1. İhlalin önlenmesi
2. İhlalin durdurulması
3. İhlalin giderilmesi
4. İhlalin tespiti
5. Tazminat (a. Maddi, b. Manevi, c. İtibar)
6. El koyma
7. Ürünler ve araçlar üzerinde mülkiyet hakkı tanınması
8. Şekil değiştirme ve imha
9. Mahkeme kararının ilgililere tebliği, kamuya ilan yoluyla duyurulması ve hükmün ilanı
10.İhtiyati tedbir.
19
ABD ilk patent
On July 31, 1790 Samuel Hopkins was issued the first patent for a process of making potash, an ingredient used in fertilizer. The patent was signed by President George
Washington. 20
Lucius D. Copeland Steam tricycle - 1887
21
Oyuncak küp bloklar
22 US04227699: Manualscanningmechanismforvideo discplayer
23
Sayılarla Patentler…
ABD’de ilk patent 1790 yılında Samuel
Hopkins’e kaliteli yapay gübre çalışması için verildi.
ABD Patent Ofisi’ne yılda ortalama 350,000 patent başvurusu yapılmaktadır.*
Türkiye'nin ilk 500 şirketi arasında hiç patent almayan firma sayısı 384.
Dünyanın 500 büyük şirketinin toplam patent sayısı ise 354,316.
*http://www.uspto.gov/web/offices/pac/doc/general/index.html 24
Ülke Adı 1990
1 United States 1,154,204
2 Japan 589,750
3 Canada 339,184
4 France 250,051
5 Germany, Federal Republic of 232,791
6 Czechoslovakia 124,611
7 German Democratic Republic 118,099 27 Union of Soviet Socialist
Republics 9,369
30 Morocco 6,623
32 Turkey 6,281
Ülke Adı 2002
1 United States 1,474,028
2 Japan 1,096,051
3 Germany 376,744
4 France 358,387
5 United Kingdom 326,094
6 Canada 173,782
7 Spain 157,526
8 Netherlands 125,038 9 Russian Federation 102,568
14 China 65,049
21 Turkey 28,080
23 Greece 25,128
28 Czech Republic 9,271
Yürürlükte olan patentler - dünya sıralaması (UN)*
* http://unstats.un.org/unsd/cdb/cdb_series_xrxx.asp?series_code=28150
25
0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000 160000 180000
1790 1802 1814 1826 1838 1850 1862 1874 1886 1898 1910 1922 1934 1946 1958 1970 1982 1994 2006
http://www.uspto.gov/web/offices/ac/ido/oeip/taf/h_counts.htm
United States Patent and Trademark Office – Yıllık alınan patent sayılarının dağılımı
26
0 50000 100000 150000 200000 250000 300000
1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
Ülkemizde yıl bazında yapılan patent başvuruları (UN)*
0 27 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 30.000
1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
Ülkemizde yürürlükte olan patentler (UN)*
28
29 30
IBM, 2006 yılında 3.621 yeni patentle, ABD'nin en fazla patent alan şirketi oldu.
IBM’in son 14 yılda aldığı patentler
31
4 1 1 9 5 11
3340 34 3345 91
136
1994 öncesi 1994
1995 199
6 1997
1998 1999
2000 2001
2002 2003
200 4
2005
ARÇELİK A.Ş.
Patent Başvuruları
32 Tam Zamanlı Ar-Ge Personel Sayısı
40 40
310
496 538
171
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
ARÇELİK A.Ş.
33
Avrupa Patent Sözleşmesi
Avrupa Patent Sözleşmesi (The European Patent Convention; EPC) ile buluşların korunması konusunda Avrupa ülkeleri arasında işbirliğinin arttırılması, üye ülkelerin tümünde geçerli bir patent sisteminin kurulması ve Avrupa ülkeleri arasına ortak bir patent hukukunun oluşturulması amaçlanmıştır.
