Orta Çocukluk Dönemi
Prof. Dr. Figen GÜRSOY
6. DUYGUSAL GELİŞİM
✘ Erken çocukluk döneminde çocuklar kendilerinin ve başkalarının duyguları hakkında konuşabilmektedirler.
✘ Sosyal beklentileri karşılamak için kendi duygularını
kontrol etme ve yönetme konusunda farkındalıkları vardır.
✘ Orta çocukluk döneminde ise çocuklar duyguları anlama ve öz düzenleme kapasitelerinde daha da gelişme
göstermektedirler.
✘ Bu dönemdeki çocuklar duygusal tepkilerini birbirlerini
gözlemleyerek ve birbirlerinden etkilenerek şekillendirmektedirler.
✘ Bir olaya bir arkadaşı gülüyorsa o da güler ya da arkadaşı korkuyorsa o da korkabilir.
✘ Ayrıca bu dönemde duygusal tepkilerin kişilerin gerçek hislerini
yansıtmadığını anlayarak bazen duygularını gizlemeleri gerektiğinin
de farkına varırlar.
Duygulardaki gelişimsel değişimler
✘ Gelişmiş duygusal anlayış
✘ Belirli bir durumda birden fazla duygunun yaşanabileceğine dair gelişmiş anlayış
✘ Duygusal tepkilere yol açan olayların farkındalığına dair artan eğilim
✘ Olumsuz duygusal tepkileri bastırma veya gizleme yeteneği
✘ Duyguları yönlendirme stratejilerini kullanma
✘ Gerçek empati becerisi
Stresle başa çıkma
✘ Çocukların duygusal gelişimlerinin önemli bir boyutu da stresle başa çıkmayı öğrenmektir.
✘ Çocukların yaşları büyüdükçe stresli durumları daha iyi değerlendirme ve bu durum ile başa çıkmak için bilişsel stratejiler geliştirirler.
✘ 10 yaşındaki bir çocuk stresle başa çıkmak için stratejileri
uygulayabilir duruma gelmektedir.
Okul Çağında Benlik Kavramı
✘ İlkokul yıllarında çocuklardaki benlik kavramı giderek daha soyut, karşılaştırmalı ve genel bir benlik tanımlamasına yönelik olarak değişmektedir.
✘ 6 yaşındaki bir çocuk kendisini akıllı olarak nitelendirebilirken 10 yaşına geldiğinde diğer çocuklardan daha akıllı olduğunu düşünebilmektedir.
✘ Karakteristik özellikleri daha genel olarak değerlendirerek bir
benlik algısı geliştirmektedir.
Okul Çağında Öz Saygı Kavramı
✘ Öz saygı; bireyin kendisine yönelik genel değerlendirmesidir ve benlik kavramının bir yönüdür.
✘ İlköğretim ve lise yılları süresince çocuklar kendi yetenekleri hakkında değerlendirmeler yapmaktadırlar.
✘ Bu ayrımları ile çocuklar birbirinden ayrılmaktadırlar.
6. AHLAKİ GELİŞİM
Ahlaki Gelişim
✘ Ahlak Gelişimi: Kültürel değerler doğrultusunda doğru ve yanlış davranışların öğrenilmesidir.
✘ İyi veya kötü, doğru veya yanlış olarak nitelendirilen davranışlar ahlak kavramını oluşturmaktadır.
✘ Her kültürün kendine özgü ahlaki davranışları vardır.
✘ Küçük yaşlardan itibaren içinde büyünülen kültürün ahlaki
ilkelerine göre davranışlar şekillenmektedir.
AHLAK
✘ Doğuştan gelen gizil güçlerin etkisiyle, toplumda var olan iyi- kötü ve doğru-yanlış gibi kavramların, inançların, tutumların ve davranışların hepsine ahlak denilmektedir.
✘ Çevreden gelen tepkilerle belirlenen davranışlara yönelik izlenim ve bilgiler ahlaki davranış ve ahlaki kuralları
oluşturmaktadır.
