TÜRKİYE CÜMHURİYET
M E R K E Z B A N K A S I
30 Nisan 1942 tarihinde toplanacak
HİSSEDARLAR UMUMİ HEYETİNE
1 9 4 1
Onuncu Hesap Yılı H akkında
İ D A R E M E C L İ S İ R A P O R U v e
M Ü R A K İ P L E R R A P O R U
l§DQİifû<ş® ¥ i K i r ¥ i m a rmr H assıbo
A N K A R A
1 9 4 2
A lelâd e Umumî H eyetin Müzakere Ruznamesi
1 - Bankanın 1941 yılı idare Meclisi v e Murakabe K om isyonu raporlarının tetkiki ve tekliflerinin kabulü halinde Bilânçonun tasdiki, kârların teklif veçhile tevziinin tasvibi.
2 - İdare Meclisinin ibrası.
3 - Açık bulunan İdare Meclisi Âzalığına B ve C sınıfı hisselerine sahip Bankalar ile Şirketler tarafından bir A z a seçilmesi.
4 - Müddetleri biten Mürakiplerden :
1 - B ve C hisselerine sahip Bankalar ve Şirketler tarafından bir Mürakip intihabı.
2 - D sınıfı hisselerine sahip hissedarlar tarafından bir Mürakip seçilmesi.
TÜRKİYE CÜMHURİYET MERKEZ BANKASI
1 9 4 1
Onuncu hesap yılına ait İdare Meclisi
R A P O R U
Sayın Hissedarlar,
Hesaplarını kapamış bulunduğumuz 1941 senesine ait bilânçomuz hakkında yüksek heyetinize maiûmat arzetmemize müsadenizi rica ederiz.
Bu hususdaki izahatımıza başlamadan evvel pek büyük ve şümullü olaylar ile dolu olarak geçm iş olan 1941 senesinin umumî durumu ve bu durumun bilhassa İktisadî ve malî bakımdan memleketimizdeki tesirlerini burada bir kaç kelime ile tebarüz ettir
meyi muvafık gördük.
C ih an uııımaai J u r a m n i
Biri A sy a n m şarkında diğeri Avrupanın garbında ayrı ayrı tarihlerde başlayıp gittikçe genişleyen iki büyük harp nihayet 1941 d e Peari Harbour baskını ile bir birine kol atarak kürenin etrafını tamamen sarmış bulunmaktadır. Bugün artık Avrupa, Asya, Afrika, Amerika ve O k y a n o sy a harp halinde bulunuyor. Bu kıtalarda kâin ancak bir kaç memleket harp harici kalabilmiştir ki bunlaradan biri de memleketimizdir.
A n ca k harp ateşinin her gün biraz daha kendi hudutlarına yaklaşmakta olduğunu gören memleketimiz her türlü müdafaa tedbirlerini almakla beraber 18 şubat 1941 de Bulgaristanla müşterek bir beyanname ve 18 haziran 1941 de Almanya ile bir dostluk misakı imzalamıştır.
Harp dışı memleketlerde sulh iktisadı 1941 de yerini biraz daha harp iktisadına terketmiş bulunuyor. Müstahsil efradın bir kısmı silâh altına alınmakta, mevcut stoklar azalmakta, idhalât maddeleri tedariki güçleşmekte, istihsal vasıtaları olan sây
veÂ
sermaye üzerindeki kayıtlar çoğalm akta, eşya fiatları ve hayat pahalılığı yükselmektedir.
Bilhassa hayat pahalılığını hafifletmek maksadile istihsal ve istihlâk mümkün olduğu kadar Devlet elile tanzim olunmakta ve narh ve vesika usulleri kuvvetlendirilmektedir.
Harp eden memleketlerde ise bütün gayretler her yerden ziyade harp istihsalâtma matuf olmak itibarile müzayeka bu memleketlerde şüphesiz ki daha şiddetli bulunuyor.
Bugünkü harbin külfeti istikraz yolu ile yalnız gelecek nesli değil, aynı zamanda vergi yolu ile bugünki nesli de müteessir etmektedir.
Harp halinin d o ğu rd u ğu ihtiyaçlar karşısında vergi ve istikraz menbaları kâl'i g e l memekte ve hemen bütün memleketlerde tedavül hacmi de artmaktan halî kalmamaktadır.
1940 senesinde Belganın de altın esnasından aynlm asile dünyada bu miyara bağlı hiç bir paranın kalmadığı malûmdur. Cemiyeti akvam bültenlerine nazaran 1941 senesi gayesinde serbest d öviz olarak ancak İsviçre Frangı, şimalî Amerika Birleşik devletleri Doları, Portekiz Esküdosu. Peru S o l’ u, Küba P e z o ’ su ve İrak Dinarı kalmıştır.
1941 senesinin siyasî ve askerî olayları nakdî alanlarda da derin intibalar vücude getirm işdir. Letonyanın «Lat^ı, Litüanya’ nın «L ita s »ı E sfonya’ nın « K u r o n d u Y u g o s - lavyanın Dinar» ı sene zarfında ölmüşlerdir. Parçalanan Yugoslavyanın bir kısım topraklarında «Sırp dinarı» ve Hırvat «K una» sı namile iki vahidi nakdî doğmuştur.
3
Yunanistanm drahmisi yaşıyor, fakat tedavül sahası daralmış bulunuyor. Alm an markı, İtalyan lireti, Rus rublesi, Macar pengösü, Bulgar levası mensup oldukları devletlerin işgali altındaki memleketlerde tedavül sahalarını az ç o k genişletmiş bulunuyorlar.
