vergi raporu MAKALELER sayı : 1 8 1 • ekim 2014 TERCİHLİ VERGİ REJİMİNE

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • ekim 2014

TERCİHLİ VERGİ REJİMİNE ÖRNEK OLARAK İRLANDA

VERGİ SİSTEMİ ve TÜRK VERGİ SİSTEMİ ile KARŞILAŞTIRILMASI

AS AN EXAMPLE OF PREFERRED TAX REGIMES: IRISH TAX SYSTEM

AND THE COMPARISON WITH TURKISH TAX SYSTEM

VTILGAN YAŞA(*

O Z

Küreselleşme, üretim faktörlerinin serbest dolaşımına ve ülkelerin sermaye çekme yarışına imkân sağlamaktadır. Bu doğrultuda, ülkeler vergi oranlarında indirimler ve vergi teşvikleri yoluyla vergi sistemlerini uluslararası ortamda sermaye çekmek için araç olarak kullanmaya başlamışlardır. İrlanda Cumhuriyeti'nin yapmış olduğu vergi reformları, ülkenin ekonomik iyileşmesiyle eş zamanlı olduğu için büyük ilgi çekmiştir. Ö yle ki ülke, yüksek teknolojiye dayalı bir üretim üssü haline gelmiş, ekono­

mik ve sosyal açıdan önceki görünümünü tersine çevirebilmeyi başarmıştır. İrlanda vergi sistemi, eko­

nomisi üzerinde oluşturmuş olduğu büyük etki nedeniyle diğer ülkeler açısından hem örnek alınmak istenmiş hem de eleştirilmiştir. Bu yönüyle çalışmada, İrlanda'nın siyasal yapısı, hukuk ve ekonomik sistemi, vergi yapısı ve vergi sisteminin Türk Vergi Sistemi ile k değerlendirilmesi ele alınmaktadır.

Anahtar Kelim eler: Vergi Sistemi, İrlanda Vergi Sistemi, vergi reformu Jel Kodu: H20, H29.

ABSTRACT

Globalisation enables the free movement of factors of production and helps countries to attract foreign investment. In this respect, countries have begun to utilise their tax systems as a tool to attract foreign capital in international area by reducing tax rates and providing tax incentives. Tax reforms which have been done by the Republic of Ireland have attracted great interest because of the

° Araştırma Görevlisi, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilim ler Fakültesi M aliye Bölümü, D EU Sosyal Bilim ler Enstitüsü, M aliye A.B.D.

(" ) Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilim ler Enstitüsü M aliye Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • ekim 2014 simultaneous economic recovery of the country. The country, in fact, has become a manufacturing base constructed on high technology, thereby managed to reverse its adverse economic and social circumstances.The Irish tax system, due to its huge effect on its own economy, has been both followed and criticised.This study, therefore, explores the Irish legal and economic systems, tax structure and tax system by comparing with Turkish tax system.

Keywords: Tax System, Ireland Tax System,Tax Reform Jel Code: H20, H29.

1- G İR İŞ

İrlanda devleti, tarihi boyunca İngilizler başta olmak üzere birçok devletin ve topluluğun saldırısı­

na uğramıştır. İrlanda, özellikle İngiliz istilasına karşı yürütülen bağımsızlık mücadelesi sonucu 1921 yılında kurulmuş, Kuzey İrlanda ise, Birleşik Krallık'a bağlı kalmıştır.

İrlanda ekonomisi, İrlanda'nın tarihi boyunca yaşadığı zorluklar nedeniyle olumlu yönde gelişeme­

miştir. Bu nedenle uzun süre Avrupa'nın en zayıf ekonomisi olarak görülmüştür. Söz konusu yıllarda ülkede tarım ekonomisi ağırlıklı olarak uygulanmakla birlikte, yoksulluk oranı çok yüksek olup, ülkede yaşayan insanlar gelişmiş Avrupa ülkelerine ve deniz aşırı ülkelere göç etmek zorunda kalmışlardır.

İrlanda devleti, Avrupa Ekonomik Topluluğu'na 1 Ocak 1973 tarihinde girmiş olmasına rağmen uzun yıllar topluluğun içinde kötü ekonomik performansa sahip ülkesi olmasına çözüm olarak, ülkede bürokratlar, sivil toplum örgütleri bir araya gelip, Ulusal Programlar hazırlamışlardır. Bu program ile eğitime ayrılan pay arttırılarak, yeni bilgi ve iletişim çağında rekabet edebilecek nitelikli işgücünün yetiştirilmesi hedeflenmiş ve bu hedefte başarı sağlanmıştır. İrlanda devleti, vergi sisteminde de bir takım değişikliklere gitmiştir. Bu doğrultuda, ilk olarak kurumlar vergisi oranı düşürülmüş, diğer ver­

gisel teşviklerle ve İrlanda'nın coğrafi konumu ve İngilizce konuşulan bir ülke olmasının da sağladığı avantajların da yardımıyla doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının ülkeye girmesi sağlanmıştır.

Günümüzde O EC D üyesi olan ve olmayan birçok ülke canlı sermayeyi çekebilmek amacıyla ver­

gi sistemlerinde avantaj sağlayan hükümlere yer vermektedirler. İrlanda gibi devletler vergi avantajı sağlayan tercihli vergi rejimleri kullanarak, yatırımları kendi sahalarında tutabilmek amacıyla vergi sistemlerini düzenleme ve bunu etkin bir araç olarak kullanma eğilimi göstermektedirler.

Çalışmanın ilk bölümünde İrlanda'nın siyasal yapısı, hukuk ve ekonomik sistemi inceleme konumuz içerisinde yer almaktadır. Öncelikle genel yapıdan bahsedilmiş, yasama, yürütme ve yargı erklerine deği­

nilmiş ve ülke ekonomisinin yapısı temel ekonomik göstergeler ile açıklanmıştır. İkinci bölümde, İrlanda vergi sistemi ele alınmaktadır. İrlanda vergi sisteminin yapısı; vergi teşkilatı ve vergi sistemi çerçevesinde incelenmiştir. Bütçe dengesi, vergi gelirlerinin merkezi hükümet gelirleri içindeki payı vb. kamu finans­

man verileri ile İrlanda'nın mali yapısı hakkında bilgilere yer verilmiştir. Son bölümde ise İrlanda Vergi Sistemi'nde öne çıkan benzerlikler ve farklılıklar Türk Vergi Sistemi ile karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. 2

2- SİYASAL Y A PISI, H U K U K ve EK O N O M İK SİSTEM İ 2.1- Siyasal Yapısı

İrlanda devleti, parlamenter demokrasi ile yönetilmektedir. Anayasa'dan kaynaklanan yetkiye daya­

narak Ulusal Meclis yasama organı olarak kanunları çıkarmaktadır. Avrupa Birliği tüzükleri de doğru-

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • ekim 2014 dan uygulanmaktadır. İdari sistemi, güçler ayrılığı esasına dayanmaktadır. Cumhurbaşkanı, Meclis ve Hükümet'in yetkileri ile yargının yapısı ve güçleri Anayasa ile belirlenmiştir.1 2

İrlanda'da devletin başı, Cumhurbaşkanı'dır. Cumhurbaşkanı doğrudan halk tarafından seçilmekte­

dir. Cumhurbaşkanı sadece iki dönem görev yapabilmekte olup, her bir görev dönemi yedi yılı kapsa­

maktadır. Cumhurbaşkanı'nın görevleri temsilidir. Meclis tarafından seçilen Başbakan'ı ve Başbakan'ın önerisi üzerine kabine üyelerini atamak görevleri arasındadır. Başbakan'ın önerisi üzerine Meclis'i feshetme yetkisine de sahiptir.

Meclis (Oireachtas) iki kanatlı olup, Millet Meclisi'nde (Dail) 166 milletvekili, istişari yetkilere sa­

hip Senato'da (Seanad) ise 60 Senatör bulunmaktadır. Millet Meclisi seçimleri beş yılda bir 43 seçim bölgesinde yapılmaktadır. Senato'nun 11 üyesi Başbakan tarafından önerilmekte, 43'ü beş ayrı meslek grubu tarafından (kültür-eğitim, tarım, istihdam, ticaret-sanayi ve idari), 6'sı ise üniversiteler tarafından seçilmektedir. Senato yasa önerebilmek veya yasalarda değişiklik yapabilmekle birlikte, Ulusal M ecli­

sin bunları reddetme hakkı bulunmaktadır.

Hükümetin başı Başbakan'dır (Taoiseach). Hükümette bir de Başbakan yardımcısı (Tanaiste) bulun­

maktadır. Hükümet 15 Bakandan oluşmaktadır. Buna ilaveten Başbakanlık veya ilgili Bakanlıklar nez- dinde görevlendirilen Devlet Bakanları bulunmaktadır. Devlet Bakanlarının sayısı Başbakan tarafından belirlenmektedir. Günümüzde de 15 Devlet Bakanı mevcuttur. Devlet Bakanları kabine toplantılarına katılmamaktadır.2

İrlanda'da 114 yerel yönetim birimi bulunmaktadır. Bunlar konut, ulaşım, su temini, atık yönetimi, eğitim, sağlık ve refah gibi hizmetleri kapsayan geniş bir yelpazede hizmet sunmaktadırlar.

