T
TÜRKİY 2
YE KÖM 2012 YI KU
MÜR İŞ URUMU ILI RA
ŞLETM APORU U
MELERİİ
Bu rapor; 03.12.2010 tarih ve 6085 Sayılı Kanun ile 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı KHK uyarınca düzenlenmiş, Rapor Değerlendirme Kurulu’nun 24.10.2013 tarih ve 83 nolu kararı ile 41 nolu oturumunda kabul edilmiştir.
Unvan : Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Merkezi : Ankara
İlgili Bakanlk : Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlğ
Esas sermayesi : 1.000.000.000 TL Ödenmiş sermayesi : 800.000.000 TL Ödenmemiş sermaye : 200.000.000 TL
Başlama tarihi Ayrlma tarihi
1- Başkan Mustafa Aktaş TKİ Genel Müdürlüğü Genel Müdür 28.11.2011 Devam ediyor 2 - Üye Ömer Sezgin TKİ Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardmcs 30.01.2010 Devam ediyor 3 -Üye Tuğrul Alper TKİ Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardmcs 06.09.2012 Devam ediyor
4- Üye Mehmet Tombul ETKB ETKB Daire Başkan 28.07.2010 Devam ediyor
5- Üye Yusuf Ziya Coşar ETKB MTA Genel Müdür Yardmcs 04.03.2010 Devam ediyor 6- Üye Arslan BAŞ Hazine Müsteşarlğ İdari ve Mali İşler Daire Başkan 04.03.2011 Devam ediyor
Görevli bulunduğu süre Yönetim
kurulu Temsil ettiği bakanlk veya kuruluş
Ad ve soyad Kuruluştaki görevi veya mesleği
Karar organ
(Yönetim kurulu)
Bu rapor; 03.12.2010 tarih ve 6085 Sayılı Kanun ile 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı KHK uyarınca düzenlenmiş, Rapor Değerlendirme Kurulu’nun 24.10.2013 tarih ve 83 nolu kararı ile 41 nolu oturumunda kabul edilmiştir.
Sayıştay
RAPORDA YER ALAN KISALTMALAR
BLİ: Bursa Linyitleri İşletmesi
CIF: Mal bedeli + Sigorta + Navlun dahil teslim ÇLİ: Çan Linyitleri İşletmesi
DMO: Devlet Malzeme Ofisi DSİ: Devlet Su İşleri
EİE: Elektrik İşleri Etüt İdaresi
ELİ: Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi
ETİ MADEN: Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü ETKB: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlğ
EÜAŞ: Elektrik Üretim Anonim Şirketi GAP: Güneydoğu Anadolu Projesi
GELİ: Güney Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi GLİ: Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi
GSMH: Gayri Safi Milli Hasla GSYH: Gayri Safi Yurtiçi Hasla GÜBRETAŞ: Gübre Fabrikalar TAŞ HÜ: Hacettepe Üniversitesi
ILİ: Ilgn Linyitleri İşletmesi İTÜ: İstanbul Teknik Üniversitesi
İZTEK: İzmir Teknoloji Sanayi ve Ticaret AŞ
KAMAG: Kamu Kurumlar Araştrma ve Geliştirme Projelerini Destekleme Program
KHK: Kamu Hükmünde Kararname KİAŞ: Kömür İşletmeleri Anonim Şirketi KİK: Kamu İhale Kurumu / Kanunu KİT: Kamu İktisadi Teşebbüsü
MİGEM: Maden İşleri Genel Müdürlüğü
MTA: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü ODTÜ: Orta Doğu Teknik Üniversitesi
ÖİB: Özelleştirme İdaresi Başkanlğ
ÖTV: Özel Tüketim Vergisi
Sayıştay
PTT: Türkiye Posta Telgraf Teşkilat Genel Müdürlüğü SLİ: Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesi
SYDV: Sosyal Yardmlaşma ve Dayanşma Vakf
TAEK: Türkiye Atom Enerjisi Kurumu TKİ: Türkiye Kömür İşletmeleri
TÜGEM: Tarmsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü TOKİ: Toplu Konut İdaresi Başkanlğ
TPAO: Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklğ
TTK: Türkiye Taşkömürü Kurumu
TÜBİTAK–MAM: Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştrma Kurumu – Marmara Araştrma Merkezi
TÜBİTAK–TÜSSİDE: Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü TMO: Toprak Mahsulleri Ofisi
YKK: Yönetim Kurulu Karar
YLİ: Yeniköy Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü YPK: Yüksek Planlama Kurulu
Sayıştay
SÖZLÜKÇE
Açk işletme: Üzerindeki örtü tabakasn kaldrarak, yer kabuğunda bulunan maden yatağndan üretim yapmak amacyla uygulanan maden işletme yöntemi.-Açk ocak Ağr kamyon: Ekskavatör-kamyon örtü kaz yönteminde kullanlan nakil arac.
Ağr kamyon kasas:Ağr iş koşullarnda kullanldğndan dayankl ve özel biçimli olarak üretilir. Malzemenin yapşmamas için bir çok türlerinde taban yivli olup, kenarlarnda braklan özel kanallardan scak egsos gazlar geçirilir.
Ağr mayi: Suya çok ince öğütülmüş manyetit, barit ve ferrosillisyum gibi yoğunluğu fazla maddeler katlarak elde edilen sv. Cevher veya kömürün zenginleştirilmesi amac
ile yüzdürülecek cisme göre birim ağrlk dengesi yaplarak kullanlr.
Akşkan yatakl yakma yöntemi: Düşük kaliteli kömürleri, yüksek verimle yakabilen ve yanma srasnda sisteme verilen kalker tozu ile kömür içindeki kükürdü tutarak hava kirliliğini önleyebilen yeni bir kömür yakma yöntemi.
Amenajman: Üretim için hazrlk çalşmalarnn tümü, yeraltnda madene ulaşmak için yaplan yollarn tamam, açk işletmede örtü kaz faaliyetleri, dekapaj ve üretim yollarnn hazrlanmas.
Ana galeri: Yeraltnda ocak üretim birimlerini ihraç kuyusuna veya ocak çkşna bağlayan ana ulaşm ve havalandrma yolu.
Anfo: % 94 orannda teknik amunyum nitrat ile % 6 orannda mazot karşmndan elde edilen ve deliklerin patlatlmasnda kullanlan patlayc madde.
Ara ürün: Kömürün zenginleştirilmesi srasnda elde edilmesi öngörülen kalitede olmayp ana ürünle atk malzeme arasnda kalan orta kalitede ürün. Lavvarda elde edilen ara ürüne mikst denir.
AR-GE: Araştrma-Geliştirme
Artma: Lavvarda çkan su gibi atk sularn çevreyi kirletmemesi için alnan önlem. Bu amaçla atk sular toprak döküm sahalarnda mevcut büyük çukurlara pompalanarak küçük göller oluşturulmak suretiyle kat maddelerin çökertilmesine terkedilir. Atlan sudan duruma göre tekrar zenginleştirilme işinde yararlanlr.
Asfaltit: Suda erimeyen ancak karbondisülfit, benzol, kloroform vb de az çok eriyen, zor ergiyen, kat, koyu renkli doğada bulunan hidrokarbon. Asfaltitin petrolden türüyerek oluştuğu fikri kabul edilmektedir. Yer kabuğundaki çatlak ve faylar boyunca yükselen petrolün uçucu birleşenlerini kaybederek asfaltite dönüşmesiyle asfaltit yataklar oluşabilmektedir. Ülkemizdeki en önemli yatak Şrnak bölgesindedir. Şrnak Asfaltit yataklarnn zengin ksmlar örtü kayac içinde filonlar şeklindedir.
Ateşleme: Sert araziyi gevşetmek amacyla delinmiş ve patlayc madde ile doldurulmuş deliklerin patlatlmas işlemi.
Ayak: Maden içerisinde iki galeri arasnda cephe halinde üretim yaplan yer.
Sayıştay
Basamak: Açk işletmelerde örtü kaz ve üretim işinin verimli ve güvenli yaplabilmesi için oluşturulan kademeler aras düzlük.
Birincil enerji kaynaklar: Taş kömürü, linyit, asfaltit, bitümlüşist, petrol, doğalgaz, hidrolik enerji, nükleer enerji, odun, hayvan ve bitki artklar.
Bitümlüşist: Bitki artklaryla karşk kat hidro karbonlar ihtiva eden şist.
Buldozer: Kazma, küreme, itme, boşaltma ve yayma işlerinde, özellikle yol yapmnda ve açk işletme madenciliğinde kullanlan iş makinas.
Dekapaj: Franszca terim. Örtü kaz. Açk işletmelerde kömür tabakasnn veya cevherin üzerini açmak için yaplan kaz, yükleme, taşma, boşaltma, kesme, düzeltme, araziyi gevşetme ve yol yapm işlemlerinin genel tanm. Üst örtü dekapaj ve ara kesme dekapaj olarak ikiye ayrlr.