EPO; European Patent Organisation
34
EPO’ya üye ülkeler
35
EPO’ya üye 35 ülke
Üye Ülke Üyelik tarihi
Austria 1 May 1979
Belgium 7 October 1977
Bulgaria 1 July 2002 Switzerland 7 October 1977
Cyprus 1 April 1998
Czech Republic 1 July 2002
Germany 7 October 1977
Denmark 1 January 1990
Estonia 1 July 2002
Spain 1 October 1986
Finland 1 March 1996
France 7 October 1977
United Kingdom 7 October 1977
Greece 1 October 1986
Croatia 1 January 2008
Hungary 1 January 2003
Ireland 1 August 1992
Iceland 1 November 2004
Italy 1 December 1978
Liechtenstein 1 April 1980 Lithuania 1 December 2004 Luxembourg 7 October 1977
Latvia 1 July 2005
Monaco 1 December 1991
FYR of Macedonia 1 January 2009
Malta 1 March 2007
Netherlands 7 October 1977
Norway 1 January 2008
Poland 1 March 2004
Portugal 1 January 1992
Romania 1 March 2003
Sweden 1 May 1978
Slovenia 1 December 2002
Slovakia 1 July 2002
Turkey 1 November 2000
http://www.epo.org/
36
37
Faydalı Model
Türkiye’de ve dünyada yeni olan, sanayiye
uygulanabilen buluşların sahiplerine 10 yıl süre ile bu buluş konusu ürünü üretme ve pazarlama hakkının tanınmasıdır.
Yurt içinde özellikle KOBİ'lerimiz ve geliştirmiş oldukları yeni ürünler için daha az maliyetle koruma elde etmek isteyen buluş sahipleri için tavsiye edilebilecek bir sistemdir.
Yeni olmayan ürünler için başvuru yapılıp faydalı model belgesi alınsa dahi, ürünün yeni olmadığının üçüncü kişilerce ispatlanabilmesi durumunda,
mahkeme yolu ile belgenin iptali söz konusudur. 38
Bir buluşun Faydalı Model Olarak Korunabilmesi İçin Gerekli Özellikler
Yenilik; başvuru yapılmadan önce başkaları tarafından yazılı, sözlü ya da uygulanarak açıklanmamış olmak anlamında mutlak yeniliktir.
Sanayiye uygulanabilirlik; buluşun tümüyle kuramsal olmak yerine pratiğe uygulanabilir özellik taşıması demektir.
39
ENDÜSTRİYEL TASARIMLAR
Kısaca tasarımlar olarak bilinen endüstriyel tasarımlar, bir ürünün dekoratif veya estetik yönüdür. Bu tasarımlar bir ürünü çekici, görsel olarak etkileyici kılarak ticari değerini arttırırlar.
Bu nedenle tasarımlar tescil edilerek korunur.
Tescilli bir endüstriyel tasarımın sahibi, tasarımın geçersiz olarak kopyalanması veya taklit
edilmemesi için özel bir koruma hakkı elde eder.
Bu tür bir korumanın sağlanması yaratıcılığı teşvik ederek ekonomik gelişmeye yardımcı olmakla beraber endüstriyel tasarımlar özgün ve estetik olarak çekici ürünlerin piyasada yer almasını sağlayarak tüketicilere daha geniş tercih imkanları sunar.
40
Coca-Cola cam şişe tasarımının evrimi
41
MARKALAR
Markalar, belirli mal ve hizmetleri diğerlerinden ayıran işaretlerdir. Tescilli bir marka, sahibine markanın kullanımına veya başkasına kullanma yetkisi verebilmesine yönelik özel bir hak sağlar.
Tüketiciler belirli ürünlerle belirli markaları özdeşleştirdiklerinden markanın itibarı ve ünü önemlidir.
Tüketiciyi tatmin eden bir ürün ancak markası ile hatırlanır. Bir marka, bir ürün için bir imaj
ve/veya stil yaratmak için de kullanılabilir. Marka koruması genellikle 10 yıl olup, süre bitiminde marka koruması tekrar yenilenebilir.
“tescilli marka”
“registered trademark”
“alamet i farika”
™ ®
42
43
COĞRAFİ İŞARETLER
Coğrafi İşaretler belirli bir bölgeden kaynaklanan bir ürünü tanımlayan ya da kalitesi, ünü veya karakteristik özellikleri itibariyle coğrafi
kaynağına atfedilebilen bir bölgeyi işaret eden fikri mülkiyet haklarındandır.
Bu coğrafi yer isimleri ile ilintili ürünler, özel bir kalite ve itibara sahip olup, ayrıca çeşitli ulusal kanunlar ve uluslararası anlaşmalar tarafından korunmaktadırlar.
