T.C.
KIRIKKALE ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
EBRU AĞYEL
TRIPS ANLAġMASINA GÖRE MARKA HAKKININ KORUNMASI
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Tez DanıĢmanı
YRD. DOÇ. DR. BEġĠR FATĠH DOĞAN
KIRIKKALE 2010
T.C.
KIRIKKALE ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
EBRU AĞYEL
TRIPS ANLAġMASINA GÖRE MARKA HAKKININ KORUNMASI
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Tez DanıĢmanı
YRD. DOÇ. DR. BEġĠR FATĠH DOĞAN
KIRIKKALE 2010
I
İÇİNDEKİLER
ĠÇĠNDEKĠLER I
KISALTMALAR V
ÖZET VII
ABSTRACT VIII
GĠRĠġ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
TİCARETLE BAĞLANTILI FİKRÎ MÜLKİYET HAKLARI ANLAŞMASI
1. GENEL OLARAK 4
2. TRIPS ANLAġMASI HÜKÜMLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ 5
2.1. Genel Olarak 5
2.2. Temel Ġlkeler 6
2.2.1. Ulusal (Millî) Muamele 6
2.2.2. En Fazla Müsadeye Mazhar Ülke Kuralı 8
2.2.3. Rekabetin Korunması Ġlkesi 9
2.2.4. Hakkın Tükenmesi Ġlkesi 9
2.2.5. GeliĢmekte Olan Ülke Ġstisnası 10
2.3. Amacı 11
2.4. Koruma Altına Alınan Haklar 12
2.5. Konsey ve Uyum Süresi 14
3. MARKA KORUMASINA ĠLĠġKĠN HÜKÜM ĠÇEREN DĠĞER ULUSLARARASI SÖZLEġMELER ĠLE TRIPS ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠ
3.1. Marka Korumasına ĠliĢkin Hüküm Ġçeren Diğer Uluslararası 16 SözleĢmeler
3.1.1. Paris SözleĢmesi 16
3.1.2. Dünya Fikrî Mülkiyet TeĢkilatı SözleĢmesi 17 3.1.3. Markaların Uluslararası Tesciline ĠliĢkin Madrid AnlaĢması 18
Ve Protokol
II
3.1.4. Markaların Tescili Amacıyla Mal ve Hizmetlerin Sınıflandırılmasına
ĠliĢkin Nice AnlaĢması 21
3.1.5. Markalar Kanunu AnlaĢması 22
3.1.6. Markaların Figüratif Elemanlarının Sınıflandırılmasına ĠliĢkin Viyana
AnlaĢması 23
3.1.7. Topluluk Tüzüğü 23
3.1.8. Dünya Ticaret Örgütü AnlaĢması ve Ekleri
3.1.8.1. Dünya Ticaret Örgütü AnlaĢması 24
3.1.8.2. Ekleri 26
3.2. Marka Korumasına ĠliĢkin Hüküm Ġçeren Diğer Uluslararası SözleĢmeler ile
TRIPS AnlaĢması Arasındaki ĠliĢki 27
İKİNCİ BÖLÜM
TRIPS ANLAŞMASINA GÖRE MARKA KAVRAMI VE ÜYE ÜLKELERE TANINAN SERBESTİLER
1. TRIPS ANLAġMASINA GÖRE MARKA KAVRAMI VE TÜRLERĠ
1.1. Genel Olarak 30
1.2. TRIPS AnlaĢmasına Göre Marka Kavramı ve Türleri
1.2.1. TRIPS AnlaĢmasına Göre Marka Kavramı 31
1.2.2. TRIPS AnlaĢmasına Göre Marka Türleri 33
1.2.2.1. KiĢisel Adları Ġçeren Sözcükler 33 1.2.2.2. Harfleri ve Sayıları Ġçeren Sözcükler 33 1.2.2.3. Mecazî Unsurları Ġçeren Sözcükler 34
1.2.2.4. Renk Kombinasyonları 34
1.2.2.5. ĠĢaret Kombinasyonları 36
1.2.2.6. Üç Boyutlu Biçim Markaları 36
1.2.2.7. Hareket Markaları 38
1.2.2.8. Ses Markaları 39
1.2.2.9. Koku Markaları 39
2. ÜYE ÜLKELERE TANINAN SERBESTĠLER
2.1. Marka Olarak Tescil Edilebilecek ĠĢaretler 40 2.2. Üye Ülkelere Tescilde Tanınan Serbestiler 40
III
2.2.1. Ayırt Ediciliğin Kullanımla Kazanılması Hususunda Tanınan 40 Serbesti
2.2.1.1. Ayırt Edicilik 40
2.2.1.2. Ayırt Ediciliğin Kullanımla Kazanılması 43 2.2.2. Görsel Algılanabilirlik Hususunda Tanınan Serbesti 45 2.3. Tescil Talebinin Reddedilemeyeceği Haller 45
2.4. Ġlan 46
2.5. Tescile KarĢı Ġptal ve Ġtiraz Yolları 46
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TRIPS ANLAŞMASINA GÖRE MARKA KORUMASININ KAPSAMI 1. KARIġTIRILMA TEHLĠKESĠNE KARġI MARKANIN KORUNMASI
1.1. KarıĢtırılma Tehlikesi Kavramı 49
1.2. Kullanımın Engellenmesi 51
1.3. TanınmıĢ Markalar Yönünden Koruma 53
1.3.1. TanınmıĢ Markanın Kullanıldığı Mallarla Aynı veya Benzer Markalar
KarĢısında Korunması 56
1.3.2. Korumanın Hizmet Markalarına Uygulanması 58 1.3.3. Farklı Mal ve Hizmetler Yönünden TanınmıĢ Markanın 60
Korunması
1.4. Üye Ülkelerde Mevcut Hakların Korunması 62
1.5. Koruma Kapsamına Getirilen Ġstisnalar 63
1.6. Korumanın Süresi ve Yenilenmesi 65
2. ĠHLALE NEDEN OLAN MALLARIN ULUSAL VE ULUSLARARASI TĠCARETĠNE KARġI MARKANIN KORUNMASI
2.1. Genel Yükümlülükler 65
2.2. Ġhtiyati Tedbirler 66
2.2.1. Genel Olarak 66
2.2.2. Ġhtiyati Tedbirin Alınması Amacı ve ġartları 68 2.2.3. Ġhtiyati Tedbir Kararı Verilmesi Üzerine Yapılacak ĠĢlemler 69 2.2.4. Ġhtiyati Tedbirde Süre ve Ġhtiyati Tedbirin Hukukî Sonuçları 71 2.3. Sınır Tedbiri Olarak Gümrük Makamlarınca Malların Serbest Bırakılmasının
Ertelenmesi 72
IV
2.3.1. Genel Olarak 72
2.3.2. Talep Üzerine Malların Serbest Bırakılmasının Ertelenmesi 74 2.3.3. Re’sen Malların Serbest Bırakılmasının Ertelenmesi 76
2.3.4. Teminat Gösterilmesi 77
2.3.5. Malların Serbest Bırakılmasının Ertelenmesi Halinde Bildirim 78 2.3.6. Malların Serbest Bırakılmasının Ertelenmesi Halinde Kontrol ve Bilgi
Edinme Hakkı 79
2.3.7. Malların Gümrükte Durdurulma Süresi 80
2.3.8. Gümrükte Durdurulan Mallar Konusunda Alınabilecek Tedbirler 81
2.3.9. Sınır Tedbirinden Muafiyet 82
2.4. Hukukî Tedbirler 83
2.4.1. Ġhlâlin Durdurulması Emri 86
2.4.2. Zararların Tazmini 87
2.4.2.1. Hak Sahibinin Uğradığı Zararın Tazmin Edilmesi 87 2.4.2.2. Davalının Uğradığı Zararın Tazmin Edilmesi 88 2.4.3. Ġhlâle Neden Olan Malın Ticaret Kanalları DıĢına Çıkartılması veya
Ġmhası 88
2.5. Ġdarî Tedbirler 89
2.6. Cezaî Tedbirler 90
2.6.1. Marka Sahtekârlığı ve Telif Hakkı Korsanlığı Halinde Öngörülen Cezaî
Tedbirler 90
2.6.2. Diğer Hallerde Öngörülen Cezaî Tedbirler 93
SONUÇ 94
KAYNAKÇA 98
ÖZGEÇMĠġ 109
V
KISALTMALAR a.g.e. Adı Geçen Eser
a.g.m. Adı Geçen Makale AB Avrupa Birliği
ABD Amerika BirleĢik Devleti AT Avrupa Topluluğu
ATAD Avrupa Topluluğu Adalet Divanı
AÜHFD Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi BATĠDER Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi
BIRPI United International Bureaux for the Protection of Intellectual Property (Fikri Mülkiyetin Korunması ile Ġlgili Uluslararası Büro)
Bkz. Bakınız
BTHAE Bankacılık ve Ticaret Hukuku AraĢtırma Enstitüsü DTÖ Dünya Ticaret Örgütü
DEÜHFD Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
EFTA European Free Trade Association (Avrupa Serbest Bölge Birliği) EIPR Europan Intellectual Property Review
EU European Union (Avrupa Birliği)
FAO Food and Agriculture Organisation (Gıda ve Tarım Örgütü) FMRD Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi
GATS General Agreement on Trade in Services
GATT General Agreement on Tariffs and Trade (Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel AnlaĢması)
GÜHFD Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi GOÜ GeliĢmekte Olan Ülke
IBRD International Bank For Reconstruction and Development (Uluslararası Ġmar ve Kalkınma Bankası-Dünya Bankası)
ILO International Labour Organisation (Uluslararası ÇalıĢma Örgütü) IMF International Monetary Found (Uluslararası Para Fonu)
ITO International Trade Organization (Uluslararası Ticaret Örgütü) ĠÜHFD Ġstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
KHK Kanun Hükmünde Kararname
VI
MarkKHK Markalar Hakkında Kanun Hükmünde Kararname
NAFTA The North American Free Trade Agreement (Kuzey Amerika Ülkeleri Serbest Ticaret AnlaĢması)
OHIM Ġç Pazar UyumlaĢtırma Ofisi/Topluluk Marka Bürosu (Ofis for Harmonisation in The Internal Market)
OMPI L'Organisatisation Mondiale de la Propriété Intellectuelle (Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü)
TRIPS Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights (Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları AnlaĢması)
VOL Volume (Cilt)
WIPO World Intelectual Property Organization (Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü)
WTO World Trade Organization (Dünya Ticaret Örgütü)
VII
ÖZET
“Ticaretle Bağlantılı Fikrî Mülkiyet Hakları AnlaĢmasına Göre Marka Hakkının Korunması” baĢlıklı tez çalıĢmamızda markalar hukuku konusunda yapılan değiĢiklikler ve yeni yapılanmalar incelenmiĢtir. Ülkeler arasındaki fikrî mülkiyet uygulamasına iliĢkin farklı uygulamalar, beraberinde getirdiği sorunlardan ötürü fikri mülkiyet haklarının korunmasına yönelik ortak bir çözüm getirilmesini zorunlu kılmıĢtır.
Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel AnlaĢması (GATT) kapsamında gerçekleĢtirilen Uruguay Roundunda yapılan uzun süreli, geniĢ kapsamlı ve kompleks görüĢmeler sonucunda, 1 Ocak 1995 tarihinde, yeni bir uluslararası ekonomik örgüt olan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) kurulmuĢtur. DTÖ KuruluĢ AnlaĢması, TRIPS AnlaĢmasını içermektedir.
Paris ve Bern Konvansiyonları, Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü ile birlikte değerlendirildiğinde TRIPS AnlaĢması, 20. yy içerisinde fikrî mülkiyetin geliĢiminde bir dönüm noktasıdır. AnlaĢma, Dünya Ticaret Örgütüne üye ülkelerin çoğunluğunca imzalanıp yürürlüğe konulan, fikrî mülkiyet haklarının tüm kategorilerini kapsayacak Ģekilde uygulamaya iliĢkin asgarî standartları getiren, ilk kapsamlı fikrî mülkiyet anlaĢmasıdır. Mal ve hizmetleri birbirinden ayırt etmeye ve tanıtmaya yarayan iĢaret ve sembollerden oluĢan markalar fikrî mülkiyet haklarındandır. Markanın korsan uygulamalara ve diğer hak ihlallerine karĢı korunması marka hukukunda önemli bir sorun teĢkil etmektedir. Bu bağlamda TRIPS AnlaĢması marka korumasına dayanan uluslararası ticarî kuralların ilerlemesi ve geliĢmesinde önemli rol oynamaktadır.
VIII
ABSTRACT
The thesis of “ Protection of Trade-marks in accordance with the Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights”, studies the new changes and structures made in the law of trade-mark. The differences in the intellectual property legislation of the countries caused many problems on the path of achieving a consensus on protection of intellectual property rights. The GATT Uruguay Round negotiations offered another forum for solving these problems. On 1 January 1995, a new international economic organization, the World Trade Organization (WTO), came into being, resulting from lengthy, extensive and complex Uruguay Round trade negotiation in the context of General Agreement on Tariffs and Trade (GATT). The WTO Agreement including TRIPS Agreement entered into force on January 1, 1995.
The TRIPS Agreement, together with the 1968 Stockholm Conference that adopted the revised Berne and Paris Conventions and created the World Intellectual Property Organization (WIPO), is undoubtedly the most significant milestone in the development of intellectual property in the twentieth century. It is the first comprehensive intellectual property agreement ever executed by most of the world’s trading nations which establishes standarts for pratically all categories of intellectual property rights. Trademarks are one of the intellectual property rigths that are signs or symbols used to idenfity and distinguis the goods and services of a company from those of others. Protecting trademarks against counterfeiting or other forms of infringement has therefore become a major preoccupation of the companies owning these marks. The TRIPS negotations were seen as a way to develop and extend international rules governing trade in products which rely heavily on trademark protection.
GĠRĠġ
Günümüzde küçülen ve bilgi değiĢiminin inanılmaz bir hızda ve kolaylıkta seyrettiği dünyada; pazarda faaliyet gösteren aktörlerin yakından tanıdığı ve sıkça kullandığı araçlardan biride sınaî haklardır. Ticaret hukuku kapsamında ele alınan ve geliĢen dünya ticaretinde önemini her geçen gün daha da arttıran sınaî mülkiyet hukukunun en önemli kavramı markadır. Marka, ulusal ve uluslararası pazarlarda ticarete sunulan tüm mal ve hizmetlerin en önemli özelliklerinden biridir. Marka imajları çok güçlü olan tüketim mamulleri üreticisi firmalar, kabul görmüĢ markaları ile farklı sektörlere girerek yüksek finansal risklerden kurtulabilmektedirler. Bu bağlamda ekonomik değere sahip olan markanın, hukukî açıdan korunması büyük bir önem arz etmektedir. Zira teknolojinin ve bilginin son derece büyük bir hızla el değiĢtirdiği ve hızla tüketildiği düĢünüldüğünde, kısa zamanda ürünün maksimum korumaya sahip olmasının amaçlanması doğal karĢılanmaktadır.
Seçilen markanın zamanla tercih edilen ve aranılan bir marka olması durumunda, zamanında tescil edilmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. Marka tesciline ve korunmasına gereken önemi vermeyen firmaların, ticarî alanda kısa zamanda etkilerini yitirmeleri söz konusu olabilmektedir. Markanın korunması iĢletme açısından ve iĢletmenin müĢterilerinin yanılgıya düĢmemesi açısından büyük bir önem taĢımaktadır.
Çünkü markanın korunması suretiyle, tüketicinin daha sağlıklı bilgi alması ve alınan bu bilgiye dayanarak mal ve hizmetler konusunda daha isabetli seçimler yapması sağlanır.
Günümüzün geliĢen teknolojik Ģartları ve endüstriyel alanda kazanılan ivme gerek sınaî sistemin iĢleyiĢi gerekse sınaî mülkiyet hukuku bakımından marka kavramının üzerinde hassasiyetle durulmasını kaçınılmaz hale getirdiğinden; marka hakkının uluslararası alanda korunması tez çalıĢmasının konusu olarak seçilmiĢ bulunmaktadır. Bu tez çalıĢmasında marka hakkının TRIPS AnlaĢması çerçevesinde uluslararası alanda korunması konusu incelenecektir.
ÇalıĢmamız üç bölümden oluĢmaktadır. Birinci bölümde TRIPS AnlaĢması ele alınacak ve bu kapsamda öncelikle AnlaĢma genel hatlarıyla değerlendirilecek, temel ilkelerine değinildikten sonra AnlaĢma kapsamında marka haricinde koruma altına alınan diğer haklar, AnlaĢmanın amacı, AnlaĢma kapsamında korunan haklara iliĢkin
uygulamada karĢılaĢılan sorunların çözümüne yönelik oluĢturulan TRIPS Konseyi ve AnlaĢmaya taraf olacak ülkeler için öngörülen uyum süresi izah edilecektir. Son olarak;
kısaca marka korumasına iliĢkin hükümler içeren diğer uluslararası sözleĢmelere değinilip, TRIPS AnlaĢması ile marka korumasına iliĢkin hükümler içeren diğer uluslararası sözleĢmeler arasındaki iliĢki açıklanacaktır.
Ġkinci bölümde TRIPS AnlaĢmasının markalara iliĢkin hükümlerinin incelenmesine geçilecek, kısaca marka ve marka hakkı kavramı izah edilerek TRIPS AnlaĢmasında geçen Ģekliyle markanın tanımı da yapılarak AnlaĢmaya göre marka türleri örneklerle açıklanacaktır. Ayrıca AnlaĢmanın marka tescilinde öngördüğü esaslara, tescilde üye ülkelere tanınan serbestîlere değinilecek ve incelenecek, tescilde üye ülkelere serbestî tanınan hallerden biri olan kullanım sonucu kazanılan ayırt edicilik kapsamında kısaca markanın ayırt ediciliği unsuruna değinilip buradan hareketle kullanım sonucu ayırt ediciliğin hangi Ģartlarla kazanılacağı açıklanacaktır. Üye ülkelere tescilde tanınan diğer bir serbestî olan görsel algılanabilirlik hususu da incelenecektir.
Tescilin ilanı, tescile karĢı iptal ve itiraz yolları bu baĢlık altında son olarak incelenecek konulardır.
ÇalıĢmamızın üçüncü ve son bölümünde ise öncelikle karıĢtırılma tehlikesi kavramı ele alınacak ve sonrasında karıĢtırılma tehlikesine karĢı marka kullanımın engellenmesi hususu açıklanacaktır. AnlaĢmanın, üye ülkelerde marka korumasına iliĢkin yer alan mevcut haklar yönünden korumaya iliĢkin hükümler kapsamında gözettiği ilkeler de ayrıca incelenecektir. Marka koruması kapsamında önemli bir yer tutan ve uluslararası alanda da önemi olan tanınmıĢ marka koruması da bu baĢlık altında incelenecek konular arasındadır. TanınmıĢ marka koruması ise üçe ayrılarak incelenecektir, öncelikle tanınmıĢ markanın uluslararası alandaki tanımı ve TRIPS AnlaĢmasının tanınmıĢ marka kavramının tanımlanması hususunda ortaya koydukları incelenecek, tanınmıĢ markanın TRIPS AnlaĢmasına göre korunmasında aynı mal ve hizmetler ile farklı mal ve hizmetler yönünden korunması ayrı ayrı ele alınacak, TRIPS AnlaĢmasının getirmiĢ olduğu bir yenilik olan korumanın Paris SözleĢmesinden farklı olarak hizmet markalarına da uygulanması hususuna da değinilecek ve kullanımın engellenmesine iliĢkin AnlaĢma kapsamında getirilen istisnalar, korumanın süresi ve yenilenmesi konuları iĢlenecektir. AnlaĢmaya göre markanın korunması kapsamında, ihlâle neden olan malların ticaretine karĢı uygulanacak hukukî, idarî ve cezaî tedbirler
konusuna geçmeden önce tüm anlatılacak tedbirler için geçerli olan AnlaĢmanın “Genel Yükümlülükler” baĢlığı altındaki 41. maddesi incelenecektir. Ġhlâl hallerine karĢı AnlaĢmanın öngördüğü tedbirler baĢlığı altında hukukî ve idarî usuller sonucu alınacak ihtiyati tedbirler ile sınır tedbiri olan gümrük makamlarınca malların serbest bırakılmasının ertelenmesi kurumu ele alınacaktır. Ġhlâllere karĢı ihtiyati tedbirler baĢlığı altında tedbirlerin amacı, Ģartları, süresi, teminat gösterilmesi ve hukukî sonuçları açıklanacaktır. Ġhlâl hallerinde uygulanacak hukukî, idarî ve cezaî tedbirler bu bölümde son olarak incelenecek konulardır.
