ISBN 978-605-2131-74-9
9 7 8 6 0 5 2 1 3 1 7 4 9
Prof. Dr. Saim BOZTEPE Dr. Mervan BAYRAKTAR
Dr. Özcan ŞAHİN Doç. Dr. İbrahim AYTEKİN
AÇIK BESİ (FEEDLOT) SİSTEMİ
KONYA 2020
IS BN 978-605-2131-74-9
9 78 60 52 13 17 49
Prof . Dr. Sa im BOZT EPE
Dr. M erv an BA YRAK TAR
Dr. Öz can ŞAHİN
Doç. Dr . İbra him A YT EKİN
KO YU N Y ET İŞ TİR İC İL İĞ İN DE
AÇ IK B ES İ (F EE
DL OT ) S İS TE Mİ
KO NY A 2020
Dr. Mervan BAYRAKTAR Dr. Özcan ŞAHİN Doç. Dr. İbrahim AYTEKİN
Prof. Dr. Saim BOZTEPE Dr. Mervan BAYRAKTAR Dr. Özcan ŞAHİN Doç. Dr. İbrahim AYTEKİN Yazar
ISBN: 978-605-2131-74-9
Ayb l Yayınev Sert f ka No : 43907 Ayb l Basımev Sert f ka No : 43907
Baskı & C lt:
Ayb l D j tal Baskı Reklam Mühend sl k Tur zm Sanay ve T caret L m ted Ş rket Ferhun ye Mh. Sultanşah Cd. No:30/A KONYA Tel: 0.332 350 21 71 Fax: 0.332 350 71 21
© Her hakkı saklıdır. Bu kitabın tamamı yada bir kısmı, yazarının izni olmaksızın, elektronik, mekanik, fotokopi yada herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılamaz, yayınlanamaz, depolanamaz.
Bu kitaptaki bilgilerin her türlü sorumluluğu yazarlarına aittir.
Açık Bes (feedlot) S stem
Dr. Mervan BAYRAKTAR Dr. Özcan ŞAHİN Doç. Dr. İbrahim AYTEKİN
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ ZOOTEKNİ BÖLÜMÜ
Çiftlik hayvanları içerisinde koyun et, süt, yapağı, sakatatları ve gübresinden yararlanılan, sevk ve idaresi kolay bir hayvandır. Koyunculuk, Türkiye’nin geleneksel tüketim alışkanlıkları, çayır-mera şartları, iklim ve coğrafik yapısı, istihdam sağlaması, köyden şehre göçü tersine çevirebilmesi, verimliliği ve sosyo-ekonomik yapıya uygunluğu gibi sebeplerden dolayı önemli bir hayvancılık faaliyetidir. Koyun yetiştiriciliği zor zamanlarında desteklenerek ve halkın koyun eti tüketimi özendirilerek geliştirilmesi gerekir. Bu yapıldığı takdirde mevcut kırmızı et kaynaklarından olan koyun değerlendirilmekle birlikte, hem ülkedeki yem kaynakları yerinde ve doğru kullanılmış hem de işsizliğe ve köyden şehre olan eğilimi şehirden köye yönlendirilmiş olacaktır. Türkiye kırmızı et ihtiyacı ağırlıklı olarak sığırlardan karşılanmaktadır. Alternatif bir kaynak olan küçükbaş hayvanlar ve bilhassa koyunlar hep göz ardı edilmiştir. Oysa sığıra nazaran bir kg canlı ağırlık artışı için daha az yem tüketen, sığırdan daha hızlı bir şekilde günlük canlı ağırlık artışı sağlayan ve daha da önemlisi sığıra nazaran daha ekonomik, sağlıklı ve daha az riskle et üreten koyunculuğa gereken önem verilmemiştir. Kırmızı et üretiminde neden hala
eti denilince tüm dünyada kuzu eti akla gelmektedir. Kuzu etlerinin ihtiva ettiği yağlarda bulunan yağ asitleri ve özellikle konjuge linoleik asitler (CLA) başta kalp damar hastalıkları, kanser ve diyabeti önlemektedir. Gelişmiş ülkelerde bu yönde yoğun çalışmalar yapılmaktadır. Türkiye’deki hekimler 2020 yılında Dünya Sağlık Örgütünün kolesterolü hastalık kapsamı dışında tutan tavsiyeden habersiz, geçmiş yıllarda oluşturulan algının tesirinde kalarak bir kısım hastalara koyun etini hala yasaklama bunun yerine daha az yağ ihtiva ediyor diyerek sığır eti tavsiyesinde bulunmaktadırlar.
Bilimsel yeni gelişmelerin ışığında Türkiye’de halkın hem sağlıklı beslenmesi hem de yukarıda zikredilen ve en fazla ölüme sebep olan hastalıklardan korunma adına kuzu eti üretiminin artırılması gerekmektedir. Son yıllarda Türkiye’de koyunculuğu teşvik eden kararlar alınmakta ve bunun sonucu olarak da koyun varlığımız eskiye nazaran artış göstermektedir.
Kuzu eti üretimini endüstriyel boyutta artırmak için dünyada bazı uygulamalar vardır. Bu uygulamalardan biri yoğun besidir ki yaklaşık 30-40 yıldır ülkemizde uygulanmaktadır. Bunun yanında özellikle sığır eti üretiminde kullanılan feedlot ya da açık besi, koyunculuğa da tatbik edilerek
ekonomik kuzu eti üretimi artırılabilmektedir. Kitabın kapağında bulunan feedlota örnek teşkil eden resim http://travellogs.us/
adresinden alınmıştır.
Hazırlanmış olan bu eserde koyun yetiştiriciliğinde feedlot ile ilgili bir takım bilgiler derlenmiş ve Türkiye hayvancılığı ve özelde koyunculuğuna katkıda bulunulmaya çalışılmıştır.
ÖNSÖZ ... 5
İçindekiler ... 9
1.GİRİŞ ... 11
2.FEEDLOT UYGULAMALARI ... 15
2.1. Feedlot Yerinin Belirlenmesi ... 15
2.2. Feedlot Zemini ve Yerleştirme Sıklığı ... 20
2.3. Kullanılabilir Su Kalitesi, Suluklar ve Yemlikler ... 26
2.3.1. Suluklar ... 28
2.3.2. Yemlikler ... 30
2.4. Feedlotta Sağlık Koruma ... 34
2.4.1. Koksidiyoz (Kanlı İshal) ... 36
2.4.2. Zatürree (Pnomoni) ... 37
2.4.3. Enterotoksami (Çelerme, Yumuşak Böbrek, Bağırsak Zehirlenmesi) ... 38
3.FEEDLOTTA YÖNETİM ... 43
4.FEEDLOTTA BESLEME UYGULAMALARI ... 45
4.1. Yemleme Sistemleri ... 45
4.2. Feedlotta Besleme Kuralları ... 56
5.FEEDLOTTA MALİYET ve FEEDLOT EKONOMİSİ ... 81 6.FEEDLOT İLE İLGİLİ BAZI ARAŞTIRMA
SONUÇLARI ... 89 7.FEEDLOTTA RİSK ... 91 KAYNAKLAR ... 93
1
GİRİŞ
Hayvancılığı gelişmiş ülkelerde daha çok et sığırcılığında tercih edilen feedlot sistemi bir başka ifadeyle açık besi sistemi, et üretim amaçlı olarak koyunculukta da uygulama alanı bulmaktadır. Çevresel faktörlerden süt koyunculuğuna göre daha az etkilenen etçi koyun yetiştiriciliğinde, yemin ete dönüşebilmesi için kuzuların metabolik (yaşama payı, hareket, süt üretimi, gebelik ve canlı ağırlık artışı gibi metabolik faaliyetler) faaliyetlerine en uygun olan açıkta besi (feedlot) sistemi, üreticiler için oldukça düşük yatırım maliyetleri ile işe başlama imkânı sağlayacak bir sistem olarak kabul edilmektedir.
Feedlot sistemi sadece ilk yatırım maliyetini azaltmakla kalmayıp, işletme maliyetlerini de düşürmektedir. Nitekim işçilik talebi diğer sistemlere göre düşük olmakta (geleneksel kapalı besiciliğin 1/10’una kadar) ve işletmedeki birim iş gücüne düşen hayvan kapasitesi artışı ile birim hayvan başına işçilik maliyeti de doğrusal olarak düşmektedir. Ayrıca yemleme, sürü kontrolü ve tedavi maliyetleri asgari düzeye inmektedir.
sisteminin yaygınlaştığı ve daha sonra Avrupa’da tercih edilmeye başladığı görülmektedir.
Brand ve ark.’na (2017) göre, hayvan büyümesi, canlı ağırlıktaki artışla tanımlanır, canlı ağırlık artışı da vücut konformasyonundaki değişiklikler ile birlikte olgun bir boyuta ulaşılana kadar hiperplazi (hücre sayısındaki artışlar) ve hipertrofi (hücrelerin büyümesi) ile elde edilir. Ergin büyüklük genellikle yağ birikimi düzeyinin arttığı maksimum kas kütlesi noktası olarak kabul edilir. Kuzu büyüme potansiyeli, büyüme hızı ve gelişiminin ana etmeni genotip olmasına rağmen çevre faktörleri (besleme gibi) ile etkisi değişebilir. Feedlot rasyonları, (1) en yüksek büyüme hızını, (2) yemleme yapılan gün sayısını en aza indirmek için tasarlanmaktadır. Yoğun besideki yüksek enerji içeriği bu etkiden sorumludur ve merada beslenen kuzulara kıyasla daha yüksek bir günlük ortalama canlı ağırlık kazancına yol açar. Küçükbaş hayvanlarda yem tüketiminin seviyesi rasyonun enerji yoğunluğu tarafından belirlenir ve düzenlenir.