A vrupa kıta’smda muhtelif paraların karşılıklı münasebetleri daha ziy ade kliring usulü çervesi içinde tanzim edilmektedir. Bilhassa bu sebepten muhtelif paralar arasın
daki muadeletler önemli değişiklikler göstermemiştir. .
Dolar 1934 denberi muhafaza etmekte o ld u ğ u 0,888 gram altın muvakkat muade
letini 1941 de de idame etmiştir.
Dünyada altın istihsâli son senelere has seyrini takip eylemekte berdevamdır. 1940 da istihsal 12(>0 ton ile bütün e v v e lk i asırlar ve devirler istihsallerinin en büyük sene
lik rakamını teşkil ediyordu. 1941 in istihsali için elde mevcut en son ta h m in lerd e, bu sene istihsalini hiç değilse geçen seneden daha aşağı olmadığını bildirmektedir.
ItlemlelketlınizgSe ıınıamî duram :
Harp sahaları memleketimizin kapılarına yanaşmış bulunduğundan umumî durum bu 'vaziyetten tabiatile müteessir olmaktadır.
Bazı vilâyetlerimizde e vv e lce ilân edilmiş bulunan örfi idare sene zarfında uzatılmış, İstanbul ve sair mahallerde nufus kesafetini tahfif için tedbirler alınmıştır. Silâh altındaki mühim miktarda efrat 1941 i istihsalden uzak geçirmiştir. Memlekette ziraî, ticari, sınaî, malî ve nakdî bütün sahalar umumi vaziyetin doğurduğu güçlükleri d e re c e derece d u y maktadırlar. Stoklar azalmış, idhalât güçleşmiş ve hayat pahalılığı artmıştır.
Bu sıkmtılf şartlar karşısında Hükümet millî korunma kanununun kendine verdiği salâhiyetleri p e y d e rp e y kullanmış ve hatta sene sonuna d o ğ ru Büyük Millet Meclisince kabul olunan bir kanunla bu salâhiyetleri bir kat daha genişletmiştir.
Bu suretle İktisadî faaliyetin bütün istihsal v e istihlâk, inkisam ve tedavül sahaları üzerindeki kontrolünü vaziyetin icaplarına g ö r e kuvvetlendirmiştir. Bütün bu tedbirler neticesinde ve yukarda belirttiğimiz güçlüklere rağmen ziraatimiz orduyu v e halkı bes- emiş. sanayiimiz v e ticaretimiz yine ordunun v e halkın diğer ihtiyaçlarını imkân mer
tebesinde karjilayabilmiştir.
Memleketimizin başlıca istihsal hareketlerine gelince ;
ZîrîaaS- — Memleketin geniş ziraat hayatı üzerinde mahsus bir tesir bırakmıyacak kadar mevzii mahiyette kalmak üzere zelzele, kuraklık ve seylap gibi her sen e görüle bilen tabiî hadiselerden sarfınazar olunursa 1941 senesi için de fena g e ç m iş bir sene di
yemeyiz. Şukadar varki müstahsil efrattan mühim bir kısmının silâh altında bulunması dolayısile çalışan kolların azalması bazı maddelerin istihsal seviyesi üzerinde müessir olmaktan geri kalmamıştır.
Başlıca mahsullerimizden üzüm, palamut v e zeytinyağı istisna edilirse diğerlerinin geçen senelere nazaran noksan olduğu anlaşılır. Hayvan stoku (sığır ve manda) itibarile biraz tezayüt göstermekte ise de (koyun, keçi ve tiftik) zaviyesinden 1940 da olduğu gibi 1941 de d e durgunluk göstermektedir. .
Toprak ürünleri fiatları 1941 de d e yükselmekte devam etmiştir, ve hiç şüphe y o k tur ki yukarda kaydettiğimiz ürün noksanı, fiat yükselmesini icabettiren önemli s e b e p lerden biridir.
Bu noksanları karşılamak maksadile Ziraat Vekâleti gerek doğrudan doğruya işlet
tiği topraklarda kullanılmak, gerek çiftçiyi kuvvetlendirm ek üzere icabeden üretim va sı
talarının ve malzemesinin satın alınması, makine ve aletlerin işletilmesi için koordinasyon heyeti emrindeki müdahale akçelerinden krediler almıştır. Kükürt, göztaşı v e potas ithali için İzmirde üzüm, incir kooperatifleri birlikleri emrine krediler verilmiştir. Yerli ürünler
4
şirketi ile Türk Limited tütiin şirketine tahsis edilmiş olan iki milyonluk sermaye evvelâ d ö r t sonra beş milyona çıkarılmak suretile kuvvetlendirilmiştir.
Çiftçiye tohumluk dağıtılmış makine yardımı yapılmış' pancar fiatlari yükseltilmiştir.
Temmuz ayında Menemen ovasının sulama tesisatı açılmıştır. Sulama işleri için Hükümetçe e v v e lc e alınmış olan 31 milyonluk tahsisat s e n e içinde 81 milyona çıkarıl
mıştır. İslah edilecek sahaları başlıca Gediz. B ü y ü k Menderes. Seyhan, Kızılırmak, Yeşi- lırmak, Porsuk, Sakarya vadileri ve Igdır ov-\sı teşkil etmekte olup buıalaıda meydana çıkacak toprakların genişliği yüz binlerle -hektara varmaktadır.
E n d ü s t r i v e m a d e n l e r s
Memleketin endüstri durumu da cihan harbinin tesiri altındadır. Harice ısmarlanan makine ve âletleri getirtmekte harp dolayısile meydana gelen zorluklar pek büyüktür.
