SAĞLIKLA ilgili tanımlara bakıldığında ilk tanımların “hasta olmayan insan sağlıklıdır” şeklinde son derece basit bir şekilde yapıldığı görülmektedir.

(1)

HASTA HAKLARI HASTA HAKLARI

1

(2)

HASTALIK/SAĞLIK KAVRAMLARI HASTALIK/SAĞLIK KAVRAMLARI



Sağlık ve hastalık birlikte değerlendirilen 2 kavram olmuş, birinin varlığı diğerinin yokluğu şeklinde tanımlanmıştır.



SAĞLIKLA ilgili tanımlara bakıldığında ilk tanımların “hasta olmayan insan sağlıklıdır” şeklinde son derece basit bir şekilde yapıldığı görülmektedir.



1900’lü yılların başından itibaren çeşitli bilimler, kendi perspektifleriyle sağlık ve hastalık kavramlarını tanımlamaya çalışmışlardır.



1947’de, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlığı, sadece hastalık ve sakatlığın olmaması değil; aynı zamanda fiziksel, biyolojik, psikolojik, sosyal ve toplumsal yönden tam bir iyilik hali olarak tanımlamıştır.



HASTALIK , bu boyutlardan birinde işlev bozukluğu ya da kaybı ortaya çıkması nedeniyle, kişinin dış dünya ile iletişiminde bir aksaklık oluşturmasıdır.



1- Tıp bilimi açısından; Vücuttaki çeşitli organlara ilişkin ölçülebilen, bazı belirti ve bulgularla tanımlanabilen bozukluklardır.



2- Kişi açısından; Bedende ya da ruhsal durumdaki olağan dışı değişiklik ve

rahatsızlıkları ifade eder. ²

(3)



HAK; İnsana doğuştan gelen sonra da hukuk kurallarının verdiği yetkiler.



Hukuk kurallarını devlet koyar. Bu kuralları genişletebilme ya da daraltabilme yetkisi devlete aittir.



Bu kurallar ile kişilere belli bazı özgürlükler ve haklar tanır. Her ülkede hak ve özgürlükler standart değildir. Ülkeden ülkeye farklılıklar gösterebilir. Bunun yanı sıra uluslararası kabul görmüş, evrensel varsayılan haklar vardır. Bu haklar insan hakları olarak bilinir.



İNSAN HAKLARI; Dil, din, sınıf, cinsiyet, etnik köken gibi ayrımlar gözetilmeksizin herkesin yasalarla korunan gereksinim ve çıkarlarını ifade eder.



İnsan hakları insanın kişiliğini korumayı ve geliştirmeyi amaçlar.



İnsan hakları dokunulmazdır.



Anayasamızın 17. maddesinde de yer almıştır.



Hiç kimsenin vücut bütünlüğüne dokunulamaz, işkence ve eziyete maruz kalamaz, hiç kimseye insan onuru ile bağdaşmayacak ceza verilemez.

3

(4)

HASTA HAKLARI HASTA HAKLARI

 HASTA HAKLARI özellikle son 50 yıldır insan hakları alanında yaşanan hızlı gelişmelerin, sağlık hizmetleri alanına yansıyan bir kavramı olarak ortaya çıkmıştır.

 Devlet tarafından, kişinin sağlığının korunması, gerektiğinde tedavi edilmesi, iyileştirilmesi ve T.C. Anayasası, uluslararası antlaşmalar, kanunlar ve diğer mevzuat ile teminat altına alınmış

hakları ifade eder.

 Hastaların haklarının kavramsallaşıp, günümüze uyarlanması

‘’İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ’’* nin yayınlanmasını (1949) takiben gelişen İNSAN HAKLARI**

kavramının ışığı altında olmuştur. ⁴

(5)

HASTA HAKLARI NELERDİR???***

5

(6)

6

(7)

7

(8)

8

(9)

9

(10)

10

(11)

11

(12)

12

(13)

13

(14)

 ABD de 1970’li yılların başında hekim-hasta ilişkisinin bir iş ilişkisi olmadığı, güvene dayanan bir ilişki türü olduğuna değinilmiştir.