ÇalıĢmamız kapsamında ulaĢtığımız sonuçlar ise, sonuç bölümünde ortaya konulacaktır. Her üç bölümde de konunun daha iyi anlaĢılması yönünden Türk hukukundan ve uluslararası hukuktan örnekler verilecektir
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
TĠCARETLE BAĞLANTILI FĠKRÎ MÜLKĠYET HAKLARI ANLAġMASI
1. GENEL OLARAK
Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel AnlaĢması (GATT) tarafından 1986 yılında baĢlayıp 1994 yılının nisan ayında sonlandırılan görüĢmeler neticesinde, uluslararası ticarî faaliyetlerin önündeki engellerin kaldırılmasına ve fikrî mülkiyet haklarının daha etkili korunmasına karar verilmiĢtir. Bu karar neticesinde ise TRIPS AnlaĢması doğmuĢtur1. Kısaca TRIPS denilen Ticaretle Bağlantılı Fikrî Mülkiyet Hakları AnlaĢması (Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) Dünya Ticaret Örgütü kurucu anlaĢmasının 1C eki olarak 114 ülke ile Avrupa Topluluğu tarafından imzalanmıĢ 1 Ocak 1995 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir2.
TRIPS AnlaĢması, Paris ve Bern SözleĢmeleri’nin bazı maddelerine de atıflar yaparak, fikrî mülkiyet haklarının korunması konusunda Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üyelerinin uyması gerekli temel ilkeleri ve asgarî standartları belirlemekte, Dünya Fikrî Mülkiyet TeĢkilatı (WIPO) sisteminin de ötesine geçerek, söz konusu korumanın üye ülkelerde ticarî yaptırımlarla uygulanması ve çıkabilecek anlaĢmazlıkların çözümü konusunda hükümler içermektedir3. DTÖ üye devletleri, fikrî ve sınaî mülkiyet haklarının korunmasına iliĢkin yasalarında TRIPS AnlaĢmasına uyum sağlamak için 1994 yılını izleyen yıllarda değiĢiklikler yapmıĢlardır. Bu değiĢiklikler sonucunda çeĢitli ülkelerde markalar hukuku esasları büyük ölçüde benzeĢmektedir4.
1 YILMAZ, Lerzan, Marka Olabilecek ĠĢaretler ve Mutlak Tescil Engelleri, Ġstanbul 2008, s. 27.
2 ATEġ, Mustafa, Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Hakların Kapsamı ve Sınırlandırılması, Ankara 2003, s. 48.
3 www.turkpatent.gov.tr/portal/duyurular/TPE_SP.pdf
4 OYTAÇ, Kutlu, KarĢılaĢtırmalı Markalar Hukuku, Ġstanbul 2002, s. 18.
2. TRIPS ANLAġMASI HÜKÜMLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ 2.1. Genel Olarak
TRIPS AnlaĢması 7 konuda asgarî standartları belirlemiĢtir. Bunlar bilgisayar programları ve veri tabanları da dâhil olmak üzere fikrî haklar, markalar, coğrafî iĢaretler, endüstriyel tasarımlar, patentler, entegre devre topografyaları ve açıklanmamıĢ bilgilerin korunmasıdır5. TRIPS AnlaĢmasını onaylayan üye ülkeler aĢağıdaki konuları içeren 7 bölüm ve 73 maddeden oluĢan hükümleri uygulamaya geçirmek zorundadırlar6;
- Temel Prensipler,
- Fikrî Mülkiyet Standartları, - Hakların EtkileĢimi,
- Fikrî Mülkiyet Haklarının Edinimi ve Sürdürülmesi, - Ġhtilâfların Çözümü,
- GeçiĢ Tedbirleri, - Kurumsal Tedbirler.
Temel haklar ve koruma kapsamı açısından TRIPS AnlaĢması, genel yaklaĢım olarak en üst düzeyde çok taraflı haklar anlaĢması niteliğini esas almakta olup, buradan hareketle ilave haklar getirmektedir7. AnlaĢmaya göre geleneksel olarak fikrî mülkiyet haklarının ikiye ayrıldığı belirtilmektedir. Birinci grupta bilgisayar yazılımlarını da kapsayan, telif hakkı ve telif haklarıyla iliĢkili haklar bulunmakta; edebi ya da sanatsal çalıĢmaların sahiplerinin hakları sahibi öldükten en az 50 yıllık bir süreç için telif haklarıyla korunmaktadır. Ġkinci grupta ise sınaî mülkiyet hakları bulunmakta; sınaî mülkiyete iliĢkin haklar da genellikle iki alanda incelenmektedir. Birinci alanda, coğrafi iĢaretler ve ticarî markalar gibi ayırt edici iĢaretlerin korunması yer almaktadır. Diğer sınaî mülkiyet tipleri ise teknolojinin yaratılması, tasarım ve teknolojik yeniliği teĢvike yönelik, öncelikli koruma sağlamayı hedeflemektedir. Bu kategoride ise patentler, endüstriyel tasarımlar ve ticarî sırlar bulunmaktadır8. TRIPS AnlaĢması, üye ülkelere
5CORREA, Carlos M., Ġntellectual Property Rights, The WTO and Developing Countries, Trıps Agreement and Policy Options, London 2000, s. 1.
6DĠRĠKKAN, Hanefi, TanınmıĢ Markanın Korunması, Ankara 2003, s. 556.
7DĠRĠKKAN, Koruma, s. 557.
8SOYAK, Alkan, “Fikrî ve Sınaî Mülkiyet Hakları Tanımı, Tarihsel GeliĢimi ve GeliĢmekte Olan Ülkeler Açısından Önemi”, Legal Fikrî ve Sınaî Haklar Dergisi, S. 1, Yıl 2005, s. 13.
fikrî ve sınaî hakların etkin bir Ģekilde sağlanması amacıyla iç hukuklarında gerekli düzenlemeleri yapmalarını öngörmektedir. Düzenlemeler fikrî hakların ihlâline karĢı etkin önlemlere izin vermeli; önlemler adil, eĢit ve açık olmalı ancak pahalı olmamalıdır. Ayrıca ihlâllere karĢı alınacak etkin önlemler makul süreleri aĢmamalı veya haksız gecikmelere yol açmamalıdır9.
TRIPS’in özellikleri Ģöyle sıralanabilir: AnlaĢma, sınaî ve fikrî mülkiyet ayrımını ortadan kaldırmıĢ ve fikrî mülkiyet kavramına geniĢ anlam ve kapsam vermiĢ, mevcut uluslararası sözleĢmelerin uygulama alanını geniĢletmiĢtir. Ġhlallere karĢı uygulanabilecek gümrüklerde el koyma, sahte malları imha etme gibi yeni yaptırımlar AnlaĢma kapsamında hükme bağlanmıĢtır. Yükümlülüklerini ihlâl eden üyelerinden DTÖ’nün sağladığı hak ve imkânların çekilmesini öngören AnlaĢma, ihtilâfların çözümü mekanizmasına da yer vermiĢtir. Ġlaç patentlerinin genel olarak kabulünü sağlamıĢ ve bunun için 2000 ve 2005 yılına kadar süre tanımıĢ ve ayrıca AnlaĢmanın kabulü ile birlikte baĢvuruların -incelenmemek ve kapalı kalmak Ģartıyla- yapılmasına imkân sağlamıĢtır. KomĢu hakların korunmalarında asgarî haklar ile eĢitlik ilkelerine yer vermiĢ, telif haklarında asgarî koruma süresini 50 ve televizyon verici iĢletmelerin koruma sürelerini ise en az 20 yıl olarak belirlemiĢtir. Bilgisayar programları ve data tabanlarının korunmasını, fikir ve sanat eserlerinin korunması Ģartları ile eĢit duruma getirmiĢtir. Fikir ve sanat eserlerinde kiralama ve ödünç verme hakkını koruma altına almıĢtır10.
2.1. Temel Ġlkeler
2.1.1. Ulusal (Millî) Muamele
Ulusal (Millî) muamele, fikrî mülkiyet hukukunda yabancıları vatandaĢla aynı muameleye tabi tutma anlamına gelir. EĢit iĢlem ilkesi olarak da adlandırılan bu ilkeye göre, fikrî mülkiyet hakkına tecavüz edilmesi durumunda, o ülke vatandaĢlarına yüklenen kural ve iĢlemlere uymak Ģartıyla, belli Ģartları taĢıyan yabancılar da, vatandaĢın sahip olduğu aynı koruma ve kanunî yollardan yararlanma hakkına sahip olacaktır. Böylece AnlaĢmaya taraf bir ülke vatandaĢına tanıdığı avantajların aynısını,
9 www.dtm.gov.tr/dtmweb/yaziciDostu.cfm?dokuman=pdf&action=detay&yayinID=191&icerik
10 TEKĠNALP, Ünal, Fikrî Mülkiyet Hukuku, Ġstanbul 2002, s.78.
AnlaĢmaya taraf diğer ülke vatandaĢları ile bu ülkelerde ikametgâhı bulunan ya da gerçek veya fiilî olarak çalıĢan ticarî bir müesseseye sahip kiĢilere de sağlamakla yükümlüdür11. Ulusal (Millî) muamele Paris SözleĢmesi’nin de temel ilkelerinden biri olup; bu ilke üye ülkelere, diğer üye ülke vatandaĢlarına da kendi vatandaĢlarına sağladığı korumayı sağlama yükümlülüğü getirmektedir12.