Bununla beraber ikinci kâğ'it fabrikasının, Kaolin fabrikasının, Sivas Çim ento fabrikasının, sülfürik asit ve süper fosfat fabrikasının kurulması işi de ilerlemektedir. A y n ı zamanda memleketin kumaş v e d oku m a ihtiyaçlarını imkân derecesinde temin için devletçe el işçilerine tezgâh v e çıkrık dağıtılmaktadır.
Senenin ilk d okuz ayı rakamlar ve malûmatına nazaran belli başlı madenlerimizden krom ve demir istihsaiâtı bir sene evveline nazaran aşağı vaziyettedir. Linyit v e bakır istihsalâtı iyidir. Kömür istihsali 1941 d e takriben 1940 m istihsaline müsavidir.
T ic a r e t i
Harbin bir taraftan Karadenize diğer taraftan E ğe denizine kadar sokulup girmesi gerek bu denizlerde gerek A k de n iz sahillerimizde seyrü seferi güçleştirmiştir. Balkan
larda vuku bulan şiddetli muharebelerin buralarda m eydana getirdiği tahribat A vrup a ile karadan olan ticaretimizi d e sekteye uğratmaktan geri durmamıştır. İç ve dış tica
retimiz 1941 d e de bu şartlardan müteessir olmakta devam eylemiştir. Bununla beraber dış ticaretimiz rakamlarının 1940 a nazaran 1941 de bıraktığı intibâ heycii umumiyesi dahilinde müsait gibi görünmektedir.
Ticaret faaliyetlerile ilgili olarak Hükümetimizce sene içinde alınmış olan mühim kararları aşağıya yazıyoruz :
K o o rd in as yo n heyetince sene içinde 24 milyon lirayı aşan bir kredi Ticaret Vekâleti emrine verilrniş(’v e bu kredinin büyük bir kısmt ticaret ve petrol ofislerine tah
sis olunmuştur.
îdhalât imkânlarının azalması üzerine dış iicaret siyasetimizi Hükümet 14 mayıs 1941 tarihli bir kararname ile şu şekillerde tesb.it etmiş bulunmaktadır :
1 — Türkiye ile ticaret ve tediye anlaşması bulunan memleketlerden idhalâ!. bu memleketlerle mün’akit anlaşmalar ve bir de dahilî mevzuat hükümleri dahilinde icra edilir. 2 — Arada anlaşma bulunmıyan memleketlerle ticarî mübadeleler ya serbest dövizle v e y a tek taraflı takas usulü dahilinde yapılır. 1 — Memleketimiz ile ticarî münasebetlerini müteessir e d e c e k şekilde hareket eden memleketler hakkında Hükümet resen tedbirler itt’ haz edebilir. 4 — Hususî takasları Merkez Bankası, tek taraflı takasla
rı Takas Limited Şirketi idare edeceklerdir. 5 — Bazı dövizlere prim ilası mümkün ola
bilecektir.
I)(tviz ve K lir in fi d n rn n ııı :
1940 senesinde döviz durumunda görülen salah 1941 senesinde de devam etmiş ve serbest d ö v iz mevcutlarımızda : 17.500.000. ■— lira gibi mühim bir artış olmuştur.
Buna tnfıvazi olarak hariçteki altınlarımız da yeni yaptığımız 1845 k iio ’ uk müba*
yaat neticesinde 2.595000. - lira artmıştır.
Serbest d ö v iz vaziyetimizde hasıl olan bu gelişme sayesinde, memleketimiz için
5
e h e m m i y e t l i o l a n i t h a l â t m a d d e l e r i n i n s e r b e s t d ö v i z l e i t h a l i m ü m k ü n o l m u ş v e b u m a l l a r i ç i n i t h a l â t t a c i r l e r i n i n l ü z u m u n d a p e ş i n t e d i y e d e b u l u n m a l a r ı n a d a m ü s a a d e e d i l e r e k i t h a l â t t e ş v i k v e t e s h i l e d i l m i ş t i r .
K l i r i n g - h e s a p l a r ı n d a k i b o r ç l a r ı m ı z d a m ü h i m b i r t e n e z z ü l a r z e t m i ş v e 1 9 4 0 s e n e s i s o n u n a n a z a r a n h a r i c e k a r ş ı o l a n t a a h h ü t l e r i m i z 1 7 . 2 0 0 . 0 0 0 . — l i r a a z a l m ı ş t ı r .
D e v le t Mâl iy e s i s
C i h a n ı n b ü y ü k b i r k ı s m ı n ı n h a r p h a l i n d e b u l u n m a s ı İ k t i s a d î v e t i c a r î s a h a l a r ı m ü t e e s s i r e t t i ğ i g i b i D e v l e t m â l i y e s i n i d e b i l h a s s a i a ş e v e m i l l î m ü d a f a a t e d b i r l e r i i ç i n f e v k a l â d e m a s r a f l a r i h t i y a r ı n a m e c b u r k ı l m ı ş t ı r . B u s u r e t l e 1 9 4 1 m a l î y ı l ı i ç i n 3 0 9 m i l y o n l u k b i r a d î b ü t ç e y a n ı n d a c e m a n 1 4 0 m i l y o n l i r a l ı k d a f e v k a l â d e t a h s i s a t k a b u l e d i l m i ş b u l u n m a k t a d ı r .
i s t i k r a z l a r i t i b a r i l e 1 9 4 1 s e n e s i , i k i m ü h i m h a d i s e k a y d e t m i ş t i r . B u n l a r d a n b i r i t e m m u z d a n i t i b a r e n s a t ı ş a ç ı k a r ı l m ı ş o l a n e l l i m i l y o n l i r a l ı k ( t a s a r r u f b o n o l a r ı ) v e d i ğ e r i b e ş m i l y o n l i r a l ı k 1 9 4 1 d e m i r y o l u i s t i k r a z ı d ı r . İ ş b u h e r i k i n e v i i s t i k r a z ı n k o l a y l ı k l a p l a s e e d i l m i ş o l m a s ı D e v l e t h â z i n e s i n e o l a n u m u m î i t i m a d ı n a ç ı k b i r n i ş a n e s i d i r .