 Hasta hakları ile ilgili Amerikan Hastaneler Birliği tarafından 1969 yılında hastanelerle ilgili standartlar yeniden gözden geçirilmiş ve hasta hakları konularından, gizlilik, bilgilendirilme, aydınlatılmış onam, hastaların eşit ve insancıl tedavi edilmeleri konuları irdelenmiştir.

 Amerikan Hastaneler Birliği 1972 yılında Hasta Hakları Beyannamesi yayınlamıştır.

 İlk Hasta Hakları Bidirgesidir*.**

 Hasta haklarının özetlenmiş ve genelleştirilmiş maddeleridir.

14

(15)

1- AMERİKAN HASTANE BİRLİĞİNİN HASTA HAKLARI 1- AMERİKAN HASTANE BİRLİĞİNİN HASTA HAKLARI

Bildirgesine göre;

15

(16)

16

(17)

 ABD de başlayan süreçle birlikte hasta hakları çalışmaları, Avrupa’ya da yayılmıştır.

 Bu süreçte hasta hakları ciddi bir şekilde değerlendirilerek, uluslararası bir gündem meydana getirilmiştir.

 Hasta hakları konusunda uluslararası alanda düzenlenen ilk belge 1981 yılında Lizbon’da imzalanan Dünya Hekimler Birliği Hasta Hakları Bildirgesi’dir*.** Bu bildirge, 1995’te Bali’de yeniden ele alınarak yenilenmiş, en son olarak ta 2005 Santiago Bildirgesi’yle geliştirilmiştir.

17

(18)

1- Hastanın hekimini özgürce seçme hakkı vardır.

2- Hasta hiç bir dış etki altında kalmadan özgürce klinik ve etik kararlar verebilen bir hekim tarafından bakılabilme hakkına

sahiptir.

3- Hastanın yeterli bilgileri aldıktan sonra tedaviyi kabul veya reddetmeye hakkı vardır.

4- Hastanın, kendisiyle ilgili tıbbi ve kişisel bilgilerin gizliliğine gereken saygıyı göstermesini hekimden beklemeye hakkı vardır.

5- Her hastanın onurlu bir şekilde ölmeye hakkı vardır.

6- Hastanın, kendi dininden bir din adamının yardımı da içinde olmak üzere, ruhsal ve ahlaki teselliyi isteme veya reddetmeye hakkı

vardır.

2- LiZBON Bildirgesine göre;

18

(19)

Aydınlatılmış onamın elde edilebilmesi için hastaya tüm gerçeklerin, küçük risk olasılıklarının bile açıklanmış olmasının gerektiği üzerinde duruldu. 1994 tarihinde Avrupa Hasta Haklarının Geliştirilmesi Bildirgesi (Amsterdam Bildirgesi) ile Avrupa ülkelerinin hasta haklarının geliştirilmesi amaçlanmıştır.

Bu bildirgeye göre;

1- İnsan hakları ve değerlerinin sağlık bakımına uygulanması, 2- Bilgilendirme,

3- Rıza/İzin/Onam,

4- Gizlilik/sır/mahramiyet, 5-Bakım/tedavi

6- Başvuru

3- AMSTERDAM Bildirgesi 3- AMSTERDAM Bildirgesi

19

(20)



1995 yılında Lizbon Bildirgesi gözden geçirilmiş, hasta hakları ile ilgili daha kapsamlı bir hale getirilmiştir.



1- Kaliteli tıbbi bakım alma hakkı,



2-Seçme özgürlüğü hakkı,



3- Kendi adına karar verme hakkı,



4- Bilinci kapalı hastaya yaklaşım,



5- Yasal olarak yeterli olmayan hasta,



6- Hastanın isteğine karşı yapılan uygulamalar,



7- Bilgilenme hakkı,



8- Gizlilik hakkı,



9- Sağlık eğitimi hakkı



10- Onurunun koruma hakkı,



11- Dini yardım alma hakkı

4- BALİ Bildirgesi 4- BALİ Bildirgesi

20

(21)

21

(22)



İnsan sağlığının yüksek düzeyde korunmasını ve ulusal sağlık hizmetleri veren kurum ve kuruluşların verdikleri hizmetin yüksek kalitede olmasını sağlamaktadır.