Freud’un Psikanaliz Kuramı
✘ Psikanaliz kuram, ahlak gelişimindeki duygulara odaklanmaktadır.
✘ Freud, fallik dönem sırasında aynı cinsiyetteki ebeveyni ile özdeşim kurması ile öğrendiğini düşünmektedir.
✘ Çocuğun özdeşim sonucu öğrendiği kurallar, süperegosunu oluşturur yani içsel ahlak görüşünü oluşturur.
✘ Vicdan: Süperegonun yapılmaması gerekenler listesidir ve bunlardan biri yapıldığında suçluluk duygusunu ortaya
çıkarmaktadır.
✘ Piaget’ye göre; küçük çocukların bağımlı ahlak anlayışlarının olduğu, 10 yaşına kadar bağımlı olmayan/özerk ahlak
anlayışına ulaşırlar.
✘ Bu dönemde çocuklar, bireyin niyetini göz önüne alarak kuralların değişime tabi olduğuna inanırlar ve cezanın her zaman yanlış davranışlardan sonra gelmediğini bilirler.
Ahlaki Gelişim
✘ Erikson ise Freud’a benzer düşüncelere sahiptir.
✘ Çocukların ahlak kurallarını hem anne hem de babalarından öğrendiğini belirtmektedir.
✘ Ahlak gelişimi açısından gurur, suçluluk ve utanç duyguları önemlidir.
Ahlaki Gelişim
Kohlberg’in Ahlak Gelişim Kuramı
✘ Piaget’nin bilişsel gelişim aşamaları Kohlberg’in kuramının temellerini oluşturmaktadır.
✘ Kohlberg ahlaki gelişimin altı aşamadan oluştuğunu söylemektedir.
✘ Bu altı evre evrenseldir.
✘ Bir evreden diğerine geçiş, başkalarının bakış açısını kazanma ve kişinin mevcut ahlaki düşünce aşaması ile kendisinden daha
ileri aşamada bulunan birinin muhakemesi arasında çatışma
yaşaması ile ortaya çıkar.
Piaget:
Bilişsel Gelişim Piaget:
Bilişsel Gelişim
Duyusal-motor Dönem (0-2 yaş)
İşlem öncesi dönem (2- 7 yaş)
Somut işlemler dönemi (7-12 yaş )
Soyut işlemler dönemi (11 yaş üstü)
Kohlberg:
Ahlak Gelişimi Kohlberg:
Ahlak Gelişimi
____
Gelenek öncesi düzey (6-10 yaş)
Geleneksel düzey (11-16yaş) Gelenek sonrası düzey
(17 yaş üstü)
Ahlak Gelişim Kuramı Lawrence Kohlberg (1971)
Gelenek Sonrası Dönem
“Evrensel Ahlak Pernsipler” Eğilimi (17 yaş ve sonrası)
“Toplumsal Sözleşme” Eğilimi (17 yaş ve sonrası) Geleneksel Dönem
“Kanun ve Düzen”
Eğilimi (12 yaş)
“İyi Çocuk Olma”
Eğilimi (11 yaş) Gelenek Öncesi Dönem
“Araçsal Amaç”
Eğilimi (10 yaş)
“Ceza ve İtaat”
Eğilimi (6-9 yaş)
GELENEK ÖNCESİ DÜZEY
• Çocuğun, iyi-kötü, doğru-yanlış konusundaki yargıları, kendisinin yakınında bulunan ve fiziksel üstünlüğe sahip, genellikle anne baba gibi otorite kaynaklarına dayanır.
• Bu aşamada, doğru ya da yanlış olanı yargılarken çocuğun kullandığı ölçütler, içsel olmaktan çok dışsaldır.
• Çocuğun eylemlerinin doğru ya da yanlış oluşunu belirleyen etmen bu eylemlerin sonuçlarıdır.