Dekapaj giderleri tükenme pay: 1 ton kömüre isabet eden dekapaj miktar ve maliyeti ile ilgili muhasebe değerlendirme yöntemi.
Dekapaj oran: 1 ton cevher veya kömür üretebilmek için yerinde metre küp olarak yaplmas gereken örtü kaz miktar.
Draglne:(Draglayn) Çekme kepçeli kazc. Kamyon nakliyatna gerek göstermediğinden, örtü kaz işinde ekskavatör – kamyon yöntemine göre % 40 daha ekonomiktir. Belli kalnlk ve genişlikteki dilim üzerinde örtü kaz malzemesini kazarak, daha önce kömürü alnmş olan bir önceki dilimin içine döker. Sis hariç her türlü iklim koşullarnda çalşabilir.
Ekonomik cevher: Günün teknik ve ekonomik koşullarnda kârl olarak değerlendirile bilecek cevherler.
Ekskavatör: Kazc döner kepçeli, klasik kepçeli ve zincirli kazclarn genel tanm.
Eski imalat: Madene üretilmiş veya çalşlmş pano.
Filon: Kaya çatlaklar arasnda bulunan cevher damar.
Genel randman: Satlabilir üretim miktarn, üretimle ilgili tüm yevmiye adedine oran. ( Ton/yevmiye ) veya ( Kg/yevmiye ) olarak ifade edilir.
Gurup: Bir ana ortaklk ve onun tüm müessese ve bağl ortaklklardr.
Heyelan: Arazinin veya bir yğnn, şev dayanmnn bozularak akmas durumu.
İçeri randman: Yer alt ocak randman. Yer altnda yaplan üretim miktarnn, yer altnda üretim ve nakliyat işinde yaplan yevmiye adedine bölünmesiyle elde edilen ( ton/yevmiye) veya (Kg /yevmiye ) değeri. Bu randmana ( İçeri_A_Randman ) da denir.
İhzarat: Hazrlk.
İkincil enerji kaynaklar: Elektrik, kok, hava gaz vb.
İşletme hakk: Bulunan maden devletindir. İşletme hakk Kamu ve tüzel kuruluşlara ve şahslara verilir. İşletme hakk, işletme ruhsat (İR veya işletme imtiyaz İİ şeklinde olur.)
Sayıştay
İşletme kayb: Uygulanan işletme yöntemi gereği ve alnamayan rezerv miktarn
simgeler. % olarak ifade edilir ve üretilen miktarn yerinde mevcut rezerv miktarna tonaj olarak orann gösterir.
İşletme yöntemi: Doğal konumda bulunan madenin en az kaypla, en ekonomik şekilde çkarlmas ve değerlendirilmesi için uygulanan çalşma yöntemi.
Kaz randman: Yaplan üretim miktarnn, bu üretimin yaplmasnda kullanlan işçi yevmiye adedine bölünmesiyle elde edilen ( Kg/yevmiye) veya (ton/yevmiye) oran.
Konsolide finansal tablolar: Bir grubun finansal tablolarnn tek bir işletme gibi sunulduğu finansal tablolardr.
Krible kömür: Tuvönan kömürün zgara ve elekten geçirildikten ve triyaj bandnda taşl ksmlara el ile ayklandktan sonra elde edilen parça kömür.
Lave kömür: ocakta üretilen kömür tuvönannn lavvarda zenginleştirilmesi ykanmas
sonucu satlabilir olarak elde edilen ykanmş kömür. Lavvarda zenginleştirilmesi sonucu elde edilen satlabilir ara ürüne mikst, ayrlan ve atlan artğa da lavvar şisti denir.
Muhtemel rezerv: iki boyutuyla belirlenmiş olan ve devamllğ konusunda görünür rezerve nazaran daha büyük risk taşyan maden kitlesi.
Pankobirlik: Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği
Randman: yaplan işleri bir biriyle mukayese edebilmek veya bir tesis ve makinann verimliliğini saptamak için kullanlan ölçme kavram. Randman yaplan işe göre çeşitli şekilde ifade edilir. Yer alt işletmesinde, kazmac ve bacac randmanlar tuvönan üretime, içeri randman ve umumi randman hem tuvönen hemde satla bilir üretime, genel işletme randman ise yalnz satlabilir üretime göre hesaplanr. Açk işletmede ise, tuvönan üretime göre elde edilen randmana A-Randman, satlabilir üretime göre elde edilen randmana B-Randman denir. Bu randmanlarn birimi (Kg/yevmiye) veya (ton/yevmiye) dir.
Rantabilite: İşletme faaliyeti sonu elde edilen kârn kullanlan kapitale oran.
Rodövans: Bir berat, lisans hakk veya ticari marka sahibinin bunu devrettiği firmalardan aldğ maddi karşlk.
Satlabilir kömür:Tuvönan kömürden, değerlendirilemeyen taş, şist gibi ksmlar ayrldktan sonra geri kalan iyileştirilmiş kömür.
Tuvönan: ham maden, doğal yerinden üretilen ve zenginleştirmek için hiçbir işleme tabi tutulmamş olan cevher veya kömür.
Yevmiye adedi: Bir yerde çalşan işçilerin belirli bir dönemde yaptklar yevmiye says.
Sayıştay
Sayfa
I. TOPLU BAKIŞ………. I
A- I
B- IV
C- XI
II. 1
A- 1
B- 6
C- 13
III. 27
A- 27
B- 37
IV. 41
A- 41
B- 43
C- 46
D- 50
E- 80
F- 122
G- 148
H- 149
I- 158
J- 161
V. 181
182
VI. 193203
VII. 211
Pasif………...……….…………
Üretim ve maliyetler...
Pazarlama...
Sigorta işleri……...
İşletme Sonuçlar...
EKLER...
Bağl ortaklk ve iştirakler...
Kalknma Plan ve Yllk Programlar...
BİLANÇO...
GELİR TABLOSU...
Aktif………..………...………
Mali Sonuçlar...
İŞLETME ÇALIŞMALARI……….
İşletme bütçesinin genel durumu...
Finansman...
Giderler...
Tedarik İşleri...
İ Ç İ N D E K İ L E R
İDARİ BÜNYE………...
Mevzuat...
Teşkilat...
MALİ BÜNYE………..
Mali Durum...
Kömürün Dünya ekonomisindeki yeri...
Kuruluşun Tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi………
Öneriler...
Personel durumu...
Sayıştay
I I. TOPLU BAKIŞ
A- Kömürün dünya ekonomisindeki yeri:
Enerji, tüketimi durmadan artan ve gelecekte de artmaya devam edecek olan en önemli ihtiyaçlarmzdan birisidir. Enerji kaynaklar, tükenebilir ve yenilenebilir olmak üzere iki ana grupta toplanmaktadr. Taşkömürü, linyit, bitümlü şist (kömür grubu) ile petrol, asfaltit, doğal gaz (petrol grubu) gibi fosil kaynaklar ve nükleer enerji birinci grup “tükenebilir” enerji kaynaklarn oluştururken, hidrolik, güneş, jeotermal, biomas, rüzgar ve dalga enerjisi ikinci grup “yenilenebilir” enerji kaynaklarn oluşturur.
Kömür, termik santrallerde elektrik üretilmek üzere enerji sektörü’nde, sanayi sektöründe ve snma amaçl olarak teshinde, koklaşabilir nitelikli taş kömüründen elde edilen kok kömürleri ise demir-çelik sanayi (metalürji) sektöründe kullanlr.
Taşkömürünün kok frnlarnda yaklmasyla elde edilen maddeler ise boya, patlayc
madde, asfalt, tecrit malzemesi, benzol, neft ve naftalin, gübre, kauçuk, tekstil, naylon, deterjan ve plastik imalatnn hammaddelerini oluştururlar.
Kömür, dünya ekonomisindeki yerini 18 inci yüzyl ortalarnda özellikle İngiltere’
de sanayi devriminin başlamas ile almş, buhar gücünün ulaşm ve sanayide kullanlmaya başlanlmas ile bu gücü elde etmede başlca tüketim maddesi olmuş, buna paralel olarak dünya nüfusunun artmas ile artan elektrik enerjisi ihtiyacnn karşlanmas ve snmadaki rolü ile önemini giderek artrmştr. Sanayi devriminin gerçekleşmesinde ana faktör olan ve önemini günümüzde de koruyan kömürü yeterince değerlendiren ülkeler bugünün gelişmiş ülkeleri konumundadr. Nitekim, Almanya’da bulunan zengin kömür yataklar
bu ülkenin sanayileşmesinde önemli rol oynamştr. Güney Afrika %93, Polonya %92, Avustralya %77, Çin %79, Kazakistan %70 ve Hindistan %69 elektrik üretimlerini kömüre dayal santrallerden üretmekte olup, bu oran İsrail’de %63, Çek Cumhuriyetin’de %60, Yunanistan’da %52, ABD’de %49 ve Almanya’da %46 iken Türkiye’de %28’dir. International Energy Agency (IEA) verilerine göre dünyada kömür kullanm % 62’lik oranla en fazla enerji santrallerinde gerçekleşmektedir.