S e n e z a r f ı n d a v e g i l e r d e d e b a z ı m ü h i m d e ğ i ş i k l i k l e r y a p ı l m ı ş t ı r . T u t a r ı t a k r i b e n 9 m i l y o n li r a o l a n b u ğ d a y k o r u m a v e r g i s i k â m ı l e n k a l d ı r ı l m ı ş v e d i ğ e r t a r a f t a n k ı y m e t ü z e r i n d e n % 3 a l ı n m a k ü z e r e b i r i h r a c a t v e r g i s i t e s i s e d i l m i ş t i r . Z a m l a r a g e l i n c e : b u n l a r d a k a z a n ç v e r g i s i n e v e r u h s a t t e z k e r e s i n e , h a y v a n l a r , v e r a s e t , i s t i h l â k k a h v e v e ç a y m u a m e l e , b i n a v e r g i l e r i , t i y a t r o v e s i n e m a , d a m g a r e s i m l e r i k i b r i t , t ü t ü n , i ç k i t u z g i b i i n h i s a r m a d d e l e r i f i a t l a r ı n a , p o s t a t e l g r a f v e t e l e f o n ü c r e t l e r i n e v e g ü m r ü k l e r d e k u l l a m l a n e v r a k ı n b e d e l l e r i n e a it t ir .
B a n k a l a r ı n m u n z a m k a r ş ı l ı k l a r ı v e b a n k a l a r l a a n o n i m ş i r k e t l e r i n i h t i y a t a k ç e l e r i i ç i n b u m ü e s s e s e l e r i n c ü z d a n l a r ı n d a b u l u n d u r a c a k l a r ı D e v l e t t a h v i l â t ı n ı h a z i r a n a y ı n d a ç ı k a n b i r k a n u n y e k n a s a k v e n i s b e t e n d u n b i r f a i z e t a b i t u t m a k ü z e r e % 5 f a i z l i h a z i n e t a h v i l â t ı n ı i h d a s e t m i ş t i r .
1 9 4 1 s e n e s i i ç i n d e I l ı c a - P a l a m u t l u k h a t t ı n ı n d a D e v l e t d e m i r y o l l a r ı n a i l h a k i l e m e m l e k e t t e - d ö r t y ü z b e ş k i l o m e t r e l i k B a ğ d a t h a t t ı h a r i ç - h u s u s i t e ş e b b ü s e a i t ş ö m e n d ö f e r k a l m a m ı ş t ı r .
P a r a v e s e r m a y e p iy a s s ıs ı s
M e m l e k e t t e s e n e z a r f ı n d a m e v d u a t , m ü t e m a d i y e n y ü k s e l m e g ö s t e r m i ş v e b u s u r e t l e s e n e b a ş ı n d a o n ik i b ü y ü k B a n k a n ı n u m u m m e v d u a t ı 2 7 4 m i l y o n l i r a i k e n s e n e s o n u n d a 3 6 4 , 8 m i l y o n l i r a y ı b u l m u ş t u r . Y a l n ı z s e n e n i n n i s a n v e m a y ı s a y l a r ı n d a B a l k a n l a r d a k i a s k e r i h a r e k â t e s n a s ı n d a B a n k a l a r d a n b i r m i k t a r p a r a ç e k i l m i ş t i r . F a k a t b i l â l ı a r a y i n e s ü k û n a v d e t e d e r e k e v v e l c e ç e k i l m i ş o l a n p a r a l a r t e k r a r B a n k a l a r a g e r i g e l m i ş v e y ü k s e l m e y e d o ğ r u o l a n s e y i r d e v a m e y l e m i ş t i r .
B a n k a l a r ı n v a d e s i z v e y a k ı s a v a d e l i m e v d u a t a v e r d i k l e r i f a i z İ s t a n b u l v e İ z m i r g i b i p i y a s a l a r d a b i r s e n e e v v e l e n i s b e t l e d ü ş ü k o l m u ş , i k r a z a t t a n a r a d ı k l a r ı f a i z l e r i s e d e ğ i ş m e m i ş t i r .
S e n e z a r f ı n d a B a n k a m ı z i s k o n t o h a d d i n i t e p d i l e t m e m i ş t i r .
Bankamızın muamelelerine gelince :
Kasa IMuiimelatı ; 1 9 4 0 g a y e s i m e v c u d u
1 9 4 1 s e n e s i z a r f ı n d a k i m a k b u z a t
s u r e t i l e s e n e g a y e s i n d e z i m m e t y e k û n u o l m u ş v e s e n e z a r f ı n d a k i
m e d f u a t n e t i c e s i n d e 1 9 4 1 b a k i y e s i b u l u n m u ş t u r .
1 1 9 . 8 0 6 . 2 1 3 . 9 8 li r a o l u p
1 . 4 0 5 . 0 9 1 . 0 5 9 . 5 7 l i r a y a b a l i ğ o l m a k I . 5 2 4 . 8 9 7 . 2 7 3 . 5 5 l i r a
1. 4 1 3 . 0 2 2 . 8 7 1 . 9 4 l i r a l ı k
1 1 1 . 8 7 4 . 4 0 1 . 6 1 l i r a d a n i b a r e t
6
S e rm a y e h e s a b ı ı
zilidir
1941 sonunda hisse senetlerinin durumu diğer senelerinki ile birlikte aşağıda ya-
A D E T
A sınıfı B * C » D »
1941 3 5 9 9 3 57.318 11.311 45.378 150 000
1940 35.993 57.320 13.025 43.662 150.000
1939 35.975 57.326 13.662 43 037 150.000
İşbu kayıtlardan anlaşılacağı veçhile sene zarfında Hükümet hisseleri adedi sabit kalmış, millî Bankalara ait B sınıfı hisseleri hemen hiç değişmemiş v e mühimce hareket yalnız imtiyazlı şirketlere ait C sınıfı ile efrada mahsus D sınıfı arasında vukua gelmiştir.
