İzolasyonunda Mycobacteria Growth Indicator Tube (MGIT)
Yönteminin Değeri
Sami ÖZTÜRK*, Ahmet İLVAN**, Hakan ÖZTÜRKERİ***, Ömer KOCABEYOĞLU****, Erkan BOZKANAT*, Zafer KARTALOĞLU**, Ömer DENİZ*
* GATA Çamlıca Göğüs Hastalıkları Hastanesi Göğüs Hastalıkları Servisi,
** GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Göğüs Hastalıkları Servisi,
*** GATA Çamlıca Göğüs Hastalıkları Hastanesi Mikrobiyoloji Servisi,
**** GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Mikrobiyoloji Servisi, İSTANBUL
ÖZET
“Mycobacteria Growth Indicator Tube (MGIT)” yeni bir yöntem olup, geleneksel mikobakteri üreten sıvı besiyeri içerir, fa- kat numunelerden direkt olarak mikobakteri üremesini tespit eden yeni bir sensör içermektedir. Çalışmamızda 118 akciğer tüberkülozlu hastadan alınan 118 balgam örneğinin homojenizasyon ve konsantrasyon sonrası yayma mikroskopisi, “Le- wenstein Jensen (LJ)”, BACTEC 460 (B460) ve MGIT yöntemleri ile kültürleri yapılmıştır. Balgam yayması örneklerin
%66’sında asido-alkolo rezistan basil (ARB) pozitif, kültür çalışmalarında ise LJ’de %73’ünde, B460’ta %78’inde, MGIT’te ise
%58’inde üreme saptanmıştır. Üç kültür yöntemi izolasyon oranları yönünden karşılaştırıldığında, LJ ve B460 arasında an- lamlı fark olmadığı (p(B460-LJ)> 0.05), MGIT izolasyon oranının LJ ve B460’a göre anlamlı olarak düşük olduğu (p(MGIT-
B460)< 0.001, p(MGIT-LJ)< 0.01) görülmüştür. Balgam yayması ARB pozitif ve negatif tüm olgular gözönüne alındığında or- talama izolasyon süreleri sırasıyla MGIT, B460 ve LJ olmak üzere 11.1 ± 7.1, 12.1 ± 4.3 ve 20.8 ± 6.1 gün olarak bulunmuş- tur. Sonuç olarak, bugün için en uygun kültür yönteminin B460 olduğu, özellikle izolasyon süresindeki kısalık nedeni ile yapılacak geliştirme ve iyileştirmelerle MGIT’in gelecekte rutin kullanıma girebileceğini, ayrıca BACTEC cihazı olmayan merkezlerde cihaz ve ekipman gerektirmemesi, kolay uygulanabilir olması nedenleri ile günümüzde de kullanılabileceğini düşünmekteyiz.
Anahtar Kelimeler: MGIT, mikobakteri, erken tanı.
SUMMARY
The Value of Mycobacteria Growth Indicator Tube (MGIT) System for Isolation of Mycobacterium tuberculosis from Sputum
The Mycobacteria Growth Indicator Tube (MGIT) a recently introduced method, uses a traditional broth medium for the growth of mycobacteria but incorparates a novel sensor to detect microbial growth directly from specimens. In this study, 118 sputum samples from 118 patients with pulmonary tuberculosis were examined for Acid Fast Bacteria (AFB), after ho- mogenization and concentration, by means of Lewenstein Jensen (LJ), BACTEC 460 (B460) and MGIT systems. Sixty-six
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün 1990 yılında yayınladığı verilere göre dünya nüfusunun 1/3’ü, yani 2 milyar insan tüberküloz basili ile infektedir.
Günümüzde her yıl 8-10 milyon yeni hasta orta- ya çıkmaktadır. Her yıl 3 milyon kişi tüberküloz- dan ölmekte ve ölüm nedenleri arasında 5. sırayı almaktadır (1). Ülkemizde de 12-15 milyon in- fekte kişinin olduğu, her yıl 30-40 bin yeni hasta- nın ortaya çıktığı tahmin edilmektedir (2).
Gelişmiş ülkelerde tüberküloz sorununun yeni- den güncelleşmesi hastalığın etkin kontrolü için hızlı, sensitivitesi ve spesifitesi yüksek yeni tanı yöntemleri geliştirmek amacıyla yapılan çalış- maları arttırmıştır. Tüberkülozda yeni tanı yön- temleri arasında yer alan BACTEC 460 (B460) ve polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) yanında, son birkaç yıldır tanı yöntemleri arasına girmesi- ne çalışılan bir başka yöntem “Mycobacteria Growth Indicator Tube (MGIT)” yöntemidir (3-9).