Özellikle elektrik üretiminde kullanlan kömürün Dünya elektrik enerjisinin üretiminin
% 42’sini sağladğ belirtilmektedir.
20 nci yüzyl başlarna kadar enerji üretiminde kömür başlca hammadde iken, 20 nci yüzyl başlarndan itibaren petrol tüketiminin hzla artmas sonucu, 1960’l
yllardan itibaren dünya enerji tüketiminin büyük bölümü petrole dayal hale gelmiştir.
Ancak, 1973 ve 1979 yllarnda yaşanan dünya petrol krizleri nedeniyle petrol rezervleri açsndan kstl imkanlara sahip ülkeler petrole olan bağmllklarn
azaltmak amacyla bir seri önlemler almş, bu çerçevede bir yandan rezerv açsndan yeterli ve yaygn olan kömürün üretimini artrrken, diğer yandan yeni enerji kaynaklarnn araştrlp geliştirilmesine büyük önem vermişlerdir. Son yllarda nükleer enerji ve doğal gaz’n dünya enerji tüketimindeki paylar önemli oranda artarken, akarsular bol olan ülkelerde hidrolik enerjinin pay kayda değer artşlar göstermiştir. Düşük kalorili kömürlerin yanmasyla oluşan karbondioksitin (CO2)’ sera etkisi ve karbonmonoksitin (CO)’ hava kirliliği yaratmas nedeniyle özellikle gelişmiş
Sayıştay
III ülkelerde, güneş, rüzgar ve dalga enerjisi gibi alternatif enerji kaynaklarnn kullanm
yaygnlaşmştr.
Kömür madeni Dünya ölçeğinde kullanm en fazla artan birincil enerji kaynağ
olma özelliğini bu yl da korumuştur. Mevcut tüketim seviyesi baz alndğnda Dünya kömür rezervlerinin bu talebi 120 yl daha karşlamas, buna karşlk yeni bir rezerv bulunmadğ taktirde yaklaşk doğal gaz rezervlerinin 60, petrol rezervlerinin ise 45 yl içinde tükenmesi beklenmektedir. Enerji kaynaklarnn kalan ömürleri dikkate alndğnda, kömürün, özellikle 2030 ylndan sonra çok daha büyük önem kazanacağ
anlaşlmaktadr.
Dünya birincil enerji tüketiminin türler baznda dağlmna bakldğnda; %6 ile nükleer, %6 ile hidro-elektrik, %24 ile doğal gaz, %27 ile kömür ve %37 ile petrol yer almaktadr.
Dünya fosil yakt rezervinin, petrol eşdeğeri olarak %74’ünü kömür, %13’ünü petrol ve %13’ünü doğal gaz oluşturmaktadr. Dünya görünür kömür rezervi 826 milyar ton olup, bunun %50’si taşkömürü, %50’si linyittir. 415 milyar ton olan dünya linyit rezervinin %41’i Avrupa ve Avrasya ktasnda, %34’ü Amerika ktasnda ve
%25’i ise Asya-Pasifik ktasnda bulunmaktadr.
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesinin 2012 ylna ilişkin enerji raporuna göre 2009 yl Dünya kömür rezervlerinin 405 milyar ton ile % 47’si antrasit ve taş kömürü, 261 milyar ton ile % 30’u alt bitümlü kömürler ve 195 milyar ton ile % 23’ü ise linyitlerden oluşmaktadr.
Dünya kömür rezervleri 5 ktaya dağlmş olmasna karşn en büyük pay Asya ktasndadr. Ülkeler baznda en fazla kömür rezervi 237 milyon tonla ABD’de bulunmaktadr. ABD’den sonra diğer ülkelerin kömür rezervleri Rusya’nn 157, Çinin 115, Avusturalya’nn 76, Hindistan’n 61, Almanya’nn 41, Ukrayna’nn ve Kazakistan’n 34, Güney Afrika’nn 30 milyar tondur.
2009 yl baş itibariyle 195 milyar ton olan Dünya ekonomik üretilebilir linyit rezervlerinin en önemli pay % 21 ve 41 milyar ton ile Almanya da bulunmaktadr.
Avusturalya’nn 37 milyar ton ile % 19, ABD’nin 30 milyar ton ile % 16, Çin’in 19 milyar ton ile % 9, Srbistan’n 13 milyar ton ile % 7 Kazakistan’n 12 milyar ton ile % 6, Rusya’nn 10,4 milyar ton ile % 5 pay vardr.
Türkiye de çok snrl doğal gaz ve petrol rezervlerine karş 515 milyon tonu görünür olmak üzere, yaklaşk 1,3 milyar ton taş kömürü ve 12,2 milyar tonu görünür rezerv niteliğinde toplam 13,4 milyar ton linyit rezervi bulunmaktadr.
Ülkemizdeki linyit üretimi enerji sektörü, sanayii ve snma sektörü olmak üzere 3 ana sektörün taleplerinin karşlanmasna yöneliktir. 2011 yl itibaryla 72,6 milyon ton olan linyit üretiminin % 43’ü EÜAŞ, % 48’i TKİ ve % 9’u ise özel sektör tarafndan yaplmştr. Linyit üretiminin tamamna yakn o yl tüketilmektedir. 2011 yln da stoklarla birlikte 72,6 milyon ton olan toplam linyit arznn en büyük tüketim pay ton olarak % 82 oran ile Termik Santrallara aittir. Ancak bu tüketim oran, ton eş değer petrol (TEP) olarak % 66 dr.
II
Sayıştay
III Kömür ithalatnda 2000-2011 yllar arasndaki son 11 yl incelendiğinde; 2001 dşnda 2007 ylna kadar 9,4 milyon ton ile % 68 orannda artşla kömür ithalat 23,4 milyon ton olmuştur. Dünyadaki ekonomik gelişmelere uygun olarak kömür ithalat
2008,2009 yllarnda azalmş olsa da 2011 ylnda 24 milyon tonu aşmştr. Son yllarda Elektrik santrallar nedeniyle buhar kömürünün ithalat miktar giderek artmaktadr.
Türkiye’nin enerjide dşa bağml son 20 ylda % 20 fazlalaşmştr. Birincil enerji arznda dşa bağmllk 1990 da % 52 düzeyinde iken 2011 ylnda ise % 72,4 olmuştur.
Türkiye’deki linyit rezervlerinin santral potansiyeli toplam 27.531 MW olup mevcut kurulu güç 8.516 MW inşaat başlayan kurulu güç 425 MW dr.
Avrupa Birliği, temiz kömür teknolojilerinin geliştirilmesindeki öncü konumuna rağmen kömür üretiminin yapldğ sahalarn yapsal ve jeolojik zorluklarndan dolay
üretim maliyetlerinde dezavantajl bir konumdadr. Almanya ve İngiltere’de çok kapsaml
maliyet azaltma programlar uygulanarak maliyet azaltlmş ve verimlilikler artrlmşsa da, uygulanan bu programlar üretim miktarlarnda önemli düşüşlere neden olmuştur.
Benzer gelişmeler Fransa ve İspanya’da da yaşanmş olup, AB ülkeleri içerisinde en yüksek verimlilik rakamlarna İngiltere’de ulaşlmştr. ABD, Kanada ve Güney Afrika ile karşlaştrldğnda AB ülkelerindeki kömür üretim verimliliği düşük kalmaktadr.
AKÇT (ECSC) -Avrupa Kömür Çelik Topluluğu Anlaşmasnn 23 Haziran 2002’de sona ermesinden sonra Avrupa Konseyi bir çerçeve oluşturmak üzere 1407 sayl “Kömür Endüstrisine Devlet Yardm” tüzüğünü kabul etmiştir. Anlan Tüzükle oluşturulan çerçevede, AB’nin yerli enerji arz güvenliğini sağlamaya yönelik olarak kömürün en alt düzeyde korunmas, küçülme sürecinden kaynaklanan yeniden yaplanma ihtiyacnn giderilmesi ile oluşacak sosyal ve bölgesel sorunlarn hafifletilmesi temel alnmaktadr.
AB bünyesindeki pek çok üye ülke elektrik üretiminde kömür kullanmna karşt bir tutum izlemişler ve Danimarka, Finlandiya, İtalya, Hollanda, Norveç ve İsveç gibi ülkeler karbon ve enerji vergisi gibi vergi uygulamalar ile kömüre dayal elektrik santrallerinin fiyat avantajlarn büyük ölçüde ortadan kaldrmşlardr. AB ile üyelik sürecindeki aday ülkelerde önemli miktarda kömür rezervi bulunmasna rağmen bu rezervlerin üretimi büyük ölçüde sektöre sağlanacak sübvansiyonlara bağldr. Belçika bu nedenle yerli taşkömürü üretimini tamam ile durdurmuştur. Fransa bir çok kömür ocağn kapatmştr.