Aşama 1: Ceza ve İtaat Eğilimi
• Bu evredeki çocuklar sadece otoriteye uyar ve cezalandırılmaktan kaçınırlar.
• Genel olarak olaylar sonucunda cezanın olmasına göre neyin yanlış olduğuna karar verirler. Olayın gerisindeki neden önemli değildir.
• Davranışın fiziksel sonuçları, o davranışın iyi ya da kötü olduğunu
belirlemektedir. Çocuklar bu evrede ahlakı, kendilerinin dışında bir olgu olarak görmektedirler.
• Kohlberg’e göre bu evrede otorite yani yetişkinler fiziksel açıdan daha güçlü oldukları için çocuklar itaat etmektedirler.
Aşama 2: Araçsal İlişkiler Eğilimi
• Çocuk ödül aldığı şeyleri yaparak ceza aldığı durumlardan kaçınmaktadır.
Eğer bir davranış sonucunda iyi hissettiriyorsa iyidir.
• Çocuklar bu dönemde diğer insanların da ilgilerinin farkına varırlar.
• Bu ilgi durumun kendi yararlarına olması ile ilgilidir. «Sen bana yardım edersen ben de sana yardım ederim» şeklindedir.
• Doğrunun ve adaletin göreceli olduğunu fark etmeye başlar.
GELENEKSEL DÜZEY
✘ Geleneksel düzeye geçişte en önemli bilişsel farklılık; rol alma ve empati kurma becerilerinin gelişmesidir.
✘ Çocuk kendisini, düşünce düzeyinde bir başkasının yerine koyar ve olaylara onun bakış açısı ile bakar.
✘ Dışsal sonuç ve kişisel faydadan ziyade bu dönemde ait olduğu akran ya da aile grubunun kurallarına göre karar verir.
✘ Ait olduğu grubun doğru ya da yanlışlarını bensimser ve içselleştirir
Aşama 3: Kişiler Arası Uyum «İyi Çocuk» Eğilimi
• Bu düzeyde gelenek öncesi düzeyin benmerkezci bakış açısından, grup değerlerini ve kurallarını tanıma düzeyine geçmektedir.
• Başkalarını hoşnut eden durumların iyi olduğuna inanmaktadırlar.
• Çocuğun somut olan gösterdiği davranışların yanı sıra davranışın arkasındaki niyetlerine dayanan yargıya da varmaktadırlar.
• Birisi istemeden bir şey yaptıysa ve niyeti aslında iyiyse aynı eylemi kasıtlı yapanlara göre daha kabul edilebilirdir.
Aşama 4: Kanun ve Düzen Eğilimi
• Çocuğun normları artık daha geniş toplumsal gruplara dayanmaktadır.
• Bu dönemde çocuk otoriteye saygı duymakta, yasa ve kurallara uymaktadır.
• Birey için doğru davranma, toplumsal düzeni korumak ve toplumun refahı yönünde davranmaktır.
• Kural ve otoriteye itaat yerine; kural ve otoriteyi sürdürmek önemlidir.
GELENEK SONRASI DÜZEY
✘ Bu düzeyde insan yaşamı, kutsal ve evrensel bir doğru olarak algılanır ve insan haklarının gözetildiği evrensel değerler benimsenir. Ahlakî otonomiyi geliştirmiş olan birey, toplumun kurallarını anlar ve kabul eder. Böylece kuralların oluşturduğu genel ilkeler birey tarafından yapılandırılabilir, kavranabilir ve gerektiğinde ilkelere bağlı olarak kuralları değiştirmeye çaba harcanarak daha iyi bir toplum
oluşturulabilecek ilke ve değerlerle ilgilenilmeye başlanır.
Aşama 5: Sosyal Sözleşme Eğilimi
• Çocuklar kendi seçtiği ilkeleri belirlemeye başlamaktadırlar.
• Bu aşamada kanunların kullanımı ve bireysel haklar hala önemlidir.