AnlaĢmanın 3. maddesinde hükme bağlanan ulusal (Millî) muamele ilkesine göre, TRIPS AnlaĢmasına taraf olan bir ülke, fikrî mülkiyet koruması bakımından kendi vatandaĢlarına tanıdığı haklardan ve sağladığı korumadan aynı Ģekilde diğer taraf ülke vatandaĢlarını da yararlandırmak zorundadır13. Bu ilke AnlaĢmanın 3. maddesinde, “Her Üye, Paris Sözleşmesi (1967), Bern Sözleşmesi (1971), Roma Sözleşmesi veya Entegre Devrelere İlişkin Fikrî Mülkiyet Anlaşmasında mevcut istisnalar hariç olmak üzere, fikrî hakların korunması hususunda diğer üyelerin vatandaşlarına, kendi vatandaşlarına tanıdığı avantajlardan daha az avantajlı muamele yapmayacaktır. Fonogramların icracıları ve yapımcıları ile yayın kuruluşlarına ilişkin olarak, bu yükümlülük sadece bu Anlaşma ile tanınan haklar için geçerlidir. Bern Sözleşmesinin (1971) 6. maddesinde veya Roma Sözleşmesinin 16. maddesinin 1 (b) paragrafında tanınan imkânlardan yararlanan Üyelerin, söz konusu hükümlerde öngörüldüğü şekilde TRIPS Konseyi’ne bildirimde bulunmaları gerekir.” Ģeklinde hükme bağlanmıĢtır.
TRIPS AnlaĢmasının 3. maddesi gereği üyeler, yabancı ülke vatandaĢlarına kendi vatandaĢlarına tanıdıklarından daha az koruma getirmeyeceklerdir ancak Paris 1967, Bern 1971, Roma 1961 ve Washington 1989 SözleĢmeleri’nin getirdiği ayrık hükümler saklıdır. TRIPS AnlaĢması bir üye devlette uygulanmaya baĢladığında o devlette korunmakta olan ya da sonradan AnlaĢmanın koĢulları uyarınca koruma ölçütüne giren tüm konulara uygulanır. Buna karĢın AnlaĢmanın, söz konusu ülkede yürürlüğe girmesi öncesinde vuku bulan olaylara uygulanma zorunluluğu yoktur. Telif hakları alanında var olan çalıĢmaları koruma zorunluluğu, Bern SözleĢmesi’nin 18.
11 SULUK, Cahit, “Fikrî Mülkiyet Hukukunda Milli Muamele Ġlkesi ve Yabancıların Teminat Gösterme Yükümlülüğü”, Prof. Dr. Hüseyin Ülgen’e Armağan, C. 1, Ġstanbul 2007, s. 1182.
12 ARIKAN, A. Saadet, “Genel Nitelikli Çok Taraflı Uluslararası SözleĢmeler, AnlaĢmalar ve Örgütler”, DPT 7. BeĢ Yıllık Kalkınma Planı Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, Ankara 1994, s. 50.
13 www.kktcsanayiodasi.org/site/den20.pdf.
maddesine tabidir. Söz konusu 18. madde icracıların ve plak üreticilerinin var olan eserlerini koruma yükümlülüğünü de düzenler14.
Ulusal (Millî) muamele ilkesinin bazı istisnaları bulunmaktadır. Sözgelimi TRIPS madde 3/2 ye göre üyeler adres bildirmek ve temsilci atamak gibi adlî veya idarî usullere iliĢkin birtakım istisnalar öngörebilirler. Böylece vatandaĢ ile yabancı arasında ayrımcılık oluĢturabilecek hükümlerin yolu açılmıĢtır. Ancak bu tür istisna hükümleri, konuya iliĢkin mevzuata uyulması için gerekli olduğu takdirde mümkün olup, bu uygulamalar ticaret üzerinde gizli bir sınırlama teĢkil edecek Ģekilde yürütülemez15.
2.1.2. En Fazla Müsadeye Mazhar Ülke Kuralı
Bu kural gereğince, diğer ülke vatandaĢlarına fikrî ve sınaî haklar konusunda tanınan tüm avantajlar, otomatik olarak TRIPS’e taraf olan ülkelere de tanınacaktır16. AnlaĢmanın 4. maddesinde düzenlenen en fazla müsaadeye mazhar ülke kuralına göre, baĢka bir ülkenin vatandaĢlarına sağlanan herhangi bir avantaj ya da ayrıcalık, derhal ve ön Ģartsız olarak AnlaĢmaya taraf tüm ülkelerin vatandaĢlarına da sağlanacaktır17.
Bu düzenleme Paris SözleĢmesi’nde yer almayıp TRIPS madde 3 ve 4 tarafından getirilmiĢtir. Fikrî mülkiyet korumasına iliĢkin ve üye tarafından öteki ülkelerden herhangi birinin vatandaĢlarına tanınacak her türlü çıkar, yarar, ayrıcalık ya da bağıĢıklık, derhal ve koĢulsuz olarak, tüm üye ülkelerin vatandaĢlarına da tanınacaktır.
AnlaĢmaya göre bu kuralın uygulamasından ayrık tutulma adlî yardım veya hukuk uygulamasına iliĢkin genel nitelikli uluslararası anlaĢmalar ve karĢılıklı uygulamaya yetki veren 1971 Bern Konvansiyonu veya 1961 Roma Konvansiyonu koĢulları ile mümkün olabilmektedir. Ayrıca yine AnlaĢmaya göre, icracıların, fonogram üreticilerinin ve yayın organizatörlerinin bu anlaĢma ile düzenlenmeyen haklarına iliĢkin anlaĢmalar ve TRIPS Konseyine bildirilmiĢ olmak ve öteki üyelerin vatandaĢlarına yönelik ve keyfi veya haklı görülemeyecek ayırımcılık oluĢturmamak koĢulu ile GATT 1994 AnlaĢması’ndan önce yürürlüğe giren uluslararası fikrî mülkiyet anlaĢmaları hallerinde de en fazla müsaadeye mazhar ülke kuralından ayrık tutulma
14 DĠRĠKKAN, Koruma, s. 558.
15 SULUK, s. 118.
16 ARIKAN, s. 52.
17 www.kktcsanayiodasi.org/site/den20.pdf
olasıdır. AnlaĢmanın 68. maddesi ile haklara tecavüze yönelen ürünlere iliĢkin olarak uluslararası ticaretin arındırılması için üyeler birbirleriyle iĢbirliğinde bulunmayı kabullenmiĢlerdir. Özellikle üyeler, taklit markaları içeren ve korsan telif haklı emtiaya iliĢkin ticarette, gümrük otoriteleri arasında aktif iĢbirliğini sağlayacaklardır18.
2.1.3. Rekabetin Korunması Ġlkesi
Fikrî ve sınaî haklar, sahibine verdiği münhasır yetkiler nedeniyle rekabet düzeni üzerinde önemli etkiler yaratmaktadır. TRIPS, rekabeti sınırlandırıcı uygulamaların ticaret, teknoloji transferi gibi konularda yaratacağı olumsuz sonuçları gidermek için AnlaĢmanın 40. maddesi hükmü ile taraf ülkelere, mevzuatlarında özel düzenlemeler yapmaları, fikrî ve sınaî haklarla ilgili uygulamalara bu gerekçe ile bazı sınırlandırmalar getirmeleri imkânı vermektedir19.
Paris SözleĢmesinin mükerrer 10. maddesinin içerdiği haksız rekabet ilkeleri referans gösterilmek suretiyle TRIPS’e dâhil edilmiĢtir. Mükerrer 10. madde Ģu hususları öngörür: Birlik ülkeleri vatandaĢlarına haksız rekabete karĢı etkili koruma güvencesi vermeye mecburdur. Endüstriyel ve ticarî konularda dürüst uygulamaların aksi olan her türlü rekabet hareketi, haksız rekabet hareketi sayılır. Özellikle bir rakibin kurumu, malları veya endüstriyel veya ticarî faaliyetleri ile ilgili herhangi bir Ģekilde karıĢıklık yaratacak nitelikteki tüm hareketler; ticaret sırasında bir rakibin kurumunu, mallarını veya endüstriyel veya ticarî faaliyetlerini karalayıcı nitelikteki iddialar, ticaret sırasında kullanılması kamuoyunu malların niteliği, üretim süreci, özellikleri, amaçlarına uygunluğu veya miktarı konusunda yanlıĢ fikirlere kapılmaya yöneltebilecek iĢaret veya iddialar yasaklanacaktır20.
2.1.4. Hakkın Tükenmesi Ġlkesi
Hak sahibi ya da lisans verdiği kiĢiler aracılığı ile fikrî ya da sınaî hak konusu ürünleri piyasaya sürenlerin, daha sonra bu ürünlerle sınırlı olmak üzere, üçüncü kiĢilere karĢı fikrî ve sınaî haklarını ileri süremeyeceğini ifade eder. Bu ilkeden TRIPS metninde 6. madde de “Bu Anlaşma dâhilinde ihtilâfların halli amacıyla ve 3. ve 4.
18 DĠRĠKKAN, Koruma, s. 559.
19 ARIKAN, s. 53.
20 KEYDER, Virginia Brown, Fikrî Mülkiyet Hakları ve Gümrük Birliği, Ġstanbul 1996, s. 28.
maddelere tâbi olmak üzere, bu Anlaşmada yer alan hiç bir husus fikrî mülkiyet haklarının tükenmesi konusunu ele almakta kullanılmayacaktır.” Ģeklinde söz edilmektedir. Ġlkenin, özellikle paralel ithalatı durdurma ve münhasır yetki veren sözleĢmeler açısından büyük önemi bulunmaktadır21.
