SSK TEPECiK HAST DERG i994;4 (1-2-3) 69
PARAMEDiKAL KONULAR
CUMHURİYET DÖNEMİ (1928-1994) TIP
DERGiLERİMİZiN KISAL TILf\1IŞ İSİM İNDEKS İ
·vE ANALİZİ
ANALYSIS AND ABBREVIATED LIST OF MEDICAL JOURNALS PUBLISHED IN TURKEY BETVVEEN 1928-1994
RagıpKAYAR
SUMMARY
443 medkal joıırnals have been published in Turkey betweert the years 1928 and 1994 192 of them~ in the last 20, and 144 in the lmıt 10 years. The number of journals that are stili be ing published cu:rrently are 57 and 40 of these respectively (30 and 28 percent). The number of journals being published at present is 187. Of the 26 journals published in foreign language, only 13 have remained in pubHcation.
Only 71 out of 299 joumals (23.7%) are beeing pubHshed for more than 10 years.
This uncontmUable incırease in journal numbers seems to be a major negative impad on the scientific level and on the ıregularity of the journals.
H isa major opinion thatseleded journals should be suppol'ted on funds that will Hg;htly be controlled by a board of edifo:rs, who at the same time will judge on the quality of the re~
levant journals.
(Keywoxds: Medkal Publishing) ÖZET
Son 65 yılda ülkemizde 443 Tıp Dergisi yayınlanmı~tır. Bunların 192'si (%43) 20 yılda (1974- 94) 144'ü (%33) ise son 10 yılda (1984-94) yayınlanmaya baE_ılaım:;ıtır. Bunların yalnızca 57 ve 40'ı
(%30 ve %28) i yayınlanmaya devam etmektedir. Şu anda yaymlanmakta olan tüm dergilerin
sayısı ise 187'dir. Yabancı dilde çıkanlan 26 dergiden 13'ü (%50) yayınlanmaya devam etmekte··
dir,
299 dergiden 10 yılı yalnızca 71 dergi (%23.7) bulunmaktadır.
Dergi sayılarmdaki bu kontrolsüz artı~ın bilimsel düzey ve yayın sürekliliğini olumsuz etki-
lediği anlaşılmaktadır.
Bilimsel düzeyi ve. sütekliliği arttırmak için oluqturacak bir editörler komisyonun seçeceği
dergilerin desteklenmesi gerektiği dü:;ıünülmektedir.
(Anah.tar Sözcükler: Tıbbi Yayıncılık)
Yııı:ı:ışmıı: SS~( Tepecik Hastiı.!. Genel Cerrahi K!irılği (Doç. Dr. R Kayar, Klinik Şefi)
35120 iZMifl
J SSK TEPECiK HOSP TURKEY 1994 Vol.4 No. i-2-3
Tıp dergilerimize ait ilk liste 1945'te
Kızıldağlı (1) tarafından bildirilmi~, bunu 1961'de Özbek (2) ve Şehsuvaroğlu (3) izle-
mi~tir. Bu raporları 1973 ve 1975'de yine
Şehsuvaroğlu izlemi~ (4,5), 1981'de Ka-
zancıgil ve Solok (6) önceki çalı~malara
önemli ekler yapmı~lardır. 1990'da Kartoğlu
ve Ho~geçin, aynı yıl Hayran ve Kayhan sa- dece çıkmakta olan dergileri bildirmi~lerdir
(7,8). Konuya ait son incelerneyi ise 1991'de Özsoylu sunmuştur Ayrıca Ta~kıran ve
Kazacıgil'in bibliyografyalarından
yarar lanılmı~ tır.
Bu çalı~manm amacı yerli hp dergilerimi- zin toplu alfabetik indeksini olu~turmaktır.
Bu amaçla Latin alfabesine geçilen 1928 yılı ba~langıç olarak alınmı~ ve yayınlanmış
dergi listeleri temel alınmıştır.
Ayrıca dergileri yayınlanmaya başlama
ya ve sonverme tarihleri ile sürekli olanların
son volüro ve sayı numaraları saptanmı~hr.