2.1.1- Yasama Organı G örev ve Yetkileri

29 Aralık 1937 tarihinde yürürlüğe giren İrlanda Anayasası Devletin temel yasasıdır.

İrlanda Anayasası3'na göre, İrlanda egemen, bağımsız, demokratik bir devlettir. İdarenin tüm yetkileri, yasama, yürütme ve yargı kaynağını, görevi devleti yönetenleri atama ve ulusal politikanın tüm sorun­

larına kamu yararına uygun olarak karar vermek olan halktan almaktadır.

Anayasada, Devlet için kanun yapma yetkisi sadece ve münhasıran Parlamento'ya aittir. Temsil­

ciler Meclisi'nde başlatılan ve kabul edilen her kanun tasarısı, bir Vergi Kanunu Tasarısı olmadıkça, Senato'da değişikliğe uğrar ve Temsilciler Meclisi bu değişikliği dikkate almaktadır. Vergi Kanunu Tasa­

rısı dışındaki bir Kanun Tasarısı süreci Senato da başlatılabilir ve kabul edilirse Temsilciler Meclisi'ne sunulmaktadır. Senato'da yasama süreci başlatılan bir Kanun Tasarısı, Temsilciler Meclisi'nde değişik­

liğe uğrarsa, Temsilciler Meclisi'nde başlatılmış bir Kanun Tasarısı olarak kabul edilmektedir. Her iki Meclisten birinden geçmiş ve diğer Meclis tarafından kabul edilmiş bir Kanun Tasarısı her iki Meclis tarafından kabul edilmiş sayılmaktadır.

1 T.C. Dış İşleri Bakanlığı, Ülke Künyesi, İrlanda'nın Siyasi Görünümü, http://www.mfa.gov.tr/irlanda-siyasi-gorunumu.

tr.mfa, 05.1 1.2013.

2 Irish Political System, http://eu2013.ie/ireland-and-thepresidency/aboutireland/irishpoliticsandgovemment/irishpoliti- calsystem/, 05.11.2013.

3 İrlanda Anayasası, http://www.adalet.gov.tr/duyurular/2011/eylul/anayasalar/ulkeana/pdf/09-%C4%B0RLANDA%20 277-318.pdf, 07.11.2013.

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • ekim 2014 Vergi kanunu tasarıları sadece Temsilciler Meclisinde başlatılabilir. Temsilciler Meclisinden geçen her Vergi Kanunu tasarısı önerileri için Senatoya gönderilir. Senatoya önerileri için gönderilen her Vergi Kanunu tasarısı, Senatoya gönderildiği tarihten itibaren en geç yirmi bir gün içinde, Senatonun önerilerinin tamamını kabul veya reddedebilecek olan Temsilciler Meclisine geri gönderilir.

Bir Vergi Kanunu Tasarısı sadece şu konuların herhangi biri veya tamamıyla ilgili hükümler taşıyan bir Kanun Tasarısı anlamına gelmektedir: vergi koyma-kaldırma, vergi değişikliği veya düzenlemesi;

borç ödeme veya diğer mali amaçlar için kamu parasına harç koyma veya bu harçlardan herhangi birini kaldırma; arz; kamu parasının tahsisi, alınması, saklanması veya hesaplarının denetimi; borç­

lanma ve bunlarla ilgili kredi güvencesi veya geri ödemesi; bu konulara bağlı veya arızi konular veya bunlardan herhangi biri.

2.1.2- Yürütm e Organı G örev ve Yetkileri

İrlanda Anayasası'na göre, devletin yürütme kuvveti, Anayasa hükümlerine göre Hükümet yetki­

siyle yerine getirilmektedir. Hükümet, Anayasa'nın hükümlerine göre Başkan tarafından atanan en az yedi en fazla on beş üyeden oluşur. Temsilciler Meclisi'nin uygun görüşü alınmaksızın savaş ilân edilemez ve Devlet, herhangi bir savaşa katılamaz. Bununla birlikte, fiili işgal durumunda, Hükümet, Devletin korunması için gerekli gördüğü her türlü önlemi alabilir ve Temsilciler Meclisi açık değilse mümkün olan en yakın tarihte toplantıya çağrılmaktadır.

Hükümet, Temsilciler Meclisi'ne karşı sorumludur. Hükümet, kollektif bir otorite olarak toplanır ve hareket eder. Hükümet üyelerinin idare ettiği devlet dairelerine karşı topluca sorumludur. Hükümet, her mali yıl için gelir tahminlerini ve devletin harcama tahminlerini hazırlar ve görüşülmesi için Tem­

silciler Meclisi'ne sunar. Hükümetin başı ya da Başbakan, "Taoiseach" olarak Anayasa'da adlandırıl­

maktadır.

2.1.3- Yargı Organı G örev ve Yetkileri

İrlanda Mahkemeler Sistemi 'genel hukuk' denilen yargılama yetkisini içermektedir. İngiltere, ABD, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi diğer İngilizce konuşulan ülkelerle ve bazı İngilizcenin konu­

şulmadığı Hindistan gibi ülkelerle benzer yargılama sistemine sahiptir.

Sistem, İngiliz hukuk sisteminden etkilenerek ortaya çıkmıştır. Genel hukuk sistemleri, Fransa ve diğer Avrupa ülkelerindeki gibi, 'özel hukuk' yargısından ziyade önceki mahkeme kararlarını etkile­

miştir. Bu hukuk sistemleri Roma Hukuku kaynaklıdır.4

İrlanda'daki genel hukuk yargılamasında çalışan avukatlar özel hukukun da uygulandığı ülkele­

rinde, içtihat hukuku ile daha yakından ilgilenme gereği duymuşlardır. İrlandalı mahkemeler önceki kararları ile bağlıdırlar ve bu 'stare-decisis' (Yargısal örnek olayın takibi) ilkesi olarak bilinmektedir.

İrlanda hukuk sistemi, kendi ihtisas mahkemeleri ile birlikte sivil ve suç olarak iki dala ayrılmak­

tadır. Sivil mahkemeler bireyler, kuruluşlar veya devlet arasındaki anlaşmazlıkları davaları ile ilgilen­

mektedir. Bu anlaşmazlıklar, çekişmeli bir şirket devralma konusu ya da bir araba kazasından kaynak­

lanan bir yaralanma gibi şeylerle ilgili olabilir.

4 The Bar Council of Ireland, "The Irish Courts System", http://www.lawlibrary.ie/viewdoc.asp?m=2&fn=/documents/

aboutus/introduction.htm, 07.11.2013.

raporu MAKALELER

s ayı : 1 8 1 • e kim 2014 Hukuk davalarında davacı, (hukuk mahkemesinde sivil olarak hareket eden kişi), yanlış kaynakla­

nan tazminat için (bir eylem veya davaya karşı şikayet edilen kişi) sanığı mahkemeye verebilmektedir.

Yol açtığı zararlar için tazminat genellikle paradır. Farklı mahkemeler belirli miktarlarda tazminat da­

valarına bakabilmektedirler.

Yargıtay, hem hukuk hem de ceza davalarında nihai temyiz mahkemesidir. İrlanda, Avrupa Birliği'nin bir üyesidir. İrlanda mahkemelerinde Avrupa yasaları ile ilgili ihtilaflar, Asliye Avrupa Mahkemesi ve/

veya, Avrupa Adalet Divanı'na sevk edilebilmektedir.

2.2- Hukuk Sistemi

İrlanda Anayasası devletin temel yasadır. Yasal haklar kanunla kurulan mahkemelerde uygulanır.

Anayasa'nın 6. maddesine göre, egemenlik millette aittir. İrlanda Anayasası'nın bir önemli özelliği, iki dilde yazılmış olmasıdır (İngilizce ve İrlandaca).

İrlanda hukuk sistemi; Yasama, Yürütme ve Yargı kuvvetlerinin ayrılığı ilkesine dayanmaktadır. Bu ayrım, devletin hiç bir organının diğer organlara atfedilen fonksiyonları engelleyebilir olmamasını sağlamaktadır.

Anayasa'da açıkça tüm cezai ve hukuki konularda tam yetkili Yargıtay, nihai temyiz mahkemesi ise Yüksek Mahkeme olarak belirtilmiştir. İlk derece mahkemelerinin de kurulması İrlanda'da mahkeme sisteminin yapısını özetlemektedir.

Şekil 1: İrlanda Mahkeme Sistemi

I--- 1

Kaynak: The Suprem e Court O f Ireland, The Legal System, http://www.suprem ecourt.ie, 05.12.2013.

2.3- Ekonomik Sistemi

Yaklaşık 362 km. uzunluğunda ve 225 km. genişliğinde bir ada devleti olan İrlanda Cumhuriyeti'nin yüzölçümü 70.280 km2 olarak ölçülmektedir. İrlanda topraklarının yaklaşık üçte ikisi çayır ve mera­

lardan meydana gelmektedir5. Ülkede ormanlık alan oldukça azdır. Zengin mineral yataklarına sahip olmasa da, ülke dünyanın en büyük çinko/kurşun rezervine sahiptir.

5 Nejla Tuğrul, İrlanda Ülke Raporu, Ankara, Aralık 2012, http://www.slideshare.net/UlkeRaporlari2013/irlanda-ulke raporu2013, s.2, 02.12.2013.