1- Koruyucu tedbirlerin alınması hakkı, 2- yararlanma hakkı,

3- Bilgi hakkı, 4- Rıza (onay) hakkı, 5- Özgür seçim hakkı,

6- Özel hayata saygı ve gizlilik hakkı, 7- Hastaların vaktine saygı hakkı, 8- Kalite standartları hakkı, 9- Güvenlik hakkı,

10- Yenilikleri talep etme hakkı,

11- Acılarının dindirilmesni isteme hakkı, 12- Tedavi sürecini yönlendirme hakkı, 13- Şikayette bulunma hakkı,

14- Tazminat hakkı

5- Hasta Haklarına İlişkin Avrupa Statüsü Ana Sözleşmesi 5- Hasta Haklarına İlişkin Avrupa Statüsü Ana Sözleşmesi

22

(23)

Hasta Haklarıyla İlgili Hasta Haklarıyla İlgili Uluslararası Düzenlemeler Uluslararası Düzenlemeler

• Son 20-30 yıl içerisinde hasta hakları ile ilgili olarak çok sayıda çalışma yapılmıştır;

• Dünya Tabipler Birliği Bildirgesi (Lizbon, 1981)

• Avrupa Hasta Haklarının Geliştirilmesi Bildirgesi

(Amsterdam, 1994)

• Dünya Tabipler Birliğinin Gözden Geçirilmiş

Bildirgesi ^(Bali, 1995)

• Hasta Haklarına İlişkin Avrupa Statüsü (Roma, 2002)

23

(24)

• Tüm dünya ülkeleri 21. yüzyıla girerken uluslararası gelişmelerin ışığı altında ulusal yasalarında da düzenlemeye gitmişlerdir.

• Türkiye’de hasta hakları ile ilgili ilk yasal düzenlemeler, 1998 yılında yayımlanan “HASTA HAKLARI YÖNETMELİĞİ”* ile yapılmıştır.**

• 9 bölüm ve 51 maddeden oluşan bu yönetmelikte hasta haklarına ilişkin tüm konulara açıklık getirilmiş hasta haklarının yanı sıra sağlık personeli ve kurumların görev ve sorumluluklarına da yer verilmiştir.

24

(25)

 1998 yılında “Hasta Hakları” başlığını taşıyan Yönetmelik yürürlüğe girene kadar, Sağlık Mevzuatında “Hasta Hakları” başlığını taşımayan, fakat hak olarak değerlendirebileceğimiz maddeler bulunmaktaydı.

25

(26)

• Anayasa (Madde 17,20,56)

• Sağlık Mevzuatı (180 kanun, tüzük, yönetmelik…)

– Tababet Ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun – Tıbbi Deontoloji Tüzüğü

– Hekimlik Meslek Etiği Kuralları – Hemşirelik Kanunu

– Organ Ve Doku Alınması, Saklanması Ve Nakli Hakkında Kanun – İlaç Araştırmaları Hakkında Yönetmelik

• Hasta Hakları Yönetmeliği ⁽¹⁹⁹⁸⁾

• Sağlık Tesislerinde Hasta Hakları Uygulamalarına İlişkin Yönerge ⁽²⁰⁰³⁾

• İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi’nin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun ⁽²⁰⁰³⁾

• Hasta Hakları Uygulama Yönergesi ⁽²⁰⁰⁵⁾

26

(27)

Hasta Hakları Yönetmeliği’nin Amaçları neler?

(1998/ilk yönetmelik) (1998/ilk yönetmelik)

 a. Sağlık hizmetleri sahasında başta Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda, diğer mevzuatta ve milletlerarası hukuki metinlerde kabul edilen “hasta hakları”nı somut olarak göstermek,

 b. Sağlık hizmeti verilen bütün kurum ve kuruluşlarda ve sağlık kurum ve kuruluşları dışında sağlık hizmeti verilen hallerde, insan haysiyetine yakışır şekilde herkesin “hasta hakları”ndan faydalanabilmesi,

 c. Hak ihlallerinden korunabilmesi,

 d. Gerektiğinde hukuki korunma yollarını fiilen kullanabilmesine dair usul ve esasları düzenlemek.

