1 T.C.
CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİNLER TARİHİ BİLİM DALI
YAHUDİLİK’TE DUA
İlknur YILMAZ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
TEZ DANIŞMANI Doç. Dr. Ali Osman KURT
SİVAS Temmuz, 2013
2
YAHUDİLİK’TE DUA
İlknur YILMAZ
Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Dinler Tarihi Bilim Dalı İçin Öngördüğü
YÜKSEK LİSANS TEZİ Olarak Hazırlanmıştır.
Sivas Temmuz,2013
3
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE
İlknur YILMAZ’ın hazırlamış olduğu “Yahudilik’te Dua” başlıklı bu çalışma, 24/05/2013 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak jürimiz tarafından, “Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, Din Felsefesi Bilim Dalı”nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Doç. Dr. Ali Osman KURT
Yrd. Doç. Dr. Dursun Ali AYKIT
Yrd. Doç. Dr. Hasan ÖZALP
Yukarıdaki imzalar adı geçen öğretim üyelerine aittir. …./…./……
Prof. Dr. Alim YILDIZ Enstitü Müdürü
i ÖNSÖZ
İnsanlık tarihinde her zaman söz konusu olan unsurlardan biri dindir. Her dinin inanç esasları ve inanç esaslarının tezahürü olan tutum ve davranışları, ibadet şekilleri vardır. İbadet şekillerinin en önemlilerinden olan dua, insanın Yüce Varlık ile kurduğu iletişim türlerinden biridir. İnsan, dua ile her durumunu, Yüce Varlık’a ileterek O’nunla manevî bir bağ kurmuş olur. Bu bağlamda insanlık tarihi boyunca, dinlerde dua oldukça önemli bir ibadet olarak karşımıza çıkar.
Dua konusu, başta Dinler Tarihi olmak üzere Din Felsefesi, Din Sosyolojisi, Din Psikolojisi, Tefsir ve Kelam gibi birçok bilim dalının çalışma alanına girer.
Ancak bu araştırma Dinler Tarihi bilim dalında yapıldığından “Yahudilik’te Dua”
konusu Dinler Tarihi’nin metodları kullanılarak incelenecektir.
Çalışmamızın giriş bölümünde Dinler Tarihi açısından sınırlı da olsa bir değerlendirme ve karşılaştırmanın yapılabilmesi için “Dinlerde İbadet ve Dua”
başlığı altında ilkel kabile dinlerinde, Hinduizm’de, Budizm’de, Hıristiyanlık’ta ve İslam’da dua konuları hakkında kısa bilgiler verilmiştir.
Çalışmamızın birinci bölümünde “Yahudilik’te Duanın Teorik/Teolojik Boyutu ile Tarihi Süreci” başlığında Yahudilik’te dua kavramı, duanın yeri ve önemi, Yahudi tarihi boyunca duanın nasıl algılandığı işlenmiştir. Ayrıca çeşitli zaman dilimlerinde yazılmış Yahudi ibadet hayatı için oldukça önemli olan dualar tanıtılarak söz konusu dua metinlerinin bir kısmına yer verilmiştir.
Çalışmamızın ikinci bölümünde “Yahudilik’te Duanın Pratik Boyutu” başlığı ile duanın günlük ibadetteki yeri ve hangi duaların ne zaman okunduğu, dua öncesinde neler yapıldığı, dua metinlerinin yer aldığı dua kitapları ve çeşitli zamanlarda okunan kutsamalara yer verilmiştir.
Bu çalışmanın ortaya çıkma süreci öncesinde ders döneminde kendisinden istifade ettiğimiz Prof. Dr. Ahmet GÖKBEL’e, ders dönemi kıymetli arkadaşlarıma teşekkür ediyorum. Ayrıca lisans dönemi ile birlikte kendisini tanımaktan
ii
memnuniyet duyduğum, ilmi ve irfanı ile rehberlik eden, bilgi ve birikiminden istifade ettiğim, emeğini esirgemeden tüm samimiyeti ile her konuda yardımcı olan değerli danışman hocam Doç. Dr. Ali Osman KURT’a saygı ve hürmetle şükranlarımı sunarım. Tez çalışma sürecimde destekleri ile çalışmama katkıda bulunan Sema TOMBUL, Kübra NUGAY’a, tezimi okuyarak değerlendirmelerde bulunan Nihal SOYDAŞ ve Sena KAPLAN’a müteşekkirim. Tüm eğitim öğretim hayatım boyunca desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen ve sabırla bu çalışmanın tamamlanmasını bekleyen annem, babam ve kardeşlerime içtenlikle teşekkür ediyorum.
Bu çalışmanın başka çalışmalara kapı açması ve faydalı olması temennisiyle…
İlknur YILMAZ BALIKESİR, 2013
iii ÖZET
YILMAZ, İlknur, Yahudilik’te Dua, Yüksek Lisans Tezi, Sivas, 2013.
Yahudi tarihinin çeşitli dönemlerine farklı ibadet şekilleri damgasını vurmuştur. Mabed döneminde günlük ibadet, kurban takdimesi şeklindeydi. Ancak Mabed’in yıkılmasının ardından kurbanın yerini dua aldı. Mabed dönemi ile birlikte öne çıkan ve Yahudiliğin rotasını belirleyen din adamları, kimi zaman Tanah ifadelerini düzenleyerek kimi zaman da o dönemin özel ve genel şartlarını göz önüne alarak Yahudi düşüncesi doğrultusunda dualar yazmışlar ve bu duaları günlük ibadetin en önemli unsuru olarak kabul etmişlerdir.