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • ekim 2014 İrlanda, Avrupa Birliği (AB), Dünya Ticaret Örgütü (W TO), Uluslararası Para Fonu (IMF), Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD), Uluslar arası Kalkınma Birliği (IDA), Avrupa Kalkınma Bankası (EBRD), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), Dünya Sağlık Örgütü (W H O ), UNCTAD, U N ID O , U N ESC O gibi uluslararası kuruluşlara üyedir.

İrlanda, sanayi devriminin başladığı ülke olan İngiltere'ye komşu olmasına rağmen uzun yıllar eko­

nomik olarak zayıf, işsizlik oranı yüksek bir tarım toplumu olarak varlığını sürdürmüştür. İrlanda dev­

leti 1960'lı yıllarda uyguladığı korumacı politikalar sayesinde II.Dünya Savaşı sonrasında Avrupa'daki ülkeler gibi olumsuz etkilenmemiştir6. 1965 yılında İngiltere ve İrlanda devletleri arasında imzalanan Serbest Ticaret anlaşması İrlanda ekonomisinin dışa açılması konusunda atılan ilk adım niteliğindedir7.

1973 yılında İrlanda'nın A B'ye girmesi ve 1979 yılında Avrupa Para Sistemi'ne geçmesi İrlanda ekonomisi için önemli bir adımdır. Bu sayede İrlanda, bankacılık alanında dışa açılma imkânı bula­

bilmiştir. Yine de, ekonomik göstergeleri ile AB'nin standartlarının altında bir ülke olarak değerlendi­

rilmiştir.

1980'li yılların ortasında İrlanda hala 'Avrupa'nın hasta adamı' olarak anılmıştır. Konjonktür açısın­

dan büyük bir durgunluk içinde olan ülkede enflasyon %10'un üzerinde, işsizlik oranı ise % 1 7 olarak seyretmiş ve genç nüfusun yurtdışına yoğun olarak göç ettiği gözlemlenmiştir8.

1987 yılında hükümet, kamu harcamalarını azaltmış, vergileri düşürmüş ve rekabeti teşvik etmiştir.

Rynair havayolu şirketi, İrlanda'nın devlet müdahalesini kaldıran politikalarından havacılık pazarında yararlanmış ve Avrupa'nın ulaştırma piyasasındaki düzenleyiciliğinin faydasını göstermiştir. 1989 yı­

lında Google ve Microsoft gibi teknoloji firmalarını takiben Intel yatırım yapmıştır. Tüm devlet partileri arasında sürdürülebilir ekonomik büyüme hakkında bir uzlaşmaya varılmıştır9. Kişi başına düşen gelir O EC D refah sıralamasında 1993 yılında 21. sıradan 2002 yılında 4. sıraya yükselmiştir10.

1985 ve 2002 yılları arasında, özel sektör % 59 oranında istihdamı artmıştır. Ekonomi, tarımdan bilgi ekonomisine dayalı hizmet ve yüksek teknoloji endüstrisine kaymıştır. Ekonomik büyüme ora­

nı 1995-2000 yılları arasında ortalama %10'dur. G SY İH ' nın %46'sını oluşturan sanayi ve yaklaşık

% 80'ini oluşturan ihracat, ülkenin önde gelen sektörü olan tarımın yerini almıştır.

İrlanda, Ekonomist dergisi tarafından 2005 yılında yapılan bir araştırmaya göre, dünyada yaşam kalitesinin en iyi olduğu yer olarak bulunmuştur11. 1995-2007 dönemi Avrupa'nın en yüksek büyüme

6 Frank Barry, "H o w Ireland's Dramatic Economic Transformation was Achieved", Trade and Industry Monitor, No:12, December, 1999, pp.2-5.

7 Desmond Norton, " Problems in Economic Planning and Policy Formation in Ireland 1958-1974", ESRI Publications, Dublin, 1975, pp. 27-28.

8 CED EFOP, "The Vocational Education and Training System in Ireland", Luxembourg:Office for Official Publications of the European Communities, 2004, pp.23-24, http://www.cedefop.europa.eu/en/Files/5145_EN.PDF, 20.1 1.2013.

9 Sean Dorgan, "H o w Ireland Became The Celtic Ti ger", The Heritage Foundation, No:1945, June 23, 2006, pp.1-13, p.9, http://www.heritage.org/research/reports/2006/06/how-ireland-became-the-celtic-tiger, 05.12.2013.

10 Martin De Vlieghere and others, "The Myth of the Scandinavian M odel", The Brussels Journal, 2005, http://www.brus- selsjournal.com/node/510, 05.12.2013.

11 The W orld in 2005 Q uality of Life Index, "The Economist Intelligence Unit's Quality-of-life Index", p.3, http://www.

economist.com/media/pdf/QUALITY_OF_LIFE.pdf, 02.12.2013.

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • ekim 2014 oranı olarak kaydedilen yüksek büyüme oranı ile İrlanda, birçok ülke tarafından 'Kelt Kaplanı' olarak bahsedilmiş12 ve ekonomik dönüşüm süreci oldukça dikkat ekmiştir. Söz konusu bu ekonomik büyü­

menin altında yatan en önemli faktörlerden biri de düşük kurumlar vergisi oranıdır.

İrlanda, 1995-2006 döneminde ortalama % 6 oranında bir ekonomik büyüme hızı yakalamıştır.

2006 yılındaki güçlü ekonomik performans ile 86.700 net istihdam artışı gerçekleşmiş, 2007 yılında

% 5,6'lık bir büyüme ile 1990'lı yıllardan itibaren tarım ve geleneksel imalat sanayine dayalı ekono­

miden yüksek teknolojik ürünlerin ve uluslararası hizmet ticaretinin artan bir şekilde gerçekleştirildiği bir ekonomiye geçilmiştir. Tarımın payı çok azalmış olup, sanayi G SYİH'nın % 31'ini (yapı ve inşaat dahil) teşkil etmektedir. İhracat ve yabancı yatırımlardaki yükseliş ekonomik büyümede rol oynamaya devam etmektedir. Hizmet sektörü G SYİH'nın %67'sini oluştururken, tarım %2'sini oluşturmaktadır.

İrlanda'nın toplam bilgi yatırımı (Ar-Ge harcamaları, yazılım yatırımı ve üst düzey eğitim), geçti­

ğimiz 10 yılda % 1 0 oranında artış göstermiş, aynı dönemde O EC D ve AB ülkelerindeki artış düzeyi ise yaklaşık % 3 seviyesinde gerçekleşmiştir. IMD, İrlanda ekonomisinin güçlü yönleri olarak Gayrisafi Yurtiçi Hasıla, ülkeye gelen ve ülkeden çıkan yatırımların oranı, kurumlar vergisi ve yatırım teşvikleri unsurlarını vurgulamıştır. Ancak, kriz öncesinde ekonominin büyük ölçüde inşaat sektöründeki büyü­

meye bağlı olması ve İrlanda'nın rekabet gücünün giderek azalması, ekonominin karşı karşıya olduğu ulusal riskler olarak ortaya çıkmış, giderek artan global dengesizlikler, mali piyasalardaki olumsuz­

luklar gibi uluslararası ortamdan kaynaklanan riskler de eklenerek İrlanda'da 2008 yılında yaşanan ekonomik krizin etkisini oldukça artırmıştır.

2007-2013 döneminde uygulanan 4. Ulusal Kalkınma Planı açıklanmış olup, bir önceki döneme göre üç misli kaynak tahsis edilerek İrlanda tarihindeki en yüksek kaynak aktarımı öngörülmektedir.

Bu kapsamda, gelecek 7 sene içerisinde, ağırlıklı olarak altyapının geliştirilmesinde kullanılmak üzere toplam 184 Milyar Euro ayrılmıştır. 4. Ulusal Plan kapsamında ekonomik altyapı ve sosyal altyapıya ayrılan kaynak toplam 88,3 Milyar Euro düzeyindedir13.