MATERYAL ve METOD
Çalışmaya Ekim 1997-Haziran 1998 tarihleri ara- sında GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Göğüs Hastalıkları Servisi’nde yatan, klinik ve radyolojik olarak akciğer tüberkülozu düşünülen 140 hasta alınmıştır. Yapılan tüm tetkikler sonucunda akci- ğer tüberkülozu tanısı konamayan 22 hasta ve balgam örnekleri çalışmadan çıkartılmış ve kalan 118 hastadan elde edilen balgam sonuçları de- ğerlendirilmiştir. Çalışmada, kalan 118 hastanın 106’sı erkek (%89.8), 12’si kadın (%10.2); yaşla- rı 18-53 arasında olup, ortalama yaş 23.8 idi.
Materyal Alınması
Hastalardan sabah kalktıklarında çıkardıkları ilk balgam tek kullanımlık ve kapaklı plastik kutu- lara alınmıştır. Alınan balgam örnekleri N-asetil- L-sistein sodyum hidroksit (NALC-NaOH) yön-
temiyle homojenize-dekontamine ve konsantre edildikten sonra ekim ve yaymaya hazır hale ge- tirilmiştir.
İnokülasyon
İşlenen örnekler “Lewenstein Jensen (LJ)” besi- yerine 100 µL, B460 (Becton Dickinson Diag- nostic Instrument Systems, USA) ve MGIT (Bec- ton Dickinson Europe, France) şişelerine ise 500 µL’lik inokülumlar halinde ekilmiştir.
İnkübasyon
İnoküle edilen LJ besiyerleri %5-10 CO2’li ortam sağlayan CO2 poşetlerinin bulunduğu jarlarda 37°C’de; B460 şişeleri B460 cihazında 37°C’de;
MGIT şişeleri ise normal atmosfer koşullarında 37°C’de inkübe edilmişlerdir. LJ besiyerlerinde inokülasyondan yaklaşık 7-10 gün sonra besi- yerleri jar içerisinden çıkarılarak normal atmosfer koşullarında ve 37°C’de 8 hafta süreyle, yayma- sı pozitif olup 8. haftada kültürü negatif olan tüp- ler ek olarak 4 hafta süreyle inkübe edilmiştir.
Üremenin İzlenmesi
LJ tüpleri inkübasyonun 1. haftasından sonra, 8.
haftanın sonuna dek haftada 3 kez üreme yönün- den kontrol edilmiştir. B460 şişeleri ilk 3 hafta için haftada 3 kez ve diğer 3 hafta için haftada 1 kez olmak üzere toplam 6 hafta süreyle üreme yö- nünden kontrol edilmiştir. MGIT şişeleri ise inkü- basyonun 2. gününden itibaren hafta içi günlerde günlük olarak 8 hafta süreyle izlenmiştir.
Üremenin Saptanması
LJ besiyerinde makroskopik olarak üreme göz- lenen ilk kolonilerin ARB olduğu yapılan EZN boyamasıyla doğrulanmıştır. B460 şişelerinde GI
≥ 10 ise günlük okunmaya alınarak, GI ≥ 100 ol- duğunda EZN boyama yöntemi ile ARB yayma- percent of the sputum smear samples were positive for AFB while LJ, B460 and MGIT recovered AFB in 73%, 78% and 58%, respectively, of the samples. When three methods were compared according to the isolation rates, it was showed that the- re was no significant difference between LJ and B460 (p(B460-LJ)> 0.05) but MGIT had a significant isolation rate than LJ and B460 (p(MGIT-B460)< 0.001, p(MGIT-LJ)< 0.01). When all samples taken together mean isolation times of MGIT, B460 and LJ were 11.1 ± 7.1, 12.1 ± 4.3 and 20.8 ± 6.1 days respectively. We conclude that; where as B460 is an ideal culture media, MGIT would be able to be used routinely in the future, having the advantage of short incubation period and low labor in- tensity with the necessity of further development.