Feedlotın ana amacı endüstriyel boyutta en ekonomik olacak şekilde dana eti ya da kuzu eti üretimini gerçekleştirmektir. İşçi maliyeti bakımından bir değerlendirme yapılacak olursa; örneğin normal uygulanan entansif besilerde
100 başlık bir besi faaliyetinde en az bir işçi çalıştırılacaktır.
Aynı işçi feedlot sisteminde belki beş bin hayvanın bakımını mekanizasyon sayesinde gerçekleştirebilecektir. İlk sistemde 100 baş hayvandan başlangıç ağırlığı dışında ortalama 15 kg karkas elde edildiği varsayılırsa, toplam 1500 kg karkas elde edilmiş olur. İşçi ücretinin 4000 TL olarak (sosyal haklar da dikkate alındığı) varsayıldığında, 2.67 TL/kg karkas işçi maliyeti varken, aynı değerlerle 5000 feedlot kuzusundan 75 000 kg karkas üretilecek ve 4000/75 000 = 0.053 TL/kg karkas olarak gerçekleşecektir. Bunu sağlamak için yerleşim birimlerinden uzak geniş arazilere ihtiyaç duyulmaktadır. Feedlot sistemi, tarımsal üretime uygun olmayan meyilli arazilerde yapılabilirken, besi işletmesinin kapatılması sonrasında, toprak kalitesi yükseltilmiş verimli yeni tarım topraklarının kazanılması söz konusu olmaktadır. Feedlot faaliyetinin son bulmasıyla koyunların dışkı ve idrarlarıyla arazinin organik maddece zenginleşmesi sonucuna göre, belli aralıklarla feedlot alanı yerinin değiştirilmesiyle, feedlot arazi ıslah amaçlı bir üretim faaliyeti olarak düşünülebilir.
Burada Türkiye’de kullanımı yaygın olmayan, kuzu eti üretiminde feedlot siteminin uygulamalarından bahsedilecektir.
koyunculukta da uygulanan bir sistem olduğunu ortaya koymak, Türkiye’de bu konuda yetiştiricilere veya müteşebbislere bilgi aktarmak ve bir farkındalık oluşturmaktır.
2
FEEDLOT UYGULAMALARI
Ekonomik bir üretim için hayvancılıkla ilgili en iyi uygulamalar takip edilmeli, işletmedeki tüm sağlık ve hayvancılık uygulamalarının kayıtlarını tutulmalıdır. İlaçlar, kimyasallar ve antibiyotikler için yarılanma süreleri takip edilmelidir. Feedlot uygulamalarının kendine has bazı özellikleri bulunmaktadır; (1) Temiz hava, (2) Temiz yem ve su (Resim 1- 3), (3) Soğuktan koruyucu rüzgâr kıran, sıcaktan koruyucu sundurma, (4) Hayvanların uzanabileceği (yatabileceği) kuru yerler şeklinde olmalıdır.
2.1. Feedlot Yerinin Belirlenmesi
Feedlot işletmesi kurulurken işletme yeri ile ilgili dikkat edilmesi gerekenler şunlardır; (1) Barınak ve gölgeliklerin drenajı iyi yapılmalıdır. (2) Hayvanları rahatsız edecek faktörler olmamalıdır. Tesis vahşi hayvanlar ve kötü alışkanlıkları olan, başıboş köpeklerden korunmalıdır. (3) Elektrik, su ve ulaşım imkânları kolayca sağlanmalıdır. (4) Sulak alanlar ve su sahalarından uzakta tesis edilmelidir. (5) Rüzgârlı yerlerden ve
yerleşim yerlerinden yeterli uzaklıkta olmalıdır. (6) İşletme giriş ve çıkışı kontrol altında olmalıdır (Anonymous, 2019a).
Feedlot tasarlanırken aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurulmalıdır; (1) Bakım için ara geçiş mesafeleri yeterli olmalı ve gelecekteki gelişmelere göre düzenlenmelidir (Resim 1-2), (2) Kaba yem, kesif yem, su tesisatı, elektrik tesisatı ve iç yollar gibi altyapının bakım ve servise uygun olması sağlanmalı, tesis için gerekli olan iyi kaliteli killi toprak ve zemin dolgu taşları tedarik edilmelidir, (3) Yer altı suyunun kirlenmesi ve yüzey sularının kirlenmesine karşı önlemler alınmalıdır, Feedlot, ciddi bulaşma riski olan yer altı su kaynaklarının üzerinde tesis edilmemelidir. Feedlot ile yüzey su kaynakları veya suyolları arasında yeterli mesafe sağlanmış olmalıdır, (4) Feedlot zemin eğimi yemliklerden uzaklaşan yönde % 2-6 arasında olmalıdır.
Feedlot yerleşim zemin eğimi seçilen yerin doğal eğimi ile sağlanabilir veya eğim suni olarak oluşturulabilir, (5) Sıvı atık yönetim sisteminin etkin olarak çalışması için yeterli alan bulunmalıdır. Çiftlik gübresinin çiftlik içinde veya dışında sürekli toplanması için yeterli alan sağlanmalıdır. Toprak tipleri sıvı atık akışı ve çiftlik gübresi kullanımı için uygun, mevcut ve seçilen tarımsal sistemleri karşılayabilir olmalıdır, (6) Her türlü işçilik ve destek servisleri ile yörenin meteorolojisine uygun olmalıdır. Yağış, bağıl nem, rüzgâr ve sıcaklık kuzuların
davranışı üzerinde etkilidir, (7) Seçilen yerleşim yerinin performans karakteristikleri sundurma, gölgelik ve diğer yapıların eklenmesiyle daha da artırılabilir, fakat bunlar feedlot tesis ve işletme maliyetini artıracaktır, (8) Ayrıca, koku ve emisyon (dışarı bırakılan) gazlarının yanı sıra insanları rahatsız eden sineklere üreme ortamı sağlaması nedeniyle feedlot kuruluş yerinin yerleşim birimlerinden uzaklığı, kanun ve yönetmelik kurallarına göre belirlenmelidir, (9) Yem depolama, yem kırma ve karıştırma, hayvan bölmeleri, drenaj, sıvı atık vb bölümlerin hepsinin de mantıklı olarak yerleştirilmiş olması gerekmektedir,
Resim 1. Feedlot tesisisin kuş bakışı görünümü (ara yollar vs)
(https://www.stuff.co.nz/business/farming/agribusiness/69344981/saudi-
(10) Birçok feedlot, kuruluşundan sonra birkaç yıl içinde büyür ve genişler. Bu yüzden gelecekteki gelişmeye yönelik bir planlama yapılmalıdır. İşletmede koyun kapasitesinin ve buna bağlı yem materyallerine olan ihtiyacın artışına yönelik tedbirler alınmalıdır. Feedlot toz ve kokuya neden olabilir. Ayrıca feedlottan su kaçakları su kaynaklarını kirletebilir. Dereler, halka açık yollar ve evler göz önüne alındığında, feedlot yerinin konumu dikkate alınmalıdır, (11) Kuzulara rüzgâr ve sert hava koşullarından gölge ve barınak sağlamak için mümkün olduğunca doğal bitki örtüsü kullanılmalıdır. Bununla birlikte, bitki örtüsünün de kuzulardan zarar görmemesi için de korunması gerekir (Croker ve Watt, 2001).
Resim 2. 5000 sığır ya da 15 000 koyun kapasiteli feedlot tesisisinin kuş bakışı görünümü
(https://www.queenslandcountrylife.com.au/story/5825037/conargo-feedlot-built-to- perform/)
Toprak tipi ve eğimi de önemli faktörlerdir. Kumlu topraklar iyi drene olabilir, ancak yüzey çıplaklaşırsa ve toprak bozulursa rüzgâr erozyonuna eğilimli olabilir. Ağır topraklar rüzgâr erozyonuna daha az eğilimlidir, ancak ıslakken çamurlu hale gelebilir. Bu da footrot (tırnak çürüklüğü), ayak apsesi, salmonelloz ve koksidiyozun yayılmasına neden olabilir. İyi bir eğim drenaja yardımcı olur, ancak çok dik olması durumunda su erozyonu problemi ortaya çıkabilir. Bir tepenin veya höyüğün güney veya güney doğu tarafına feedlot tesis etmek faydalı
olabilir, böylece alan kışın maksimum güneş alır (Croker ve Watt, 2001).
Bir feedlot yerleşiminde bazı ana unsurlar ise sırasıyla; (1) kuzu başına 5 m2 alan tahsisi yapılan durumlarda bir bölgeye 500’den fazla kuzu yerleştirilmemeli, (2) suluklar yarı dairesel temizlenmesi kolay olmalıdır, (3) kuzular yaz aylarında 9 l/gün su içebileceklerinden su basıncının ihtiyacı karşılayacak şekilde olması gerekir, (4) yarı otomatik yemliklerde yemlik yüzeyi 3.4 m/100 kuzu olmalı, (5) bölmelerin temizlenmesi ve temizlenen artıkların uzaklaştırılması kolay olması sağlanmalıdır, (6) yemliklerin doldurulması kolay ve suluklardan uzak bir yere yerleştirilmesi gerekir, (7) hasta hayvanların izole edilmesi (ayrılması) ve ölen hayvanların uzaklaştırılması için düzenlemeler yapılmalıdır (Anonymous, 2013)
2.2. Feedlot Zemini ve Yerleştirme Sıklığı
Feedlot zemini; (1) Toprak zeminli padok, (2) Klasik yataklık serili, (3) Zemin sert döşeme şeklinde, (4) Zeminde açıklıklar olan, (a) Derin çukurları olan, (b) Basınçlı suyla yıkanan şeklinde olabilir (Croker ve Watt, 2001).