AB ülkeleri içerisinde Avusturya, Fransa, Yunanistan, Almanya ve İspanya’da linyit üretimi yaplmakta Almanya bu ülkeler içinde en büyük kömür üreticisi olma konumunu sürdürmektedir. Linyit, Almanya’nn önemli bir enerji kaynağ olup, üretiminin tümü açk ocaklardan elde edilmekte ve termik santrallerde tüketilmektedir.
AB kömür talebi, demir çelik sektörünün yeniden yaplandrlmas, teshin ve elektrik üretiminde kömürün gaz karşsnda önemli pazar kayplar nedeni ile azalan bir yönelim içerisindedir. Gelecekte beklenen en olas senaryoda, yeni üye olan ve giriş sürecindeki ülkelerin kömür sektörlerinde gerçekleşecek yeniden yaplandrma çalşmalar ile kömür üretiminde talebi karşlayamayacak kadar önemli düşüşlerin olacağ ve bunun da ithal kömüre olan bağmllğ artracağ tahmin edilmektedir.
Bir Avrupa birlikteliği olan EUR-ACOM, Avrupa ktas üzerindeki kömür madenciliği yapan kuruluşlar ve topluluklar bir araya getirmektedir. Bu toplulukta
Sayıştay
IIIIV AB’nin 7 üye ülkesi; Belçika, Fransa, Almanya, İtalya, Portekiz, İspanya ve İngiltere, 2004’te üye olan 3 ülke; Çek Cumhuriyeti, Polonya ve Romanya ile 2 eski Sovyet bloğu ülkesi; Rusya ve Ukrayna bulunmaktadr. Bu topluluğun ana hedefleri arasnda
snma ve enerji üretimi sektörlerine yakt arznda kömürün paynn tartşldğ
platformlarda kömürden yana taraf olarak kömürün paynn arttrlmasn sağlamak, güvenilir, ekonomik ve sürdürülebilir enerji arz sağlamak ve enerji politikalarnda kömürün yükleneceği dengeleyici rolün önemini vurgulamak, Avrupa’nn ithal enerji bağmllğn azaltmak ve kömürün kullanm esnasnda çevre üzerinde yaratacağ
olumsuz etkilerin azaltlmasn teminen temiz kömür teknolojilerinin yaygnlaştrlmasn ve geliştirilmesini teşvik etmek bulunmaktadr.
B- Kuruluşun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi:
22.05.1957 tarih ve 6974 sayl Kanununla kurulan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu, çalşmalarna Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi, Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi ile Kömür Satş ve Tevzi Müessesesi ile başlamş bu statüsüyle faaliyetlerini yurt çapnda yaylarak 1983 ylna kadar sürdürmüştür.
11.04.1983 tarih ve 60 sayl İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Kamu İktisadi Kuruluşlar Hakknda KHK ile Kurum ikiye ayrlmş, Linyit İşletmeleri Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumunda kalmş, Taşkömürü İşletmeciliği yapmak üzere Türkiye Taşkömürü Kurumu kurulmuştur.
19.10.1983 tarih ve 2929 sayl İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşlar Hakknda Kanun ile de bu statü muhafaza edilmiştir.
08.06.1984 tarih ve 233 sayl KHK ile Kamu İktisadi Teşebbüsleri yeniden düzenlenmiş, 233 sayl KHK uyarnca hazrlanan “Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Ana Statüsü”de 27.11.1984 tarihli 18588 sayl Resmi Gazetede yaymlanmştr.
22.05.1957 tarih ve 6974 sayl Kanunla Kurulan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu, faaliyetlerine 233 sayl KHK gereğince İktisadi Devlet Teşekkülü olarak devam etmektedir.
Türkiye’nin kalknmas, hzl nüfus artş, sanayileşme ve sosyal gelişiminin doğal sonucu olarak enerji talebi hzla artmakta olup, bu talebi karşlamada ana hedef, gereksinimimiz olan enerjinin zamannda, ucuz ve kaliteli olarak sağlanmasdr. Bu çerçevede, iç talebin mümkün olabildiği ölçüde yerli kaynaklarn değerlendirilmesi ile karşlanmasnn yan sra, arz güvenliğinin sağlanmas için, ithal etmek zorunda kaldğmz enerjide ülke ve kaynak çeşitlendirilmesi esaslar doğrultusunda politika oluşturulmas önem arz etmektedir.
Kurumun son beş yllk işletme faaliyetlerine ilişkin veriler ilişikteki tabloda gösterilmiştir.
IV
Sayıştay
V
Son iki Artş yl azalşveya
fark %
Konsolide
Sermaye Bin TL 600.000 600.000 1.000.000 1.000.000 1.000.000 - -
Ödenmiş sermaye Bin TL 600.000 600.000 800.000 800.000 800.000 - -
Öz kaynaklar Bin TL 708.371 902.532 1.172.559 1.419.549 1.818.914 399.365 28
Yabanc kaynaklar Bin TL 995.176 1.040.259 860.413 1.003.984 1.204.275 200.291 20
Finansman giderleri Bin TL 107.837 65.411 25.718 8.649 - (8.649) (100)
Maddi duran varlklar (edinme değeri) Bin TL 516.100 543.819 568.866 668.489 673.310 4.821 0,7 Mad.dur.varlklar birikmiş amortisman Bin TL 239.039 321.235 336.576 372.948 306.892 (66.056) (18) Yatrmlar için yaplan nakdi ödeme Bin TL 34.267 46.282 64.176 61.674 64.482 2.808 4
Yatrmlarn gerçekleşme oran (nakdi) % 57 75 65 43 60 17 40
İştiraklere ödenen sermaye Bin TL 777 777 777 777
Tüm alm tutar: Bin TL 819.081 1.006.544 1.046.984 1.329.401 1.436.534 107.133 8
-Malzeme almlar Bin TL 244.631 229.921 228.008 257.087 269.079 11.992 5
-Hizmet almlar Bin TL 258.145 237.478 328.449 339.429 482.436 143.007 42
-Ticari kömür almlar Bin TL 316.305 539.145 490.527 732.925 685.019 (47.906) (6,5) Linyit üretim miktar (satlabilir) Bin ton 31.684 28.444 25.891 29.162 28.420 (742) (2,5) Üretim maliyeti (satlabilir kömür) Bin ton 1.076.000 1.054.312 1.041.794 1.260.176 1.327.177 67.001 5,3
Satş miktar: Bin ton 36.618 33.047 29.780 35.316 33.622 (1.694) (5)
-Mamul kömür Bin ton 31.767 27.392 24.971 29.557 28.389 (1.168) (3,9)
-Ticari kömür Bin ton 4.851 5.655 4.809 5.759 5.233 (526) (9)
Net satş tutar Bin TL 2.122.423 2.261.585 2.157.541 2.907.025 3.182.801 275.776 9 Stoklar :
- İlk madde ve malzeme Bin TL 95.195 104.713 105.443 110.228 108.662 (1.566) (1,4)
-Mamuller Bin TL 53.214 73.555 76.296 94.199 109.592 15.393 16,3
-Ticari mallar Bin TL 42.017 25.582 15.182 9.414 16.345 6.931 74
-Diğer stoklar Bin TL 946 1.840 1.572 2.923 2.446 (477) (16)
Memur ( ortalama ) Kişi 265 257 251 250 240 (10) (4)
Sözleşmeli ( ortalama ) Kişi 2.054 1.987 1.964 1.932 1.832 (100) (5)
İşçi ( ortalama ) Kişi 7.295 6.793 6.257 5.936 5.179 (757) (13)
Personel için yaplan tüm giderler Bin TL 488.905 441.245 443.118 470.883 495.664 24.781 5 Cari yla ilişkin :
-Memurlar için yaplan giderler Bin TL 9.329 9.626 10.427 11.794 13.667 1.873 16
-Memur başna aylk ortalama gider TL 3.025 3.121 3.402 3.931 4.745 814 21
-Sözleşmeliler için yaplan giderler Bin TL 61.469 66.216 70.995 80.011 89.391 9.380 12
-Sözleşmeli başna aylk ortalama gider TL 2.578 2.777 3.012 3.451 4.066 615 16
-İşçiler için yaplan giderler Bin TL 314.162 328.911 320.890 331.054 304.413 (26.641) 8
-İşçi başna aylk ortalama gider TL 3.854 4.035 4.273 4.647 4.898 251 5
Tahakkuk eden vergiler Bin TL 218.826 277.837 247.357 381.542 433.425 51.883 14
GSYH' ya katk (üretici fiyatlaryla) Bin TL 1.488.257 1.668.858 1.427.805 1.874.006 2.081.795 207.789 11 GSYH' ya katk (alc fiyatlaryla) Bin TL 1.668.262 1.871.771 1.612.093 2.127.787 2.365.640 237.853 11 GSMH' ya katk (alc fiyatlaryla) Bin TL 1.668.262 1.871.771 1.612.093 2.127.787 2.365.640 237.853 11
Faaliyet kârllğ (öz kaynaklar yönünden % 51,5 53,9 31,7 46 52 6 13
Mali kârllk (öz kaynaklar yönünden) % 31,2 52,6 32,7 39,6 53,1 13,5 34
Ekonomik kârllk % 18,2 25,4 18,4 22,1 29,4 7,3 33
Faaliyet kâr veya zarar Bin TL 323.767 434.153 329.135 595.846 842.318 246.472 41 Dönem kâr veya zarar Bin TL 196.000 424.021 340.110 513.807 860.016 346.209 67,3 Bilanço kâr veya zarar Bin TL 42.491 239.682 217.483 359.835 822.999 463.164 12,9 TKİ Genel Müdürlüğü (Merkez)
Faaliyet kâr veya zarar Bin TL 9.636 7.984 (1.331) (581) 20.296 20.877 -
Dönem kâr veya zarar Bin TL 13.887 21.365 151.676 220.630 464.659 243.829 111
Bilanço kâr veya zarar Bin TL 11.100 17.076 149.545 217.946 457.009 239.063 110 2012
21.819 17 37.307 74.924 63.069 127.761 149.580
Bin TL Toplu bilgiler
Ölçü
Dönem karna ilişkin vergi ve diğer yasal yükümlülükler
2011
2008 2009 2010
Sayıştay
VVI Devlet adna linyit işletmeciliği 01.01.1940 tarihinde Etibank’a bağl olarak kurulan, Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile başlamş, Müessese 1957 ylna kadar Etibank bünyesinde faaliyet göstermiştir.