Tablo 1: Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler

Yıllar 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Para Birimi

^{E u r o E u r o E u r o E u r o E u r o E u r o E u r o E u r o E u r o E u r o E u r o}

Para Birimi

$ Paritesi

1 . 1 4 2 4 1 .2 4 9 8 1 .2 3 8 8 1 .2 6 5 6 1 . 3 7 9 4 1 . 4 7 0 7 1 . 3 9 5 4 1 .3 2 1 1 1 . 3 9 7 7 1 .2 9 2 5 1 . 3 3 0 0

GSMH

1 4 0 .8 2 7

M i l y a r E u r o

1 5 0 .1 9 4 M i l y a r E u r o

1 6 3 .0 3 7 M i l y a r E u r o

1 7 7 .7 2 9 M i l y a r E u r o

1 8 8 . 7 2 9

M i l y a r E u r o

1 7 8 .8 8 2

M i l y a r E u r o

1 6 1 .2 7 5

M i l y a r E u r o

1 5 6 .4 8 6 M i l y a r E u r o

1 5 8 .9 9 3

M i l y a r E u r o

1 6 3 .5 9 5

M i l y a r E u r o

1 6 7 .4 1 5 M i l y a r E u r o

Kişi Başına Düşen Gelir ($)

3 5 , 3 8 4 .6 6 E u r o

3 7 ,1 2 9 .0 2 E u r o

3 9 ,4 4 0 .0 1 E u r o

4 1 , 9 8 7 . 5 7 E u r o

4 3 , 1 3 0 .2 2 E u r o

3 9 , 8 8 3 .5 3 E u r o

3 5 , 5 7 4 .8 7 E u r o

3 4 , 3 5 6 .4 4 E u r o

3 4 , 7 5 3 .2 6 E u r o

3 5 , 6 7 7 .4 6 E u r o

3 6 , 2 8 9 .5 8 E u r o

12 Dorgan, p.9.

13 The Economic and Social Research Institude, http://www.esri.ie/irish_economy/, http://tr.investing.com/curriencies/

eur-usd-historical-data , 02.12.2013.

raporu______________ MAKALELER_________

Büyüme

Hızı (%)

% 3 . 8 8 5 % 4 . 3 6 3 % 5 . 8 7 6 % 5 . 4 0 4 % 5 . 4 4 5 % - 2 . 1 0 9 % - 5 . 4 5 6 % - 0 .7 6 6 % 1 . 4 3 1 % 0 . 9 3 8 % 1 .0 7 2

Enflasyon

Oranı (%)

% 4 .5 5 6 % 3 . 2 1 4 % 2 . 5 2 6 % 2 . 2 6 1 % 2 . 5 0 8 % 3 .2 2 % 2 . 0 5 9 % - 2 .7 5 1 % - 0 .5 9 7 % 1 . 5 4 9 % 1 .7 7 5

İşsizlik (%)

^{% 4 . 5 8} % 4 . 4 8 9 % 4 . 3 8 9 % 4 . 4 9 9 % 4 .6 7 4 % 6 . 4 % 1 2 . 0 0 9 % 1 3 .8 5 3 % 1 4 . 6 2 5 % 1 4 . 6 7 2 % 1 4 . 2 3 9

İhracat

- - - - 8 8 ,5 8 1 8 6 , 3 9 4 8 4 ,2 3 9 8 9 ,1 9 3 9 2 , 9 8 8 - -

M i l y o n E u r o

M i l y o n E u r o

M i l y o n E u r o

M i l y o n E u r o

M i l y o n E u r o

İthalat

^{- - - -} 6 2 , 3 5 6 5 7 ,5 8 5 4 5 ,0 6 1 4 5 , 7 6 3 4 8 ,2 6 1 - -

Toplam

Borç

3 7 , 6 1 1 .0

M i l y a r E u r o

3 7 , 8 4 8 .0 3 8 , 1 8 2 .0 3 5 , 9 1 7 .0 3 7 , 5 6 0 .0 5 0 , 3 9 8 .0 7 5 ,1 5 1 .9 9 3 , 4 4 5 .8 - - -

Toplam Devlet Borçlarının (%) GSYH Oranı

3 2 ,7 2 8 , 7 2 8 , 4 4 9 ,3 6 9 ,9 8 7 ,2 1 0 2 ,8 1 2 7 ,5 1 3 2 ,3

Asgari

Ücret

^{1 .0 7 3 1 .0 7 3 1 .1 8 3 1 .2 9 3 1 .4 0 3 1 .4 6 2 1 .4 6 2 1 .4 6 2 1 .4 6 2 1 .4 6 2 1 .4 6 2}

Nüfus

^{3 .9 8}

M i l y o n

4 . 0 4 5 M i l y o n

4 .1 3 4 M i l y o n

4 . 2 3 3 M i l y o n

4 .3 7 6 M i l y o n

4 . 4 8 5 M i l y o n

4 . 5 3 3 M i l y o n

4 .5 5 5

M i l y o n

4 .5 7 5 M i l y o n

4 . 5 8 5 M i l y o n

4 . 6 1 3 M i l y o n

Yüz Ölçüm

7 0 .2 7 3 k m 2

7 0 .2 7 3 k m 2

7 0 .2 7 3 k m 2

7 0 .2 7 3 k m 2

7 0 .2 73 k m 2

7 0 .2 7 3 k m 2

7 0 .2 7 3 k m 2

7 0 .2 7 3 k m 2

7 0 .2 7 3 k m 2

7 0 .2 7 3 k m 2

7 0 ,2 73 k m 2

Sektörel

dağılım

^{- - - - - - - - - T a r ım% 1 . 6 -}

H i z m e t

% 7 0 . 5

S a n a y i

% 2 7 .9

Kaynak: European Com m ission, http://epp.eurostat.ec.europa.eu, Central Intelligence Acengy, https://www.

cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2012.html, The W o rld Bank, data.worldbank.org/country/

ireland ve O E C D , http://stats.oecd.org/ verilerinden yararlanılarak tarafım ızdan hazırlanmıştır.

3- V ER G İ YA PISI 3.1- Vergi Teşkilatı

Günümüzde gelir idaresinin yapısında ülkeden ülkeye ciddi farklılıklar görülmekle birlikte, O EC D ülkelerinin yanı sıra birçok ülkede de klasik "vergi türüne göre" organizasyon yapısından "fonksiyo­

nel" organizasyon modeline hızlı bir geçiş yaşanırken, mükellef gruplarını dikkate alarak, onlara en iyi hizmet sunulmasını amaçlayan "mükellef odaklı" yaklaşım yükselen bir trend olduğu görülmektedir.

Bazı ülkelerde, mükellef odaklı ve fonksiyonel yapıtlarını iç içe geçtiği "karma" organizasyon mode­

line de rastlanmaktadır14.

14 Mustafâ Uysal, Hansın Dalbayrak ve Timuçin Yurdanur, Çağdaş Eğilimler İşığında Türkiye'de G elir idaresi ve Deneti­

mine Stratejik Yaklaşım, Ankara: M aliye Hesap Uzmanları Vakfı Yayını No: 13,2002, ss. 48-49.

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • ekim 2014 Tablo 2: Ulusal Gelir İdaresinin Organlarının Organizasyon Yapısı

U lu sal G e lir İdaresinin O rgan izasyo n Yapısının Seçilm iş Ö ze llik le ri

O rganizasyon Yapısı İçin Temel Kriter

Büyük M ü k ellef Faaliyetlerine Tahsis Edilmiş

Vergi Tahsilatı Fonksiyonuna Tahsis Edilmiş

Ciddi Sahtekarlık/

Vergiden Kaçınm a Fonksiyonuna Tahsis Edilmiş

U yum Faaliyetleri (Vergi türüne göre yürütülen veya bütünleşmiş)

Kapsamlı Enformasyon Teknoloji Fonksiyonu

İrlan d a Fonksiyonel M o d e l15*,

M ü k e lle f O d aklı M o d e l16**

Evet Evet Evet Bütünleşm iş Evet

Türkiye Vergi Türü

M o d e li17 18 19*** H ayır Evet Evet Bütünleşm iş H ayır

Kaynak: O E C D , Tax A dm inistration in O E C D Countries: C o m p arative Inform ation Series (2004), p. 33, http://www.oecd.Org/dataoecd/28/2/33866659.pdf. 10.11.2013.

Vergi idarelerinin idari yapıları ülkeden ülkeye farklı olmakla birlikte, bu idarelerin genellikle M ali­

ye Bakanlığı'na bağlı genel müdürlükler veya bir genel müdürlük ya da bir veya iki yan-otonom kurum olarak yapılandırıldığı gözlenmektedir. Ulusal vergi idarelerinin iç organizasyon yapısına etki eden ve şeklini veren temel kriterler fonksiyon, vergi türü ve vergi m ükellef olarak ifade edilebilir. O EC D üyesi ülkesi İrlanda'da merkezi gelir idarelerinin iç organizasyon yapısında, "fonksiyon" ve "vergi mükellefi"

kriterleri birlikte etkili olmuşken, Türkiye'de "vergi" kriteri etki olmuştur.18

İrlanda'da vergi otoritesi, birincil görevi vergi ve harçların tahakkuk ve tahsilatı olan Gelirler İdaresi'dir. Gelirler İdaresi'nin görevi, kanunen, hükümet tarafından ve Avrupa Birliği'ne üyeliğin so­

nucu olarak dayatılan yükümlülüklerin yerine getirilmesidir. Geniş anlamda görevleri şunlardır19:

• Hazine gelirlerinin % 93 'ün ü oluşturan vergi ve harçların toplanmasını, idaresini ve değerlendir­

mesini yapmak,

• A B adına vergi toplamak, ithalat ve ihracat rejimlerinin kontrolü için harç toplamak,

15 Fonksiyonel Modelde, gelir idaresi çalışanları ilke olarak fonksiyonel gruplar şeklinde organize olmaktadırlar.

16 Mükellef Odaklı Modelde, mükelleflere gönüllü uyumu teşvik edecek mükellef haklannın açıklanması, mükellef hiz­

metlerinin artırılması ve eğitimler verilmesi, daha fazla denetim hedefleri gibi stratejilerin oluşturulmasına çalışılmaktadır.

17 Vergi Modelinde, her bir vergi için çok fonksiyonlu departmanların ayrı ayrı faaliyet gösterdiği "vergi türü" modeli olduğu görülmektedir.