Böylece kronolojik düzendeki sayısal deği
şikliklerini de analiz etme olanağı sağlan
mıştıc
GEREÇ VE YÖNTEM
Latin alfabesine geçilen 1928 yılından
1.8.1994 tarihine kadar İzmir'de bulunan 4
ayrı kütüphanede (Milli Kütüphane, Ege Fakültesi, 9 Eylül Tıp Fakültesi ve SSK Tepe- cik Hastanesi Kütüphaneleri) bulunan yerli
Tıp dergileri incelendi.
Ayrıca daha önceki ara~ tırıcılarm sap-
tadığı dergi listeleri rehber olarak alındı.
Dergileri.n yayma ba~layı~ tarihi, kapan- mışsa son yayınlandığı kaydedildi (Örn.
Aegan Med
J
1972-83). Yayınlanması süren dergilerin ise kalın (bold) harflerle kütüp- hanelere son sayısında bildirilen vo- lum ve sayısı [öm.Ağrı 1989: 6(2)] kaydedil- di. Burada volüm (cilt): 6 sayı2'dir.Bu arada bazı dergilerde ve volüm
ilişkisinin bozulduğu dikkati Bazı der- gilerin yılda birden fazla volüm numarası kullandıkları, bazılarınsa geçen yılların sayı
sından daha az volüm sayısına ula~tıkları
belirlendi. Bunun volüm sayısını her oto- matikman arttırmanın "unutulduğu" ya da yayma birkaç yıl ara verilmesinden kaynak-
landığı anla~ıldı.
70
Buradaki incelemeye Dişçilik, Eczacılık,
Veteriner, Hekimlik ve bilimine
ait Tıbbi maga-
zin, duyuru bültenleri, Tabib odası dergileri gibi malzerneye yer verilmedi.
1928'den eski dergiler arap harfleri ve eski türkçe basılması nedeniyle inceleyeme-
diğimizden çalışma dışında bırakılmışhr.
Bunun tek istisnası 1925'te "Tedavi Nokta-
ları" adıyla basılmaya ba~layan ve 1935 'ten itibaren "Dirim" adını alan ve halen yayın
lanmakta olan en uzun ömürlü dergisi- dir.
Bazı dergiler birkaç kez isim deği~tir
mifiler ve uzunca süre ara vermi~lerdir. Bu tip dergilerin en son isimleri başlık yapılmı~,
eski isimleri alt halinde yeniden eski- ye bildirilmi~tir. (Örnek: Dicle Tıp Derg). Okuyucunun aradığı dergiyi kolay
bulması içi_n eski ve yeni isimler alfabetik di- zinde ayrı verilerek birbirine gönder- meler bakınız) yapılmıştır.
Dergiler alfabetik sıraya göre listelen-
miştir.
Kısaltınalarda içinde yabancı kelime bu- lunan dergiler için "İndex Medicus" kurallan
uygulanmı~tır.
Sık Kullanılan bazı Türkçe Kelimelerin
kısaltınalan Tablo 1' dedir.
TABLO i: Listede kulianılan kı saltmalar
Bakınız B k Hastanesi H s tn
Bilimleri Bil Kliniği
BuJietin Bu ll Klinikleri Klin
Bülteni Bült Mecmuası Me c
Cerrahi C er Merkezi Merk
Cemiyeti Cem Oncologica Oncol
Çoc Orthopedica Orthop
Dergisi Derg Reproductiva Reprod
Devlet Dev Sağlığı Saği
Di spanseri Di sp Turcica Turc
Fakültesi Fak Turkish Tur
Hastalıkları H s tl Üniversitesi Ün iv
Bu arada 13 derginin yayma ba~lama ta-
rL.l-ıi belirlenememiştir. Kapandığı yıl sapta- namayan dergi sayısı 121'dir. Böylece 134
SSK TEPECiK HAST DERG 1994 Vol. 4 No, 1
derginin ba~langıç ve kapanma tarihleri bi- linmemektedir. Çünkü dergilerin kapandığı yılı kesin bildiren bir kaynak bulamadık
Listede yayma ara vermi~ veya sona
ermi~olduğu dü~ünülen dergiler normal, ince harfle verilmi~tir, Dü~ünülen demekten
kastımız: herhangi bir dergi çıkmakta olmasına rağmen inceleme yaptığımız 4 kütüphaneye ula~mamı~ olabilir,
İzmir Milli Kütüph;;mesindeki inceleme-
ınizde tıp dergilerinin "Dergiler" bölümünde
diğer konudaki dergilerle birlikte sınıf lcmdındığı görülmüştür. Bu durum ara~t
ırıcıyı tıp dergilerini bulmak için binlerce dergi arasında tarama yapma zorunda
bırakmaktadır.