Key Words: MGIT, mycobacteria, early diagnosis.
sı yapılmıştır. MGIT tüplerinde ise 365 nm UV lambaya tutunca, tüplerin dip kısmında turuncu parlak bir renkte ve aynı zamanda üstünde tu- runcu renk yansıması şeklinde görülen floresans varlığında yine aynı şekilde EZN yöntemi ile ARB yayması yapılmıştır. Her iki sıvı besiyerinde (B460 ve MGIT) ilk üreme saptandığında ARB yayma ile birlikte LJ besiyerine subkültür yapıl- mıştır. MGIT yönteminde yalancı pozitiflik olabil- mektedir. Bu nedenle renk ve refle pozitif kabul edilen tüplerden yayma hazırlanıp ARB bakıla- rak test kontrolü yapılmıştır.
Mikobakteri İdentifikasyonu
Mikobakteriler; aside dayanıklı boyanmaları, üreme hızı, koloni morfolojisi, pigment oluştur- ma ve biyokimyasal özelliklerine (nitrat redüksi- yon testi) göre identifiye edilmiştir.
İstatistiksel Analiz
Kültür yöntemleri izolasyon oranlarının karşılaştı- rılmasında Mc Nemar testi, izolasyon sürelerinin karşılaştırılmasında tek yönlü varyans analizi ve Tukey yöntemi (SPSS programı) kullanılmıştır.
BULGULAR
Çalışmaya alınan 118 hastadan 118 balgam ör- neği toplanmış olup, homojenizasyon-dekonta- minasyon ve konsantrasyon sonrası yapılan bal- gam mikroskopik incelemelerinde tüm olguların
78’inde (%66) ARB pozitif, 40’ında (%34) nega- tif bulunmuştur. Yüzonsekiz balgam örneğinin 86’sında (%73) LJ’de kültür pozitif, 32’sinde (%27) negatif; B460’da 92’sinde (%78) kültür pozitif, 26’sında (%22) negatif; MGIT’te 68’inde (%58) kültür pozitif, 50’sinde (%42) negatiflik saptanmıştır (Tablo 1).
Üç kültür yönteminin izolasyon oranları karşılaş- tırıldığında, B460 ve LJ arasında anlamlı fark ol- madığı (p(B460-LJ)> 0.05), MGIT izolasyon oranı- nın B460 ve LJ’e göre anlamlı olarak düşük ol- duğu görülmüştür (p(MGIT-B460)< 0.001, p(MGIT-
LJ)< 0.01). Balgam yayma negatif örneklerde en yüksek izolasyon oranı LJ’de (%60) elde edil- miş; B460 (%50) ve MGIT (%50) eşit sayıda izo- lasyon sağlamıştır. Ancak LJ’deki yüksek izolas- yon oranı istatistiksel olarak anlamlı bulunma- mıştır (p(B460-LJ)> 0.05, p(B460-MGIT)> 0.05, p(LJ-
MGIT)> 0.05). Balgam yayma pozitif örneklerde ise B460 ile izolasyon oranının (%92), LJ (%79) ve MGIT’e (%62) göre anlamlı olarak yüksek ol- duğu görülmüştür (p(B460-LJ)= 0.013, p(B460-
MGIT)= 0.001). Aynı zamanda LJ ve MGIT izolas- yon oranları arasındaki fark anlamlı (p(LJ-MGIT)<
0.001) bulunmuştur (Şekil -1).
Ortalama izolasyon süresi LJ’de 20.8 ± 6.1 gün (16-47 gün), B460’da 12.1 ± 4.3 gün (5-27 gün), MGIT’de ise 11.1 ± 7.1 gün (2-36 gün) olarak saptanmıştır (Tablo 2, Şekil 2). Tek yön-
Tablo 1. Tüberküloz hastalarının balgam yayma ve kültür sonuçları.
Sonuç Balgam yayma LJ B460 MGIT
Pozitif 78 (%66) 86 (%73) 92 (%78) 68 (%58)
Negatif 40 (%34) 32 (%27) 26 (%22) 50 (%42)
Toplam 118 118 118 118
Tablo 2. Kültür çalışmalarında mikobakteri izolasyon süreleri (gün olarak).
Toplam Balgam yayma (+) Balgam yayma (-)
Ort ± SS Ort ± SS Ort ± SS
Yöntem (Min-Max) (Min-Max) (Min-Max)
LJ 20.8 ± 6.1 (16-47) 21.2 ± 6.8 (16-34) 19.8 ± 3.6 (18-47)
B460 12.1 ± 4.3 (5-27) 11.3 ± 3.2 (5-22) 14.7 ± 6.2 (9-27)
MGIT 11.1 ± 7.1 (2-36) 11.2 ± 7.6 (2-24) 10.8 ± 5.8 (12-36)
lü varyans analizi ile 3 kültür yöntemi karşılaştı- rıldığında B460 ve MGIT arasında anlamlı fark olmadığı, LJ’de izolasyon süresinin B460 ve MGIT’e göre daha anlamlı derecede uzun olduğu (p< 0.001) görülmüştür (Tablo 2, Şekil 2).