27

(28)

 Türkiye Cumhuriyeti yasaları esas alınarak hazırlanan yönetmelikte, Lizbon, Amsterdam ve Bali Bildirgesinde bulunan maddelere yer verilmiştir.

 51 maddesi ve alt maddeleri bulunan Türkiye Hasta Hakları Yönetmeliğinde esas olarak şu maddeler bulunmaktadır:

28

(29)

BÖLÜM 1: Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve İlkeler

BÖLÜM 2:

1- Adalet ve hakkaniyete uygun olarak faydalanma, 2- Bilgi isteme,

3- Sağlık kuruluşunu seçme ve değiştirme, 4- Personeli tanıma, seçme ve değiştirme, 5- Öncelik sırasının belirlenmesi

6- Tıbbi gerçeklere uygun teşhis, tedavi ve bakım 7- Tıbbi Gereklilikler dışında müdahale yasağı, 8- ÖTENAZİ YASAĞI

9- Tıbbi özen gösterilmesi,

Hasta Hakları Yönetmeliği Genel İlkeleri Hasta Hakları Yönetmeliği Genel İlkeleri

29

(30)

BÖLÜM 3:Sağlık durumu ile ilgili bilgi alma hakkı 1- Genel olarak bilgi isteme,

2- Kayıtları inceleme,

3- Kayıtların düzeltilmesini isteme, 4- Bilgi vermenin usulü

5- Bilgi verilmesi caiz olmayan ve tedbir alınması gereken haller 6- Bilgi verilmesini yasaklama

BÖLÜM 4: Hasta Haklarının korunması 1- Mahremiyete saygı gösterilmesi,

2- Rıza olmaksızın Tıbbi Ameliyeye tabi tutulma 3- Bilgilerin gizli tutulması

30

(31)

BÖLÜM 5: Tıbbi müdahalede hastanın rızası 1- Hastanın Rızası ve İzin

2- Tedaviyi Reddetme ve Durdurma

3- Küçüğün veya Mahcurun Tıbbi Müdahaleye İştiraki 4- Alışılmış Olmayan Tedavi Usullerinin Uygulanması 5- Rızanın Şekli ve Geçerliliği

6- Organ ve Doku Alınmasında Rıza

7- Aile Planlanması Hizmetleri ve Gebeliğin Sona Erdirilmesi 8- Rızanın Kapsamı

BÖLÜM 6: Tıbbi Araştırmalar 1- Tıbbi Araştırmalarda Rıza

2- Gönüllünün Korunması ve Bilgilendirilmesi 3- Rıza Alınmasının Usülü ve Şekli

4- Küçüklerin ve Mümeyyiz Olmayanların Durumu 5- İlacı ve Terkiplerin Araştırma Amacıyla Kullanımı

31

(32)

 Bölüm 7: Diğer Haklar 1- Güvenliğin sağlanması,

2- Dini Vecibeleri Yerine Getirebilme ve Dini Hizmetlerden Faydalanma, 3- İnsani değerlere saygı gösterilmesi ve ziyaret,

4- Refakatçi bulundurma,

5- Hizmetin sağlık kurum ve kuruluşu dışında verilmesi

 Bölüm 8:Sorumluluk ve hukuki korunma yolları 1- Müracaat, Şikayet ve Dava Hakkı

2-Sağlık Kurum ve Kuruluşlarının Sorumluluğu

3-Devlet Memuru veya Diğer Kamu Görevlisi Personelin Sorumluluğu 4-Kamu Personelinin Sorumluluğunu Tespit Usulü

5- Kamu Personeli Hakkındaki Müeyyideler

6-Kamu Görevlisi Olmayan Personelin Sorumluluğu

32

(33)



DOKUZUNCU BÖL M Ü̈



Hükümler

Kurum ve Kuruluş Yetkililerinin Görevi



Madde 48- Sağlık kurum ve kuruluşlarının yetkilileri; bu Yönetmelik'te ve diğer mevzuatta belirtilen hasta haklarının lafzına ve ruhuna uygun olarak kullanılabilmesine yardımcı olmak amacı ile bu Yönetmelik'te gösterilen

"hasta hakları"nı bir liste, tabela veya broşür haline getirerek, bunları sağlık kurum ve kuruluşunun, hastalar, personel ve ziyaretçiler tarafından kolayca ulaşılıp okunabilecek uygun yerlerinde bulundurmak da dahil olmak üzere, gereken bütün tedbirleri almakla mükellef ve yetkilidir.