2.1.5. GeliĢmekte Olan Ülke Ġstisnası
TRIPS AnlaĢmasının hükümleri, baĢlıca sanayileĢmiĢ ülkeler (ABD, Japonya, AB ülkeleri ve öteki geliĢmiĢ batı ülkeleri) arasındaki müzakerelerin bir sonucu olarak ortaya çıkmıĢtır. Ancak TRIPS AnlaĢması, geliĢmekte olan ülkelerin yararlarını da göz ardı etmemiĢ ve bu ülkeler bazı yükümlülüklerden ayrık tutulmuĢtur. Gerçekte kendilerine TRIPS AnlaĢmasının uygulanmasını geciktirme olasılığı tanınan 3 tür geliĢmekte olan ülke sınıflandırması vardır: GeliĢmekte olan ülkeler, en az geliĢmiĢ ülkeler, merkezi planlamadan serbest pazar ekonomisine geçiĢ yapan ülkeler22.
Tarihi “Uruguay Round” da tamamlanan anlaĢmaları yürürlüğe sokan tüm çok taraflı anlaĢmaların yürürlüğe girmelerini izleyen birinci yılın sonu TRIPS AnlaĢmasını üye ülkelerin olağan uygulama yükümlülüğü tarihi iken, geliĢmekte olan ya da geçiĢ ekonomisi ülkeleri –Ulusal Uygulama- En Fazla Müsaadeye Mazhar Ülke Statüsü- ve – Dünya Fikrî Mülkiyet Organizasyonu (WIPO)- maddeleri ayrık tutulmak koĢulu ile uygulamayı 4 yıl daha (örneğin uygulama baĢlandıktan sonra 5 yıl) geciktirebilmiĢlerdir. Uygulama için sonraki geciktirmeler de olasıdır. GeliĢmekte olan bir üye ülke, ürün patenti korumalarının o üye ülkede evvelce korunmayan teknoloji alanlarına zorunlu yaygınlaĢtırılması nedeniyle, ek 6 yıl için daha geciktirilebilir. En az geliĢmiĢ ülkeler sınıfındaki üyeler ise, tüm TRIPS AnlaĢmasını –ulusal uygulama- en fazla müsaadeye mazhar ülke statüsü ve WIPO maddeleri ayrık olmak üzere, 1 Temmuz 1995 tarihinden itibaren 11 yıl için erteleyebilmektedirler. Ayrıca TRIPS Konseyi de haklı ve uygun baĢvuru sonrasında 11 yılı aĢkın ertelemeyi de kararlaĢtırabilmektedir.
Uygulama ertelemesinin söz konusu olduğu evreler boyunca, üye ülkelerce ulusal yasalarında TRIPS AnlaĢmasının getirdiği standartlardan daha alt düzeye inilecek biçimde değiĢiklik yapılmayacaktır. Diğer bir ayrıcalık geliĢmiĢ ülkeler kendi bölgelerindeki kuruluĢlara, az geliĢmiĢ üye ülkelere teknoloji transferi ve geliĢtirme ve
21 ARIKAN, s. 54.
22 DĠRĠKKAN, Koruma, s. 558.
kolaylaĢtırmaya yönelen teĢviklerde bulunacaklardır. Bu yükümlülük, geliĢmekte olan en az geliĢmiĢ üye ülkelerin yararına, teknik ve mali iĢbirliği yükümlülüğüne ek bir yükümlülüktür. Teknik ve mali iĢbirliği; yasal düzenlemelerin hazırlanmasına yardımı, hakların uygulamaya konulması ve kötüye kullanılmasının önlenmesini ve ulusal kuruluĢların oluĢturulup geliĢtirilmesine desteği içermektedir23.
2.2. Amacı
TRIPS AnlaĢmasının amacı, uluslararası ticaretteki engelleri azaltmak, özellikle sanayileĢmiĢ ülkelerin uluslararası düzeyde ticarî ve sınaî mülkiyet haklarının yeterli ve etkin korunmasını, ulusal ve uluslararası icra mekanizmalarının kurulmasını sağlamaktır. Bu açıdan AnlaĢmanın, ticaretle bağlantılı fikrî mülkiyetin korunması yönünden en geniĢ katılımlı ve etkili anlaĢma olarak nitelendirilmesi mümkündür. Zira AnlaĢma, bu hakların korunmasına iliĢkin, oldukça kapsamlı bir koruma ve standart sağlayan ve bu konuda üye devletlere, uluslararası alana da yayılan, önemli yükümlülükler içermektedir. Bununla birlikte; AnlaĢma, baĢlangıç bölümünde de belirtildiği üzere yeni ve bağımsız bir uluslararası marka sistemi öngörmemekte; daha çok ulusal hukuk düzenlerinde uyumlu ve asgarî korumayı sağlamayı amaçlamaktadır24.
Mukayese edildiklerinde görülmektedir ki, TRIPS’in fikrî hukuk sahasındaki diğer uluslararası hukuk metinlerinden iki farklı temel amacı ve dolayısıyla iki farklı özelliği bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, AnlaĢmada belirtilen hakların tanınması ve korunması konusunda üye ülkeleri uluslararası nitelikte bir taahhüt altına sokmak;
ikincisi de bu taahhüdü yerine getirmeyen ülkeye müeyyide uygulamaktır. Bu itibarla, bir anlamda denilebilir ki, TRIPS anlaĢmaya taraf olmayan veya DTÖ üyesi bulunmayan ülkeleri de taahhüt altına sokmakta, eğer fikrî mülkiyet haklarının korunması konusunda bir ülke, gerekli hukukî tedbirleri almamıĢsa, giderek daha fazla küreselleĢen ve dolayısıyla fizikî sınırların çok fazla bir anlam ifade etmediği günümüz dünyasında, dünya serbest ticaret rejimi dıĢında bırakılma riskiyle karĢı karĢıya bulunmaktadır. TRIPS AnlaĢması, bu yönüyle ülkelerin fikrî hukuk sistemlerini TRIPS
23 DĠRĠKKAN, Koruma, s. 559.
24 DĠRĠKKAN, Koruma, s. 8.
normlarına yaklaĢtırmak suretiyle, ulusal hukuklar arasında yeknesaklık sağlama yolunda hayatî bir fonksiyon icra etmektedir25.
2.3. Koruma Altına Alınan Haklar
TRIPS AnlaĢması 7 konuda asgarî standartları belirlemiĢtir. Bunlar; bilgisayar programları ve veri tabanları da dâhil olmak üzere fikrî haklar, markalar, coğrafî iĢaretler, endüstriyel tasarımlar, patentler, entegre devre topografyaları ve açıklanmamıĢ bilgilerin korunmasıdır26. Markaya iliĢkin hükümler diğer bölümlerde ayrıntılı olarak inceleneceğinden bu baĢlık altında markaya değinilmeyecektir.
AnlaĢmanın ikinci kısımda her bir fikrî mülkiyet hakkı ayrı ayrı incelenmiĢtir.
Telif hakları ile ilgili olarak tarafların, edebi ve sanatsal yapıtların korunması için Bern Konvansiyonunun temel hükümlerine uygun davranmaları öngörülmüĢtür. TRIPS AnlaĢması ile mevcut uluslararası kurallara önemli ilaveler getirilmiĢtir. Özellikle telif hakları sahiplerine, AnlaĢma kendi haklarının ticarî olarak kiralanmasını yasaklama ve bu hakları istedikleri gibi kullanma yetkisi vermektedir. AnlaĢmada, ayrıca, bilgisayar programları ile veri tabanlarının hangi Ģartlar altında telif hakları çerçevesinde korunacağı hususuna da açıklık getirilmiĢtir27.
AnlaĢma, bilgisayar programcılarına ve ses kayıt prodüktörlerine kendi yapıtlarının kamuya kiralanmasını yasaklayabilme veya izne bağlayabilme hakkı vermiĢtir. Benzer bir hak sinematografik eserlere de uygulanmaktadır. Söz konusu AnlaĢma, icra sanatçılarına, izinsiz kayıt, reprodüksiyon ve canlı yayınların gösteriminden etkin bir biçimde korumakta ve koruma süresini en az 50 yıl olarak öngörmektedir. Öte yandan, ses kayıt prodüktörlerinin, kayıtlarında izinsiz reprodüksiyonun önlenmesi amacıyla 50 yıllık bir dönem için korunma sağlanması hükme bağlanmıĢtır. Coğrafî iĢaretler konusunda, AnlaĢma, ürünün coğrafî menĢei konusunda tüketiciyi yanıltan veya haksız rekabete yol açan her türlü bilgi kullanımının engellenmesi için tüm önlemlerin alınması gerektiğine iĢaret etmektedir. Coğrafî iĢaretler, tüketiciyi, bir ürünün kalitesi, saygınlığı ve özellikle coğrafî menĢei konusunda bilgilendirir. Coğrafî iĢaretler konusunda verilebilecek en yaygın örnek “Ģampanya”dır.
25 ATEġ, Fikir ve Sanat, s. 49.
26 CORREA, Intellectual Property, s. 1.
27 www.dtm.gov.tr/dtmweb/yaziciDostu.cfm?dokuman=pdf&action=detay&yayinID=191&icerik.
ġampanya, Fransa’nın belirli bir bölgesinde üretilen Ģaraba verilen addır28. Prensip olarak, bir baĢka yerde üretilen Ģaraba “Ģampanya” denilmesine izin verilmemektedir.
AnlaĢma, Ģaraplar ve sert alkollü içecekler için ilave koruma sağlamaktadır. Endüstriyel tasarım ve modellere iliĢkin olarak TRIPS AnlaĢması, üye ülkelere bağımsız olarak yaratılmıĢ yeni veya orijinal sınaî tasarımların korunması yükümlülüğünü getirmektedir.