Balgam yayması pozitif ve negatif örneklerin izolasyon süreleri ayrı ayrı kendi içlerinde kültür yöntemlerine göre karşılaştırıldığında, toplam olgularda olduğu gibi B460 ve MGIT arasında anlamlı fark olmadığı, LJ’de izolasyon süreleri- nin hem balgam yayma pozitif hem de negatif Tablo 3. Literatür ile çalışmamız sonuçlarının karşılaştırılması.
Genel bilgiler Yayınlar Badak ve arkadaşları (12) Pfyffer ve arkadaşları (13) Bu çalışma
Örnek sayısı 1441 1500 140
Kültürde üreme 178 180 118
Üreme % MGIT 85.4 76.1 58
B460 84.8 87.8 78
LJ 76.9 69.4 73
Kontaminasyon % MGIT 5.6 13.8 17.8
B460 3.9 12.4 5.1
LJ 6.7 9.2 12.7
Üreme süresi (gün) MGIT 11.0 14.0 11.1
B460 8.0 13.5 12.1
LJ 21.0 23.1 20.8
Baygam yayma (-)
%
60
50 50
79 92
62
73 78
58
Baygam yayma (+) Toplam
Şekil 1. Kültür yöntemleri izolasyon oranları.
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
LJ B460 MGIT
örneklerde B460 ve MGIT’e göre daha uzun ol- duğu (p< 0.001, p< 0.001) saptanmıştır.
Çalışmamızda MGIT’lerde renk ve refle saptanan 96 balgam örneğinin 68’inde (%70.8) yaymada ARB pozitif, 28’inde ise (%29.2) negatif olarak tespit edilmiştir. Negatif olgular yalancı pozitiflik olarak kabul edilmiştir. Ayrıca toplam 42 adet kontaminasyon tespit edilmiş olup; bunlardan 21 tanesi MGIT’te (17.8), 6 tanesi B460’da (%5.1), 15 tanesi ise LJ’dedir (%12.7).
TARTIŞMA
Tüberküloz hastalığında mevcut kültür ve diğer tanı yöntemleri her yönü ile yeterli değildir. Ba- zılarının süresi uzun, bazılarının sensitivitesi ve spesifitesi düşük, bazıları ise bu yönlerden uy- gun olsa bile maliyet yüksekliği nedeniyle rutin kullanımı imkansızdır. Bu nedenle yeni tanı yön- temlerine ihtiyaç vardır.
Balgam yayma mikroskopisinde basil saptana- bilmesi için mililitrede 5000-10000 basil olması gerekmektedir (10). Balgamın direkt bakısı ko- lay, hızlı ve ucuz bir teknik olmasına rağmen du- yarlılığı düşüktür ve basil tespit edilebilme oranı
%50-80 arasındadır (11). Klasik kültür yöntem-
leri ile tanı oranı %90’lara çıkmakla birlikte 6-8 hafta gibi uzun bir süre gerekmektedir. Son yıl- larda tüberküloz tanısında MGIT kültür yöntemi- nin değerini araştıran sınırlı sayıda çalışmalar yayınlanmaya başlanmıştır.
Yaptığımız literatür incelemelerinde, kültür yön- temleri ile elde edilen çeşitli sonuçlar Tablo 3’te sunulmuştur.
Yayma negatif, kültür pozitif 71 olgulu Morgie ve arkadaşlarının yaptıkları B460 ve LJ kültür ça- lışmalarında; izolasyon oranı B460’da %71.8, LJ’de %62 olarak bulunmuştur (14). Ortalama izolasyon süresi B460’da 13.7 gün, LJ’de ise 26.3 gün olarak bulunmuştur. B460 ve LJ ile David ve arkadaşlarının yaptıkları 642 değişik numuneli 61 kültür pozitif olgulu başka bir çalış- mada ise; izolasyon oranı yayma pozitif 30 olgu- da LJ’de %90, B460’da %100, yayma negatif 31 olguda LJ’de %61.3, B460’da %90.3, toplam olarak ise LJ’de %75.4, B460’da %95 olarak bu- lunmuştur (15).