18 O EC D , Tax Adrninistrations in O E C D Countries: Comparative Information Series, 2004, Forum on Tax Administration Committee on Fiscaİ Affairs, October, p. 33

19 Department of Finance - Government of Ireland, http://www.finance.gov.ie/, 10.12.2013.

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • e kim 2014

• Zararlı alışkanlıklarla mücadelede diğer ülkelerdeki kurumlar ile işbirliği kurmak,

• Diğer şubeleri ile işbirliğini yürütmek,

• Vergilendirme ile ilgili konularda politika önerilerinde bulunmaktır.

Şekil 2: İrlanda Gelirler İdaresi

Bilgi Teknolojisi / Ulaştırm a

Kurumsal İşler &

Uluslararası

G e lir & Servet Vergileri

D o laylı Vergiler _

Kurumsal İlişkiler/

Mükellefler

Araştırmalar &

Soruşturmalar

Batı M idlands Sınırı

Doğu

& G üneydoğu

Kaynak: Tax Adm inistration 2013: C om parative Information on O E C D and O ther A d van ced and Emerging Eco- nomies, O E C D , 2013, p.64, http://www.oecd.org/tax/administration/tax-administration-series.htm, 12.12.2013.

3.2- Vergi Sistemi

İrlanda ekonomisinin hızlı ve başarılı ekonomik kalkınma sürecini gerçekleştirmesinde ve yaban­

cı sermayeyi hızla kendisine çekerek ithalata dayalı bir ileri teknoloji ve bilgi üretim merkezi haline gelmesinde rol oynamış olan en etkili etkenlerden bir tanesi İrlanda'nın uzun zamandır uygulamakta olduğu, vergi sistemini çeşitli teşvikler yoluyla hem yerli hem de yabancı firmaların hızla büyüyebile­

cekleri bir ortam yaratabilmek yolunda başarılı bir şekilde kullanabilmiş olmalarıdır.

Dünya çapında açık ekonomiye sahip ülkelerden biri olan İrlanda'nın ulusal vergi stratejisi de aynı ölçüde açıktır. Özellikle iş dünyasına açık olup, yabancı sermaye yatırımlarını İrlanda'ya çekmeyi amaçlamaktadır.

İrlanda vergi sistemi ile ilgili olarak, son yıllarda İrlanda hükümetinin benimsemiş olduğu politi­

kalarda belirtildiği gibi, İrlanda "Tek Dünya Tek Gelecek" yaklaşımı doğrultusunda, vergi teşvikleri sayesinde gelirleri arttırma ve kalkınma planlarını gerçekleştirmeyi hedeflemektedir20.

20 Departments of Finance, "Ireland's International Tax Strategy 2013", p.2, http://www.finance.gov.ie/documents/publi- cations/reports/2013/inttaxstrategy.pdf, 05.12.2013.

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • ekim 2014 İrlanda vergi sistemi uyguladığı radikal vergi teşviklerinin etkisiyle diğer ülkeler tarafından eleştiril­

miş olup zararlı vergi rekabeti yaratan tercihli vergi rejimleri arasında görülmüştür21. Bir başka eleştiri de O EC D tarafından getirilmiştir. O EC D 2000 Raporu'nda yer alan söz konusu eleştiri, O EC D üyesi olmayan 35 ülkeyi vergi cenneti olarak nitelendirirken; O EC D üyesi olup da zarar verici vergi reka­

betine neden olan vergi düzenlemelerine sahip 47 tercihli vergi rejimi olarak belirtilmiştir22. Bunların arasında İrlanda, İsviçre ve Lüksemburg yer almaktadır.

Tercihli vergi rejimleri yükümlülere vergi avantajı sağlamakla birlikte yatırımları oldukları yerde tutabilmek amacıyla oluşturulmuştur. Tercihli vergi rejimlerinin dayanağını oluşturan hükümler vergi sistemi içinde yer alabileceği gibi vergi sisteminin dışındaki bazı düzenlemelerde de rastlanabilmekte- dir. Bununla birlikte tercihli vergi rejiminin kaynağını idari işlemler de oluşturabilmektedir23.

1998 yılında O EC D tarafından hazırlanan raporda, tercihli vergi rejiminin özellikleri belirtilmiştir.

Rapora göre örnek olarak gösterilebilecek özellikler şu şekildedir24:

• Vergi matrahının tespiti ve indirim ve istisnaların düzenlenişine paralel olarak sıfır ya da düşük vergi oranı uygulanması,

• Ülkenin vergi sisteminden avantajlı vergi sisteminin ayrı tutulması,

• İdari karar ve uygulamaların şeffaf olmaması ve bir sonucu olarak mükellefler haklarına aykırı uygulamaların ortaya çıkması,

• Ülkelerarası mali konularda bilgi imkanının tanınmamasıdır.

Buna göre tercihli vergi rejimi, ülkeler arasındaki vergi farklılıklarına göre hareketlilik kazanan ekonomik faaliyetleri çekmek amacıyla kullanılan ve haksız vergi rekabetine sebep olduğu yönünde diğer ülkeler adına mağduriyet oluşturan bir tutum olarak tanımlanabilmektedir. Nitekim İrlanda da böyle bir rejim uygulayarak çektiği yatırımlarla ekonomisini geliştirebilmiş ve diğer ülkelerden olduk­

ça eleştiri almış bir ülke örneğidir.

3.2.1- Vergi Sisteminin Tarihsel ve Günümüzdeki Gelişim i

Günümüzde yürürlükte olan İrlanda kurumlar vergisi rejimini anlayabilmek için, İrlanda'nın 1930 ile 1960 yılları arasında ulusal sanayini korumak amacıyla uygulamış olduğu oldukça korumacı eko­

nomi politikalarını göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Bu politikaların sonucunda istihdamda hafif bir artış meydana gelmiş ise de, nispeten oldukça küçük olan ulusal pazarın etrafında verimsiz ve küçük şirketlerin sayısı artmıştır25.

21 Jim Stewart, "Is Ireland aTax Haven?", IIIS Discussion Paper No.430, July 2013, p.9, https://www.tcd.ie/iiis/documents/

discussion/pdfs/iiisdp430.pdf, 24.09.2014.

22 Samanta Sen, "Offshore Tax Havens Reject Calls For Transparency", Inter Press Service, September 24,2014, http://

www.ipsnews.net, 24.09.2014.

23 Emrah Ferhatoğlu, "U luslar arası Vergi Rekabeti ve Sürükleyici G üçleri", Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilim ler Dergisi, Cilt:7, Sayı:1, Haziran 2006, ss.79-96, s. 83.

24 O EC D , "Harmful Tax Competition: An Emerging Global Issue", O EC D , Paris, 1998, p.25.

25 Brendan W alsh, " Taxation and Foreign Direct Investment in Ireland", p.22, http://www.fraserinstitute.ca/admin/books/

chapterfiles/taxation, 07.12.2013.

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • ekim 2014 1950'li yıllar boyunca bu rejimin getirdiği olumsuzluklar hakkındaki toplumsal bilinç daha da artmış ve Avrupa birliği ile entegrasyon süreci bu bilinci zirveye çıkarmıştır. Bu durum da ülkeye doğ­

rudan yabancı sermaye yatırımlarını çekebilmek amacı ile birtakım tedbirlerin alınmasını beraberinde getirmiştir. Önce, yabancı sermaye yerli firmalar açısından bir tehdit oluşturmayan faaliyet alanlarında desteklenmiştir. Ancak bu düşünce, AB süreci içerisinde yüksek gümrük oranlarının zorunlu olarak kaldırılması ve yine İrlanda'da koruma altındaki "bebek endüstrilerin" bu süreç içerisinde kaçınılmaz olarak işgücü azaltmaya gitmeleri dolayısıyla önemini kaybetmeye başlamıştır26.

1980'li yılların başında İrlanda'da meydana gelmiş olan mali krize zamanın İrlanda hükümetinin tepkisi, vergi oranlarını yükseltmek olmuştur. Mali krizlerle karşılaşmış olan birçok ülke hükümetinin de başvurduğu bu yöntem, yükselen vergiler ücret taleplerinde bir artışa, bu durum da bütçe açığının kötüleşmesine neden olmuştur27.

1980 yılında, sanayi ürünlerine ve belirli ölçüde uluslararası ticarete yönelik hizmetleri kapsayan bir vergi rahatlaması ve teşviki kararı alınmıştır. Bu karar uyarınca, bu alanlarda kurumlar vergisi yüzde 10 oranında alınmaya başlanmıştır. Bu kararın genel olarak bütün sanayi faaliyetlerine faydası olmuştur. Ancak alınmış olan bu vergi teşviki kararının esas önemli yararı, sanayi üretimine yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının İrlanda'ya çekilmesini sağlaması olmuştur28.

1987 yılında, İrlanda hükümeti, vergileri arttırmak yerine devlet harcamalarında kısıntıya gitme yolunu izlemiştir ve bu yöntemle mali kriz hızla kontrol altına alınmıştır. Krizin hızla kontrol altına alınabilmesinde hızla artan Avrupa Yapısal Fonları'nın İrlanda'nın Altyapısını Geliştirme Programı'nın bir kısmını mali olarak desteklemesinin de büyük etkisi olmuştur. Tüm bu faktörler, vergilerde indirime gidilebilmesi için uygun koşullar oluşturmuştur.