Endüstriyel tasarım ve modellerin en az 10 yıllık bir dönem için koruma altına alınması öngörülmüĢtür. Hak sahipleri, korunan endüstriyel tasarım veya modelin kopyalarının üretimi, satıĢı veya ithalatını engelleme hakkına sahiptir. Öte yandan, TRIPS AnlaĢmasında bir buluĢun patent ile korunabilmesi için aranan kriterler; yenilik, tekniğin bilinen durumunun aĢılması ve sanayiye uygulanabilirliktir. Patentlerle ilgili olarak taraflar Paris Konvansiyonu’nun temel hükümlerini tamamlayıcı genel kurallar getirilmiĢtir. Ayrıca hemen hemen tüm teknolojik buluĢlar için 20 yıllık bir koruma süresi tanınmıĢtır. Üye ülkeler, ticarî kullanımın, kamu düzeni ve menfaati gerekçesiyle yasaklanmıĢ olması halinde buluĢları, patent uygulamasının dıĢında tutabilirler29.
AnlaĢmada ayrıca üye ülkelerin insan ve hayvan tedavisinde kullanılan cerrahi yöntemler, teĢhis ve tedavi usulleri, mikroorganizmalar haricindeki bitki ve hayvanlar ile esas olarak, biyolojik olmayan ve biyolojik yöntemler dıĢında bitki ve hayvanların üretimiyle ilgili biyolojik usuller kapsamındaki buluĢların patent uygulamasının dıĢında tutabilmelerine izin verilmektedir. Ancak üyeler patentle veya kendilerine özgü etkin bir sistemle veya bunların bir kombinasyonuyla bitki türlerinin korunmasını sağlayabileceklerdir. AnlaĢma, zorunlu lisanslar veya devlet tarafından bir ürünün hak sahibinin izni olmaksızın kullanılmasını da detaylı Ģartlara bağlamıĢtır. TRIPS AnlaĢmasında; entegre devrelerin topografyalarının korunması, Entegre Devrelerle Ġlgili Fikrî Mülkiyet AnlaĢması çerçevesinde sağlanacağı hükme bağlanmıĢtır. Ayrıca TRIPS AnlaĢmasında, anılan AnlaĢmada belirtilen hususlara ilaveten koruma tescil iĢleminin gerekli olduğu ülkeler bakımından tescil veya dünyanın neresinde olursa olsun ticarî olarak ilk kullanım tarihinden itibaren 10 yıl olarak öngörülmüĢtür. Korumanın bir koĢulu olarak tescilin gerekmediği ülkelerde ise bu süre, yine ticarî olarak ilk kullanıldığı tarihten itibaren 10 yıldır. Buna ilaveten, korumanın kanuna aykırı olarak taklit edilmiĢ olan dizilim tasarımlarıyla ilgili maddeleri de içereceği hükme
28 www.ambafrance-tr.org/ecrire/upload/fis/fis4.html
29 www.dtm.gov.tr/dtmweb/yaziciDostu.cfm?dokuman=pdf&action=detay&yayinID=191&icerik.
bağlanmıĢtır. Ayrıca taklit entegre devrelerin iyi niyetle kullanılmasına ve elde bulunan veya taklit olduğu öğrenilmeden önce sipariĢ edilmiĢ entegre devrelerin satıĢına makul bir lisans bedeli karĢılığında izin verilmektedir. Öte yandan, TRIPS AnlaĢması, zorunlu lisans ve hükümet kullanımına sıkı kurallar altında izin vermektedir. Ticarî değer taĢıyan ticarî sırların ve know-how gizliliğinin korunması ve dürüst ticarî uygulamalara aykırı hareketlerin yasaklanması da TRIPS çerçevesinde düzenlenmiĢ bulunmaktadır.
Ayrıca söz konusu AnlaĢma sözleĢmeye dayalı lisansta rekabeti bozan uygulamalara iliĢkin hükümleri de kapsamaktadır. AnlaĢma, fikrî mülkiyet haklarının veya lisans uygulamalarının kötüye kullanılmasına iliĢkin sebeplerin ve rekabette ters etki doğuran faktörlerin var olması durumunda üye ülkeler arasında istiĢareleri öngörmektedir30.
2.4. Konsey ve Uyum Süresi
AnlaĢmada da belirtildiği üzere, tüm üyelerin temsilcilerinden oluĢan “Genel Konsey”in idaresi altında faaliyette bulunmak üzere oluĢturulan “Ticaretle Bağlantılı Fikrî Mülkiyet Hakları Konseyi (TRIPS Konseyi)” fikrî mülkiyet hakları AnlaĢmasının uygulanmasını denetlemekle görevlendirilmiĢtir.
TRIPS Konseyi, TRIPS’in uygulanmasını denetlemekle görevlendirilmiĢtir.
ġöyle ki Konsey, AnlaĢmanın hükümlerinin iĢletilmesini ve hükümetlerin AnlaĢmaya uymalarını ve bu bağlamda fikrî mülkiyet haklarının ticaretle ilgili bağlantılarını izlemek amacıyla kurulmuĢtur31. TRIPS AnlaĢmasının uygulanmasına ve kapsamının geliĢtirilmesine iliĢkin konular, TRIPS Konseyi’nin gündeminde yer almaktadır. TRIPS Konseyi’nde ayrıca, üye ülkelerin fikrî mülkiyet hakları mevzuatlarının DTÖ ve TRIPS kurallarına uygun olup olmadığı da gözden geçirilmektedir. TRIPS AnlaĢması hükümlerine göre, geliĢmekte olan ülkelere TRIPS AnlaĢması hükümlerinin ulusal yasalara yansıtılması için dört yıllık bir süre tanınmıĢtır32. AnlaĢmanın 68. maddesine göre, TRIPS Konseyi bu AnlaĢmanın iĢleyiĢini ve özellikle üyelerin bu AnlaĢma kapsamındaki yükümlülüklerine uyup uymadıklarını izleyecek ve üyelere ticaretle bağlantılı fikrî mülkiyet hakları ile ilgili konularda istiĢarelerde bulunma fırsatı tanıyacaktır. Konsey, üyeler tarafından kendisine verilen diğer sorumlulukları yerine
30 www.dtm.gov.tr/dtmweb/yaziciDostu.cfm?dokuman=pdf&action=detay&yayinID=191&icerik.
31SULUK, Cahit / ORHAN, Ali, Uygulamalı Fikrî Mülkiyet Hukuku, C. 2, Genel Esaslar Fikir ve Sanat Eserleri, 2005, s. 50.
32www.turkpatent.gov.tr/portal/duyurular/TPE_SP.pdf.
getirecek ve özellikle uyuĢmazlıkların çözümlenmesi usulleri konusunda talep edildiğinde yardımda bulunacaktır. TRIPS Konseyi, görev yaparken uygun gördüğü her türlü kaynakla istiĢarelerde bulunabilir ve bu kaynaklardan bilgi temin edebilir.
TRIPS AnlaĢması ile getirilen değiĢikliklere uyum sağlanabilmesi için geliĢmekte olan ülkelere (GOÜ) 1 Ocak 1995’ten baĢlamak üzere 5 yıllık bir süre verilmiĢtir33. Ġlk 5 yıl içindeki hukukî düzenlemelerde çıkabilecek aksaklıklar nedeniyle, GOÜ’lerin yanı sıra en az geliĢmiĢ ülkelere ilave bir 5 yıl daha verilebileceği karara bağlanmıĢtır. Ġlaç ve tarımla iliĢkili kimya sektörü uygulamada bu sürelerin dıĢında kalmıĢtır. Ancak belirtmek gerekir ki, nihai AnlaĢma içinde yapılan bu esneklikler, sanayileĢmiĢ ülkelerin özellikle yüksek teknolojili sanayilerini içeren, çok hassas sektörlerdeki firmaların kaygıları için bir sebep teĢkil etmiĢtir. Bu firmalara göre, GOÜ’lere aĢağı yukarı 10 yıllık gecikme süresinin sağlanmıĢ olması, AnlaĢmanın yakın gelecekteki kendi rekabet güçleri üzerinde olumsuz etkiler doğuracağı anlamına gelmekteydi34.
GeliĢmiĢ ülkelere AnlaĢmadaki hükümlerle kendi yasalarını uyumlu hale getirmek için bir yıllık geçiĢ dönemi tanınmıĢtır. GeliĢmiĢ olan üye ülkeler, en az geliĢmiĢ üye ülkelerin sağlam ve uygulanabilir bir teknolojik temel oluĢturmalarını sağlamak için bu üyelere teknoloji transferini desteklemek ve arttırmak için kendi ülkelerindeki iĢletmelere ve kurumlara teĢvik sağlayabileceklerdir. Eğer geliĢme yolundaki bir ülke, bazı teknolojik alanlardaki ürün patentleri aracılığıyla sağlanan korumacılığı AnlaĢmanın imza edildiği tarihte tanımıyorsa, bu korumayı düzenlemek için 10 yıla varabilen süreden yararlanacaktır. Buna karĢılık, teknolojinin tüm alanlarında, özellikle tıbbî ve ziraî ilaçların patentle korunmasında, geliĢme yolundaki ülkelerin geçiĢ süresinin baĢlangıcından itibaren tüm patent baĢvurularını kabul etme zorunluluğu getirilmiĢtir. GeçiĢ süresinin bitimine kadar patentin tescil edilmemesi durumunda bile, buluĢun yeniliği, müracaat tarihinden itibaren saklı tutulacaktır.
AnlaĢmanın 7. bölümündeki 71/1. maddesi, 1 Ocak 2000 tarihi itibariyle35 AnlaĢmanın
33Türkiye, TRIPS md. 65'e göre geliĢmekte olan ülkeler arasında sayıldığından, 5 yıllık geçiĢ süresinden yararlanan ülkeler kategorisinde bulunmaktadır. Az geliĢmiĢ ülkeler için uyum süresi 10 yıl olarak öngörülmüĢtür (md.66). Bu süre Türkiye açısından 1 Ocak 2000 tarihinde dolmuĢ bulunmaktadır.
34 SOYAK, s. 23.
35 Bu tarih, geliĢmekte olan ülkelerin AnlaĢmanın 65/2 maddesi çerçevesinde kullandıkları beĢ yıllık geçiĢ süresinin tamamlanacağı tarihtir.