31.05.1957 tarihli 9621 sayl Resmi Gazete’de yaymlanan 22.05.1957 tarih ve 6974 sayl Kanunla, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu kurulmuş, linyit işletmeciliği yapan Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi, taş kömürü işletmeciliği yapan Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi ile Kömür Satş ve Tevzii Müessesesi, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumunun (TKİ) müesseselerini oluşturmuştur.
Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu bu yapsyla faaliyetlerini yurt sathna yayarak 1983 ylna kadar sürdürmüştür. 20.05.1983 tarihli 18052 sayl Resmi Gazete’de yaymlanan 11.04.1983 tarih ve 60 sayl İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşlar Hakknda KHK ile yaplan düzenleme sonucunda; Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu linyit işletmeciliği yapmak üzere yaplandrlrken, taş kömürü işletmeciliği yapmak üzere Türkiye Taşkömürü Kurumu kurulmuştur.
TKİ’nin bu statüsü 2929 sayl Kanun ve bu Kanunu yürürlükten kaldran 233 sayl KHK ile de korunmuştur.
2172 sayl Devletçe İşletilecek Madenler Hakknda Kanun 04.10.1978 tarihinde kabul edilmiş ve 14.10.1978 günlü Resmi Gazete’de yaymlanarak yürürlüğe girmiştir. 17.11.1978 tarihinde yaymlanan üç ayr kararname ile de hangi bölgelerdeki yataklarn devlet eliyle işletileceği saptanmştr.
Yine Kanunun, Bakanlar Kuruluna verdiği yetkiye dayanlarak dört Kararname çkarlmştr. Bu Kararnamelerden 28.11.1978 tarih 7/16826 sayl Kararname ile 11 bölgedeki kömür ve asfaltit sahalarnn Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu eliyle işletilmesi kararlaştrlmştr.
Öte yandan 13.6.1983 tarihli Resmi Gazete’de yaymlanan Bor Tuzlar, Trona ve Asfaltit Madenleri ile Nükleer Enerji Hammaddelerinin İşletilmesini, Linyit ve Demir Sahalarnn Bazlarnn İadesini düzenleyen Kanun’un 3’üncü maddesinde ise:
“Bor tuzlar ve asfaltit sahalar ile bu Kanuna ekli listede yer alan linyit ve demir sahalarnn ilgili kamu kuruluşuna devir işlemleri 2172 sayl Devletçe İşletilecek Madenler Hakknda Kanunun devirle ilgili hükümleri çerçevesinde, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren alt ay içinde tamamlanr” hükmü uyarnca Muğla Yatağan, Milas, Manisa - Soma, Ankara - Beypazar- Nallhan, Bursa - Orhaneli - Keles, Sivas - Kangal, Bingöl - Karlova, Konya - Ilgn, Bolu - Göynük, Çanakkale - Çan, Çorum - Osmanck’daki toplam 62 saha TKİ Kurumuna devrolunmuştur.
Ancak 12 Temmuz 2012 tarihli Resmi Gazete’de yaymlanan Baz Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yaplmasna Dair Kanun’un 16’nc
maddesi ile 3213 sayl Maden Kanununa Geçici 20’nci madde eklenmiş olup, bu madde ile:
“2840 sayl Kanuna ekli listedeki linyit ruhsatlar ile daha sonra bu sahalarla birleştirilmek suretiyle 2840 sayl Kanun kapsamna dahil olan linyit sahalar,
VI
Sayıştay
VII 24.11.1994 tarihli ve 4046 sayl Özelleştirme Uygulamalar Hakknda Kanuna göre Özelleştirme İdaresi Başkanlğ tarafndan özelleştirilir.” hükmü getirilmiştir.
TKİ Kurumu faaliyetlerini,
- Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile bağl işletmesi Bursa Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü,
- Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile bağl işletmesi Ilgn Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü,
- Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile bağl işletmesi Çan Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü,
- Güney Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile bağl işletmesi Yeniköy Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü,
ile yürütmekte iken:
- Yüksek Planlama Kurulu’nun 03.09.2012 gün ve 2012/T-14 sayl karar
uyarnca Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesinin 01.10.2012 tarihi itibaryla tüzel kişiliği kaldrlarak EÜAŞ’a bağlanmş ve Özelleştirme Yüksek Kurulunca Seyitömer Termik Santral ile birlikte özelleştirme kapsam ve programna alnarak, özelleştirilmiştir.
- Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesine bağl bulunan Bursa Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü ise TKİ Yönetim Kurulunun 08.08.2012 gün ve 25/325 sayl
karar ile merkezi Kütahya İli Tavşanl ilçesinde bulunan Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesine bağlanmştr.
- Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesine bağl bulunan ve üretim yaptğ kömür sahas rodövansla TKİ’nin iştiraki Yeni Çeltek AŞ’ye devrolunan, Konya İli, Ilgn ilçesindeki, Ilgn Linyitleri İşletmesi Müdürlüğünün, işletme müdürlüğü statüsü kaldrlarak ve kontrol müdürlüğüne dönüştürülerek İşletmeler Dairesi Başkanlğna bağlanmştr.
- Güney Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi ve bağl işletmesi Yeniköy Linyitleri İşletmesi Müdürlüğünün taşnr ve taşnmazlar ile ruhsatlarnn kapsadğ
maden sahalarnn özelleştirme kapsam ve programna alnmasna ve 4046 sayl
özelleştirme uygulamalar hakknda kanunun 2/i maddesine istinaden tüm hak ve yükümlülükleri ile birlikte Yeniköy Yatağan Elektrik Üretim ve Ticaret AŞ’ye (YEAŞ) bedelsiz olarak devredilmesine, Yüksek Planlama Kurulunun 26.08.2013 gün ve 2013/148 sayl karar ile karar verildiğinden, Özelleştirme İdaresi Başkanlğ, devrin 26.08.2013 tarihi itibaryla yaplmas gerektiğini TKİ Genel Müdürlüğüne bildirmiştir.
Böylece Ekim-2013 tarihi itibaryla Kurum faaliyetini:
- Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi ve bağl işletmesi Çan Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü,
- Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi ve bağl işletmesi Bursa Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü ile yürütmektedir.
Sayıştay
VIIVIII Faaliyet döneminde 8242 personelle çalşlacağ öngörülmesine rağmen ortalama 7390 personelle çalşlmş olup, yl sonu personel says ise bir önceki yla göre 1424 kişi azalarak 6539 kişiye gerilemiştir. Eylül-2013 ay itibariyle personel says 4210’ u işçi olmak üzere 6187 kişidir.
İşçi saysnn her yl azalmas özellikle, nitelikli işçi istihdamn gerektiren sanat kollarnda kendini hissettirmekte olup, zaman zaman ana çalşma konusunu oluşturan, dekapaj ve üretim faaliyetlerinin aksamasna neden olmaktadr
Mekanik atölyeler ile çoğu özel donanml ya da özel imal ettirilmiş, iş makinalar ve kamyonlarn bakm onarm ve revizyonlarnn yapldğ atölyelerdeki tecrübeli işçilerin ve dekapaj ile kömür üretim panolarndaki kullanlan ağr iş kamyonu ve makinalar operatörlerinin ayrlmas, nitelikli iş gücü açğn artrmakta, ayrca bu tür sanatlarda çalşan işçilerin tecrübe kazanmas belirli bir süreyi de gerektirdiğinden ve gerek Genel Yatrm ve Finansman program Kararnamesindeki kstlamalar, gerekse İş Kanununun ana faaliyet konusuna giren işlerin taşeronlara ihale edilemeyeceğine ilişkin hükmü kapsamnda, hizmet alm suretiyle de işçi eksiği giderilemediğinden, bu olgu üretimde önemli darboğazlarn oluşmasna neden olmaktadr.