Dua, Yahve ile insan arasındaki manevi bir köprüdür. Dua Yahve’ye hürmet, saygı ve şükran duymanın ifadesi ile istek ve arzular için Yahve’den yardım isteğinin dile getirilmesidir. Yahudi dua literatüründe en önemli dualar Şema ve Amida olarak bilinen dualardır. Bunun yanı sıra Yahudi tarihi boyunca kaleme alınan, hafta içi günlerde, şabatta ve bayramlarda okunan daha birçok dua ve kutsama vardır. Bu dualar Sidur isimli kitapta yer alır.
Anahtar Kelimeler: Yahudilik, Mabed, Dua, Şema, Amida, Sidur.
iv
ABSTRACT
YILMAZ, İlknur, Prayer in Judaism, Post Graduate Thesis, Sivas, 2013.
Various kinds of services have been marked different periods of Jewish history. During the period of Temple daily services involved offering sacrifices.
However after the destruction of the Temple prayers replaced sacrifices. Jewish clerics who gained significant power during the Temple period and decided the route of Judaism wrote prayers sometimes by re-arranging expressions of Tanah and sometimes by considering specific and general conditions of the period in accordance with Judaic believes. Then they made these prayers the most important part of daily services.
Prayer is a spiritual bridge between Yahve and mankind. Prayer means respect, thanks giving for Yahve and voices the wishes and asks help from him. The most important prayers are Shema and Amida in Jewish prayer literature.
Additionaly there are many more prayers and blessings written trohout Jewsh history to be read in week days, shabat and Jewish festivals. These prayers are listed in a book called Sidur.
Key Words: Judaism, Jewish, Temple, Prayer, Shema, Amida, Siddur.
v
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ... i
ÖZET... iii
ABSTRACT ... iv
İÇİNDEKİLER ... v
KISALTMALAR ... viii
GİRİŞ ... 1
1.ARAŞTIRMANIN KONUSU VE AMACI ... 1
2.ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ VE ARAŞTIRMADA KULLANILAN KAYNAKLAR ... 2
3. DİNLERDE İBADET VE DUA ... 4
3.1.İLKEL KABİLE DİNLERİNDE İBADET VE DUA... 8
3.2.HİNDUZİM’DE İBADET VE DUA ...10
3.3.BUDİZM’DE İBADET VE DUA ...13
3.4.HIRİSTİYANLIK’TA İBADET VE DUA ...14
3.5.İSLAM’DA İBADET VE DUA ...22
BİRİNCİ BÖLÜM ...29
YAHUDİLİK’TE DUANIN TEORİK/TEOLOJİK BOYUTU İLE YAHUDİ TARİHİNDE DUA ...29
1.YAHUDİLİK’TE DUANIN TEORİK VE TEOLOJİK BOYUTU ...29
1.1.YAHUDİLİK’TE İBADET ALGISI ...29
1.2.YAHUDİLİK’TE DUA...31
1.2.1. Dua Terminolojisi...31
1.2.2. Duanın Yeri ve Önemi ...33
1.2.3. Dua İçeriği ve Türleri ...36
1.2.4. Duanın Amaçları ...43
1.2.5. Tanah ve Dua ...47
1.2.6. Apokrif Literatürde Dua ...55
2. YAHUDİ TARİHİNDE DUA ...59
2.1.MABED DÖNEMİ’NDE DUA ALGISI VE DUALAR ...59
2.1.1. Mabed’den Sinagoga Mabed – Kurban – Dua İlişkisi ...59
vi
2.1.2. Mabed Döneminde Yazılan Dualar ...64
2.1.2.1. Şema ...65
2.1.2.2. Amida ...70
2.1.2.3. Havinenu ...76
2.1.2.4. Alenu ...77
2.1.2.5. Pesuke De Zimra ...79
2.1.2.6. Hallel ...80
2.1.2.7. Aşre ...83
2.2.RABBANÎ DÖNEMDE DUA ALGISI VE DUALAR ...84
2.2.1. Kadiş Duası ...86
2.2.2. Avinu Malkenu ...90
2.2.3. Avinu Şebaşamayim ...92
2.2.4. Tahannun ...93
2.2.5. Vehu Rahum ...95
2.3.ORTA ÇAĞDA DUA ALGISI ...96
2.3.1. Hasidizm’de Dua ...99
2.3.2. Kabala’da Dua ... 103
2.3.3. Orta Çağda Yazılan “Yigdal” Duası... 104
2.4.MODERN DÖNEMDE DUA ALGISI ... 105
2.4.1. Reformist Yahudiler ve Dua ... 107
2.4.2. Muhafazakar Yahudiler ve Dua ... 108
2.4.3. Ortodoks Yahudiler ve Dua ... 109
2.4.4. Kadın ve Dua ... 111
İKİNCİ BÖLÜM ... 116
YAHUDİLİK’TE DUANIN PRATİK BOYUTU... 116
1. DUA KİTAPLARI SİDUR VE MAHZOR ... 116
2. DUAYA HAZIRLIK ... 121
3.BİREYSEL VE CEMAATLE DUA ... 126
4.DUA VAKİTLERİ... 128
4.1. Sabah ... 128
4.2. Öğle / İkindi ... 130
4.3.Akşam... 131
vii
4.4.Şabat ... 133
4.4.1. Şabat ve Kiduş ... 135
5. BAYRAMLAR ... 136
5.1. Musaf ... 136
5.2.Neila ... 137
6.DİĞER ZAMANLARDA OKUNAN DUALAR ... 138
6.1. Kutsamalar ... 138
6.2.Tefilat Adereh (Yolculuk Duası) ... 139
6.3. Anoten (Devlet Başkanı İçin Dua) ... 140
6.4.Evlilik Duası ... 140
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ... 142
BİBLİYOGRAFYA ... 146