Örneğin, pastırma denilince akla ilk yöreye has
tadıyla Kayseri ilimizin pastırması gelir. 44
Maraş Dondurması Trabzon Ekmeği
45
TİCARİ SIRLAR
Ticari sırlar, ilgili kişiler tarafından bilinmeyen ya da hakkında kolayca bilgi edinilemeyen ve bir işletmeye rekabet avantajı sağlayan, teknik, ticari ya da mali çeşitli bilgi türlerini kapsar (imalat prosesleri, teknikleri ve “know-how”, müşteri listeleri ve profilleri, dağıtım metotlar, mali bilgiler, ürün bileşenleri vs.
gibi).
46
Fikri ve Sınai Mülkiyet’in Desteklenmesi;
Teşvikler
47
KOSGEB Teşvikleri - Sınai Mülkiyet Hakkı Desteği
İşletmelerin; sınai mülkiyet haklarının etkin bir şekilde korunmasını sağlamak üzere, Türk Patent Enstitüsü’ne veya WIPO üyesi ülkelerin resmi patent kuruluşlarına yaptıkları başvurular için destek verilmektedir.
Sınai Mülkiyet Hakları’nın (Patent, Faydalı Model, Endüstriyel Tasarım…) işletmeler tarafından kullanımının yaygınlaştırılarak, işletmelerin haklarının korunması ve sınai mülkiyet bilincinin oluşması sağlanacak, küresel pazarda rekabet güçleri artacaktır.
WIPO: World Intellectual Property Organization 48
Destek Miktarları ve Şekilleri
Destek oranı %70 olmak üzere, destek unsurları ve üst limitleri şu şekildedir:
a) Yurtiçinden alınacak Patent Belgesi için üst limit 6.000 TL, yurtdışından alınacak Patent Belgesi için üst limit 10.000 TL, b) Yurtiçinden alınacak Faydalı Model Belgesi için üst limit 6.000
TL, yurtdışından alınacak Faydalı Model Belgesi için üst limit 10.000 TL,
c) Yurtiçinden alınacak Endüstriyel Tasarım Tescil Belgesi için üst limit 6.000 TL, yurtdışından alınacak Endüstriyel Tasarım Tescil Belgesi için üst limit 10.000 TL,
d) Yurtiçinden alınacak Entegre Devre Topografyaları Tescil Belgesi için üst limit 6.000 TL, yurtdışından alınacak Entegre Devre Topografyaları Tescil Belgesi için üst limit 10.000 TL’dir.
49
TÜBİTAK Patent Başvurusu Teşvik ve Destekleri
Türkiye’nin ulusal ve uluslararası patent başvurularının sayısının arttırılması,
kişilerin patent başvurusu yapmaya teşvik edilmesi ve ülkemizde fikri ve sınaî
hakların tescili yönünde bilinçlenmeye katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.
50
Kimler Yararlanabilir?
Tüm T. C. vatandaşları veya Türkiye sınırları içerisinde faaliyet gösteren, Türk hukukuna göre kurulmuş ve Türk
tabiiyetinde olan şirketler, üniversiteler, kamu kurum ve kuruluşları bu esaslar kapsamında öngörülen desteklerden yararlanabilirler.
51
Destek Miktarları ve Şekilleri
1. Aşama: Ulusal patent başvuruları için;
TPE hesabına 3,000 TL, geri ödemesiz
Başvuru sahibi hesabına 450 TL, geri ödemesiz (ulusal patent başvurusu vekil aracılığıyla yapıldıysa)
2. Aşama: Uluslararası veya bölgesel patent başvurularının ilk aşamasındaki ücretler için;
Başvuru sahibi hesabına 3,000 TL, geri ödemesiz
Başvuru sahibi hesabına 450 TL, geri ödemesiz (uluslararası/bölgesel patent başvurusu başvurusu vekil aracılığıyla yapıldıysa)
3. Aşama: Uluslararası veya bölgesel patent başvurularının araştırma raporundan sonraki işlem ücretleri için;
Başvuru sahibi hesabına Jüri tarafından belirlenecek miktarda, geri ödemeli
52
Bu konuyla ilgili detaylı bilgi için, bakınız;
http://www.turkpatent.gov.tr
(veya http://www.tpe.gov.tr)
http://www.kosgeb.gov.tr
http://www.tubitak.gov.tr
http://www.wipo.int
53
Yapmaktan keyif duyacağınız işlerde çalışmanız dileğiyle...
Başarılarınızın devamını dilerim.
Yrd. Doç. Dr. Volkan Türker