2012 ylnda TKİ topluluğunda çalşan personel için 496 milyon TL tutarnda harcama yaplmştr.
Faaliyet döneminde Kurumca, 35,8 milyon ton tuvönan kömür, 29,8 milyon ton satlabilir kömür üretim programna karşlk, program %102 orannda gerçekleştirilerek 36,4 milyon ton tuvönan kömür, 29,1 milyon ton satlabilir nitelikte kömür üretilmiştir. Kömür üretimi için 1,3 milyar TL harcama yaplmştr.
TKİ’nin toplam tuvönan kömür üretiminin %65’i açk ocaklardan üretilmektedir. Bu nedenle kömür rezervi üzerindeki toprak örtüsünün kaldrlmas
büyük maliyet unsuru olduğu gibi, ylda ortalama 230 milyon m³ toprağn kaldrlmas
gerekmektedir.
2012 ylnda 236 milyon m³ dekapaj programna karşlk 153 milyon ton toprak örtüsü kaldrlmş ve dekapaj yüklenicilerine 244 milyon TL ödemede bulunulmuştur. Ayrca müesseselerce yaplan dekapaj nedeniyle de 379 milyon TL tutarnda gider oluşmuştur. Kurumun işletmelerinde programlanan dekapaj gerçekleştirilememekte olup, özellikle Bursa Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü uhdesindeki açk ocaklarda oluşan heyelanlar dekapaj ve üretim açsndan önemli darboğaz oluşturmaktadr.
Ayrca yeterli dekapajn yaplamamas nedeniyle işletmeye hazr cevher rezervleri de çok yetersiz düzeydedir.
TKİ’de makine parkn oluşturan ağr iş makinelerinin büyük bir ksm oldukça yaşl ve ekonomik ve fiziki ömürlerinin sonuna gelmiş durumdadr. Her ne kadar bakm-onarm çalşmalar titizlikle yaplarak bu makineler mümkün olabildiğince faal durumda tutulmaya çalşlmakta ise de, anlan makinelerin yedek parça, yağ ve yakt tüketimleri yönünden değerlendirilmesi yapldğnda belirgin bir biçimde ekonomik parametrelerin dşna çkldğ görülmektedir.
VIII
Sayıştay
IX Ortalama yaşlar 21 civarnda olan bu makinelerin yedek parçalarnn temininde güçlük çekilmekte, temini mümkün olmayan yedek parçalar daha yüksek maliyetle ve özel imalat siparişleri ile elde edilebilmektedir. Fiziki yaplar itibariyle oldukça ypranmş durumda olan bu makinelerin performanslar ve çalşma saatleri programn oldukça gerisinde kalmakta ve iş verimleri de olmas gerekenden çok daha düşük gerçekleşmektedir. Bu itibarla ekonomik ve fiziki ömürlerini doldurmuş olan ve yüksek maliyetle çalştrlan iş makinalarnn yaptğ işlerin, ihale suretiyle yaptrlmas hususunun değerlendirilmesi gereklidir.
Kurumun 1,6 milyon tonu mümkün, 219 milyon tonu muhtemel, 2,3 milyar tonu görünür, 26 milyon tonu hazr olmak üzere faaliyet dönemi sonu itibaryla toplam 2,5 milyar ton kömür rezervi bulunmaktadr.
Kurumun rezerv açsndan en önemli darboğaz açk ve yer alt üretim yöntemleriyle yaplmakta olan üretimlerin yllarca açk işletme ağrlkl yaplmas
nedeniyle, yer alt işletmeciliğine oransal olarak daha fazla kömürün kalmş olmasdr.
Kurumun müessese ve işletmelerinde farkl verimlilik değerleri elde edilmekle birlikte işçi says giderek azaldğndan ve üretimin büyük bir bölümü yüklenicilere yaptrldğndan, müessese işçisinin yaptğ üretime göre hesaplanan verimlilik rakamlar pek anlam ifade etmemektedir.
Faaliyet döneminde 685 milyon TL si üçüncü kişilerden alnan kömür, 268 milyon TL si malzeme olmak üzere 953 milyon TL tutarnda malzeme ve ticari kömür alm, ayrca 482 milyon TL tutarnda da hizmet alm yaplmştr.
Önceki dönem 733 milyon TL olan kömür almlar %6,5 orannda azalarak 685 milyon TL’ye gerilemiş olup, malzeme ve ticari kömür almlar toplam da % 3,7 orannda azalarak 990 milyon TL’den 953 milyon TL’ye düşmüştür.
685 milyon TL tutarndaki kömür almlarnn; 391 milyon TL’si Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesince rodövans sözleşmeleri kapsamnda rüçhan hakk kullanm ve alm taahhütleri çerçevesinde rodövansç firmalardan satn alnan tüvönan kömürden elde edilen satlabilir kömür bedelinden, 286 milyon TL’si 233 sayl KHK’nn 35 inci maddesi kapsamnda çkarlan Bakanlar Kurulu kararlar gereği bedelsiz olarak fakir ailelere dağtlmak üzere satn alnan torbalanmş kömür ve 8,8 milyon TL’si de diğer kömür almlar bedelinden oluşmuştur.
Bakanlar Kurulu kararlar gereği bedelsiz olarak fakir ailelere dağtlmak üzere satn alnan kömürlerin, ortalama birim satn alma fiyatlar ile Hazine Müsteşarlğ
bütçesinden karşlanmak üzere fatura edilen fiyatlar, ayn kapsamda TKİ’nin kendi mamullerinden yaplan dağtm ve teslimlerin maliyetine göre oldukça yüksek seviyelerde oluşmaktadr.
Bir önceki faaliyet döneminde 35,3 milyon ton kömür satlarak 2,9 milyar TL tutarnda net satş haslat sağlanmşken, 2012 ylnda 33,6 milyon ton kömür satlarak 3,2 milyar TL tutarnda net satş haslat sağlanmştr.
TKİ’nin bir diğer önemli görevi de Bakanlar Kurulu Karar Uyarnca fakir ailelere kömür dağtm işidir. Faaliyet döneminde 2,2 milyon ton kömür, Sosyal
Sayıştay
IXX Yardmlaşma Vakflarna gönderilerek, bedeli 631,4 milyon TL Hazine hesabna borç kaydolunmuştur.
Kurumca faaliyet döneminde konsolide olarak bir önceki yldan:
- % 9 orannda 276 milyon TL fazlasyla 3,2 milyar TL tutarnda net satş haslat,
- % 41 orannda 246 milyon TL fazlasyla 842 milyon TL tutarnda faaliyet kâr,
- % 67 orannda 347 milyon TL fazlasyla 860 milyon TL tutarnda dönem kâr
sağlanmştr.
Kurumun öz kaynaklara ise 1,4 milyar TL’den 1,8 milyar TL’ye yükselmiştir.
Öte yandan ortalama öz kaynak birimi başna sağladğ dönem kâr ve faaliyet kâr da önemle oranda artmştr.
Ancak Kurumun 2012 ylnda sağladğ net konsolide satş haslatnn % 19 orannda 595 milyon TL sini, dönem kârnn % 36 orannda 307 milyon TL sini sağlayan Güney Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesinin 26.08.2013 tarihi itibariyle tüzel kişiliğinin kaldrlarak Yeniköy Yatağan Elektrik Üretim ve Ticaret AŞ’ye (YEAŞ) bedelsiz olarak devredilmesi Kurumu finansman açsndan darboğaza sokacak bir olgudur.
Zira Kurum Bakanlar Kurulu Karar uyarnca fakir ailelere dağtlmak üzere ilgili Valiliklere gönderdiği kömürün bedelini Hazineden süresinde tahsil edememektedir. Geçmiş yllarda bu nedenle özel bankalardan kredi kullanldğndan önemli tutarda finansman gideri oluşmuştur. Faaliyet döneminde iyi bir nakit yönetimiyle kredi kullanlmamasna rağmen Kurum Hazineden olan alacağn tahsil edemez ise, en kârl iki müessesesinin devredilmesi nedeniyle yürüttüğü faaliyetin finansmann sağlamas oldukça zor olacaktr. Ekim-2013 ay itibaryla Hazineden alacaklarn tutar 1,6 milyar TL’dir.
Kurumun bilanço günü itibaryla 999 milyon TL tutarndaki ksa vadeli borçlarnn 629 milyon TL si Hazineye devrolunacak kâr paylarnn tutar, 75 milyon TL si ise ödenecek kurumlar vergisi ve diğer vergilerin tutardr. Kurum borçlarn
süresinde ödemekte olup, temerrüde düşmemektedir.