Saklı Olan Hükümler



Madde 49- Milli güvenliğin, kamu düzeninin, kamu yararının, genel ahlakın ve genel sağlığın korunması maksatları ve kanun hükümleri ile getirilen özel düzenlemeler ve sınırlamalar saklıdır.



Yürürlük

Madde 50- Bu Yönetmelik, yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme Madde 51- Bu Yönetmelik hükümlerini Sağlık Bakanı yürütür.

33

(34)

SAĞLIKLA ilgili tanımlara bakıldığında ilk tanımların “hasta olmayan insan sağlıklıdır” şeklinde son derece basit bir şekilde yapıldığı görülmektedir.

HASTA HAKLARI HASTA HAKLARI

1

HASTALIK/SAĞLIK KAVRAMLARI HASTALIK/SAĞLIK KAVRAMLARI

Sağlık ve hastalık birlikte değerlendirilen 2 kavram olmuş, birinin varlığı diğerinin yokluğu şeklinde tanımlanmıştır.

SAĞLIKLA ilgili tanımlara bakıldığında ilk tanımların “hasta olmayan insan sağlıklıdır” şeklinde son derece basit bir şekilde yapıldığı görülmektedir.

1900’lü yılların başından itibaren çeşitli bilimler, kendi perspektifleriyle sağlık ve hastalık kavramlarını tanımlamaya çalışmışlardır.

1947’de, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlığı, sadece hastalık ve sakatlığın olmaması değil; aynı zamanda fiziksel, biyolojik, psikolojik, sosyal ve toplumsal yönden tam bir iyilik hali olarak tanımlamıştır.

HASTALIK , bu boyutlardan birinde işlev bozukluğu ya da kaybı ortaya çıkması nedeniyle, kişinin dış dünya ile iletişiminde bir aksaklık oluşturmasıdır.

1- Tıp bilimi açısından; Vücuttaki çeşitli organlara ilişkin ölçülebilen, bazı belirti ve bulgularla tanımlanabilen bozukluklardır.

2- Kişi açısından; Bedende ya da ruhsal durumdaki olağan dışı değişiklik ve

rahatsızlıkları ifade eder. 2

HAK; İnsana doğuştan gelen sonra da hukuk kurallarının verdiği yetkiler.

Hukuk kurallarını devlet koyar. Bu kuralları genişletebilme ya da daraltabilme yetkisi devlete aittir.

İNSAN HAKLARI; Dil, din, sınıf, cinsiyet, etnik köken gibi ayrımlar gözetilmeksizin herkesin yasalarla korunan gereksinim ve çıkarlarını ifade eder.

İnsan hakları insanın kişiliğini korumayı ve geliştirmeyi amaçlar.

İnsan hakları dokunulmazdır.

Anayasamızın 17. maddesinde de yer almıştır.

Hiç kimsenin vücut bütünlüğüne dokunulamaz, işkence ve eziyete maruz kalamaz, hiç kimseye insan onuru ile bağdaşmayacak ceza verilemez.

3

HASTA HAKLARI HASTA HAKLARI

 HASTA HAKLARI özellikle son 50 yıldır insan hakları alanında yaşanan hızlı gelişmelerin, sağlık hizmetleri alanına yansıyan bir kavramı olarak ortaya çıkmıştır.

 Devlet tarafından, kişinin sağlığının korunması, gerektiğinde tedavi edilmesi, iyileştirilmesi ve T.C. Anayasası, uluslararası antlaşmalar, kanunlar ve diğer mevzuat ile teminat altına alınmış

hakları ifade eder.