Fakülte Kütüphanelerinde ise Tıp dergi- lerimizin tasnif ve kayıtlarında bittakım ek- siklikler gözlenmi~tir.
Bütün bu problemierin ba~lıca nedeni dergilerimizin düzenli çıkanlmayı~ı ve pro- fesyonel dağıtım sistemiyle her kütüpha- neye ula~tırılamayışıdır.
Dergilerin yarıdan çoğu İstanbul'da çıka
rılmış bulunduğundan, sadece İstanbul dışındaki dergilerin hangi dernek veya ku-
ruluşca çıkarıldığı dergi adının sonuna pa- rantez içirıde eklenmi~tir. Örneğin: Ar~iv (Çu-kurova) 1992; 2 (4).
SONUÇ VE BULGULAR
1928-1.8.1994 tarihleri arasında İzmir'de
mevcut 4 tıp kütüphcmesine ulaşmış tüm dergiler ve kütüphane kayıtlan incelenmek suretiyle 443 derginin yayınlandığı, bunları'n 183'ünün halen çıkmakta olduğu saptan-
mıştır.
Son 10 yılda (1984-93) 144, son 5 yılda ise (1989-93) 86 yeni derginin yayın hayatına girdiği saptandı (Tablo2).
10 yıl öncesinde çıkmaya baiilamış 290 dergi arasından yalnızca 71 derginin 10 yılı
(%24.5), 48 dergLnin 20 yılı (%16.6), 30 dergi- nin 25 yılı (%10.3)1 20 derginin 30 yılı (% ), 8 derginin 40 yılı (%2.8) ve yalnızca 4 derginin 50 yılı (%1.4) a~kın bir süredir yayınlan
malda olduğu belirlendi.
443 dergiden 26'sı yabancı dilde yayın
lanmıştır (%5.9). Bunlardan 13'ünün (%50)
yayını sürdürebildiği ve 12'sinin ise son 5
?i
Tablo 2 : Ülkemizde son ·ı O yılda çıkan ve yayını
süren dergi sayısı
Dergi Sayısı Dergi Sayısı
Yıl Çıkan Süren Yıl Çıkan Süren
1983 5 3 "i989 15 7
1984 8 2 1990 20 5
1985 9 1 1991 16 3
1986 12 5 1992 16 i
1987 18 6 ·ı993 ·ıs
1988 ii 7 1994 9
yılda çıkarılmaya baŞladığı saptandı.
1974 - 83 yılları arasında çıkmaya başla
yan 48 dergiden halen sadece 17'si (%35.4)
çıkmaya devam etmektedir (Tablo 2). 1984- 93 yılları arasında yayınlemmaya ba~hyan
144 dergiden ise sadece 40'ı (%27.8) yayım
s ür d ürebelmi~tir.
TARTIŞMA
Ülkemizde yaymlanan tıp dergileri daha önce çeşitli araştırıcılar tarafmdan topluca
değerlendirilmiştir (Tablo-3).
Bu tabioyu incelerken iki noktayı vurgu- lamak gerekir:
a) İncelenen dönem: Çoğu çalı~malarda
Cumhuriyet döneminin başlangıcı (1923) esas alınırken, bazı çalışmalarda olduğu gibi ( 6) çalı~ma:mızda Latince alfabeye geçiş yılı
(1928) esas alınmı'itır. Böylece 1945'te 43 olan toplam dergi sayısı, 1961'de iki ayrı çalışmada 104 ve 123 olarak bildirilmiş,
1973'te 231'e 1994'te ise 443'e yükselmi'ltir.
Son 20 yılda yayın hayatına giren dergi
sayısı %91.8 artmıştır. · b) İnce~~mede yanlızca tıp dergileri
alınmıqhr. Onceki çalışmalarda buna uyul-
madığı görülmektedir (Tablo 3).