Yerleştirme sıklığı, feedlotın tipine göre değişiklik gösterebilir. Kapalı, iç mekanda alan ihtiyacı kuzu başına 0.5 ile
iki metrekare arasında değişebilir. Küçük padoklarda, alanın kuzuların enerji israfını önleyecek kadar küçük, ancak yağmur yağdığında çamur bataklığını önleyecek kadar büyük olması gerekir. Kuzuların feedlot alanına ilk girdiğinde ve daha sonra toz oluşumunu önlemek için alanı daraltabilecek, büyük bir alana sahip olmak bir avantaj olabilir. Ancak, kuzular feedlot alanına girdiğinde alan çok büyükse, bazı kuzular çekingen davranabilir ve yemliklerden yem yemeleri yavaş olabilir. Genellikle 500 kuzuya kadar olan sistemlerde, kuzu başına yaklaşık 0.5 metrekarelik bir alan yeterlidir (Croker ve Watt 2001).
Anonymous (2013), feedlot tasarlanırken her kuzu için asgari 5 m2 bir alan hesaplanması gerektiğini, kapalı alanlarda, sundurma altlarında 1 m2 ye 2 – 3 kuzu yoğunluğunun normal olduğunu bildirmiştir. Duddy’e (2019) göre ise 5000 kuzu için, 10 adet üretim ve iki adet de hasta hayvan bölmesinin uygun olduğunu, ayrıca toprak işleri ve drenajı, çit sistemleri, yemleme ve su sistemleri, su temini, katı (karkas gömme çukuru, gübre yönetimi) ve sıvı atık yönetimi (sedimantasyon havzaları, tutma havuzları vb.) alanlar tesis edilmelidir. Yönetim kolaylığı için bölme başına 300 ile 400 baş uygunken, grup başına maksimum 500 kuzu tercih edilebilir. Kuzuları cinsiyete, cüsseye,
ayırmak gerekir. Anonymous (2020c), yemlik alanını alıştıma periyodu aşamasında hayvan başına 20 cm, alıştırma periyodundan sonra hayvan başına 10 cm yeterli olduğunu bildirmiştir. Bununla birlikte alan ihtiyacının, hayvan başına 1.5 – 2.5 m² yeterli olduğu, içme suyu ile ilgili olarak günde iki kez temiz suyun mutlaka verilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Aynı kaynağa göre kuzular günde 4-6 litre su tüketebilirler.
Anonymous’a (2013) göre, (1) bir feedlot planlanırken ve yapılırken altı bölme her biri 51 m (uzunluk) x 30 m genişliğinde, 4.3 m2/baş kuzu olacak şekilde, 350 kuzu için planlanır, (2) bölme zemini yağmur sularını uzaklaştıracak drenaja sahip olmalıdır, (3) yeterli suluk sundurma yakınında bulundurulmalıdır, (4) iki adet otomatik yemlik ve bir adet kaba yem yemliği her bölmede bulundurulmalıdır. Male (2011), metrekareye üç kuzu olacak şekilde her bir bölmeye 250 baş kuzu yerleştirilebileceğini ifade etmiştir. Feedlotta gerekli alanlar diğer uygulamalarla mukayeseli olarak Çizelge 1’de sunulmuştur.
Çizelge 1. Koyunlar İçin Gerekli Alanlar (Anonymous, 2020b) Açık (Feedlot) (m2/baş) Koyun/Koç Besideki Kuzular
Sert Zemin 1.4 m2 0.6 m2
Toprak 6.5 m2 2.8 m2
Önü Açık Sundurma (m2/baş)
Gebe Koyun 1.4 m2 0.6 m2
Koyun ve Kuzular 1.5 m2
Koç 1.0 m2
Kurudaki Koyunlar 0.93 m2
Tavan Yüksekliği (En az) 2.7 m 2.7 m
Izgaralı Zeminler (m2/baş)
Izgaralı Zemin %’si 100% 100%
Izgara Genişliği
(Açıklığı)(mm) 19 16
Çıta Yüksekliği(mm) 50 - 75 50 - 75
Anonymous’a (2020a) göre, grup büyüklüğü 500 baş koyundan fazla olmamalıdır ve tecrübeler 200 başlık grupların genç koyunlar için daha iyi olduğunu göstermektedir. Hayvan başına 5 m2’ ye kadar alan tahsis edilebilir. Kurudaki 500 baş koyun için, gerekli alan 2500 m2 olması gerekir (örneğin, 50m x 50m veya 25m x 100m gibi). Grupların alan ihtiyaçları koyun sınıflarına göre yapılmalıdır (Çizelge 2 ve Çizelge 3).
Çizelge 2. Kapalı bir alanda koyun başına önerilen minimum alanlar (Anonymous, 2020a)
Önerilen alan (m2)
Kuzular 2-4
Kurudaki koyunlar 2-5
Geç gebe koyunlar 5-10
Kuzulu koyunlar 10-15
Çizelge 3. Feedlot dış mekanda koyunlar için önerilen minimum alanlar (Anonymous, 2020a)
Önerilen alan (m2)
41 kg üstü kuzular 1.0
Kurudaki koyunlar 1.3
Geç gebe koyunlar Tavsiye yok
Ağır koyunlar (yağlılık skoru 5) 1.5
Kuzulu koyunlar Tavsiye yok
Değişik büyüklükte feedlot uygulamaları için alan ve su ihtiyaçlarını Çizelge 4’teki gibi bildirilmiştir (Anonymous, 2017).
Çizelge 4. Değişik büyüklükte feedlot uygulamaları için alan ve su ihtiyaçları (Anonymous, 2017)
Kuzu Üniteleri
(baş) 5000 20000 50000
Bölme alanı (hektar) 2.5 10 25
Feedlot alanı(hektar) 7.5 30 75
Yıllık su ihtiyacı
(megalitre/yıl)* 9 36.5 90
Pik su ihtiyacı
(megalitre/gün)* 0.04 0.18 0.44
*Yıllık su ihtiyacı 5 l/baş/gün ve pik su ihtiyacı ise 9 l/baş/gün’e dayanarak hesaplanmıştır.
CSIRO’ ya (Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation (CSIRO)) dayanarak feedlotta tavsiye edilen minumum alan ihtiyaçları Çizelge 5’teki gibidir (Anonymous, 2017).
Çizelge 5. Feedlotta tavsiye edilen minumum alan ihtiyaçları (Anonymous, 2017)
Feedlotta Kapalı alanda,
30 koyundan fazla feedlot bölmesinde 0.5 m2/ baş Açık alanda,
41 kg üzeri kuzular Yetişkin koyun
Ağır koyunlar (yağlılık skoru 5) Tüm koyunlar
1.0 m2/baş 1.3 m2/baş 1.5m2/baş 1.8 m2/baş Kuzulu koyunlar
Tümü için 6000 standart kuzu /hektar
En küçük feedlot bölmesi 250- 300 standart kuzu
Bölmelerde yeterli yemlik ve suluk alanı sağlanmalıdır
2.3. Kullanılabilir Su Kalitesi, Suluklar ve Yemlikler Croker ve Watt’a (2001) göre, yem tüketimini en üst düzeye çıkarmak için kuzularda, toplam çözünmüş tuzun milyonda maksimum 5000 kısmı (metre başına yaklaşık 900 miliSiemens) yeterli miktarda soğuk ve temiz sudan sağlanmalıdır. Sudaki toplam çözünmüş tuzlar milyonda 1000 kısmın üzerindeyse, suyun analiz edilmesi gerekir, böylece gerektiğinde rasyona eklenen mineral seviyesi ayarlanabilir. Günlük su tüketimini hesaplarken, kuzu başına günde en az dört litre su sağlanmalı ve besiye alınan l00 kuzu başına en az 75 cm su oluğu uzunluğu sağlanmalıdır. Su oluğundaki yetersizlik, yüksek tuz seviyeleri veya suyun algler, yem, toz veya dışkı ile kontaminasyonu, su tüketiminin azalmasına ve sonuç olarak yem tüketiminin ve kuzu performansının düşmesine neden olabilir. Slusser (2009), kuzu başına ortalama su tüketiminin, yem tüketiminin yaklaşık 2.5 katı olduğunu veya günde kuzu başına yaklaşık 4 litre suyun sağlanması (100 kuzu için 400 litre) gerektiğini bildirmiştir.
Sıcak bölgelerde yaz aylarında; tüketim, hayvan başına günde 8 litre kadar çok daha yüksek olabilir.
Yetiştirilen bazı hayvanların türlerine ve gelişme safhaları için su tüketimleri Çizelge 6’da bildirmiştir.
Çizelge 6.Yetiştirilen bazı hayvanların türlere göre su tüketimleri (Anonymous, 2020d)
Tür Tüketim (litre/baş/gün)
Yaz Günlük ortalama Koyun
Sütten kesilmiş kuzu 6 4
Kuruda koyun 10 6
Kuzulu koyun 14 10
Et Sığırı
Sütten kesilmiş dana (250-300 kg)
70 55’den fazla
Kuruda inek 112 80’den fazla
Atlar (otlayan) 49 35
Sağlıklı bir büyüme için bazı hayvanlar türleri için tuz tolerans seviyeleri Çizelge 7’de bildirilmiştir (Anonymous, 2020d).