Kurumun önemli gelir kaynaklarndan birisi de rodövans geliridir. Kurumca farkl bölgelerde bulunan 16 adet saha üçüncü kişilere akdolunan rodövans sözleşmeleri ile devredilmiştir. Bu sahalarn 13’ünde ilgili yükleniciler tarafndan üretim yaplmakta olup, üç saha ise termik santral yapm taahhütlü ve üretilecek elektrik enerjisine göre tahakkuk edecek rodövans tahsili esasna dayandğndan termik santrallar üretime başlayncaya kadar rodövans tahsil edilemeyecektir.
Faaliyet döneminde 13 yükleniciden 72,2 milyon TL tutarnda rodövans tahsil olunmuş ayrca Ağustos- 2013 ay itibaryla da tahsil olunan rodövansn tutar 13,6 milyon TL’dir, öte yandan rodövansla verilen 16 sahada 8 adet termik santral kurulacak olup, ŞIRNAK-Silopi’ye kurulan birisi faal durumdadr.
X
Sayıştay
XI Kurumun üretim faaliyetinde bulunduğu kömür sahalar, Seyitömer, Milas ve Yatağandaki sahalarn devri nedeniyle azaldğndan ve mevcut sahalarda yürütülecek üretim faaliyetleri sonucunda sağlanacak hasla, giderleri karşlamada yetersiz kalacağndan yeni bulunan sahalarn Kuruma devri için Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlğ ve MTA nezdinde gerekli girişimlerde bulunulmas zorunludur.
Faaliyet döneminde kurumca 64,4 milyon TL tutarnda nakdi yatrm harcamas
yaplmş olup, geçen yldan devreden 58,8 milyon TL tutarndaki yatrm harcamasyla birlikte 123,2 milyon TL’ye ulaşan yatrm harcamasnn fiziki olarak tamamlanan yatrmlara ilişkin olan 40,2 milyon TL si ilgili varlk hesaplarna aktarlmştr.
C- Öneriler:
Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu’nun 2012 yl çalşmalar üzerinde Sayştay tarafndan yaplan incelemeler sonucunda tespit edilen öneriler aşağdadr.
1- Rodövans sözleşmeleri ile üçüncü kişilere devredilen sahalardaki faaliyetleri kontrol eden beş Kontrol Müdürlüğü yannda, Müesseselerde, hizmet alm suretiyle kömür ürettirilen yükleniciler ile rüçhan hakk alm da içeren rodövans sözleşmeleri kapsamnda üretim yapan yüklenicilerin ve dekapaj, kömür-kaz yükleme yüklenicileri ile ykama ve ayklama ünitelerini çalştran yüklenicilerin faaliyetlerinin mevcut sözleşme hükümleri kapsamnda etkinlikle kontrol edilmesi, düzenleyecekleri hak edişlerin fiili iş miktarna göre düzenlemelerinin temini, Kurum zarar oluşmamas
açsndan büyük önem taşdğndan, Müesseseler teşkilat şemasna dahil edilen Kontrol Müdürlüklerinin de personel eksikliğinin, bu konularda deneyimi bulunan elemanlarn atanmas suretiyle giderilmesi (Sayfa: 21),
2- 233 sayl Kanun Hükmünde Kararnamenin 36’nc maddesi uyarnca Hazineye tekabül eden temettü tutarlar ile görev zarar alacaklarnn mahsubu mümkün olduğundan, Bakanlar Kurulu karar uyarnca fakir ailelere dağtlmak üzere Sosyal Yardmlaşma ve Dayanşma Vakflarna teslim edilen ve bu vakflara fatura edilen kömür bedelleri nedeniyle Hazineden 1.543 milyon TL tutarnda alacağ
bulunan Kurumun faaliyet dönemi kârndan ayrlan yedek de dahil olmak üzere Hazineye 629 milyon TL tutarnda temettü borcu bulunduğundan, bunlarn mahsubu suretiyle artakalan alacağn ödenmesi için, yaşanlan finansman sknts da gözönünde bulundurularak Hazine Müsteşarlğ nezdinde girişimde bulunulmas (Sayfa: 35),
3- TKİ’nin kömür üretimi faaliyetinde bulunduğu açk ocaklarda işletilmeye hazr kömür rezervinin yllk üretim programlarnn altnda kalmas nedeniyle üretimde darboğaz yaşanmamas ve hazr rezervin daima en önemli sigorta olduğu gerçeğinden hareketle bu rezervin dayanma süresinin mümkün olduğunca yüksek tutulmas amacna yönelik olarak, Kurumun bütün açk ocaklarnda özellikle de Çan ile Bursa Linyitleri İşletmesi Müdürlüklerinde işletilmeye hazr kömür rezervinin fazlalaştrlmas için gereken tedbirlerin alnmas (Sayfa: 97),
4- TKİ’nin elinde bulundurduğu kömür rezervlerinden Seyitömer Linyitleri İşletmesi (SLİ) ve Güney Ege Linyitleri İşletmesi (GELİ), müesseselerinin EÜAŞ’a devredilmesi nedeniyle yaklaşk olarak 565 milyon ton, 2012 ve 2013 yllar içerisinde termik santral kurma amaçl olarak; Deniş(ELİ), Derin sahalar(GLİ), Davutlar(BLİ),
Sayıştay
XIXII Karlova(Bingöl) ve Tufanbeyli(ILİ) sahalarnn özel sektöre verilmiş olmas
nedeniyle de yaklaşk olarak 750 milyon ton rezervin kurum portföyünden eksilmesi sonucu TKİ’nin uhdesindeki rezervin azaldğ göz önünde bulundurularak, Kurumun gerek kadrosundaki yetişmiş işgücü, madencilik kültürü ve deneyimi ve gerekse bünyesindeki geniş hacimli makine parknn işlevsiz kalmamas nedenleriyle yeni kömür sahalarnn aranmasna ağrlk verilmesi ile MTA tarafndan bulunmuş olan kömürlü sahalarn TKİ’ye devri konusunda ilgili merciler nezdinde girişimlerde bulunulmas (Sayfa: 114),
5- 233 sayl KHK’nn 33’üncü maddesi, Genel Yatrm ve Finansman Programnn Uygulamasna İlişkin Tebliğin 18’inci ve Türk Ticaret Kanunun 516’nc
maddesi uyarnca, faaliyet dönemlerine ilişkin olarak hazrlanmas zorunlu olan faaliyet raporlarnn, sralanan bu mevzuat ve Genel Müdürlükçe belirlenecek format kapsamnda konsolide ve füzyon olarak hazrlanarak, Kararnamenin 9’uncu maddesi gereğince Yönetim Kurulunca onaylanarak ilgili mercilere gönderilmesi(Sayfa: 184),
6- Raporun ilgili bölümlerinde yer alan ve rapor ekinde (Ek: 16) listesi verilen diğer öneri ve tavsiyelerin de yerine getirilmesi.
Sonuç:
Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Genel Müdürlüğünün 2012 yl bilançosu ve 464.659.179,23 Türk Liras dönem kâr ile kapanan gelir tablosu tasvibe sunulur.
XII
Sayıştay
1 II. İDARİ BÜNYE
A – Mevzuat:
1- Kanunlar ve kuruluş statüsüne ilişkin mevzuat:
Devlet adna linyit işletmeciliği 01.01.1940 tarihinde Etibank’a bağl olarak kurulan Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile başlamş, Müessese1957 ylna kadar Etibank bünyesinde faaliyet göstermiştir.
31.05.1957 tarih ve 9621 sayl Resmi Gazete’de yaymlanan 22.05.1957 tarih ve 6974 sayl Kanunla Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu kurulmuş ve linyit işletmeciliği yapan Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi, taşkömürü işletmeciliği yapan Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi ile Kömür Satş ve Tevzi Müessesesi, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumunun (TKİ)müesseselerini oluşturmuştur.
Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu bu yapsyla faaliyetlerini yurt sathna yayarak 1983 ylna kadar sürdürmüştür. 20.05.1983 tarih ve 18052 sayl Resmi Gazete’de yaymlanan 11.04.1983 tarih ve 60 sayl İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşlar Hakknda KHK ile yaplan düzenleme sonucunda; Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu linyit işletmeciliği yapmak üzere yaplandrlrken, taşkömürü işletmeciliği yapmak üzere Türkiye Taşkömürü Kurumu kurulmuştur.
TKİ’nin bu statüsü 22.10.1983 tarihli 18199 sayl Resmi Gazete’de yaymlanan; 19.10.1983 tarih ve 2929 sayl İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşlar Hakknda Kanun ile de korunmuştur.
18.06.1984 tarih ve 18435 sayl Resmi Gazete’de yaymlanan 08.06.1984 tarih ve 233 sayl Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakknda KHK ile kamu iktisadi teşebbüsleri tekrar düzenlenerek 2929 sayl Kanun yürürlükten kaldrlmştr.
233 sayl KHK’nin yürürlüğe girmesinden sonra iktisadi devlet teşekküllerinin ana statüleri hazrlanarak yürürlüğe konmuş, Ekonomik İşler Yüksek Koordinasyon Kurulu (YPK) tarafndan kabul edilen “Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Ana Statüsü” de 27.11.1984 tarih ve 18588 sayl Resmi Gazete’de yaymlanmştr.