Liste ve tablolarda verilen bu rakamlar
kapan-:ın ve süren tüm dergilerin toplam
sayısmı temsil etmekte ve Tıp dı.~ı alanlarda- ki (Eczacılık, Dişçilik, Veteriner Hekinı.lik ve
Hemşirelik) dergileri içine almamaktadır.
Yayınlanmaya devam eden dergi sayısı ·
incelendiğinde 1961'de 45, 1973'te 82 iken 1990'da 63 ve 72 olarak saptanmıştır .. 1961' deki yüksek rakamın tıp dışı dergileri. kap-
samı~ olma olasılığı yüksektir. 1990'da iki
ayrı çalışmada birbirine yakın rakamelde
J SSK TEPECIK HOSP TURKEY 1994 Vol.4 No. i-2-3 72
TABLO 3: Ülkemizdeki Tıp DergileriniToplu Değerlendiren Çalışmalar Toplam Dergi Sayısı
Yazar-Yıl incelediği
Dönem Tıp
Kızıldağlı 1945 1849-i 945 43
Özbek 1961 1928-1961
1923-1961 123
1849-1961 143
Taşkıran 1968 1849-1928 29
Şahsuvaroğlu 1973 1849-1923 i 923-1973
1849-1973 231
Şahsuvaroğlu 1975 1846-1975
Kazancıgii-Solok 1849-i 927
1891 i 928-1981
1849-1981 Kartoğlu-Hoşgeçin 1987 1990
Hayran-Kayhan 1990
Özsoylu 1991 1991
Kayar R 1928-1994 443
ne b ilk
Buradaki sayı
kriteriere döneminin
yerine 1928'in alınması, Tıp dı~ındaki alan dergilerinin eliminasyonu)
önceki bildirilen rakamların çok üstünde bir rakam elde
titizlik derecesinin ve kapsamı
nın gerçeğe yakınlığını telkin etmektediL
Çalı~rnamızda 1974-83 arasındaki 10
yılda yaym 48
17'sinL.'l. 1984-93 arasmdaki 10 ise 144 dergiden 40'mın yayınını sürdürebildiği saptanmı~tır 2).
Bu değerler son iki 10 yeni
sayılan birbirleri ile kıyaslandığında
(48'e (%200) civarında bir
yansıtmaktadır. Bu artış yayını
Halen Toplam(*) Yab. Dil. Çıkan
53 104
184 6 45
202 5
45 247
292 11 82
307 65 252
317 16
63
72
i 16
26 187
sürdürme
dergilerden en az %75'i kapan- ve yayın ya~amını sonlandırmak-
öncesine kadar yayın-
71'i (%23.7) 10
SSK TEPECiK HAST DERG 1994 Vol. 4 No. '1-2-3
TABLO 4: Kapanan Dergilerin Yayın Süresi Süre (Yıl) Dergi Sayısı
i-2 10
3-5 25
6-9 13
10-19 22
>20 '11
TOPLAM 71
dergi çıkanlmasınm yarattığı muhtemel so- runlar ise şunlardır:
1- Dergilerin 3/4'ünün kapanışı ve bu dergilerin artıivlerde düzenli saklanmadığı
birlikte değerlendirildiğiııde büyük bir
kayıp ortaya çıkmaktadır. Ayrıca kalıcı eser
niteliğine girmeyen bu geçici dergilerde yer- alan çalışmalar için gerek sarfedilen emek- ler gerek basım için sarfedilen paralar boşa gitmiş olmaktadır.
2.- Dergi sayısının çoğalması yazarın çalışmasım kolay yayınlama olanağı ver- mekte ve bu dergi başına düşen başvuru sayısını azaltmaktadır. Başvuruların azal-
ması editörlerin bilimsel düzeyden taviz vermedikleri takdirde dergiyi düzenli
çıkaramamalarma yol açabilmektedir. Bu da bilimsel denetimin gevşemesi ve yazıların
bilimsel düzeyinin düşmesi anlamına gelir.