Çizelge 7. Bazı hayvanlar türleri için tuz tolerans seviyeleri (Anonymous, 2020d)
Hayvan Türü Durum EC1
(μS/cm) mg/L (ppm) Et sığırı Üretimde düşüşün
başlaması*
Maksimum seviye**
6.250 15.600
4.000 10.000 Sağılan
koyunlar ve sütten kesilen kuzular
Üretimde düşüşün başlaması*
Maksimum seviye**
6.000 10.000
3.800 6.400
Kurudaki koyunlar
Üretimde düşüşün başlaması*
Maksimum seviye**
9.300 21.800
6.000 14.000
*: Sağlıklı büyüme için tuz konsantrasyonunun üst sınırı
**: Sınırlı süreler için güvenli olabilecek maksimum tuz konsantrasyonu
1: EC: Elektrik iletkenliği 2.3.1. Suluklar
Su gübre ve idrar bulaşma ihtimali olmayan temiz bir olukta ve yerde olmalıdır. Toz ve dışkı ile kontaminasyon su tüketiminde bir azalmaya ve daha yavaş canlı ağırlık kazancına yol açar. Su olukları, saman balyaları ve yemliklerin karşı ucuna yerleştirilmelidir. Suluklar etrafına beton dökülerek yerden yaklaşık 40 cm yukarı kaldırılmalıdır. Suluk, kuzu sayısına bağlı olarak kuzuların suya kolayca ulaşabilmesi için yeterince büyük olmalıdır (Resim 3-4). Oluklar, kuzuların kolay erişim
uzunluğunda ve en az 30 cm/100 baş genişliğinde olması önerilir.
Oluk günde en az bir kez ve kirlenirse daha sık temizlenmelidir (Slusser, 2009).
Resim 3. Feedlotta su olukları. (Anonymous 2007, A producers’ guide to production feeding for lamb growth)
Resim 4. Feedlotta su olukları (http://agriculture
2.3.2. Yemlikler
Male’in (2011) bildirdiğine göre, feedlotta genellikle iki besleme sistemi bulunmaktadır. Birincisi hat besleme sistemi (Resim 5-6) (line feeding system); daha yaygın olan besleme yöntemidir. Bu sistemde kuzular, tek çit hattı boyunca tam rasyon (Total Mixed Ration; TMR) ile günde iki kez beslenir.
İkincisi ise, kendi kendine beslenen sistem (otomatik ya da yarı otomatik sistem (self feeding system) (Resim 7-8)) olarak adlandırılır. Bu sistemde, kuzular orta konsantrasyonlu rasyonla besiye başlar, daha sonra kademeli olarak yüksek konsantrasyonlu rasyona geçiş yapılır. Her iki sistemin de avantaj ve dezavantajları vardır.
Hat besleme sisteminin avantajları; (1) Yemlik kullanmaya gerek yoktur, (2) Rasyon içerisinde kaba yemler bulunabilir, (3) Rasyon maliyeti düşüktür, (4) Rasyona farklı protein veya enerji kaynağı eklenebilir.
Hat besleme sisteminin dezavantajları; (1) En önemli dezavantajlardan birisi iş gücüne ihtiyaç vardır, (2) Rasyonun hazırlanmasında miksere ihtiyaç duyulur, (3) Hayvanları sürekli gözlemek gerekir.
Otomatik ya da yarı otomatik yemleme sisteminin avantajları; (1) yemin sürekli bir şekilde kuzuların önünde bulunması, (2) kuzular bu sistemde hat besleme sistemine nazaran daha hızlı canlı ağırlığa ulaşabilir.
Slusser (2009), kullanılan yemlik/oluk sistemine bağlı olarak, kuzu başına en az 15-30 cm’lik oluk alanı bırakılması gerektiğini bildirmiştir. Örneğin, kuzular her iki taraftan da yemliğe erişilebiliyorlarsa, 100 kuzu için 15 metrelik bir yemlik oluğu yeterlidir. Sadece bir tarafa erişimleri varsa, 100 kuzunun 30 metrelik bir oluk uzunluğuna ihtiyacı olacaktır. İdeali 30 cm’lik bir oluk genişliği ve 20-25cm’lik bir derinliktir.
Yemlikleri besleme alanı içine yaymak kaşektik kuzuların sıklığını da en aza indirebilir. Yemliklerin üstü zemin seviyesinden 30 cm yukarıda olmalıdır. Oluklar günlük olarak temizlenmeli ve su kaynağından iyice uzağa yerleştirilmelidir.
Stanton ve le Valley’in (2019) bildirdiği bir çalışmada (1972 yılında Minnesota Üniversitesinde yapılmıştır), iki besleme sistemi karşılaştırılmıştır. Bir grup kuzu otomatik sistemle beslenirken, diğer grup ise aynı rasyonla günde iki kez elle beslenmeye tabi tutulmuştur. Otomatik sistemle beslenen
daha fazla canlı ağırlık kazanmıştır. Otomatik sistemle beslenen kuzular yemden yararlanma oranı önemli ölçüde düşük bulunmuştur (Çizelge 8).
Çizelge 8. Beslenme yöntemi ve kuzu performansı (Stanton ve leValley, 2019)
Performans özellikleri Yemleme sistemi Elle 2x/gün Otomatik Günlük canlı ağırlık artışı 0.58 0.75
Günlük yem tüketimi 3.27 3.53
Yemden yararlanma oranı 5.64 4.71
Resim 5. Hat besleme sistemi
(https://stock.adobe.com/images/sheep-feedlot-feeding-animals-feeding sheep/123073309)
Resim 6. Hat besleme sistemi oluk üzeri koruma
(https://www.google.com/search?q=feedlot+sheep+
farming&rlz=1C1AOHY_trTR709TR709&sxsrf=ACYBGNTx6k2NHoWpnu4y__lv7Y TYTuX37A:1580473159554&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwi1_IGq6 a3nAhWBwMQBHWBBBo4Q_AUoAXoECA0QAw&biw=1024&bih=677#imgrc=kH
jrJZFFQFerTM
Resim 7. Feedlotta köşeli otomatik yemlik
Resim 8. Dairesel otomatik yemlik
(https:// www.farminga head.com.au/livestock-general /news/1319122/ training- improves-performance-in-sheep-feedlots)
2.4. Feedlotta Sağlık Koruma
Croker ve Watt (2001), sağlık korumayla ilgili aşağıdaki tavsiye ve tespitleri yapmıştır. (1) Etkili bir geniş spektrumlu havuz ile feedlot alanına girişte dezenfeksiyon, (2) Bit/dış parazit kontrolü - performansı etkiler ve yapağının dökülmesine neden olabilir, (3) Clostridial hastalıkları, özellikle enterotoksamiyi kontrol etmek için (selenyum ve B12 vitamini ile veya bunlar olmadan) aşılama yapılmalıdır. Selenyum, Türkiye’nin pek çok bölgesinde eksik olduğundan beyaz kas hastalığına karşı tedbirli olunmalıdır, (4) Eğer kuzular iki aydan fazla yeşil yemden uzak tutulmuşlarsa ve bu vitaminler ön karışım olarak verilmiyorsa,
seviyeleri, içirme veya yeme karıştırılarak düzeltilmelidir, (5) Feedlot başlangıcında kuzuların kondisyonları düşükse B12 vitamini enjekte edilir, (6) Lupinozdan (alkoloid ya da glikozid zehirlenmesi) etkilenen kuzular, özellikle sarılık belirtileri gösteren kuzular ayrılmalıdır, (7) Tahılla beslenen kuzularda, özellikle kış aylarında idrar taşı oluşabilir. Tahıl danelerindeki kalsiyum - fosfor dengesizliğini düzeltmek için rasyona kalsiyum eklenmeli ve kuzuların geviş getirmesi için yeterli kaba yem olduğundan emin olunmalıdır. İnce öğütülmüş kireçtaşı muhtemelen en iyi kalsiyum kaynağıdır, ancak alçıtaşı da kullanılabilir, (8) Pembe göz – ortamın tozu azaltılmalı ve enfekte kuzular uzaklaştırılmalıdır. Özellikle kuzular kör ise, yem ve suya iyi erişim sağlanmalıdır, (9) Ağız uyuzu (Scabby mouth) - aşındırıcı kaba yemlerden kaçınılmalıdır. Virüs hızla birçok kuzuya yayılabilir, ancak bu nedenle ölüm genellikle düşüktür. Yem tüketimi muhtemelen büyüme oranlarında azalmaya neden olan dudaklardaki ciddi lezyonlardan etkilenir.
Hastalığa karşı bir aşı mevcuttur. Aşılama geçmişi bilinmeyen hayvanlar, feedlota girmeden önce aşılanmalıdır.
Aşağıda kuzu büyütmede yerleştirme sıklığı veya yoğunluğa bağlı olarak en fazla telefata yol açan bazı hastalıklar
2.4.1. Koksidiyoz (Kanlı İshal)
Koksidiyoz, Croker ve Watt (2001) ve Anonim’in (2020b) bildirdiğine göre, koyunlarda ve özellikle kuzularda kitle halinde ölümlere neden olur ya da gelişmelerini engeller. Etmeni, eimeridae ailesine bağlı tek hücreli bir kan asalağıdır.
Koksidiosisin akut şekli, bir yaşına kadar olan kuzu ve oğlaklarda görülür. Hayvan 1-2 günde ölebilir. Ölüm % 10-25 arasındadır.
Vücut sıcaklığı 40-41 °C’yi bulur. Hayvan zayıf, takatsiz ve iştahsızdır. Şiddetli ishal vardır. Dışkı mukoz ve kanlı olabilir.
Boyun ve arka bacak kasları titremesi görülür. Subakut şekli, iki yaşına kadar olanlarda gözlemlenir ve % 40-70 arasında ölüm yapar. Kronik şekli ise yaşlı ya da iki aylıktan yukarı kuzularda seyreder. Ölüm % 10-13 arasındadır. Korunma için sağlık şartlarına önem verilir. Hayvanlar kalabalık yerlerde bulundurulmamalı, kuzu ve oğlaklar portör yaşlılardan ayrılmalı, su kapları ve yemlikler yüksek yere konmalı, ağıl tabanı temiz ve kuru tutulmalıdır.