“uygulamasının” TRIPS Konseyince gözden geçirilmesini ve bu gözden geçirmenin anılan tarihten itibaren 2 yıllık sürelerle yenilenmesini öngörmektedir36.
3. MARKA KORUMASINA ĠLĠġKĠN HÜKÜM ĠÇEREN DĠĞER ULUSLARARASI SÖZLEġMELER ĠLE TRIPS ANLAġMASI ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠ
3.1. Marka Korumasına ĠliĢkin Hüküm Ġçeren Diğer Uluslararası SözleĢmeler
3.1.1. Paris SözleĢmesi
Avrupa’da sanayi alanında 17. ve 18. yüzyıllarda yaĢanan geliĢmelerin de etkisiyle, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren sınaî mülkiyet haklarının daha etkin bir Ģekilde korunma düĢüncesi ağırlık kazanmıĢtır. Fikrî ve sınaî mülkiyet haklarının eĢit ilkelere bağlı olarak korunmasına iliĢkin 30’dan fazla uluslararası anlaĢma mevcuttur.
Bunlardan sınaî mülkiyet hakları ile ilgili en önemli iki anlaĢmadan biri, 1883 yılında imzalanan Paris SözleĢmesi, diğeri ise, 1 Ocak 1995 tarihinde yürürlüğe giren Dünya Ticaret Örgütü KuruluĢ AnlaĢmasıdır37.
Sınaî mülkiyet haklarının anayasası olarak da nitelenen Paris SözleĢmesi, 1883 yılında kabul edilmiĢ olup 1884 tarihinde yürürlüğe gitmiĢtir. Paris SözleĢmesi 1900’de Brüksel’de, 1901’de Washington’da, 1925’te Lahey’de, 1934’te Londra’da, 1958’de Lizbon’da, 1967’de Stockholm’de gözden geçirilmiĢ ve 1979’da değiĢikliğe uğramıĢtır.
Sınaî mülkiyet hakları bu sözleĢmede oldukça geniĢ anlamıyla ele alınmıĢtır. Patentler, markalar, endüstriyel tasarımlar, faydalı modeller, ticaret unvanları, coğrafî iĢaretler ve haksız rekabet konuları SözleĢme’nin kapsamındadır. Ancak fikir ve sanat eserleri Bern SözleĢmesi kapsamında olup, Paris SözleĢmesi’nde ele alınmamıĢtır. Üye ülkelerin benzer bir düzenlemeye gitmesi yönünde hükümler bulunmasına rağmen SözleĢme’nin en dikkat çekici yönü, ülkelere çok geniĢ serbestîler tanınmıĢ olmasıdır. Söz gelimi, bir üye ülkede korunan bir tasarım baĢka bir üye ülkede korunmayabilecektir. Yine bir tasarımın hükümsüzlüğü her üye ülkenin iç hukukuna göre belirlenecektir38.
36 www.dtm.gov.tr/dtmweb/yaziciDostu.cfm?dokuman=pdf&action=detay&yayinID=191&icerik.
37 YALÇINER, Uğur, Sınaî Mülkiyet’in Ġlkeleri, Ankara 2000, s. 3.
38 SULUK / ORHAN, s. 57.
Paris SözleĢmesi markaların baĢvuru ve tesciline iliĢkin Ģartları belirlememiĢ, bu Ģartların belirlenmesini üye ülkelerin iç hukuklarına bırakmıĢtır. Dolayısıyla bir üye ülkede tescilli olan bir markanın, baĢka bir ülkede tescil edileceği garantisi olmadığı gibi, bir üye ülkede reddedilen ya da iptal edilen bir marka, baĢka bir üye ülkede tescil edilebilir. ġöyle ki, patentlere benzer Ģekilde marka baĢvuruları ve tescilleri de birbirinden bağımsızdır. Dolayısıyla kaynak (menĢe) ülkede markanın hükümsüz kılınması, rüçhan hakkından yararlanılarak baĢka bir üye ülkede tescil ettirilen markanın geçerliliğini etkilemeyecektir ya da kaynak ülkede geçerli olduğu gerekçesiyle baĢka bir üye ülkede bu markanın hükümsüz kılınmayacağı garantisi bulunmamaktadır. Bir marka, üye bir ülkede tescil edilir ise, talep üzerine diğer üye ülkelerde de orijinal Ģekliyle korunacaktır. Ancak diğer üye ülkelerin iç hukuklarına göre böyle bir marka, koruma Ģartları taĢımıyorsa bu ülkelerin korumayı reddetme hakları saklıdır. TanınmıĢ markalar bakımından ilgili üye ülkede tanınmıĢlık aranmaktadır. Üye ülkelerin bayrak, paye gibi amblemlerini içeren markaların baĢvuruları reddedilir. Bu durum WIPO’nun Uluslararası Bürosuna da bildirilir. Ortak markalar korumadan yararlanacaktır39.
3.1.2. Dünya Fikrî Mülkiyet TeĢkilatı SözleĢmesi
Dünya Fikrî Mülkiyet TeĢkilatı (WIPO) 14 Haziran 1967 tarihinde Stockholm’de imzalanan bir sözleĢme ile kurulmuĢ olup, Aralık 1974’te BirleĢmiĢ Milletlerin uzman kuruluĢlarından biri haline gelmiĢtir40.
WIPO’nun temelleri, 1883 tarihli Paris SözleĢmesi ve 1886 tarihli Bern AnlaĢmasının tarihine kadar geriye gitmekle birlikte, bu teĢkilatı kuran AnlaĢma, 1967 yılında Stockholm’de imzalanmıĢtır. AnlaĢma, 1970 tarihinde yürürlüğe girmiĢ, 1979 tarihinde tadil edilmiĢtir. WIPO, hükümetlerarası bir organizasyondur. 1974 yılından beri BirleĢmiĢ Milletlerin ihtisaslaĢmıĢ kuruluĢlarından biri olmuĢtur. WIPO, dünya çapında fikrî mülkiyet haklarının korunmasıyla ilgilenmektedir. WIPO’yu kuran AnlaĢma, Ġngilizce kısaltmasıyla World Intellectual Property Organisitaion (WIPO) ve Fransızca kısaltmasıyla Organisation Mondiale de la Propriete Intellectuelle (OMPI) olarak da bilinmektedir. Tüm dünya fikrî mülkiyet haklarının korunmasını amaçlayan bu teĢkilat Ģöyle ĢekillenmiĢtir: Paris ve Bern AnlaĢması ile birer büro kurulmuĢ, bu bürolar 1893 yılında birleĢtirilmiĢ ve Fransızca kısaltmasıyla Bureaux Internationaux
39 SULUK / ORHAN, s. 58.
40 ġĠRĠN, ġükriye, Marka Hakkı ve Korunması, Yüksek Lisans Tezi, Antalya 2007, s. 10.
Reunis Pour la Protetcion De La Propriete Intellectuelle (BIRPI) adlı teĢkilat oluĢturulmuĢtur. BIRPI, yerini 1970’te WIPO’ya bırakmıĢtır41.
WIPO’nun kuruluĢunda iki temel amaç hedeflenmiĢtir: Birinci amaç, üye ülkelerdeki fikrî ve sınaî mülkiyet hakkı sahiplerinin haklarını etkin biçimde koruyacak uluslararası kurallar geliĢtirmek ve uygulamaya koymaktır. Bir baĢka ifade ile uluslararası alanda eĢit ve etkin bir koruma ortamı yaratmak anlamına gelen bu amaca ulaĢmak üzere WIPO, fikrî ve sınaî mülkiyet hakları ile ilgili konularda uluslararası AnlaĢmaların hazırlanması, müzakerelerinin yapılarak olgunlaĢtırılması, diplomatik konferanslarla kabul edilmesi ve etkin biçimde uygulanması iĢlevlerini yürütmektedir.
Ġkinci amaç ise, üye ülkelerden geliĢme yolunda olan ülkelere fikrî ve sınaî mülkiyet haklarının korunması konusunda yardımcı olmaktır. Bu amaca ulaĢmak üzere de geliĢme yolundaki ülkelere fikrî ve sınaî haklar konusundaki mevzuatın geliĢtirilmesi ve uluslararası AnlaĢmaların uygulanması konularında uzmanlar göndermekte ve bu ülkelerin uzmanlarının bilgi ve deneyimlerini seminerler, konferanslar ve eğitim çalıĢmaları yoluyla artırmaktadır42.
Telif ve sınaî mülkiyet hakları ile ilgili olarak WIPO, uluslararası sözleĢmelerin ve anlaĢmaların düzenlenmesini, ulusal düzenlemelerin çağdaĢ hale getirilmesini, geliĢmekte olan ülkelere teknik yardım sağlanmasını, konu ile ilgili bilgi derlenmesini ve dağıtılmasını, buluĢlar, markalar ve endüstriyel tasarımların değiĢik ülkelerde korunmasını kolaylaĢtıran hizmetlerin verilmesini, üye ülkeler arasında iĢbirliğini teĢvik etme görevlerini üstlenmiĢ bulunmaktadır43.
3.1.3. Markaların Uluslararası Tesciline ĠliĢkin Madrid AnlaĢması ve Protokol
Markanın tescili ve bu tescilin ülkeselliği ilkeleri, ekonominin globalleĢmesi ve ülkelerarası uyumlaĢtırma çabaları nedeni ile artık mutlakıyetini kaybetmiĢtir.
Günümüzde üzerinde tartıĢılan ve daha iyi hale getirilmeye çalıĢılan, bir markanın küresel olarak korunmasını sağlamaktır. Bunu sağlamanın en etkili yolu olarak da uluslararası tescil sistemi ortaya atılmıĢ ve devletlerarasındaki uzun süreli görüĢmeler,
41 SULUK / ORHAN, s. 49.
42 YALÇINER, s. 42.
43 MERAN, Necati, Marka Hakları ve Koruması, Ankara 2004, s. 20.
pazarlıklar ve tadillerle tezimizin konusu olan uluslararası marka tescili sistemini kuran ve yaygınlaĢtırıp geliĢtiren Madrid AnlaĢması ve Protokolü yürürlüğe konmuĢtur44.