3- Çok sayıda dergiye dağılmış çalışınalar içindeki belirli bir alanın herhan- gi bir araştıncı için (yerli tıp indeksi de bu-
lunmadığına göre) tam taranınası olanaksız
dır. Ara~tırıcıların konularını izlemeleri
güçleşecek ve rekabet ile gelişmenin tetiği
olan bilimsel ileti~im azalacaktır.
4- Adayın yerli çalı~malarını değer
lendirirken, herhangi bir jüri üyesi için yeni bir dergide yayınlanmış bir çalı~manın ge- rekli asgari -bilirı1sel denetimden geçip geç-
ı:nediği kuşkusu her zaman için vardır. Der- gilerin sayıca çok artışı bu kuşkulan artırmaya yolaçacaktır.
Bütün bu sakıncalar karşısında, demok- ratik bir ülkede dergi sayılarını kısıtlamak
veya yeni dergi basılmasını engellemek de söz konusu olamıyacağına göre şu
önlemlerin süratle alınınası gerektiğine ina-
nıyoruz:
73
1- Konuya duyarlı ve yetkin dergi editörleri bir komisyon oluşturmalıdır.
2- Editörler Komisyonu çıkmakta olan bütün dergileri uluslararası bilimsel yayın
prensipleri ve bilime katkı düzeyi bakı
ınından iki ayrı katergoride değerlendirmeli
ve yeterli bulunan dergiletin isimleri 3 veya 6 aylık bültenler halinde tıp bilimi eğitiınci ve yöneticilerine düzenli olarak ulaştır~
ılmahdır.
3- Yeterli bul:umın dergilerin listesi PTT'nin indiriı::n1i posta tarifesine-tabi olınası
için yasal giri~imler ve sonuçlar sağlan'
malıdır.
YAZARINNOTU:
Bu çalışınada sunuları bilgiler arasmda kontrolden kaçan eksik ve yalm~hldardan dolayı okur ve dergi editörlerinden pet_ıinen
özür dilerim. Art niyetin söz konusu ola-
mıyacağı bu çalışmada düzeltilmesi veya eklenmesi gereken bilgiler edin.irseın ek bir düzeltme listesi halh-cde yayınlaınak isterim.
Konuya duyarlı okur ve editörlerin ikaz ve
katkılarım dört gözle bekliyorum.
KAYNAKLAR
1- Kızıldağlı S. Türkiye'de Tıp mecmuaları hakkında.
Dirim 1945; 20 (3-4) : 71-8.
2-Özbek n<. Süreli Yayınlar. Dirim 1961 ; 36 (3-4) : 133-9.
3-Şe/ısuvaroğlu BN. Basın tarihimize sıhhi mevkuteler.
Yeııi Tıp Alemi 1961; 10 (Temmuz-Aralık): 484-501.
4- Şehsuvaroğlu BN. Türkiye' de sağlıkla ilgili olarale yayınlanan periyodik/er. istanbul Tıp .Fak. Mec. 1973; 36:
169-98.
5- Şehsuvaroğlu BN. Tıbbi 'iX sılılıi periyodiklerimiz
arasında Dirinı'in yeri ve öııemi Dirim 1975; 50 (9) : 387~
94.
6-Kazancıgil A, Solak V. Türk Tıp Dergileri ve süreli
yayınları üzerine analitik bir inceleme (1844c1981) Cerralı
paşa Tıp Fak Derg. 1981; 12 : 373-82.
7-Kartoğlu Ü, Hoşgeçin K. Sağlık ve Toplum. 1990;
(3): 38-40.
8-Hayran 0-Kayharı M. Yerli ve Yabancı Tıp Dergileri.
Sağlık ve Toplum. 1990; (54): 61-3.
9- Özsoylu Ş. Türkiye'de Tıp Dergi/eri. Tıp Alamnda Bilimsel Yazılar Simpozyumu. 30.9.91 TÜBITAK Ankara 1992 : 67-70.
10-Taşkıran N. Cen·ahi Makaleler Bi!Jliyografyası (1849-1966) Istanbul Son Telgraf Matb. 1968,565 sayfa.
11-Kazancıgil JL Türk Jinekoloji ve Obstetrik Bibli- yog-rafyası (192.3-1973) Istanbul Kağıt ve Basını Işl. AŞ 1973, 326 sayfa.