Aşırı kalabalık, hijyenik olmayan şartlar ve özellikle ıslak havalarda yemin dışkı kontaminasyonu nedeniyle bulaşması koksidiyoza neden olur. Hastalık stresle tetiklenir ve enfekte olmuş kuzular zayıf kalabilirler. Lasalocid koyun rasyonlarında
kullanım için ruhsatlıdır ve koksidiyozun kontrolü için etkili bir şekilde kullanılabilir.
2.4.2. Zatürree (Pnomoni)
Özbey ve Muz’un (2004) bildirdiğine göre, hastalıklar içerisinde olumsuz yönde etki yapan faktörlerden biri olan infeksiyöz etkenlere bağlı pnömoniler, yüksek ateş, işltahsızlık, burun akıntısı, nabız ve solunum artışı ile başlayıp bazı vakalarda kendi kendine iyileşme göstererek, bazen de kronikleşerek verim kayıplarına veya ölümlere neden olmakta ve büyük problemlere yol açmaktadır. ABD’de yıllık kayıp bir milyar doların üzerindedir. Hastalığın oluşumunda birçok faktör (taşıma, sütten kesme, kalabalık, yetersiz beslenme, ani iklim değişliklikleri gibi stres faktörleri ile çeşlitli bakteriler, viruslar, mantar, parazit vs.) etkilidir.
Bununla birlikte Croker ve Watt (2001), zatürrenin toz ve soğuk stresi nedeniyle ağırlaşan bakteriyel bir enfeksiyon olduğunu bildirmiştir. Hastalık antibiyotiklerle tedavi edilebilir, ancak yarılanma sürelerine uymak önemlidir.
2.4.3. Enterotoksami (Çelerme, Yumuşak Böbrek, Bağırsak Zehirlenmesi)
Bu, tahıllarla beslemeden kaynaklanabileceği gibi düşük kaliteli yemlerden, rasyon değiştirilmesinden veya koyunların ekin anızlarında otlatılmasından veya kaliteli yeşil yemlere otlatılmasından kaynaklanan bir hastalıktır. Kuzularını emziren ve tamamen yeşil yemlerle beslenen koyunlarda da görülebilir.
Bu hastalık çoğunlukla kuzularda ve sütten kesilen kuzularda görülür, ancak her yaştaki koyunları etkileyebilir. Anonim’e (2020a) göre enterotoksami, Çelerme, Ot, Yaprak, Yumuşak Böbrek Hastalığı, Bağırsak Zehirlenmesi olarak da bilinir. Çeşitli tipleri vardır. Tip B kuzularda, tip C-D koyunlarda hastalık yapar. Koyun yetiştiriciliğinde yüksek düzeyde ölümler yapar.
Anonymous’a (2020d) göre, enterotoksemiye Clostridia perfringens tip D neden olur ve aşağıdaki durumlarda oluşur; (1) nişasta bakımından zengin rasyonlarla besleme, (2) zengin merada otlatma. Karbonhidrat tüketimi yüksek olduğunda, bakteriler hızla çoğalır ve toksin(epsilon) üretir, beynin ödemine (şişmesine) yol açar ve hızlı bir şekilde nörolojik belirtiler başlar.
Enterotoksami clostridial bir aşı kullanılarak kolayca önlenebilir (örneğin 5’i 1 arada). Anonim’e (2020a) göre, enterotoksemi
hastalığı belirtileri; (1) enterotoksemili kuzular 1-14 günlük iken ishalden kısa zamanda ölürler, (2) koyunlarda ise belirtiler daha tipiktir. Sağlıklı gözüken hayvanlarda ani sıçramalar ve titremeler gözlenir, aniden düşer ve ölür, (3) ölen hayvanların mide ve bağırsaklarında kan oturmalarına rastlanır. Anonim (2020a) hastalığın tedavi yolarını aşağıdaki gibi bildirmiştir.
Enterotoksemiyle mücadele iki amaca yönelik olarak yapılır.
Birincisi hastalığın oluşmasında rol oynayan etmenleri ortadan kaldırmaktır. İkincisi ise hastalığın önlenmesi için aşılatmaktır.
Önleme esasları şöyle sıralanabilir; 1. Süt kuzularının ilk dönemlerinde emzirme işlemi denetim altında tutulmalı, emzirme azar azar yapılmalı ve sık olmalıdır. 2. Koyunlar meraya sabahın erken saatlerinde aç karnına salınmamalıdır. 3.
Soğuk ve kırağılı havalarda meraya çıkarılmamalı, en azından kırağının çözülmesi beklenmelidir. 4. Koyunlara küflü ve bozuk yemler verilmemelidir. 5. Hastalık çıktığı zaman yoğun yemler azaltılmalı, kaba yemler daha çok verilmelidir. 6. İç asalaklara karşı etkin ve düzenli bir mücadele uygulanmalıdır. 7. Aşılama Türkiye şartlarında enterotoksemiye karşı mücadelenin temel ve en etkili aracıdır. Enterotoksemi aşısı, mevsimlere geçişte, yem değişikliklerine başlamadan önce, besiye alınan hayvanlara besi
iki defada (birinci 2 ml, ikincisi 1 ml) yapılır. Kuzulara ise 21 gün ara ile 1 ml olarak iki defada yapılır. İkinci aşılamadan 6 ay sonra 2 ml aşılama ile bir yıllık bağışıklık sağlanır.
Anonymous’a (2020d) göre, tahıl rasyonlarında yeterli lif sağlanması hastalığın kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir.
Aynı kaynağa göre hastalığın belirtileri; (1) Ani ölüm. Koyunlar genellikle herhangi bir semptom görülmeden ölü olarak bulunur, (2) Baş geri atılabilir ve kasılmalar olabilir, (3) Ağızda köpüklenme olabilir. Kontrolü aşılama ile korunma sağlanabilir.
Bunun için aşı, pazarlanacak ve sütten kesilen kuzulara yapılır ve daha sonra yılda bir kez tekrarlanır. Koyunlara kuzulamadan dört hafta önce, kuzuları ilk altı hafta boyunca koruyacak bir aşı yapılır.
Anonymous (2020e), entansif kuzu besi sisteminde yaygın görülen hastalıkları ve önleme yöntemlerini Çizelge 9’daki gibi bildirmiştir.
Çizelge 9. Entansif kuzu besisinde yaygın görülen hastalıklar ve önlemler
Hastalıklar Hazırlayıcı Sebepler Önlemler Asidoz (dane
zehirlenmesi)
Tahılın rasyona hızlı girişi, yani düşük nişastadan yüksek nişastaya hızlı geçiş
Taneye kademeli geçiş ve yavaş yavaş farklı tanelere geçme Enterotoksemi Rasyonda hızlı
değişiklik, toksinlerin üretilmesine neden olur
Aşılama ve rasyonda ani değişikliklerden kaçınma
Ürolitiyazis (idrar veya mesane taşı)
Rasyonda fosfor ile ilişkili olarak kalsiyum dengesizliği
2: 1 kalsiyum/fosfor oranını sağlanmalı Ağızda uyuz Enfeksiyon, yalanma ile
bir virüs neden olur Salgının önlenmesi amacıyla aşılama yapılır (aşı pahalıdır).
Salgınlar nadir görülür; ancak virüs toprakta uzun yıllar hayatta kalabilir Tırnak
çürüklüğü
Ağırlıklı olarak yağışların yoğun olduğu dönemlerde doğan kuzularda görülür
Enfekte kuzular ayrılır
Cheesy gland Lenf düğümlerinde ve iç organlarda abseye neden olan bakteriler
Aşılanmış veya enfekte olmamış kuzu satın alınmalıdır İç parazitler Solucan larvaları ile
kontamine meralar
Parazit mücadelesi etkili yapılmalı, parazite karşı direnç geliştirecek
programlar uygulanmalıdır
Pembe göz Tozlu koşullar veya çim tohumu istilası nedeniyle tahriş; A vitamini eksikliği
Yerleşim sıklığı azaltılmalı ve zeminin tozlanması önlenmelidir.
Pleurisy* ve Pnömoni**
*Akciğer zarı iltihabı
**Zatürre
Nedeni çok faktörlü olabilir. Olası nedenler arasında aşırı sıcak veya soğuklar, yetersiz beslenme, yüksek stres seviyeleri veya tozlu yem
Pazarlanacak kuzular ilaçlanmamalı, kullanılan cihazların doğru
ayarlandığından emin olunmalı. Yemdeki toz ve diğer toz kaynakları
azaltılmalı. Yeterli yem, su ve barınak sağlanmalı
Koksidiyoz Parazitle bulaşık yem, protozoal parazitler neden olur.
Risk altında olduğu düşünülen kuzu rasyonlarına lasalosid sodyumun dahil edilmeli
3
FEEDLOTTA YÖNETİM
Kuzuların büyümesini izlemek ve önerilen kesim tarihi için hedefte olup olmadıklarını kontrol etmek için tartılmalı ve kondisyon skoru belirlenmelidir.
Sözleşmedeki şartları karşılayacak kuzular kesim için gönderilmelidir. Vücut kondisyon skoru, tartım ve randımanı etkileyen (kesim ağırlığı, yapağı büyümesi, kondisyon skoru, nakliye stresi gibi) faktörler dikkate alınarak, randıman yüzdesinin bir değerlendirmesi yapılmalıdır.
Yapağılı kuzular feedlot başlangıcında kırkılmışlarsa en iyi yem tüketimini gerçekleştirirler, ancak kesim değerleri göz önünde bulundurulmalıdır.
Kırkım, sıcak havalarda yem tüketimini artırırken, büyüme hızı da artırabilir. Kırkılmış kuzular daha az yem tüketimine ihtiyaç duyar, sinek saldırısına daha az uğrarlar, ancak soğuk stresine daha fazla yatkın olurlar.