Bizim çalışmamızda 118 hastadan alınan 118 balgam örneği incelenmiştir. Akciğer tüberkülo- zu tanısı konan 118 olgunun 78’inde (%66) bal- Balgam yayma (+)
25
20
15
10
5
0
Balgam yayma (-) Toplam
LJ B460 MGIT
Şekil 2. Kültür yöntemleri izolasyon süreleri.
Gün
21.2
11.3 11.2
19.8
14.7
10.8
20.8
12.1 11.1
gam yaymasında ARB pozitif, 40’ında (%34) ne- gatif bulunmuştur. Balgam yaymasında ARB po- zitif olgularda sırasıyla MGIT, B460 ve LJ’de ol- mak üzere izolasyon oranları %62, %92, %79;
ARB negatif olanlarda ise %50, %50 ve %60 ola- rak saptanmıştır. Balgam yayması pozitif örnek- lerde B460 ile izolasyon oranı LJ ve MGIT’e gö- re, LJ izolasyon oranı ise MGIT’e göre yüksek bulunmuştur. Bu farklılıkların istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmüştür (p(B460-LJ)= 0.013, p(B460-MGIT)= 0.001, p(LJ-MGIT)< 0.001). Başka bir deyişle balgam yayması pozitif örneklerde MGIT en kötü izolasyon oranına sahiptir. Balgam yayması negatif örneklerde en yüksek izolasyon oranı LJ’de elde edilmiş; B460 ve MGIT eşit oranda izolasyon sağlamıştır. Yayma negatif ör- neklerde 3 kültür yöntemi arasında izolasyon sağlanan örnekler ve sayıları yönünden anlamlı farklılık bulunmamıştır (p(B460-LJ)> 0.05, p(B460-
MGIT)> 0.05, p(LJ-MGIT)> 0.05). Yayma negatif ve pozitif tüm olgular değerlendirildiğinde izolasyon oranları MGIT’te %58, B460’da %78, LJ’de ise
%73 bulunmuş; B460 ve LJ arasındaki fark ista- tistiksel olarak anlamlı değilken (p(B460-LJ)>
0.05), MGIT izolasyon oranı B460 ve LJ’ye göre anlamlı olarak düşük (p(MGIT-B460)< 0.001, p(MGIT-LJ)< 0.01) çıkmıştır.
Bu değerlendirmeler ışığında MGIT yönteminin tanı açısından diğer iki kültür yönteminden daha düşük sensitiviteye sahip olduğu, özellikle bal- gam yayması pozitif olgularda olmak üzere çalı- şılan 3 kültür yöntemi arasında en elverişli olanı- nın B460 olduğu görülmüştür. Balgam yayması negatif olgularda ise, istatistiksel olarak anlamlı olmamakla beraber, LJ ile en yüksek oranda izolasyon sağlanmıştır. Bu bulguların MGIT ile yapılan diğer çalışmalarla uyum sağlamadığı so- nuçlarımızın düşük çıkmasının MGIT yönteminin henüz tam olarak standardize edilememiş olma- sına, bu yöntemle kontaminasyonların fazla ol- masına bağlı olabileceği düşünülmüştür.
Ortalama izolasyon süresi olarak 3 kültür yönte- mi karşılaştırıldığında B460 ve MGIT arasında anlamlı fark olmadığı, LJ’de izolasyon süresinin B460 ve MGIT’e göre daha uzun olduğu (p<
0.001) gözlenmiştir. Yayma pozitif örneklerde en kısa izolasyon süresi 11.2 gün ile MGIT’te elde edilmiştir. MGIT ve B460 izolasyon süreleri ara-
sında anlamlı fark yokken, MGIT ve B460 ile el- de edilen izolasyon süreleri LJ’ye göre anlamlı derecede düşüktür (p< 0.001). Yayma negatif örneklerde de benzer sonuçlar elde edilmiştir.
Fakat bu grup örneklerde ortalama izolasyon süresi MGIT’te B460’a göre 4 gün kadar daha kı- sa bulunmuş olmakla beraber, istatistiksel ola- rak bu farklılık anlamlı bulunmamıştır. Tüberkü- loz basili izolasyon süresi yönünden çalışmamız- da bulunan sonuçlar, genel olarak diğer çalışma- larla uyumludur.
Hem izolasyon oranı hem de izolasyon süreleri gözönüne alındığında, çalışılan 3 kültür yöntemi arasında en elverişli olanı B460 olarak gözük- mektedir. B460 maliyet yönünden de uygundur.