Uluslararası ticaretin geliĢmesinin doğal sonucu olarak ortaya çıkan uluslararası markayı yasal koruma altına alma çabaları, iki yolla gerçekleĢtirilmeye çalıĢılmıĢtır.
Bunlardan birincisi, uluslararası tescil sisteminin kurulması; ikincisi ise, marka korumasına iliĢkin uluslararası asgarî standartların tespit edilmesidir. Uluslararası marka tescili ve marka hukukunun uluslararası asgarî standartları konusunda 1883 yılında imzalanan Paris SözleĢmesi, 1891 yılında imzalanan Madrid AnlaĢması ve 1989 yılında imzalanan Madrid Protokolü bu alanda yapılmıĢ en önemli uluslararası çalıĢmalar olarak karĢımıza çıkmaktadır45.
Paris SözleĢmesi fikrî mülkiyet haklarına dair birbirinden farklı birçok konuyu içeren anlaĢmaları düzenlemektedir. Bu anlaĢmalar daha sonra uyumlaĢtırılmakta ve uluslararası sisteme entegre olmaktadır. Paris SözleĢmesi kapsamında düzenlenen özel bir birliğe katılabilmek için öncelikle Paris SözleĢmesi’ne üye olmak gerekmektedir.
Madrid Sistemi’ni oluĢturan anlaĢmalar bu düzenlemelerden olup, Paris SözleĢmesi’nin üye ülkelerin kendi aralarında anlaĢmalar yapabileceği hükmünü içeren 19. maddesi kapsamında düzenlenmiĢtir46. Madrid AnlaĢması 1891’de kabul edilmiĢ, 1900’de Brüksel’de, 1911’de Washington’da, 1925’te Lahey’de, 1934’te Londra’da, 1957’de Nis’te, 1967’de Stockholm’de gözden geçirilmiĢ ve 1979’da değiĢikliğe uğramıĢtır47.
28 Haziran 1989’da “Markaların Uluslararası Tescili Ġle Ġlgili Madrid AnlaĢmasına ĠliĢkin Protokol”ü kabul edilmiĢtir. Bu Protokol, Ġngiltere, Ġsveç, Ġspanya ve Çin’in onay ve katılım belgelerini tevdi etmeleri suretiyle (1 Nisan 1996’dan itibaren uygulanmak üzere) 1 Aralık 1995’te yürürlüğe girmiĢtir48. Protokolün Madrid AnlaĢmasına göre en önemli özelliği ulusal temel, Madrid AnlaĢması’nda olduğu gibi Protokol’de de ön koĢul olarak yer almakta ve beĢ yıl süre içinde markanın menĢe ülkesindeki ulusal temele dayanmaktadır49. Madrid Protokolünün amacı, markanın tek bir baĢvuru ile ve tek bir dil kullanılarak birden fazla ülkede uluslararası tescilini ve
44 TAġ, Ġlkay, Uluslararası Marka Tescili, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul 2007, s. 5.
45 BENTLY, Lionel / SHERMAN, Brad, Intellectual Property Law, Second Edition, England 2004, s.702.
46 BAYRAM, Elif Betül, Uluslararası Marka Tescil Sistemleri, Uzmanlık Tezi, Ankara 2001, s. 14.
47 SULUK / ORHAN, s. 68.
48 KIRCA, Ġsmail, “Markaların Milletlerarası Tescili”, BTHAE, Ankara 2005, s. 17.
49 ILGAZ, Deniz, “27 Haziran 1989 Tarihli Protokol”, DPT 7. BeĢ Yıllık Kalkınma Planı Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu, s. 83.
markanın tescil edildikten sonra yapılacak olan değiĢikliklerin tek ve basit bir iĢlem aracılığıyla sicile kaydedilmesini sağlamaktır. Protokole göre, uluslararası tescil yaptırmak isteyenler, kendi ülkesinde tescili yaptırdıktan sonra veya sadece marka tescil baĢvurusunda bulunduktan sonra bu baĢvuruya dayalı olarak uluslararası tescil baĢvurusunda bulunabilirler. Paris SözleĢmesi bir markanın üye bir ülkede korunabilmesi için o ülkede tescil edilmesini Ģart koĢmaktadır. Madrid Protokolü ise, markanın birçok ülkede tescili yerine uluslararası tescilini amaçlamıĢtır. 1979 yılında değiĢtirilen Madrid AnlaĢmasına taraf olmamakla birlikte protokole taraf olan akit devletler ile protokolün 14/1-b bendinde düzenlenen hükümde yer alan akit kuruluĢlar, Madrid SözleĢmesine üye olan devletlerin üyesi bulundukları birliğe üye olacaklardır.
Bir markanın tescili için yapılan baĢvurunun dosyalandığı ya da markanın bir akit taraf ofisi siciline tescil edildiği durumlarda, baĢvuruyu yapan kiĢi protokol hükümlerine tâbi olmak kaydı ile sözü edilen markanın Dünya Fikrî Mülkiyet TeĢkilatı’nın uluslararası siciline tescilini yaptırarak akit taraf ülkelerinde markasının korunmasını sağlayabilir.
Madrid protokolünün oluĢturulmasının temel amaçlarından biri uluslararası tescil sistemi ile topluluk marka sistemi arasında bağlantı kurmaktır50.
Uluslararası tescil baĢvurusu esas baĢvuruda bulunulan veya esas tescili yapan menĢe ofisi vasıtasıyla Büro’ya sunulur (Protokol md. 2.2; Yönetmelik md. 9.1).
Dolayısıyla, esas baĢvuru/esas tescil sahibinin, Büro’ya doğrudan uluslararası tescil baĢvurusunda bulunması mümkün değildir. BaĢvuru sahibi tarafından doğrudan Büro’ya sunulan böyle bir baĢvuru, uluslararası baĢvuru olarak kabul edilemez ve bu durumun tespiti üzerine hiçbir inceleme yapılmaksızın gönderene iade edilir51.
Madrid protokolünde koruma, uluslararası tescilin yapıldığı tarihten baĢlar.
Böylece sanki ilgili taraf ofisine doğrudan tescil yapılmıĢ gibi koruma sağlanmıĢtır.
BaĢvuru reddedilirse baĢvuru sahibi ilgili ofiste buna sanki doğrudan baĢvuru yapmıĢ gibi itiraz edebilir. Kısmî ret halinde kalan ürün ve hizmetler bakımından uluslararası baĢvuru geçerli kabul edilir. Geçerlilik için baĢvuru sahibinin herhangi bir iĢlem yapmasına gerek yoktur. BaĢvurunun iptalini sağlamak için, kaynak ülkedeki baĢvuru ya da tescil için iptali istenir. Buna merkezi atak denir. Kaynak ülkede markanın tescili iptal edilirse baĢvuru sahibi diğer ülkelerin ofislerine tek tek bireysel baĢvuru yaparak
50 MERAN, s. 21.
51 KIRCA, Madrid Sistemi, s. 56.
uluslararası baĢvurunun rüçhanından yararlanarak tescili sağlayabilir. 2000 yılında yaklaĢık 23.000 uluslararası tescil yapılmasına rağmen sadece 140 tanesi merkezi atak yoluyla tamamen ya da kısmen hükümsüz kılınmıĢtır52.
Madrid AnlaĢması ile Madrid Protokolünün ikisi birlikte Madrid Sistemini oluĢturmaktadır. 1989’da kabul edilen Madrid Protokolünün amacı, Madrid Sistemini daha pratik hale getirerek AnlaĢmaya üye olmayan ülkeleri de sistemin içine çekebilmektir. Her iki metin birbirine paralel nitelikte olup, birbirinden bağımsızdır.
Dolayısıyla ülkeler dilerse birine, dilerse her ikisine birden üye olabilmektedir. Bununla birlikte Topluluk Marka Ofisi (OHIM) gibi uluslararası kuruluĢlar sadece Protokole üye olabilmektedir53. Madrid Sisteminin avantajlarını Ģöyle sıralamak mümkündür54.
- Birçok ulusal baĢvuru zorunluluğu bertaraf edilmiĢ olup, birçok dil, ulusal prosedür, değiĢik ücretlerin ödenmesi gerekmemektedir.
- Markanın 10 yılda bir yenilenmesinde de Madrid Sistemi önemli kolaylıklar sağlamaktadır. Gerekli yenileme iĢlemleri ve ücretleri Uluslararası Büro aracılığıyla yapılmakta ve yatırılmaktadır.
- Marka devrinde de benzer kolaylıklar sağlanmıĢtır. Marka sahibi durumu Uluslararası Büroya bildirmekte, bu Büro da değiĢiklikleri ilgili taraf ofislerine iletmektedir. Böylece marka sahibi baĢvuru, tescil, yenileme ve devir iĢlemlerinde tek bir muhatap ile (Uluslararası Büro) iĢlemlerini yürütebilmektedir.
3.1.4. Markaların Tescili Amacıyla Mal ve Hizmetlerin Sınıflandırılmasına ĠliĢkin Nice AnlaĢması
Nice AnlaĢması 15.06.1957’de imzalanmıĢ ve 08.04.1961’de yürürlüğe girmiĢtir. Marka tescili için sınıflandırılmaya duyulan ihtiyaç her ülkenin ayrı sınıflandırma sistemine gitmesi, değiĢik ülkelerde tescil almak isteyen baĢvuru sahipleri ve ofislerin zor durumda kalmıĢ olmaları uluslararası bir sisteme geçiĢ gereğini doğurmuĢtur. AnlaĢma ile bu ihtiyaçlar giderilmiĢ ve Nice AnlaĢması 14.06.1967
52 WIPO, Protection Your Trademark Abroad: Twenty Questions About the Madrid Protocol, Ceneva 2001, s. 13.
53 SULUK / ORHAN, s. 67.
54TPE, Markaların Uluslararası Tescili ile Ġlgili Madrid Protokolü’nün Amaçları, Temel Özellikleri, Avantajları, Ankara 2004, s. 7.