Çok sayıda kuzunun, özellikle dişi koyunların çok fazla
ayırmak gerekir. Eğer ağır karkas üretmek için daha çok koyunlar beslenecekse, dişileri beslemek ve farklı rasyonlar hazırlamak gerekebilir. Hasta kuzular feedlot alanından çıkarılmalıdır.
Stres en aza indirilmelidir. Köpeklerin kuzuları kızdırmasına izin verilmemelidir. Yemleme her gün aynı saatte ve aynı rutinde yapılmalıdır. Kuzular rasyona adapte olduktan sonra otomatik veya yarı otomatik yemlikler daima dolu tutulmalıdır.
Yanlış giden şeyler için dikkatli olunmalı, örneğin kirli su olukları, sinek saldırıları, geviş getirmeyen kuzular, kaba yem tüketmeyen kuzular veya rasyonun bilşenlerinde seçme yapan kuzular konusunda dikkatli olunmalıdır. Bu eksiklikler/hatalar entansif yetiştiriciliklerde hızla finansal felaketlere dönüşebilir, bu nedenle detaylara dikkat etmek gerekir.
Anonymous (2020c), feedlottaki hayvanlarda; a) iç ve dış parazit mücadelesi, b) enterotoksami ve solunum yolu hastalıklarına karşı aşılama, c) büyüme uyarıcıları kullanıldığında takip edilmesi gerektiğini ifade etmiştir.
4
FEEDLOTTA BESLEME UYGULAMALARI 4.1. Yemleme Sistemleri
Croker ve Watt’a 2001 göre, yemleme sisteminin seçiminde maliyet ve kolaylık etkilidir. Kuzular tam rasyonlarla (TMR) günde bir veya iki kez açık yemlik alanında beslenebilir. Bu daha emek-yoğun bir seçenektir. Rasyon genellikle oldukça hacimlidir, çünkü kaba yem (saman veya silaj) tahılla karıştırılır.
Bu sistem yem tüketiminin iyi bir şekilde kontrolüne imkan verir, ancak tahıl ile kaba yemi karıştırmak için bir karıştırıcı veya yem vagonu gereklidir. Kuzular genellikle açık yemleme alanlarında kuzu başına yaklaşık 25 cm açıklığa ihtiyaç duyar. Yemleme alanının yeterince korunaklı olması önemlidir, böylece kuzular yemleme alanına giremez ve yemleri bozamaz. Anonymous’e (2013) göre, buğdaygil daneleri genellikle ucuz enerji kaynaklarıdır. Bezelye ve benzeri baklagillerle desteklenen buğdaygil danelerinin (arpa gibi) rasyondaki oranı % 80 civarındadır. Kuru ot gibi kaba yem kaynaklarının rasyona dahil edilmesi gerekir ve bunlar canlı ağırlığın %15–20 si kadar
ilave edilmesi asidoz ihtimalini azaltır. Özellikle buğdaygil ağırlıklı rasyonlara tuz ve kireç taşı ilavesi önemlidir. Gerekli olduğu hallerde A, E ve B12 vitaminleri ile üre rasyona ilave edilebilir.
Her zaman yemleme için çeşitli seçenekler mevcuttur, bunlar:
* Kuzular, tahıl, kaba yem, mineral ve vitamin karışımına ad libitum erişebilmelidir.
* Kuzulara, tahıl, mineral ve vitamin karışımı veya peleti yemliklerde ve kaba yem ayrı oluklarda ad libitum verilebilir.
*Kuzular, tahıl / kaba yem / mineral ve vitaminlerden oluşan bir pelet rasyona ad libitum erişebilmelidir.
Otomatik (ya da yarı otomatik) yemlikler elverişlidir, düzenli yemleme ihtiyacını azaltır ve ad libitum erişimi olan kuzu başına daha az oluk alanı (kuzu başına sadece dört ile beş santimetre) gerektirir.
Kuzular yeterli alan varsa yemlere daha hızlı ulaşırlar.
Yetersiz yemlik alanı nedeniyle kuzular kuyruk oluşturabilir.
Yuvarlak yemlikler düz yemliklerden daha iyi erişim sağlar.
Yukarıda listelenen ilk seçenekle, kaba yem veya sap, tahılla
karıştırılmak üzere parçalanmalıdır. Bu, özel makineler gerektirir ve emek yoğun olabilir. Koyunlar karışımdan tahılı seçerek yiyebilir. Silaj bu sistemde kullanılmaz.
İkinci seçenek, tahılın bir mineral / vitamin ön karışımı ile karıştırılması ve karışımın veya peletlerin yemliklere dökülmesi basit ekipman gerektirir. Kaba yem veya silaj beton zemine dökülebilir veya balyalar yayılabilir. Bu sistemle, kuzular tahıl karışımı, pelet veya kaba yemden farklı oranlarda yiyebilir.
Diyetlerini seçme yeteneği, büyüme oranlarını etkileyebilir ve kuzular yeterli kaba yem tüketmezlerse asidoz ile sonuçlanabilir. Kaba yem, özellikle kuru otun ıslanması ve bu nedenle de kuzular tarafından reddedilmesini önlemek için yağmurdan korunmalıdır. Üçüncü seçenek formüle edilmiş bir pelet kullanmaktır ki bu tam bir rasyon sağlamanın pratik bir yoludur. Peletin rumen fonksiyonunu iyi bir şekilde sürdürülebilmesi için biraz uzun lifli olması yararlı olabilir.
Peletlemenin bir maliyeti vardır, ancak pratik olmasının yanı sıra, iyi hazırlanmış peletler, ilk günden itibaren hızlı bir başlangıca ve iyi bir büyümeye izin verebilir.
Boztepe (2015), creep feding uygulamasını “ana önlemeli
(2015) göre, koyunlarda da buzağı büyütmede olduğu gibi entansif yetiştiricilikte “creep feeding” yani “ana önlemeli kuzu yemleme sistemi” uygulanmaktadır. Bu yöntemde kuzu bölmelerinde kuzulara büyütme yemi verilmektedir. Bölmelere yalnızca kuzuların girip çıkabilecekleri ancak analarının geçemeyecekleri açıklıklar bırakılmaktadır. Kuzular bu açıklıklardan geçerek hem analarını emebilmekte hem de kuzu bölmesindeki büyütme yemini tüketebilmektedir (Resim 9).
Resim 9. Creep feeding bölmesi (ohdangfarm.com)
Anonymous (2020c), feedlotta kullanılacak kuzular için creep feding uygulamasının gerekli olduğunu bildirmiştir. Creep feeding uygulamanın avantajları ; (1) Rumen gelişimini teşvik eder, (2) Kuzular daha hızlı büyüyecek, (3) Kuzular sütten kesilince yaşadıkları şoku daha kolay atlatır, (3) Kuzular sütten kesim zamanına kadar ağırlaşacak ve feedlot alanına daha kolay adapte olabilir, (4) Erken sütten kesme sisteminde bir zorunluluktur şeklinde sıralanmıştır. Bu sistemde yemlikler (creep feeding için) tercihen yağmurlardan etkilenmeyecek şekilde örtülmelidir. Bu yemlik açıklıkları özellikle Merinos koyunları için 18 cm ve etçi koyunlar için 20 – 22 cm olmalıdır.
Bununla birlikte creep feedingte kullanılacak yem ile ilgili aşağıdaki bilgileri Çizelge 10’da verilmiştir.
Çizelge 10.Creep Feeding Yemi/ Karışımı (Anonymous 2020c) Besin Maddesi Miktar Birim (Min / Maks)
Protein 180 g/kg Min
Nem 120 g/kg Min
Yağ 25/70 g/kg Min/Maks
Selüloz 150 g/kg Maks
Kalsiyum 10 g/kg Maks
Fosfat 4.0 g/kg Min
Tavsiyeler; kuzulama mevsimi başladıktan 5 gün sonra
periyodu/adaptasyon gerekmez. Kuzu yemliklerinin her zaman dolu olduğundan emin olunmalıdır. Genç kuzularda kas büyümesini teşvik edecek (üresiz) yüksek kaliteli bypass proteini ve baklagil kaba yemi içeren yemler verilmelidir. 50. güne kadar kuzulara creep feeding yemi verilmeli ve sonra büyütme yemine geçilmelidir.
Diğer taraftan Anonymous (2020c) feedlotın diğer aşamalarında kullanılacak yemler, bu yemlerin kompozisyonu, yemle ilgili tavsiyeler, bu yemlerin yararları ve kullanımları ile ilgili olarak aşağıdaki bilgileri sunmuştur (Çizelge 11-13).
Çizelge 11. Büyütme yemi / peletleri (Anonymous 2020c) Besin Maddesi Miktar Birim (Min / Maks)
Protein 150 g/kg Min
Ham Protein 9.6 % Maks
Enerji 11.4 Mj Min
Nem 120 g/kg Min
Yağ 43.2 g/kg Min
Selüloz 55.4 g/kg Maks
Kalsiyum 8.1 g/kg Maks
Fosfat 3.8 g/kg Min
Yararları; bu üründeki yüksek kaliteli bypass protein yüzdesi ki bu çok çeşitli doğal proteinlerden elde edilir, bu özelliği yemi çok yarayışlı ve etkili ürünlerden biri haline getirir.
Tavsiyeler; (1) Sütten kesimden sonraki 50 günlük yaşa kadar creep yemi verilir. (2) Alıştırma yemi ancak bir feedlot uygulamasında 32 kg’ın altındaki kuzular için kullanılabilir. (3) Feedlot yemi etçi koyun ırklarında aşırı yağlanmaya yol açar. (4) Yeterli miktarda kaliteli kaba yem her zaman hazır bulundurulmalıdır. (5) Yemlere kolay erişim sağlanmalıdır.