 Hastaların haklarının kavramsallaşıp, günümüze uyarlanması

‘’İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ’’*** nin yayınlanmasını (1949) takiben gelişen İNSAN HAKLARI

kavramının ışığı altında olmuştur. 4

HASTA HAKLARI NELERDİR???***

HASTA HAKLARI NELERDİR???***

5

6

7

8

9

10

11

12

13

 ABD de 1970’li yılların başında hekim-hasta ilişkisinin bir iş ilişkisi olmadığı, güvene dayanan bir ilişki türü olduğuna değinilmiştir.

 Amerikan Hastaneler Birliği 1972 yılında Hasta Hakları Beyannamesi yayınlamıştır.

 İlk Hasta Hakları Bidirgesidir***.

 Hasta haklarının özetlenmiş ve genelleştirilmiş maddeleridir.

14

1- AMERİKAN HASTANE BİRLİĞİNİN HASTA HAKLARI 1- AMERİKAN HASTANE BİRLİĞİNİN HASTA HAKLARI

Bildirgesine göre;

Bildirgesine göre;

15

16

 ABD de başlayan süreçle birlikte hasta hakları çalışmaları, Avrupa’ya da yayılmıştır.

 Bu süreçte hasta hakları ciddi bir şekilde değerlendirilerek, uluslararası bir gündem meydana getirilmiştir.

17

1- Hastanın hekimini özgürce seçme hakkı vardır.

2- Hasta hiç bir dış etki altında kalmadan özgürce klinik ve etik kararlar verebilen bir hekim tarafından bakılabilme hakkına

sahiptir.

3- Hastanın yeterli bilgileri aldıktan sonra tedaviyi kabul veya reddetmeye hakkı vardır.

4- Hastanın, kendisiyle ilgili tıbbi ve kişisel bilgilerin gizliliğine gereken saygıyı göstermesini hekimden beklemeye hakkı vardır.

5- Her hastanın onurlu bir şekilde ölmeye hakkı vardır.

6- Hastanın, kendi dininden bir din adamının yardımı da içinde olmak üzere, ruhsal ve ahlaki teselliyi isteme veya reddetmeye hakkı

vardır.

2- LiZBON Bildirgesine göre;

2- LiZBON Bildirgesine göre;

18

Bu bildirgeye göre;

1- İnsan hakları ve değerlerinin sağlık bakımına uygulanması, 2- Bilgilendirme,

3- Rıza/İzin/Onam,

4- Gizlilik/sır/mahramiyet, 5-Bakım/tedavi

6- Başvuru

3- AMSTERDAM Bildirgesi 3- AMSTERDAM Bildirgesi

19

1995 yılında Lizbon Bildirgesi gözden geçirilmiş, hasta hakları ile ilgili daha kapsamlı bir hale getirilmiştir.

1- Kaliteli tıbbi bakım alma hakkı,

2-Seçme özgürlüğü hakkı,

3- Kendi adına karar verme hakkı,

4- Bilinci kapalı hastaya yaklaşım,

5- Yasal olarak yeterli olmayan hasta,

6- Hastanın isteğine karşı yapılan uygulamalar,

7- Bilgilenme hakkı,

8- Gizlilik hakkı,

9- Sağlık eğitimi hakkı

10- Onurunun koruma hakkı,

rahatsızlıkları ifade eder. ²

‘’İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ’’* nin yayınlanmasını (1949) takiben gelişen İNSAN HAKLARI**

kavramının ışığı altında olmuştur. ⁴

 İlk Hasta Hakları Bidirgesidir*.**

Bildirgesi ^(Bali, 1995)

• Türkiye’de hasta hakları ile ilgili ilk yasal düzenlemeler, 1998 yılında yayımlanan “HASTA HAKLARI YÖNETMELİĞİ”* ile yapılmıştır.**

• Hasta Hakları Yönetmeliği ⁽¹⁹⁹⁸⁾

• Sağlık Tesislerinde Hasta Hakları Uygulamalarına İlişkin Yönerge ⁽²⁰⁰³⁾

• İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi’nin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun ⁽²⁰⁰³⁾

• Hasta Hakları Uygulama Yönergesi ⁽²⁰⁰⁵⁾