• Kanunlar, sosyal düzeni korumak, temel yaşama ve özgürlük haklarını güvence altına almak için önemlidir.
• Kanunlara, toplumun haklarını koruduğu ve herkesin refahı için uyulmaktadır.
Aşama 6: Evrensel Ahlak Gelişimi
• Doğru ve yanlış sadece sosyal düzen kuralları ile değil kişinin kendi geliştirdiği ahlak ilkelerine göre değerlendirilmektedir.
• Adalet, eşitlik, insan hakları ve saygı gibi temel kavramlar ilkeleri oluşturmaktadır.
• Bireyler bu dönemde olası en yüksek ahlak ilkelerini aramaktadır.
• Adalet ve insanlara saygı duymak gibi temel evrensel ilkelere göre birey eylemlerinin sorumluluklarını üstlenmektedir.
• Beşinci evredeki birey sosyal sisteme; altıncı evredeki birey ise mantığa ve evrenselliğe odaklanmaktadır.
✘ Kholberg belirttiği tüm evrelerin bir sırayı takip ettiği ve yaşla paralel olarak geliştiğini savunmaktadır.
✘ 9 yaşına kadar çocuklar, ahlaki gelişimin birinci düzeyindedirler. Ahlaki seçimlerini ödül ve ceza yaptırımlarına göre karar verirler.
✘ Ergenliğe kadar ahlaki muhakemelerini, başkaları
tarafından konmuş standartlara göre yapmaktadırlar.
Kohberg’in kuramındaki düzeylere genel bakış
✘ Gelenek öncesi düzeyde otorite tamamen kendisi dışındadır.
✘ Geleneksel düzeyde dış otoritenin kuralları içselleştirilir ama sorgulanmaz.
✘ Gelenek sonrası düzeyde ise kişisel otorite ön plandadır ve
kendi seçtiği ilkelere göre bireysel kararlara varmakta ve
seçim yapmaktadırlar.
Cinsiyet
Cinsiyet Stereotipleri
✘ Kadınlar ve erkekler hakkındaki izlenimlerimizi ve inançlarımızı yansıtan geniş kategorilerdir.
✘ Çocuklar ilkokula başlayınca kadar erkeklerin ilgilendiği etkinlikler ve kızların ilgilendiği etkinlikler hakkında bilgi sahibidirler.
✘ 7-8 yaşlarında cinsiyet steteotipleri şekillenmektedir.
✘ 7 yaşındaki bir çocuk cinsiyetlere yönelik olarak biz ve onlar gibi
genellemeler yapabilirler.
Toplumsal Cinsiyet
✘ Bilişsel açıdan, çocuğun kız ve erkek olmanın kalıcı olduğunu, giydiği giysiden ya da uzattığı saçından dolayı cinsiyetini
değişmeyeceğini anlamasıdır.
✘ 5-6 yaşlarında bir çocuk cinsiyet korunumunu kazanmış olur.
✘ Toplumsal açıdan çocuğun kız ya da erkek olarak uygun
davranışları öğrenmesi ve bu davranışları sergilemesi
toplumsal cinsiyettir.
Cinsiyetler arasındaki benzerlikler ve farklılıklar
✘ Fiziksel Gelişim: Kadınların vücutlarındaki yağ oranı yoğun olarak göğüs ve kalçalardadır. Ayrıca erkeklerin vücutlarındaki yağ
oranından iki kat daha fazladır.
✘ Erkeklerde yağlanma karın bölgesindedir.
✘ Erkekler kızlardan yüzde 10 daha uzundurlar.
✘ Kadınların beklenen yaşam süresi erkeklerden uzundur.
✘ Erkekler, kadınlara göre koroner hastalıklara iki kat daha fazla
yakalanmaktadırlar.
Cinsiyetler arasındaki benzerlikler ve farklılıklar
✘ Bilişsel Gelişim: Genel zeka yönünden cinsiyetler arası fark yoktur.