1987 yılından günümüze kadar yapılmış olan ücret artışlarının üçte biri gelir vergisinde yapılmış olan indirimlerden kaynaklanmıştır. 1980'lerin başında ekonomik krizden sonra yapılan vergi artışları, İrlanda ekonomisinde çalışan bireyleri büyük bir vergi yükünün altına sokmuştur. O dönemde gelir vergisinde düşük olan ilk dilimi yüzde 35, yüksek olan ikinci dilim de yüzde 60 oranında vergilendiril­

mekteydi. 1980'li yılların ortasında gelir vergisinde yapılan reformla birinci dilim yüzde 20'ye ve ikin­

ci dilim de yüzde 42'ye çekilmiş ve böylece çalışanlar açısından önemli bir rahatlama sağlanmıştır29.

1998-2003 yılları arasında, 1980 yılında alınmış olan vergi teşviki kararının kapsamı dışında kalan faaliyetlerden alınmakta olan yüzde 40 oranındaki kurumlar vergisi, kademeli olarak yüzde 25 ora­

nına indirilmiştir. Söz konusu kararın kapsamı içerisindeki faaliyetlerden alınan kurumlar vergisi ise yüzde 10 oranından yüzde 12.5 oranına çıkarılmıştır.

İrlanda vergi sisteminde Türkiye'de olduğu gibi mali yıl, 1 Ocak ile 31 Aralık tarihleri arasındaki süreyi kapsamaktadır.

26 Price Waterhouse, Doing Business in the Republic of Ireland, USA, 1990, s.135-138.

27 Frank Barry, H o w Ireland's Dramatic Economic Transformation was Achieved, Trade and Industry Monitor, No:12, Aralık 1999, s.4.

28 Forfas, "Background of Irish Economy", p.6, http://www.forfas.ie /publications/esg040707/pdf/ esg_ahead_of_the_cur- ve_chapter1.pdf, 12.11.2013.

29 Forfas, "Background of Irish Economy", p. 5, http://www.forfas.ie /publications/esg040707/pdf/ esg_ahead_of_the_

curve_chapter1.pdf, 12.11.2013.

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • ekim 2014 3.2.2- Vergi Sisteminde M evcut Vergiler

İrlanda vergi sistemindeki mevcut vergiler şu şekilde gösterilebilmektedir:

G elir Üzerinden Alınan Vergiler

• Gelir Vergisi

• Sosyal Güvenlik ile İlgili Ödemeler

• Cezai Gelirler

• (%20-%41) Sermaye Kazancı Vergisi (CG T) • (%22)

Katma Değer Vergisi (VAT) • (%21)

M evduat Faizi Vergisi • (%30)

Damga Vergisi

• Mal Nakliyatında

• Hisse Senetlerinde

• Banka Kartları ve Çeklerde

• (%1-%2-%6) Sermaye ve Satın Alm alar Vergisi (CAT) • (%25)

Kurumlar Vergisi • (%12,5-%25)

Stopajlar

• Sözleşmelerde (%35)

• Temettülerde (%20)

• Profesyonel Hizmetlerde (%20)

Tüketim Vergisi

• Mineral Yağ

• Tütün

• Alkol ve alkollü içecekler

Diğer Vergiler

• Yerel Emlak Vergisi (%0.18-%0.25)

• Plastik Torba Artırımı Vergisi

• Araç Tescil Vergisi

• Özel Konut Vergisi

• Motorlu Araç Vergisi

• Vergiden Kaçınma ve Kaçırma ile ilgili Cezalar

• Yerel Vergiler

Kaynak: Tax World, Irish Publishing Company, http://www.taxworld.ie/ ve Revenue, Irish Tax and Customs, http://www.revenue.ie/en/personal/circumstances/moving/working-an-employer.html#sec4' den yararlanarak tarafımızdan düzenlenmiştir.

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • ekim 2014 Tablo 3: İrlanda Vergi Gelirlerinin Toplam Vergi Gelirleri İçindeki Yüzdelik Dağılımı

2007 2008 2009 2010 2011 2012

%

Güm rük ve Tüketim Vergileri 12.9 14.0 14.9 15.5 14.5 13.5

Sermaye Vergileri 7.4 4.3 4.3 1.8 1.9 1.9

Damga Vergisi 6.7 4.0 4.0 3.0 4.1 3.9

G elir Vergisi 28.7 32.3 32.3 35.5 40.5 41.4

Kurumlar Vergisi 13.5 12.4 12.4 12.4 10.3 11.5

Katma Değer Vergisi 30.7 32.9 32.9 31.3 28.6 27.8

Kaynak: Departm ent of Finance - G o vern m en t of Ireland, http://www.finance.gov.ie/. 10.11.2013.

Tablo 3'e göre, 2012 yılı itibariyle, İrlanda vergi gelirleri toplamı içinde %41.4 ile en yüksek orana sahip Gelir Vergisi'dir. İkinci olarak, %27,8 ile Katma Değer Vergisi yer almaktadır. Bu vergileri sıra­

sıyla %13.5 ile Gümrük ve Tüketim Vergileri, %11.5 ile Kurumlar Vergisi, % 3.9 ile Damga Vergisi ve

% 1.9 ile Sermaye Vergileri izlemektedir.

3.2.2.1- G elir Üzerinden Alınan Vergiler

İrlanda gelir vergisi sistemi, İngiliz gelir vergisi sisteminde olduğu gibi gelirin tanımlanmasında kaynak teorisine yakın bir yaklaşım benimsemiştir. Bu çerçevede İrlanda gelir vergisi sisteminde gelirin unsurları sayılarak belirtilmiştir30. Gelir vergisi, kazanç, kar ve mülkiyet ile ilgili bulunan tüm gelirleri kapsamaktadır. İdari açıdan vergiye tabi gelir dört açıdan kategori edilmiştir31:

I. Kamu Gelirleri Temettüleri (Örn: Hükümetin kupon ödemeleri)

II. - Herhangi bir ticari faaliyetten doğan kar ya da taş ocakları, madenler, geçiş ücretleri, fuarlar, köprüler ve demiryollarından gelen karlardan,

- Diğer kategorilere girmeyen mesleklerden kaynaklanan karlar

- Para veya borç faizleri, maaşlar, indirimler, I.kategoriye girmeyen kamu borç karları, menkul kıymetler ve faizler

- Diğer kategorilere gitmeyen herhangi bir yıllık kar ya da kazanç bakımından - Herhangi bir irtifak veya makbuzlarla ilgili olarak

III. Kamu dairelerinden gelen gelir, personel, maaşlar ve emekli maaşları IV. İrlandalı şirketlerin kar payları

İrlanda'da ücretlilerin gelir vergisi hesaplamalarında ücretlinin gelir düzeyi, medeni durumu, eşi­

nin çalışıp çalışmadığı gibi etkenler de dikkate alınmaktadır.

30 Emrah Ferhatoğlu, "G e lir Teorlileri Bağlamında Avrupa Birliği ve Türkiye'de G elir Tanımlaması ve Sonuçları: Karşılaş­

tırmalı Bir Analiz", E-Akademi:Hukuk, Ekonomi ve Siyasal Bilim ler Aylık İnternet Dergisi, Eylül 2003, Sayı:19, http://

www.e-akademi.org, 15.11.2013.

31 Citizens Information Board, "Incom e tax", http://www.citizensinformation.ie/en/money_and_tax/tax/income_tax/, 05.1 1.2013.

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • ekim 2014 İrlanda gelir vergisi, bireylerin sosyal sigortalar ve vergi ile ilgili ödemelerini mali yıl boyunca istisna ve muafiyetleri hariç tutularak kazandıkları gelirlerinden sorumluluklarını kapsamaktadır. Çalı­

şanların vergisi, sosyal sigortalar ve vergi idaresi tarafından 'Kazandığın Kadar Öde' (Pay As You Earn) sistemi doğrultusunda işverenlerden kesilmektedir. Serbest meslek sahipleri ise, 'Bireysel Değerlen­

dirme' (Self Assessment System) sistemi doğrultusunda vergilerini ödemekten sorumludurlar32. Serbest meslek sahipleri vergi ödemelerini 31 Ekim tarihine kadar tek seferde ödemek zorundadırlar.

İrlanda'da vergi yükümlüsü kişiler çeşitli harcamalarını vergiden düşürmek imkânına da sahiptirler.

Vergi mükellefi çalışan bireylerin vergi indirimi için beyan edebilecekleri kalemler arasında sağlık sigortası ödemeleri, özel okul harcamalarının tamamı, belirli oranlara kadar olmak şartı ile kira har­

camaları, yine belirli oranlara kadar olmak şartı ile sağlık harcamaları, emekli ikramiyeleri, ev kredisi geri ödemeleri sayılabilmektedir.

1 Ocak 2012 tarihinden itibaren İrlanda gelir vergisi oranları şöyledir33 ; - % 2 0 ( Standart Vergi Oranı)

--- kendisine bağımlı çocuk sahibi olmayan bireyler için, 32.800 Euro'dan itibaren, --- bekar olanlar veya boşanmış olanlar için 36.800 Euro'dan itibaren,

---evli çiftler için 41.800 Euro'dan itibaren -%41 (En Yüksek Vergi Oranı)

Tablo 4'e göre, kişisel gelir vergisi oranının en yüksek dilimi karşılaştırmasında, Türkiye ve İrlanda gelir vergisi oranları O EC D ortalaması altında yer almaktadır.