Ancak MGIT yönteminde cihaz ve ekipman ihti- yacı daha azdır. Literatür ile bulgularımız karşı- laştırıldığında çalışmamızda MGIT yönteminde izolasyon oranı daha düşüktür. Bu sonuç, konta- minasyonların yüksekliğine ve yöntemin henüz yeterince standardize edilememiş olmasına bağ- lanmıştır. Çalışmamızda B460 ve LJ sonuçları ise literatür ile uyumlu bulunmuştur.
Sonuç olarak, çalışmamız ve literatür bilgileri ışı- ğında bugün için en uygun kültür yönteminin B460 olduğu, özellikle izolasyon süresindeki kı- salık nedeni ile yapılacak geliştirme ve iyileştir- melerle MGIT’in gelecekte rutin kullanıma gire- bileceğini, ayrıca BACTEC cihazı olmayan mer- kezlerde cihaz ve ekipman gerektirmemesi, ko- lay uygulanabilir olması nedenleri ile günümüz- de de tanı yöntemi ve direnç testi olarak kullanı- labileceğini düşünmekteyiz.
KAYNAKLAR
1. Çelenk M. Tüberküloz Epidemiyolojisi. Türkiye Klinikle- ri Tıp Bilimleri Dergisi 1994; 14: 391-403.
2. Bilgiç H. Tüberküloz epidemiyolojisi. (Derleyen) Koca- baş A. Tüberküloz Kliniği ve Kontrolü. Ankara: Emel Matbaası 1991: 401-37.
3. Anargyros P, Astill DSJ, Lim IS. Comparison of Improved BACTEC and L Jensen media for Culture of Mycobacte- ria from Clinicals Specimens. J Clin Mic 1990; 28: 1288- 91.
4. Nolte FS, Metchock B. Mycobacterium. In: Murray PR (ed). Manual of Clinical Microbiology. 6thed. Washing- ton DC: ASM Press 1995: 400-37.
5. Durmaz R. Polimeraz zincir reaksiyonu teknolojisi ve mik- robiyolojide kullanımı. Mikrobiyoloji 1995; 29: 304-20.
6. Sjöbring U, Mecklenburg M, Andersan AB, et al. PCR for detection of Mycobacterium tuberculosis. J Clin Mic 1990; 28: 2200-4.
7. Hanna BA, Walters SB, Kodsi SE, et al. Detection of Mycobacterium tuberculosis directly from patient speci- mens with the MGIT; a new rapid method. 94thed. Ge- neral Meeting of the American Society of Microbiology 1994: 29-30.
8. Hanna BA, Walters SB, Bonk SJ, et al. Recovary of Mycobacteria from blood in MGIT and L. Jensen slant af- ter lysis centirifugation. J Clin Mic 1995; 33: 3315-6.
9. Stitt TD, Kodsi SE. A rapid method for the growth and detection of Mycobacteria in clinical and stock cultures.
94th ed. General Meeting of the American Society for Microbiology 1994: 45-8.
10. Balcı K. Göğüs Hastalıkları. 3. Baskı. Konya: Atlas Kita- bevi 1993: 520-5.
11. Kocabaş A. Günümüzde ve gelecekte tüberküloz tanısı.
(Derleyen) Kocabaş A. Tüberküloz Kliniği ve Kontrolü.
Ankara: Emel Matbaası 1991: 243-62.
12. Badak FZ, Deanna LK, Sharon S, et al. Comparison of Mycobacteria growth indicator tube with BACTEC 460 for detection and recovery of Mycobacteria from clinical specimens. J Clin Mic 1996; 34: 2236-9.
13. Pfyffer GE, Welscher HM, Kissling P, et al. Comparison of Mycobacteria growth indicator tube with radiometric and solid culture for recovery of acid-fast bacilli. J Clin Mic 1996; 35: 364-8.
14. Morgie AM, Carl H, Donald R de Y, et al. Comparison of radiometric method (BACTEC) and conventional culture media for recovery of Mycobacteria from smear-negative specimens. J Clin Mic 1983; 18: 384-8.
15. David LS, Rashad AL, Rourke WJ, et al. Comparison of the septi-chek AFB and BACTEC systems and conventi- onal culture for recovery of Mycobacteria. J Clin Mic 1993; 31: 2689-91.
Yazışma Adresi:
Dr. Sami ÖZTÜRK
GATA Çamlıca Göğüs Hastalıkları Hastanesi 81020, Acıbadem, İSTANBUL