Çizelge 12. Bitirme yemleri (Anonymous 2020c) Besin Maddesi Miktar Birim (Min / Maks)
Protein 130 g/kg Min
Ham Protein 11.7 % Maks
Enerji 11.4 Mj Min
Nem 120 g/kg Min
Yağ 25/70 g/kg Maks
Selüloz 150 g/kg Maks
Kalsiyum 15 g/kg Maks
Fosfat 3 g/kg Min
Yararları; çok lezzetli bir üründür, yüksek büyüme, optimum karkas randımanı ve çok iyi karkas özellikleri sağlamak üzere bu üründe doğal protein ve enerji seviyeleri çok iyi dengelenmiştir.
Tavsiyeler; (1) Koyun bitirme yemi, feedlot amaçlarına uygun bir rasyondur. Feedlotın amacı, kuzuların büyümesini sağlayarak ve kesime hazır hale getirmektir ve bu rasyon buna
koyun bitirme yemine tamamen alıştırılmış olmalıdırlar. (4) Ad libitum yemleme eksiksiz uygulanmalıdır. (5) Hayvanların adaptasyonu son derece önemlidir. (6) Yem tüketimleri ve olası hastalıklar gözlemlenmelidir.
Çizelge 13. Koyun büyütme yemleri (Anonymous 2020c) Besin Maddesi Miktar Birim (Min / Maks)
Protein 340 g/kg Min
Ham Protein 26.53 % Maks
Enerji 9 Mj Min
Nem 120 g/kg Min
Yağ 25/75 g/kg Maks
Selüloz 120 g/kg Maks
Kalsiyum 40 g/kg Maks
Fosfat 7 g/kg Min
Yararları; bu ürün çok lezzetlidir, yüksek kaliteli doğal protein ve çok düşük NPN-protein içermektedir.
Değişik rasyon örneklerini Çizelge 14’deki gibi, bu karışımların besin madde kompozisyonlarını da Çizelge 15’deki gibi sunmuştur.
Çizelge 14. Değişik rasyon örnekleri (Anonymous 2020c)
1 2 3
Koyun Büyütme Yemi 250 kg 250 kg 350 kg
Melas 80 kg 80 kg 80 kg
Baklagil kuru otu 150 kg 80 kg 120 kg
Çizelge 15. Çizelge 14’de verilen rasyonların besin madde kompozisyonları (Anonymous 2020c)
Besin Maddesi 1 2 3 Birim Min/Maks Protein 150 145 175 g/kg Min Ham Protein 12.6 13 15.1 % Maks Enerji 10.75 11 10.5 Mj/kg Min
Nem 120 120 120 g/kg Min
Yağ 33 33 32 g/kg Min
Selüloz 75 60 70 g/kg Maks
Kalsiyum 12.7 11.8 16 g/kg Maks
Fosfat 3.5 3.6 4 g/kg Min
Tavsiyeler; (1) Bu konsantre ürün tanımlanan diğer hammaddelerle iyice karıştırılmalıdır. (2) İhaleler ve / veya gösteriler / sergiler için damızlık hayvanların büyümesinin yanı sıra, feedlot uygulamalarında adaptasyon için bir rasyon (baklagil kuru otu veya diğer yüksek kaliteli kaba yemler) ad libitum mevcut olmalıdır. (3) Bu rasyon adaptasyon sonrasında feedlot ve çok fazla yağlanma eğilimi olan etçi koyun ırkları için bir rasyondur. (4) Creep feding uygulanan kuzuların başlangıç aşamalarında yukarda bahsedilen karışımlar daha uygundur.
Anonymous (2020c) feedlottta koyun bitirme yemlerinin besin madde kompozisyonlarını aşağıdaki gibi Çizelge 16’daki gibi bildirmiştir.
Çizelge 16. Koyun Bitirme Yemlerinin Kompozisyonu Besin Maddesi Miktar Birim (Min / Maks) Protein 300 g/kg Min
Ham Protein 39.6 % Maks
Nem 120 g/kg Min
Yağ 25/75 g/kg Min/Maks
Selüloz 120 g/kg Maks
Kalsiyum 40 g/kg Maks
Fosfat 7 g/kg Min
Yararları; bu ürünün lezzeti yüksek yem tüketimi sağlar.
Ayrıca iyi karıştırılmış yemlerin sürekli tüketimi de mümkün olur. Bu yem kullanılarak mükemmel büyüme, yüksek karkas randımanı ve kaliteli karkas elde edilmesi mümkün olmaktadır.
Bununla ilgili rasyon örnekleri Çizelge 17’de bu rasyonların besin madde kompozisyonları da Çizelge 18’de sunulmuştur (Anonymous 2020c).
Çizelge 17. Koyun bitirme rasyon örnekleri (Anonymous 2020c)
1 2 3
Koyun Büyütme Yemi 250 kg 250 kg 200 kg
Melas 80 kg 80 kg 80 kg
Baklagil kuru otu 150 kg 80 kg -
Mısır 520 kg 590 kg 640 kg
Çayır otu (Grass) - - 80kg
Çizelge 18. Çizelge 17’deki rasyonların besin madde kompozisyonları (Anonymous 2020c)
Besin Maddesi 1 2 3 Birim (Min / Maks)
Protein 140 135 110 g/kg Min
Ham Protein 22 22.8 22 % Maks
Enerji 10.7 11 10.5 Mj/kg Min
Nem 120 120 120 g/kg Min
Yağ 30 33 33 g/kg Min
Selüloz 80 65 72 g/kg Maks
Kalsiyum 10 9.4 6.9 g/kg Maks
Fosfat 3.5 3.5 3.2 g/kg Min
Tavsiyeler; (1) Feedlottaki hayvanlar için adaptasyon rasyonudur. (2) Feedlottaki kuzular için bitirme rasyonudur. (3) Feedlottaki besisi tamamlanmış hayvanlar için bitirme rasyonudur.
Brand ve ark. (2017), feedlottaki değişik genotiplerden kuzularda büyüme performansı ve karkas kalitesi üzerine yaptıkları bir çalışmada Çizelge 19’daki yemi kullanmışlardır.
Çizelge 19. Feedlot rasyonunun bileşimi ve besin maddeleri (Brand ve ark. 2017)
Hammadde Miktar
(g/kg)
Besin Maddeleri Miktar Yonca kuru otu 485.1 Enerji (MjME/kg yem) 9.41
Mısır 394.9 Ham Protein (g/kg) 160
Pamuk tohumu küspesi
57.9 Bypass protein(g/kg) 34.6 3000 kalori (toz
melas)
25.0 Rumende çözünebilen protein (g/kg)
125.4 Tuz 10.0 Toplam sindirilebilir besin
maddeleri (g/kg)
630.0
Üre 5.0 Ham selüloz (g/kg) 160.9
Amonyum sülfat 5.0 ADF (g/kg) 209.8
Kireç taşı 5.0 NDF (g/kg) 286.8
Amonyum klorid 5.0 Kalsiyum (g/kg) 14.7
Mermer tozu 5.0 Fosfor (g/kg) 30.0
Mono kalsiyum fosfat
2.1
Toplam 1000.00
4.2. Feedlotta Besleme Kuralları
Ham protein ve enerji ihtiyaçlarının karşılanmasında, buğdaygil daneleri ile baklagiller ve kaba yemler uygun oranlarda karıştırılmalıdır. Proteinin ölçüsü kuru maddede ham proteindir ve yüzde (%) cinsinden ifade edilirken, enerjinin ölçüsü bir kg kuru maddede Mj cinsinden metabolik (yaşama payı, hareket, süt üretimi, gebelik ve canlı ağırlık artışı gibi metabolik faaliyetler için gerekli olan) enerjidir. Buğdaygil
desteklenen buğdaygil danelerinin (arpa gibi) rasyondaki oranı
% 80 civarındadır. Kuru ot gibi kaba yem kaynaklarının rasyona dahil edilmesi gerekir ve bunlar canlı ağırlığın % 15–20’ si kadar verilebilir. Sodyum bentonit ve sodyum bikarbonatın rasyonlara ilave edilmesi asidoz ihtimalini azalır. Özellikle buğdaygil ağırlıklı rasyonlara tuz ve kireç taşı ilavesi önemlidir. Gerekli olduğu hallerde A, E ve B12 vitaminleri ile üre rasyona ilave edilebilir. Slusser (2009), genel olarak kuzular iki kg canlı ağırlık artışı için 10-14 kg yem tükettiklerinden, rasyon maliyetinin bir feedlot işletmesindeki en önemli kalem olduğunu bildirmiş ve gerekli yem ihtiyacının kuzuların başlangıç ağırlığı ve sağlığı, yem kalitesi ve dengelenmiş rasyon, kuzunun ırkı, yem dönüşüm oranı ve hedef pazar ağırlığına bağlı olduğunu ifade etmiştir.
Slusser’e (2009) göre, hedeflenen büyüme hızına ulaşabilmek için kuzuların çoğunun, 3 ile 5 ay boyunca bir feedlot alanında beslenmesi gerekir. Yaşama payı için yapılacak besleme ile bir kg canlı ağırlık artışı için daha uzun süre ve daha pahalı bir maliyet ortaya çıkar. Zayıf mera ve samandan oluşan bir rasyon ile çok az canlı ağırlık artışı sağlanır. Kaliteli yem bulunamıyorsa, daha fazla zarar etmeden kuzuları sütten keser kesmez satmak daha uygundur. Yem alırken kaliteyi, sürekli
Başlıca yem bileşenleri özellikle yonca otu samanları enerji ve protein açısından test edilmelidir. Arpa veya buğday gibi tahılların besin maddelerinde çok fazla değişiklik olamazken, kaba yemlerin hasat zamanı ve sonrasındaki işlemler nedeniyle değişiklikler olabilir. Yonca kuru otundaki protein daha çok yapraklarda bulunur. Bir kaba yem tedarikçisine sözleşme yapmadan önce, hasat ve işleme yöntemlerini öğrenilmelidir.