Hisse senetlerimizin borsada kıymeti 1941 senesi zarfında da tezayüt ederek yü
rümüştür. 1934 den itibaren senelik vasatilerini aşağıdaki ce t ve ld e veriyoruz : Senesi
1934 1935 1936 1937
Lira 70.
60.53 9 2 .
99.50
Senesi 1938 1939 1940 1941
Lira 112.25
110.50 108.07 muvakkat 121.15
T e d a v ü ld e k i b a n k n o t la r t
1940 senesi sonunda kasalarımızda mevcut banknotlara da şamil olmak üzere Mevcut bulunan
1941 d e Hasıl olan 1941 de
ve sene gayesinde
418.824.782 liralık banknotlara
130.000 000 liralık daha banknot inzimam ederek 548.824782 liralık yekûna mukabil
27,304.124 liralık banknot tedavülden çekilmiş 521.520658 liralık banknot bulunmuştur.
Sene sonunda piyasada bilfiil bulunan Yukarıdaki bakiyeyi teşkil e d e n :
Sene sonunda kasalarımızdaki Bilfiil tedavülde
neticesine varırız ki müfredatı aşağıdadır :
Parçanın adı
banknotları tesbit için 521.520.658
9.048.030,50 512.472.627 50
1941 Lira
liradan
lirayı tenzil edersek liralık banknot bulunduğu
1940 Lira
Eski {
Y eni
1 liralık 3.201.565,— 4.260.854
5 » 6.744.795 4.945.245
10 4.507.000 3.947.500
50 2.593.500 3 .988650
100 > 400.700 585.300
500 3.986.000 5.847.500
1000 » 1.838.000 2.690.000
2,5 ■77.258.567,50 41.517.925
5 » 68.253.280 52.930850
10 78.850.520 71.670.280
50 » 74.025.900 70 679.550
100 » 56.871.800 52.679.800
500 70.264.000 42.487.000
1000 » 63.677.000 45.326.000
512.472.627,50 403.556.^54
Ş e n e d a t c ü z d a n ı :
1940 sonunda mevcut 263.728.558.75 liralık bakiyeye 1941 senesi esnasında 441.154.088.90 liralık muamele
tnziman ederek sene sonunda .
zimmet yekûnu 704.882.647.65 liraya çıkmış
ve yine sene zarfındaki 406.303.784.26 liralık tahsilât neticesinde sene sonunda bu hesap 298.578.863.39 liralık bir bakiy e bırakmıştır
İşbu senetlerin nevilerine gelin ce : Bunlar kanunumuz mucibince reeskonta kabule salâhiyettar bulunduğumuz ticarî ve ziraî senetler ile hâzineye ait ve y a Hazine kefaleti
ni haiz bonolardan ibarettir.
Haftalık vaziyetlere nazaran cüzdan 8 Şubat 1941 d e 252 milyon lira ile asgarî haddi ve 20 kânunuevvel 941 de 304 milyon lira ile azamî haddi göstermiştir.
A v a n s la r t
Bilânçomuz avans faslında yazılı 175. 313. 616 liradan : 4.926.19 lirası altın mukabili efrada
7.808.690.— lirası tahvilat mukabili hâzineye ve
167 500.000.— lirası da 3850 No. lı kanun mucibince devlete 175.313.616.19 açılmış avanslardır.
E v r a k ı n a k d iy e k a r ş ı l ı ğ ı h a z in e t a h v ila t ı •
Bankamız kanununun 5 inci ve 6 ıncı maddeleri mucibince mesuliyeti müessesemize müdevver evrakı nakdiyeden dola yı hâzinenin Bankaya karşı müteahhit bulunduğu borca ait vaziyet ( A ) resülmal v e (B) faiz zaviyelerinden berveçhiâtidir :
A — Resülmal - m ü devver evrakı nakdiyeden 1940 gayesinde Devletin Bankaya borcıı 138.824.782.— lira iken 1941 senesi zarfında vaki 2.304.124.— liralık tediyat üzerine bu b o r ç sene sonunda 136.520.658.— liraya düşmüştür.
Sene zarfında vaki tediyatın :
1.312.091.97 lirası k u pon tahsilâtından
992.0 32.03 lirası 1940 temettüatından olup yekûnu 2 .304.124— liradır.
1934 senesi zarfında kanunumuzda yapılan tadilâta müsteniden yüzde birler hasılâ- tını Hazine 1941 d e de doğrudan doğruya itfaya tahsis etmiyerek evrakı nakdiye karşı
lığı cüzdanına ithal edilmek üzere Hazine tahvilleri satın alınmasına tahsis etmiştir ki bu suretle tahsis edilen meblâ ğ sene zarfında 6 977.493 95 liraya baliğ olmuştur.
B — Faiz - 1941 senesi zarfında Hazine tahvilâtı bakiyeleri üzerinden tahakkuk ettirdiğimiz faiz sene sonunda 1 306.497.49 liraya baliğ olmuştur ki bundan 969.165.57 lirası sene zarfında tahsil edilmiş ve bakiyesi olan 337.331.92 liranın tahsili de olbabdaki mukavele mucibince 1942 de yapılacaktır.