Özelleştirme Yüksek Kurulu (ÖYK)’nun 26.08.2013 tarih ve 2013/146 sayl
Karar ile Güney Ege Linyitleri İşletmesi (GELİ) Müessesesinin, GELİ Müessesesine bağl Yeniköy Linyitleri İşletmesi (YLİ)’nin, GELİ Müessesesi ve YLİ tarafndan kullanlan taşnmazlarn Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) adna kaytl ruhsatl maden sahalarnn özelleştirme kapsam ve programna alnmasna karar verilmiş ve 26.08.2013 tarih ve 2013/148 no lu ÖYK Karar ile de; YLİ’nin, YLİ tarafndan kullanlan taşnr ve taşnmazlarn 10413, 32234, 20058131 ve 20068010 no lu ruhsatlarn ve bu ruhsatlarn kapsadğ maden sahalarnn ve GELİ’nin, GELİ tarafndan kullanlan taşnr ve taşnmazlarn, ruhsatl maden sahalarnn her türlü kamu personelinin tüm hak ve yükümlülükleri ile birlikte Yeniköy Yatağan Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş. (YEAŞ)’ye bedelsiz olarak devredilmesine karar verilmiştir.
Denetim dönemi (Eylül-2013) itibaryla TKİ Kurumu’na bağl olarak; Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi (GLİ), Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi (ELİ), olmak üzere 2 Müessese Müdürlüğü ve müessese müdürlüklerine bağl, Bursa
Sayıştay
12 Linyitleri İşletmesi, Çan Linyitleri İşletmesi ve Ilgn Linyitleri İşletmesi olmak üzere 3 işletme müdürlüğü faaliyet göstermektedir. TKİ Yönetim Kurulunun 08.08.2012 gün ve 25 sayl Kararyla Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesine bağl bulunan Bursa Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü, Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesine bağlanmştr.
233 sayl KHK ve TKİ Ana Statüsü gereği müessese ve işletme müdürlüklerinde yaplan değişiklikler raporun B-Teşkilat alt bölümü ile müessese müdürlükleri denetim raporlarnda açklanmştr.
Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumunun kuruluş amacna uygun görevleri, 27.11.1984 tarih ve 18588 sayl Resmi Gazete’de yaymlanan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Genel Müdürlüğü Ana Statüsünde açklanmştr.
TKİ Kurumu Ana statüsünün 4’üncü maddesine göre Kurumun amac;
“Devletin genel enerji ve yakt politikasna uygun olarak linyit, turb, bitümlü şist, asfaltit gibi enerji hammaddelerini değerlendirmek, ülkenin ihtiyaçlarn karşlamak, yurt ekonomisine azami katkda bulunmak, plan ve programlar tanzim etmek, takip etmek, uygulama stratejilerini tespit etmek ve gerçekleştirilmesini sağlamak” olarak belirlenmiştir. Kurumun bu amacn gerçekleştirmek için yapacağ faaliyetlerin tümü ayn maddenin bentlerinde açklanmştr.
Kurum özet olarak; amaç maddesinde belirtilen madenleri işletmek ve işlettirmek ve bu amaçla aramak, ithalat, ihracat dâhil her türlü ticari faaliyette bulunmak, gerekli etüt, arama ve araştrma yapmak veya yaptrmakla görevli ve yetkilidir. Hukuki yaps nedeniyle; Kurumun kuruluş amacna uygun asli görevlerini kârllk ve verimlilik ilkeleri doğrultusunda, ticari esaslara göre düzenlemek, yürütmek ve işletmek zorunluluğu bulunmaktadr.
TKİ Kurumu Ana Statüsünde son değişiklik 30.04.2008 tarih ve 2008-T-8 sayl
YPK Karar gereğince, Kurum sermayesinin 600 milyon YTL’ye yükseltilmesi nedeniyle gerçekleştirilmiş ve bu değişiklik 22.05.2008 tarih ve 7067 sayl Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde yaymlanmştr.
Ancak Kurumun sermayesi 29.12.2009 tarih ve 2009/T-29 sayl YPK Karar ile 1 milyar TL’ye yükseltilmesine rağmen sermayesindeki bu artşa paralel olarak Ana Statüsünde değişiklik yaplmamş ve Türkiye Ticaret Gazetesi’nde yaymlanmamştr.
Dolaysyla 2012 ylna ait Genel Yatrm ve Finansman Programnn Kurumsal verilerin yaymlanmas başlkl27 inci maddesinde kamu işletmelerinin internet sitesi oluşturarak bilgilerin devaml güncellenmesi hükmü gereğince hazrlanan TKİ Kurumunun internet sitesinde yer alan Ana Statüsü de gerçeği yanstmamaktadr.
Ayn konuda 6102 sayl Türk Ticaret Kanununun Tescilde Değişiklikler konusunda31 inci maddesinde tescil edilmiş hususlarda meydana gelen her türlü değişikliğinde tescil ile sağlanacağ, 32 inci maddesinde ise tescil edilecek hususlarn gerçeği tam olarak yanstmalar ve üçüncü kişilerde yanlş izlenim yaratacak nitelik taşmamalar öngörülmüştür.
Gerek kamu işletmeleri kurumsal verilerinin devaml güncellenerek yaymlanmas konusunda 2012 yl Genel Yatrm ve Finansman Programnda yer alan
2
Sayıştay
3 zorunluluk ve gerekse 6102 sayl Türk Ticaret Kanununda tescil edilmiş hususlarda değişikliğin tescil ile gerçekleştirilmesi ve tescil edilecek hususlarn gerçeği tam olarak yanstmalar gereğince TKİ Kurumu Ana Statüsünün gerçeğe uygun, sürekli güncellenmesi ve bunlarn tescili gerekmektedir.
Kurum 233 sayl KHK ve ana statüsünde sakl tutulan hususlar dşnda özel hukuk hükümlerine tabidir.
Kurum 19.12.2010 tarih ve 27790 sayl Resmi Gazete’de yaymlanan 03.12.2010 tarih ve 6085 sayl Sayştay Kanunu ile T.C. Sayştay Başkanlğ’nn ve 3346 sayl Kanun uyarnca TBMM’nin denetimine tabidir.
TKİ Kurumu’nu da ilgilendiren baz kanunlarda yaplan değişikler aşağda açklanmştr:
6111 sayl Kanunla yaplan diğer bir düzenlemede 4734 sayl Kamu İhale Kanununun 3 üncü maddesine bir fkra eklenerek; Fakir ailelere kömür yardm
yaplmasna ilişkin Bakanlar Kurulu kararnameleri kapsamnda; işleticisi kim olursa olsun, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Genel Müdürlüğünün kendisine veya bağl
ortaklk veya iştiraklerine ait olan kömür sahalarndan yapacağ mal ve hizmet almlar, 4734 sayl kanun kapsam dşna çkarlmştr.
04.07.2012 tarihinde kabul edilen 6353 sayl Baz Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yaplmasna Dair Kanunun, Geçici 20’nci maddesi ile 2840 sayl Kanun kapsamna dahil olan linyit sahalarnn, 4046 sayl Kanuna göre Özelleştirme İdaresi Başkanlğ tarafndan özelleştirileceği, hükmü getirilmiştir.
2- Tüzükler:
Faaliyet döneminde Kurumu doğrudan ilgilendiren mevzuat uyarnca hazrlanp yürürlüğe giren tüzük bulunmamaktadr.
3- Bakanlar Kurulu kararlar:
Denetim döneminde yaymlanan TKİ Kurumu ile ilgili Bakanlar Kurulu kararlar aşağda sralanmştr.
27.10.2011 tarih ve 28097 sayl Resmi Gazete’de 2011/2305 Karar says ile
“Kamu iktisadi teşebbüsleri ve bağl ortaklklarnn 2012 ylna ait Genel Yatrm ve Finansman Program hakknda Bakanlar Kurulu Karar” yaymlanmştr.
10.01.2012 tarih ve 28169 sayl Resmi Gazete’de yaymlanan 2011/2541 sayl
Karar says ile “Sözleşmeli Personel Çalştrlmasna İlişkin Esaslarda Değişiklik Yaplmasna Dair Esaslarn yürürlüğe konulmas Bakanlar Kurulu’nca 08.12.2011 tarihinde kararlaştrlmştr.
10.01.2012 tarih ve 28169 sayl Resmi Gazete’de yaymlanan 2012/2663 sayl
Karar says ile “Kamu Personelinin Maaşlarnn Hesabna Esas Tutulan Katsaylarn Yeniden Tespiti ve İlgili Mevzuat Uyarnca İstihdam Edilen Sözleşmeli Personelin Ücretlerinin Artrlmas, Devlet Memurlarna Ödenecek Zam ve Tazminatlar ile Baz
Kararlarda Değişiklik Yaplmasna İlişkin Karar”n yürürlüğe konulmas; Bakanlar Kurulu’nca 03.01.2012 tarihinde kararlaştrlmştr.