Yonca çiçeklenme başlangıcında hasat edilmiş olmalıdır.
Hasattan sonra yonca % 15 nem kalıncaya kadar rüzgârda bırakılmalıdır. Bu neme ulaşmak için geçen süre sıcaklık ve neme bağlıdır. Şayet kuru otta nem % 10'dan daha az ise, balyalama işlemi esnasında çok fazla yaprak kaybeder. Sıcak kuru yaz aylarında, balyalama gece veya sabah erken saatlerde yapılmalıdır. Saman tedarikçisinin yüksek kaliteli kuru ot üretebilmesi için yeterli bilgi ve ekipmana sahip olması gerekir.
Yonca kuru otu, maliyeti en düşük proteini sağlayan, canlı ağırlık artışının en etkili ve hızlı olması için gerekli bir yemdir. Arpa, buğday ve mısır ekonomik enerji kaynaklarının en iyilerindendir.
Bu tahıllar toz, küf ve toksin içermediği sürece besleme değerleri birbirine çok yakındır. Buğday arpadan daha yüksek enerjiye sahiptir, ancak arpanın enerjisi kuzular tarafından daha kolay değerlendirilir ve daha fazla protein ihtiva eder. Genel olarak, bu
üç tanenin (buğday, arpa ve mısır) fiyatları benzerdir. Arpa, buğday veya mısır ile iyi kaliteli yonca kuru otu ile dengeli rasyonla beslenen kuzular günde 200 gram veya daha fazla canlı ağırlık artışı sağlayabilirler.
Alıştırma periyodu (10-14 gün)
Anonymous’a (2020c) göre, koyunlar vücut ağırlıklarının % 3.5 – 4.2’ sini (kuru madde) tüketebilirler. Otlayan hayvanların ağırlıklı olarak tahıldan oluşan bir rasyona alıştırılması feedlotta elde edilen sonuçları etkileyen çok önemli bir faktördür. Koyun büyütme yemi ile günde kuzu başına 400 gramda başlanabilir – 200 g’ı sabahları ve 200 g’ı da öğleden sonraları verilebilir. Kuzu / koyun ad libitum yemlemeye kadar kuzu başına günde 100 gram arttırılmalıdır. Baklagil kuru otu veya diğer yüksek kaliteli kaba yemler ilk 14 gün boyunca ad libitum verilmelidir.
Dane yem ya da karma yeme geçişte şişme ve benzeri hastalıkların önüne geçebilmek için bir alıştırma periyodu uygulamak gerekmektedir. Bunun için Slusser (2009) Çizelge 20’deki programı önermiştir.
Çizelge 20. Kesif/konsantre yeme alıştırma periyodu programı (Slusser, 2009)
Günler Konsantre yem/baş/gün Sadece Kaba Yem Yiyebildiği kadar
2-4 100 g
5-7 250 g
8-10 400 g
11-14 550 g
Dane yemler hem asidozu hem de kuzu kayıplarını önlemek için azar azar verilmelidir. Bu işlem en azından 14 gün sürmeli ve yüksek miktarda kaba yem tüketen kuzularda azar azar dane yemler verilerek dane (konsantre) yeme geçiş yapılmalıdır.
Konsantre yemler kuzuların yiyebildiği kadar verilmemelidir (Çizelge 21).
Çizelge 21. Dane (konsantre) Yemlere Geçiş programı (Slusser, 2009)
Gün Konsantre (%) Kaba Yem (%)
Konsantre Öncesi 0 100
2 - 4 20 80
5 - 7 40 60
8 - 10 50 50
11 - 13 60 40
14+ 70 30
Merinos koyunların 110 - 200 g/gün, birinci melezlerinin (F1) 150 - 350 g/gün ve ikinci melezlerinin (G1) 150 - 450 g/gün
ağırlık artışı sağladıkları ifade edilmektedir. Genel olarak bir kg canlı ağırlık artışı için yaklaşık 6 kg yem tüketilmektedir.
Stanton ve le Valley (2019) 30-35 kg kesim ağırlığına ulaşmış kuzular için önerilen besin maddesi seviyelerini Çizelge 22’deki gibi sunmuşlardır.
Çizelge 22. 30-35 kg’lık kesim ağırlığındaki kuzular için KM esasına göre önerilen bazı besin madde seviyeleri (Stanton ve leValley, 2019)
%
Ham protein 12-14
Sodyum 0.04-0.10
Kalsiyum 0.21-0.52
Fosfor 0.16-0.37
Magnezyum 0.04-0.08
Potasyum 0.50
Sülfür 0.14-0.16
Çizelge 22’i incelendiğinde kalsiyum ve fosfor oranları dikkat çekmektedir. Böbrek taşı oluşumunu önlemek için bu oranlar (Ca/P) 2-2.5/1 arasında tutulmalıdır. Ayrıca, böbrek taşı önlemek için, rasyona amonyum klorür (28-30 g/baş /gün) ilavesi tavsiye edilmiştir. Bununla birlikte, amonyum klorür aşırı öksürüğe neden olmaktadır.
Kuzulara, kuru ot veya silaj, haftada iki veya üç defa dane
yem ve tahıldaki mineral seviyelerinin maksimum büyüme oranları için marjinal veya eksik olması mümkündür. Bu nedenle mineraller “serbest seçim” ile verilebilir veya tahılla karıştırılarak verilebilir. Bir bitirme rasyon örneğini Slusser (2009) Çizelge 23’teki gibi sunmuştur.
Çizelge 23. Bitirme rasyonu örneği (Slusser 2009)
Yem gram/baş/gün Kilogram/100
baş/gün Arpa (buğday veya mısır) 550 - 600 55 - 60
Öğütülmüş tuz (serbest
seçmeli) 1 - 3 0.1 - 0.3
Yonca kuru ot (serbest
seçmeli) 550 - 600 55 - 60
4.3. Ham Protein kaynağı olarak üre kullanım prosedürü
Duddy ve ark.’na (2016) göre, ham protein (HP) ihtiyaçları, rasyonun enerji muhtevasının yanı sıra bir kuzunun yaşı ve canlı ağırlığına göre değişir. Daha genç, canlı ağırlığı düşük kuzular, enerji seviyelerine bağlı olarak kas gelişimi için daha yüksek protein seviyelerine ihtiyaç duyarlar (Çizelge 26). Canlı ağırlığı daha yüksek ve daha yaşlı kuzularda ise daha düşük protein
bitirmiş ve yağ birikimine daha fazla enerji ayırmıştır. Yemlerde daha yüksek 'bypass proteini' seviyeleri, canlı ağırlığı düşük kuzuların rasyonlarında özellikle yararlı olabilirken, canlı ağırlığı daha yüksek ve daha yaşlı kuzuların protein ihtiyaçları genellikle dane tahıl ve bakliyat tarafından karşılanır. Üre, kuzuların yararlanabilmesi için rumen mikroplarının proteine dönüştürebildiği ucuz bir protein tabiatında olmayan azot (NPN;
PTON) kaynağıdır. Rasyonun ham protein muhtevasını arttırmak için rasyon kuru maddesinin genellikle % 1 ile % 2’si kadar üre kullanılabilir. Proteine dönüşüm sürecinde, üre rumen mikropları tarafından geçici olarak amonyağa dönüştürülür. Rumende ani amonyak artışı ölümcül olabilir, bu nedenle ürenin rasyonda eşit olarak karıştırılması ve ürenin konsantrasyonunun 7-10 gün boyunca yavaş yavaş arttırılması önemlidir. Üre katmak için hepsini birden karıştırmak bir yöntemdir. Bir alternatif % 50 üre çözeltisinin yeme eşit olarak püskürtülmesidir. Bu, bir ton rasyonu (kuru madde olarak) işlemek için 20 litre ılık suda 10 kg üre (1000 kg rasyon kuru maddesinin 1/100’ü) eritmek anlamına gelir. Ürenin rasyonun % 1'i olarak dahil edilmesi, toplam rasyonun ham protein içeriğini yaklaşık % 2.5 oranında artıracaktır. Üre, bir rasyonun toplam ham protein içeriğine %
nedeniyle % 3’ten daha yüksek seviyelere çıkılmamalıdır. Küçük kuzular (<30 kg), rumenleri henüz tam olarak işlevsel olmadıklarından ve protein tabiatında olmayan azot kaynağı üreyi verimli bir şekilde kullanamayacaklarından, üre ihtiva eden rasyonlarla beslenmemelidir.
Anonymous’un (2020c) bildirdiğine göre, sirke, NPN zehirlenmesine karşı etkili bir ilaçtır. Eşit miktarda su ile karıştırılıp, buzağı veya büyük koyun başına yarım şişe veya sığır başına 2-4 şişe (1 şişe = 750 ml) verilerek uygulanabilir. Böyle yem kaynağı yağmura karşı korunmalıdır, zira NPN çözünür ve böyle bir çözelti içen hayvanlar zehirlenebilir. NPN kaynağı içeren bir yem, kesinlikle yem önerisine göre kullanılmalıdır.
Böyle yemler kullanılmadan önce bir zootekniste danışılmalıdır.
İyi kalitede kaba yem ve / veya otlatma daima mevcut olmalıdır.
NPN içermeyen bir yem, NPN içeren bir yemle değiştirilirken, yemin 50/50 karıştırılarak, 4-6 günlük bir adaptasyon süresince verilmesi önerilir.
Bazı yem hammaddelerinin enerji ve protein muhtevaları Çizelge 24’de sunulmuştur.