Tablo 4: Kişisel Gelir Vergisi Oranları (% )

1985 1990 1995 2000 2007 2013

İrlanda 65 58 48 42 41 41

Türkiye 55 50 55 45 35 35

O EC D O rt. 64 54 52 47 43 41

Kaynak: OECD, http://www.oecd.org/dataoecd/44/2/1942506.xls ve www.worldwidetax.com 'dan yararlanarak tarafımızdan düzenlenmiştir.

3.2.2.2- Kurumlar Vergisi

İrlanda kurumlar vergisi mükellefleri öz değerlendirme sistemi doğrultusunda sorumluluklarını be­

lirlemektedirler. Bir şirketin dokuz aylık bir periodunu kapsayan hesap dönemi sonunda vergi beyan­

namesi vermesi gerekmektedir. Aksi takdirde, cezai işlemlere maruz kalabilmektedir.

Büyük şirketler (örneğin, bir yıl önceki kurumlar vergisi yükümlülüğü 200.000 Euro'yu aşan mükel­

lefler), vergilerini üç taksitte ödemelidirler. İlk taksit genellikle bir şirketin muhasebe döneminin başla­

32 Revenue, Irish Tax and Customs, http://www.revenue.ie/en/personal/circumstances/moving/working-an-employer.

html#sec4, 11.12.2013.

33 Citizens Information Board, "H o w your income tax is calculated?", http://www.citizensinformation.ie/en/money_and_

tax/tax/income_tax/how_your_tax_is_calculated.html, 05.1 1.2013.

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • ekim 2014 masını takip eden altı ay içinde (ama ayın 23. nü geçmeden, örneğin; 23 Haziran 2014), ikinci taksit hesap döneminin 11. ayında ödenmelidir. Son taksit ise, hesap döneminin kapanacağı ayın 23.gününe kadar ödenmesi gerekmektedir.

Küçük şirketler (örneğin, bir yıl önceki kurumlar vergisi yükümlülüğü 200.000 Euro'dan az olan mükellefler), vergilerini iki taksitte ödemelidirler. İlk taksit hesap döneminin 11.ayında ve ilgili mali yıldaki sorumluluklarının % 9 0 'ı ya da bir önceki yıldaki sorumluluklarının % 1 0 0 'ü şeklinde olmalıdır.

Hesap döneminin kapanacağı ayın 23.gününe kadar kalan vergi tutarının ödenmesi gerekmektedir34.

1 Haziran 2011 tarihinden itibaren tüm kurumların beyannamelerini elektronik ortamda vermeleri gerekmektedir.

İrlanda'da, 1,000 'den fazla uluslararası şirket bulunmaktadır ve İrlanda ekonomisinin son yıllar­

da karşılaştığı zorluklara rağmen, varlıklarını sürdürebilmişlerdir. Ülke genelinde hizmet sektöründe 285.000'den fazla kişinin doğrudan veya dolaylı olarak istihdam edildiği tahmin edilmektedir35. Bu durumun oluşmasında İrlanda'nın uyguladığı düşük kurumlar vergisin şüphesiz etkisi büyüktür.

Şekil 3 : İrlanda'da Kurumlar Vergisi Politikalarının Tarihi

1956 İhracat karları vergilerden olumlu etkilenmiştir. - İmalat sanayi mallarının ihracatından gelir vergisi oranı sıfır olarak belirlenmiştir.

1973 İrlanda A B'ye katılarak aşamalı bir şekilde sıfır oranını kabul etmiştir.

1980 İmalat faaliyetleri vergi oranı AB Devlet Yardımları ile % 1 0 olarak belirlenmiştir.

1987 Uluslararası finansal hizmetler üzerindeki vergi AB Devlet Yardımları ile % 1 0 olarak belirlenmiştir.

1996 Sektörel vergi teşvikleri 1996-2010 yılları arasında aşamalı olarak gerçekleştirilmiştir.

1996­

2003

Kurumlar vergisi oranı aşamalı olarak azaltılmıştır. Başvuruda bulunan tüm ortak

şirketlerde ticari gelirleri üzerinden %12,5, ticari olmayan gelirleri üzerinden %25 olarak belirlenmiştir.

Kaynak: Departments of Finance, "Ireland's International Tax Strategy 2013", p.5, http://www.fi- nance.gov.ie/documents/publications/reports/2013/inttaxstrategy.pdf. 05.12.2013.

Yeni işletmelerin aktif geliri için % 12,5 oranında Kurumlar vergisi tahakkuk ettirilmektedir. Pasif gelir ve belli arsa alım ve satım faaliyetleri, madencilik ve petrol etkinlikleri için % 25 oranında Ku­

rumlar vergisi uygulanmaktadır. Değer artış kazançları/ Sermaye kazançları, AB'de veya Çifte Vergile­

meyi Önleme Anlaşması'na taraf olan ülkelerde mukim şirketlerdeki hissedarlıkların % 5 veya daha

34 "Taxation and Investment in Ireland 2011", Deloitte, p.15, http://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/global/

Documents/Tax/dttl-tax-irelandguide-2011.pdf, 11.12.2013.

35 Departments of Finance, "Ireland's International Tax Strategy 2013", p.3, http://www.finance.gov.ie/documents/publi- cations/reports/2013/inttaxstrategy.pdf, 05.12.2013.

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • ekim 2014 fazlasının elden çıkarılmasından elde edilen kazançlar için iştirak kazancı istisnası ile % 25 oranında vergilendirilmektedir36.

Tablo 5'te İrlanda kurumlar vergisi oranındaki değişim Türkiye kurumlar vergisi oranı ile karşı­

laştırılmaktadır. Tabloya göre, 1981 yılından 2012 yılına kadar kurumlar vergisi oranındaki değişim gözlemlenebilmektedir. Buna göre, başlangıçta İrlanda'ya göre yüksek bir orana sahip olan Türkiye'de kurumlar vergisi oranı aşamalı bir şekilde azalışa geçmiştir. İrlanda'da ise söz konusu oran keskin bir azalış seyri ile başlangıç oranından epeyce uzaklaşmıştır. Fakat, her iki ülke de O EC D ortalamasının altında bir değişim oranına sahip olmakla birlikte, dengeli bir seyir izleyememiştir sonucuna varıla- bilmektedir.

Tablo 5: Kurumlar Vergisi Oranları

1981 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2011 Değişim

İrlanda 45 50 43 38 24 12,5 12,5 12,5 -32,5

Türkiye 50 45 45 45 30 30 20 20 -30

O EC D O rt. 41,9 42,9 35,7 33,4 30,2 25,9 23,7 23,5 -17

Kaynak: OECD, Tax Database, http://www.oecd.org/dataoecd/26/56/33717459.xls. 10.11.2013.

İrlanda'da ikamet eden bir kişi, dünya çapındaki varlıklarının satışından doğan kazançlar için ser­

maye kazançları vergisi ödemekle yükümlüdür. Verginin oranı %33'tür. Ortaklık ya da bireysel %15 oranında, şirketler için %12.5 oranında gerçekleşmektedir37.

3.2.2.3- Tüketim Üzerinden Alınan Vergiler

İrlanda tüketim vergileri, katma değer vergisi ve özel tüketim vergilerini kapsamakta ve tüketim vergilerinin G SYH oranı Avrupa Birliği üyeleri arasında İspanya'dan sonra % 1 0 ile en düşük ikinci seviyede yer almakta, AB'de ise bu oran %12 seviyesinde gerçekleşmektedir38.

İrlanda'da katma değer vergisi, Avrupa Birliği katma değer vergisi sisteminin bir parçası niteli­

ğindedir. Neredeyse tüm mal ve hizmetler KDV mükellefi tüccarlar tarafından toplanmaktadır. Arz zincirindeki her bir tüccar, üreticiden perakendeciye, alışlarının ve satışlarını satın almalarından KDV düşüldükten sonra ödemektedir39.

36 Kurumlar Vergisi ve Dolaylı Vergiler Araştırması (KPM G ), 2010, s.20, http://www.kpmg.com/TR/en/IssuesAndInsights/

ArticlesPublications/PublishingImages/Corporate-and-Indirect-Tax-Survey-2010-TR.pdf, 02.11.2013.

37 Feargal O'Rourke, "Value Added Tax (VAT)", Tax Facts 2013, p.57, www.pwc.ie/taxfacts, 05.12.2013

38 Brendon O'Connor, "The Structure of Ireland's Tax System and Options for Growth Enhancing Reform", Department of Finance Staff Working Paper, Dublin, Ireland, p.12, http://taxpolicy.gov.ie/wp-content/uploads/2013/06/Structure-of- Irelands-Tax-System.pdf, 10.12.2013.