E s l ı a ı ı ı v e t a h v i l a t f t t z d a n ı s
Bu cüzdanda mevcut iki nevi kiymetten birinci nevi evrakı nakdiye karşılığı olanlar ve d iğe r n e v ’i de Banka malı tahvilât teşkil etmektedir.
a) Karşılık senetler bilânçomuzda sabit rayiçlerle gösterilen bu senetlerin borsa kıymetleri :
1938 g a y e s in d e 19,9 milyon lira
1939 » 20,5 » »
1940 » 16,1 » » iken
1941 » 18,7 liraya baliğ olmuştur.
S
Bu rakamlarda 1939 senesinden sonra görülen tenezzüller Maliye Vekâletinin tali
matı dairesinde bu hesapta bulunan bir takım kıymetlerin satılmış olmasından ileri gelmektedir. Satılan tahvillerin bedeli ile bütçelerdeki tahsisatın % 1 i nisbetinde y a pılan tahsilâttan tahvilat mubayaasına muhassas provizyon miktaıının mecmuu 1941 gayesi itibarile 10.413.925 liraya baliğ olmaktadır. Bu suretle yukarıdaki 18,7 milyon liralık yekûna işbu 10 milyon küsur liralık mebla ğı da ilâve edersek 1941 senesinde Banknot karşılığı cüzdan kıymeti (29,15) milyona baliğ oluyor demek olur.
b) B a n k a n ı a i ı : Tahvilâta gelince: bunlar da iki kısımdır, birinci kısım kanunu
muzun 34 v e 4060 numaralı kanunun birinci maddeleri mucibince Bankamızın doğrudan doğruya v e serbest olarak tasarruf ettiği kıymetler olup bedelleri 3.594.516.12 liradır.
İkinci kısım ise 3133 numaralı kanunun ikinci ıneddesine tevfikan ve hususi ihtiyat akçesile alınmış kıymetlerdir ki 6.267.058.4-5 liraya baliğ olmaktadır.
T e v d ia t S
1940 sonunda 79.471.212,84 liradan ibaret tevdiat
1941 zarfında 2 .3 3 8 .9 9 1 0 1 2 ,2 2 liralık teslimat ile
1941 sonunda 2.418.462.225,06 liraya baliğ olmuş ve
sene zarfındaki 2.339 560088.18 liralık istirdatlar ile
sene sonunda bakiye 78.902.136,88 liradan ibaret bulunmuştur.
Bu tevdiattan :
23.423 745,67 lira hazine hesabı carisi
18.340.790,02 » resmî dairelere 41.764.535,69
5.605.275,87 » millî ve
22.728.764,96 » ecnebi bankalara 28.334.040,83
2.469126.73 » şirketlere
1.645.945.77 » hususî müeesseselere 4.115.072,50
4.688.487.86 » eşhasa 4.688 487,86 ait bulunmaktadır.
78.902.136,88 78.902.136,88
Tevdiatın diğer senelere ait rakamları aşağıda yazılıdır : Lira i = 1000
Senesi 1938 1939 1940 1941
Sene gayesinde 25.246 30.369 79.471 78.902
G ay ri m e n k u ll e r i m i z :
Ankarada idarei merkeziye binasile İstanbul, İzmir, Mersin şube binalarının alış ve inşa bedelleri ile Samsunda almış olduğum uz Şu be arasının
mecmuu kıymeti 1.780.201,81 liraya baliğ olup
bu kıymetten 434.054,23 lira amortisman çıkarıldığı
takdirde bilânçoda 1.346 147.58 lira olan gayri menkullerimiz kıymeti elde edilir.
İ h t i y a t a k ç e s i :
Sayın Heyetinize arzeylediğimiz bilânçoda Bankamızın 1941 gayesinde adi v e f e v kalâde ihtiyat akçeleri yekûnu 7.822.019.15 liradır. Bıı seneye ait temettiiün taksimine ait teklifimiz kabul buyurulduğu takdiıde bu iki nevi ihtiyat akçesi mecmuu aşağıda gösterildiği üzere 8.846112.96 liraya çıkacaktır.
9
Lira Lira 1941 sonunda âdi ve fevkâlade ihtiyat
akçesi
Kâr kısmında gösterildiği üzere :
Sene temettiiünden ayrılan % 20 ihtiyat akçesi
Sene temettiiünden ayrılan % 10 âdi ihtiyat
Sene temettiiünden ayrılan % 10 fe v k a lade ihtiyat
Y EK ÛN U
580.580.55
144.358.44
299.154.82
7.822.019.15
1.024.093.81 8.846.112.96
1937 Senesinde nizamnamesi esasimize ilâve edilen maddelerde derpiş edilmiş hu
susi ihtiyatımızdan mütevellit gelirleri leşkil eden ve muvakkat bir hesaba alınmış bulu
nan 436"100.17 liranın, hususi ihtiyatımız haddi âzam olan 6 milyon lirada bulunduğu cihetle, âdi ihtiyat akçesine zam edildikte âdi v e fevkalâde ihtiyatlarımızın yekûnu 9.282.213.13 liraya baliğ olacaktır.
K âp v e z a r a r :
1941 senesi muamelelerinin temin ettiği gayri safî kârdan idare masrafları, amor
tisman ve provizyonla r ve saire çıktıktan sonra 4,346.487’ 19 lira safi kâr kalmaktadır.