39 Revenue- Irish Tax and Customs, "G u id e to VAT", http://www.revenue.ie/en/tax/vat/index.html, 07.12.2013.

raporu MAKALELER

sayı : 1 8 1 • ekim 2014 İrlanda'da standart katma değer vergisi oranı 1 Ocak 2010'dan itibaren geçerli olmak üzere % 21.5'ten % 2 1 'e düşürülmüştür. Bazı mal ve hizmetlerde bu oran değişmektedir: kitaplarda % 0 , çocuk kıyafetleri ve eğitim hizmetleri gibi mal çoğunluklarında %23'tür. Taşınmaz mallar, inşaat işleri, otel ve tatil konaklamaları, otel ve restoran yemekleri, gazeteler, onarım ve bakım hizmetleri için %13,5'tir.

Canlı hayvan, canlı tazı tedariki ve at kiralama %4,8'dir. mal ihracatları, insan tüketimine uygun çoğu yiyecek ve içecekler, ağız yoluyla alınan ilaçlar, tıbbi donanım ve ev eşyaları (% 0) için uygulanan

%13,5, % 4,8 ve % 0 'lık indirimli oranlar mevcuttur. Kayıtlı olmayan çiftçiler tarafından belli satışlara uygulanan % 5,2'lik çiftçinin tek rakamlı özel bir oranı da vardır. Örneğin, gayrimenkullere ilişkin belirli kiralamalar, finans ve sigorta hizmetleri, yolcu taşımacılığı, eğitim, sağlık ve sosyal yardım hiz­

metleri gibi belli mal ve hizmetlerin tedariki KDV'den muaftır40.

İrlanda'da katma değer vergisi dönemi genellikle iki takvim yılıdır. (Bazı durumlarda dörder aylık dönemde ya da yılda iki kez beyanname verebilirler.)KDV'nin ödenmesi ise vergilendirme periodu- nun sonundaki ayın 19'una kadar yapılmaktadır. Yılda bir kez tüccarlar tarafından seçilebilinecek bir tarihte hükümete verilmek üzere ayrıntılı bir beyanname verilmektedir41.

İrlanda'da özel tüketim vergileri mineral yağ, tütün ve alkollü içeceklerden tahsil edilmektedir.

Tablo 6: Kamu Finansman Verileri

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Bütçe Dengesi

0 . 4 9 M i l y a r E u r o

1 .9 9 3 M i l y a r E u r o

2 . 7 2 4 M i l y a r E u r o

5 .1 5 2

M i l y a r E u r o

0 .1 4 3

M i l y a r E u r o

- 1 3 .1 6

M i l y a r E u r o

- 2 2 .4 8 4 M i l y a r E u r o

- 4 8 .2 9 8 M i l y a r E u r o

- 2 1 .2 5 7 M i l y a r E u r o

- 1 2 .6 5 8 M i l y a r E u r o

- 1 2 .6 3 4 M i l y a r E u r o

Hükümet

Harcamaları

4 5 . 9 4 6 M i l y a r E u r o

4 9 . 6 3 8

M i l y a r E u r o 5 4 . 3 0 9

M i l y a r E u r o

6 0 . 3 9 0 M i l y a r E u r o

6 8 . 6 9 9

M i l y a r E u r o

7 6 . 1 2 6

M i l y a r E u r o

7 6 . 9 4 7

M i l y a r E u r o

1 0 1 .5 6 3

M i l y a r E u r o

7 5 . 8 8 9

M i l y a r E u r o

6 8 . 0 7 7

M i l y a r E u r o

6 9 . 5 7 6 M i l y a r E u r o

Hükümet Harcamalarının GDP İçindeki Payı

% 3 2 . 6 2 6 % 3 3 . 0 4 9 % 3 3 .3 1 1 % 3 3 . 9 7 9 % 3 6 .4 0 1 % 4 2 . 5 5 7 % 4 7 .7 1 2 % 6 4 . 9 0 2 % 4 7 . 7 3 1 % 4 1 . 6 1 3 % 4 1 . 5 5 9

Hükümet

Gelirleri

4 6 . 4 3 5 M i l y a r E u r o

5 1 . 6 3 1 M i l y a r E u r o

5 7 .0 3 2 M i l y a r E u r o

6 5 .5 4 2 M i l y a r E u r o

6 8 .8 4 2 M i l y a r E u r o

6 2 . 9 6 7 M i l y a r E u r o

5 4 .4 6 3 M i l y a r E u r o

5 3 . 2 6 6 M i l y a r E u r o

5 4 .6 3 2 M i l y a r E u r o

5 5 . 4 1 9 M i l y a r E u r o

5 6 .9 4 2 M i l y a r E u r o

Vergi Gelirlerinin GDP'ye oram(%)

2 8 ,1 2 9 ,6 30,1 3 1 ,5 3 0 ,9 2 9 ,1 2 7 , 7 2 7 ,6 - - -

Toplam Kurumlar Vergisi GSYH oranı %

- 3 .5 3 .4 3 .7 3 .4 2 .8 2 .4 2 .5 2 .3 - -

40 Kurumlar Vergisi ve Dolaylı Vergiler Araştırması (KPM G ), 2010, http://www.kpmg.com/TR/en/IssuesAndInsights/Artic- lesPublications/PublishingImages/Corporate-and-Indirect-Tax-Survey-2010-TR.pdf, s.46.

41 Feargal O'Rourke, "Value Added Tax (VAT)", Tax Facts 2013, s.24, www.pwc.ie/taxfacts, 05.12.2013.

raporu______________ MAKALELER_________

Toplam Kişisel Gelir Vergisi GSYH oranı %

^-

8.2 8.2 8 ,7 8 ,8 8.1 7 .7 7 .5 9.1 - -

Toplam Vergi

Gelirleri

^{- - - - - - - - - - -}

Kaynak: The W o rld Bank, data.worldbank.org/country/ireland, ve Revenue, Irish Tax and Customs, http://

www.revenue.ie/en/personal/circum stances/m oving/working-an-em ployer.htm l#sec4 verilerinden yararlanılarak tarafım dan düzenlenmiştir.

4- İRLA N D A ve TÜ R K V ER G İ SİST EM İN İN G EN EL H ATLARIYLA KA RŞILA ŞTIRILM A SI

Gelişmiş ülkelerin haksız vergi rekabetine ortam hazırlayan uygulamalar olarak olumsuz eleştiriler getirmesi ile doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını arttırmayı hedefleyen gelişmekte olan ülkeler tarafından da örnek gösterilen İrlanda vergi sistemi, dünya çapında oldukça dikkat çeken bir vergi sistemidir.

İrlanda, özellikle düşük vergi oranı uygulamalarıyla pek çok önemli şirketin ülkesine yatırım yap­

masını sağlayabilmiştir. Fakat, bu sonuç haksız vergi rekabeti kavramını gündeme getirmiştir. New York Times gazetesinin haberine göre, 1980'li yılların sonunda Apple muhasebecilerinin geliştirdiği 'Çifte İrlanda, Sandviç Hollanda' diye anılan yasal sistemle şirket büyük vergi avantajı sağlamaktadır. Özetle sistem şöyle işlemektedir42:

"Formülün 'Çifte İrlanda' ayağı, İrlanda'daki 'Apple Operations' ve 'Apple Sales' şirketlerini kullan­

maktadır. A BD 'd e bir ürün satan Apple patentlerini İrlanda'da tuttuğundan bu satış için İrlanda'daki şirketine telif hakkı ödemektedir. Böylece kâr, A BD 'deki % 35'lik vergi yerine İrlanda'daki % 12.5 civarındaki vergiye tabi olmaktadır.

• İrlanda'ya giren para ise şöyle çıkmaktadır: İrlanda yasalarındaki bir 'açık' sayesinde, eğer bu ülkedeki 'yan şirket'in yöneticisi başka bir ülkede - örneğin Karayipler"de - konuşlanmışsa, kâr İrlanda dışına kesintiye uğramadan gidebilmektedir.

• Burada devreye Apple'a ait vergi cenneti Virgin adalarındaki Baldwin Holding girmektedir. Bald- win Holding'in yöneticisi Apple CFO'su Peter Oppenheimer gözüktüğü için şirket kârını bu ülke­

ye bırabilmektedir."

İrlanda'nın vergi sistemi; ilaç şirketlerinden, bilgisayar üreticilerine kadar birçok şirketten çok bü­

yük rakamlarda yatırım çekmiştir. Google ve Faceboook gibi internet firmaları da İrlanda'daki yatırım­

larını artırmıştır. Bu şirketlerin yaptığı ihracatlar, İrlanda'nın tarihindeki en kötü krizden çıkabilmesin­

de büyük önem taşımaktadır.

Son yıllarda birçok AB üyesi ülke gibi İrlanda'da vergi oranlarında ciddi indirimlere giderek, ver­

gi gelirlerini arttırma ve dışarıdan gelen yatırımları çekmek yolunu seçmiştir. Türk Vergi Sistemi'nde ise yıllardır vergi oranı artarsa vergi gelirleri de artar düşüncesi hakim olduğu için bu düşünceden vazgeçilerek uyumlaştırma politikası benimsenmesi gerekmektedir. Çünkü vergi oranları arttırıldıkça faturasız fişsiz alışverişler çoğalmakta, vergiden kaçınma / kaçırma ve kayıt dışı işlemler artmaktadır.

42 The N ew York Times, "D ouble Irish W ith a Ducth Sandwich", April 28, 2012, http://www.nytimes.com/interacti- ve/2012/04/28/business/Double-Irish-With-A-Dutch-Sandwich.html?_r=0 , 15.12.2013.