Bu kârın kanunumuzun 88 ve 89 inci ve nizamnamei esasimizin 94 v e 95 inci maddeleri mucibince aşağıdaki şekilde taksimi lâzımgelr
1941 senesi kârı olan
Kanunumuzun 89 uncu maddesi mcibince : 2.902.902,75 lirasının % 20 si olup ihtiyata Kanunumuzun 89 uncıı maddesi mucibince:
1.443.584.044 lirasının % 10 u olup ihtiyata
Hissedarlarımıza % 6 birinci temettü olarak
Tenzil edildikten sonra kalan
% 5 Memurlar hissesi olarak
% 10 fevkalâde ihtiyat akçesi olarak ki ceman Ayrıldıktan sonra kalan
yarısı 1.308.062.53 lira olarak hâzineye ve diğer
yarısı 1.308.062.53 lira olarak hissedarlarımıza isabet eyler.
Bu hesaba gö re hissedarlarımıza dağıtılacak miktar gayri safi olarak %> 18,4577 nisbelinde yani (1.308 062,53 -f- 630.000) = 1.938.062.53 liraya baliğ olmaktadır. Bu miktardan kazanç ve buhran vergileri çıkarıldıktan sonra kalan 1.242.078,36 liranın his
sedarlarımıza dağıtılması mümkün ise de geçen sene olduğu gibi bu sene d e beher his
seye safi yedişer liradan 1.050.000 liranın verilmesine ve 192.000 liranın mevcut p r o vizyonlarımıza ilâvesine ve taksimi mümkün olmiyan 78.36 liranın da 1942 senesine d e v rine müsaadenizi dileriz.
Müessesemizin kuruluşundan beri yüksek himaye ve kıymetli yardımlarını g ö s te r
mekten çekinmiyen Sayın Cumhuriyet Hükümetimize şükranlarımızı bildirmeği bir vazife sayar ve memurlarımızın takdire değer bir bağlılıkla vazifelerini gördüklerini memnuni
yetle arz ederiz.
nektedir :
580.580.55
144.358.44 724 938.99 630.000.—
1.354-938.99
76 268.32 299.154.82
4.346.487.19 liradan
375.423.14
2.616.125.06 liranın
1.354.938.99 lira 2 991 548.20 liradan
375.423.14 lira
10
1941 H esap y ılı r a p o r u n u n 9 v e fO u n c u s a h ife le r in d e (İh tiy a t A k ç e si) ve (K âr v e Z a ra r) b a ş lık la r ı a ltın d a y a z ı lı k ıs ım la r a a it te k lifin
tâ d il e d ilm iş ş e k li t İh tiy a t a k ç e s i :
Sayın Heyetinize arzeylediğimiz bilançoda Bankamızın 1941 gayesinde adî ve fe v kalâde ihtiyat akçeleri yekûnu 7.822.019.15 liradır. Bu seneye ait temettüün taksimine ait teklifimiz kabul buyurulduğu takdirde bu iki nevi ihtiyat akçesi mecmuu aşağıda gösterildiği üzere 8.976.035,56 liraya çıkacaktır.
Lira Lira
1941 sonunda âdi ve fevkâlade ihtiyat akçesi
Kâr kısmında gösterildiği üzere :
Sene temettüünden ayrılan % 20 ihtiyat akçesi
Sene temettüünden ayrılan % 10 fe v k a lâde ihtiyat
YEKÛNU
7.822.019,15
869.297,44
284.718,97 1.154.016,41 8.976.035,56 1937 Senesinde nizamnamei esasimize ilâve edilen maddelerde derpiş edilmiş hu
susî ihtiyatımızdan mütevellit gelirleri teşkil eden v e muvakkat bir hesaba alınmış bulu
nan 436-100.17 liranın, hususî ihtiyatımız haddi âzam olan 6 milyon lirada bulunduğu cilıetie, âdi ihtiyat akçesine zam edildikte âdı v e fevkalâde ihtiyatlarımızın yekûnu 9 412.135,73 liraya baliğ olacaktır.
K â r ve z a r a r s
1941 senesi muamelelerinin temin ettiği gayri safî kârdan idare masrafları, amor
tisman ve provizyonlar ve saire çıktıktan sonra 4,346.487-19 lira safi kâr kalmaktadır Bu kârın kanunumuzun 88 inci ve nizamnamei esasimizin 94 üncü maddeleri mu
cibince aşağıdaki şekilde taksimi lâzım gelm ektedir:
1941 senesi kârı olan
Kanunumuzun 88 inci maddesi mcibince :
% 20 si olup ihtiyata 869.297,44
1 lıssedarlanmıza % 6 birinci temettü olarak ki ceman
4.346.487,19 liradan
Tenzil edildikten sonra kalan
% 5 Memurlar hissesi olarak
% 10 fevkalâde ihtiyat akçesi olarak ki ceman Avrıldıktan sonra kalan
630.000.—
1.499.297,44
76 268.32 284.718.97 360.987,29 2.486.202.46
1.499.297,44 lira 2 847.189,75 liradan
360.987.29 lira liranın
yarısı 1.243.101.23 lira olarak hâzineye ve diğer
yarısı 1243.101.23 lira olarak hissedarlarımıza isabet eyler.
Bu hesaba göre hissedarlarımıza dağıtılacak miktar gayri safi olarak % 17,8390 nisbelinde yani (1.243.101,23 + 630.000) = 1.873.101.23 liraya baliğ olmaktadır. Bu miktardan kazanç ve buhran vergileri çıkarıldıktan sonra kalan 1.198.554,30 liranın his
sedarlarımıza dağıtılması mümkün ise de geçen sene olduğu gibi bu sene de beher his
seye safi yedişer liradan 1 050.000 liranın verilmesine ve 148.000 liranın mevcut p r o vizyonlarımıza ilâvesine ve taksimi mümkün olmiyan 554,30 liranın da 1942 senesine d e v rine müsaadenizi dileriz.
Müessesemizin kuruluşundan beri yüksek himaye v e kıymetli yardımlarını göster
mekten çekinmiyen Sayın Cümhuriyet Hükümetimize şükranlarımızı bildirmeği bir vazife sayar ve memurlarımızın takdire değer bir bağlılıkla vazifelerini gördüklerini memnuni
yetle arz ederiz.
T Ü R K İY E C Ü M H U R İY E T M ERK EZ B A N K A S IN IN
31/12/19^1 Tarihinde biten Onuncu hesap devresine ait
Mürakabe Komisyonu Raporu
T. C. Merkez Bankasının 1941 Senesi O n u n cu hesap devresinin muamelele
rini Bankanın Kanun v e Nizamnamesi ve Ticaret Kanunu hükümlerine g ö r e Merkezinde ve Şubelerinde inceledik.
Banka işlerinin Kanunlara ve Nizamnameye ve mevcutların defter ve kayıt
lara ve bu hesap senesi için îdare Meclisince verilen Bilânço v e Kâr v e Zarar hesapla
rının d a Banka Kanununa uygun olduğunu gördük.
İşbu hesapların kabulü ile İdare Meclisinin ibra edilmesini v e 1941 hesap senesine ait olup Bilânço ve Kâr ve Zarar hesaplarında gösterilen safî temettüün İda
re Meclisinin kanuna v e Banka esas Nizamnamesine uygun olan teklifi veçhile dağıtıl
masına Yüksele Umumî Heyetin müsaadesini dileriz.
M ürakip M ürakip M ürakip M ürakip
Agâh Alaybek Cemal Ar un Velıap Kocaıııemi izzet Sirrnen
AKTİF
T ü r k i y e C ü m h u r i y e t
31/12/1941 Tarihinde Biten Onuncu
Türk Lirası
K. t s . ı :
S afi k ilo g r a m A l t ı n :
B a n k n ot U faklık
l l a h i l d r h i ıııu lıa h İR 'le r ı
H a r i ç t e k i m u h a b i r l e r ı
72
.605,373 102 125 265 53 9 048 030 50 701 105 58
A lt ın : S afi k il o g r a m A lt ın a ta h v ili k ab il d ö v i z l e r
D i ğ e r D ö v i z l e r v e b o r ç lu k lir i n g b a k iy e le r i
H u z in r t a h v i l l e r i ı
S f i i f i l a l c ü z d a n ı ı
T i c a ı î s e n e t l e r
E s i n i m v e t a h v i l â t c ü z d a n ı :
6
.632,112
D e r u h t e e d ile n e v r a k ı n a k t i y e k a r şılığ ı B a n k a m alı
A v a n s l a r t
C«ayri m e n k u l l e r t [x ]
I t o ı n i r l ı a ş : [k x]
H i s s e d a r l a r :
M u h t e l i f :
[x ] ı .5 9 5 .6 0 0 ,— l i r a y a s i g o r t a l ı d ı r
[ x x ] IO λ » « O , — » »
9 328 5
%36
56 780 867 87
45 231 581 93 9 861 574 57
111 874 401
5 545
66 109 464
136 520 658
248 578 863
55 093 156
175 313 616
1 346 147
l>0 143
4 500 000
11 557 337
860 989 334 61
98
23
39
50
19 58
53
17
18
M e r k e z B a n k a s ı n ı n
Hesap Yılı Bilânçosu
PASİF
Serm aye t
İh tiyat a k ç e s i :
A d î Fevkalâde Hususî
T e d a v ü ld e k i b a n k n o t la r :
Deruhte edilen Altın mukabili R eeskont mukabili
H âzineye y a p ıla n a ltın k a rş ılık lı a v a n s m u k ab ili 3902 n u m a ra lı k a n u n m u ci
b ince ilâv eten ted av ü le v azedilen T ü rk L ir a s ı m e v d u a t :
Altın : Safi kilogram Türk lirası
8S50 IV um aralı k a n u n a g ü r e lıa zin e y e açtlaıa a v a n s m u k a b ili te v d i o lu n a n a ltın la r :
Safî kilogram D ö v iz T a a h h ü d a tı
6 858 319 28 963 699 87 6 000 000 —
136 520 658 — 17 000 000 — 250 000 000 —
118 000 000 —
877,150 1 233 782 02 77 668 354 86
55.541,930
Altına tahvili kabil dövizler
Diğer dövizler ve alacaklı kliring bakiyeleri M u h t e lit :
Muvakkat alacaklılar, depozitolar, Havaleler vesaire Diğer alacaklı hesaplar
K â r :
22 311 122 37
57 776 498 59 69 186 244 10
Türk Lirasi
15 000 000 ---
13 822 019 15
521 520 658 —
73 902 136 88
78 124 167 90
22 311 122 37
126 962 742 69
4 346 487 19
860 989 334 18
ZİMMET
T ü r k i y e C ü m h u r î y e t
3 1 /1 2 /1 9 4 1 tarihindeki
Türk Lirası
Verilen faizler 26 341 67
İdare masrafları 1 554 763 26
A mortism an 55 120 21
Müteferrik zarar ve masraflar 836 222 31
P rovizyon 402 900 66
Kâr 4 346 487 19
7 221 835 30
M e r k e z B a n k a s ı n ı n
Kâr ve Zarar Hesabı
MATLUP
Alınan faizler
K om isyon v e a cyolar Tahvilât kârları K a m biyo kârları Müteferrik kârlar
Türk Lirası
5 187 572 48 504 391 139 1 489 444 105 173
7 221 835 79 86 12 97 56
30