✘ Kadınlar daha iyi sözel becerilere sahiptirler.
✘ Görsel mekânsal becerilerde erkekler daha iyidirler.
Cinsiyetler arasındaki benzerlikler ve farklılıklar
✘ Sosyal Duygusal Gelişim: Erkekler, kadınlara göre daha fazla fiziksel saldırgan davranışlara sahiptirler.
✘ Kızlar da erkeklere göre daha fazla sözel saldırgan davranışlara sahiptirler.
✘ Kadınlar daha toplum yanlısı ve empatiktirler.
Akranlar
Okul Çağında Akran İlişkileri
✘ Akranlar ile pozitif ilişki içerisinde olmak orta çocukluk döneminde önemlidir.
✘ 7-10 yaşlarındaki çocuklar okul, yemek ve uyumak dışındaki
zamanlarının çoğunluğunu arkadaşlarıyla geçirmeyi tercih ederler.
✘ Akranlar ile geçirilen sosyal zaman 3 kat artmaktadır.
✘ Yaklaşım 12 yaşına kadar çocuklar kendi cinsiyetlerinden
çocukların bulunduğu akran gruplarını tercih etmektedirler. Bu
dönemde karşı cinsiyete ilgi yoktur.
Okul Çağında Arkadaşlıklar
✘ Erken çocukluk dönemi ile karşılaştırıldığında bu dönemde çocuklar karşılıklı arkadaşlık ilişkisine önem verirler.
✘ Birbirlerine karşı «en iyi arkadaşım», «dostum» gibi ifadeler kullanmaktadırlar.
✘ Özellikle karşılıklı olarak yakın arkadaş olan çocuklar daha çok
birlikte zaman geçirir, paylaşımlarda bulunur, daha fazla fiziksel
temasları vardır, birbirlerine bakıp ortak bir dilde gülerler.
Akran Statüsü
✘ Popüler çocuklar: En iyi arkadaş olarak gösterilir ve akranları tarafından sevilmemeleri çok az görülür.
✘ Ortalama çocuklar: Akranlarından ortalama olarak pozitif ve negatif ilgi görürler.
✘ İhmal edilen çocuklar: Akranları tarafından çok seyrek olarak en iyi arkadaş olarak tercih edilirler.
✘ Reddedilen çocuklar: Nadiren birilerinin en yakın arkadaşı olurlar ve akranları tarafından sevilmezler.
✘ Tartışmalı çocuklar: Hem sıkça birilerinin en yakın arkadaşı hem
de sevilmeyen kişidir.
7. ÖZBAKIM BECERİLERİNİN
GELİŞİM
✘ Tüm gelişim alanlarında gelişmeler çocuğun kendi ihtiyaçlarını karşılamasına olanak sağlamaktadır.
✘ Yetişkin olmadan kişisel hijyenini sağlayabilmektedir.
✘ Üstünü değiştirmek, tuvaleti temiz kullanmak,
dişlerini kullanmak gibi becerileri yerine getirebilirler.
Kaynakça
✘ Ahmetoğlu, E. (2017). Ahlak Gelişimi. Eğitim Psikolojisi. (Aral, N. & Duman, T. Ed.). Ankara: Pegem Akademi.
✘ Artan, İ. (2016). Cinsel Gelişim ve Eğitim. Doğumdan Ergenliğe Çocuk Gelişimi (Metin, N. Ed.). Ankara: Pegem Akademi.
✘ Bayhan, P. ve Artan, İ. (2012). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi. İstanbul: Morpa yayınevi.
✘ Bee H, Boyd D (2009). Çocuk Gelişim Psikolojisi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
✘ Bencik Kangal, S. (2016). Ahlak Gelişimi. Doğumdan Ergenliğe Çocuk Gelişimi (Metin, N. Ed.). Ankara: Pegem Akademi.
✘ Demircioğlu, H. (2016). Sosyal Duygusal Gelişimi. Doğumdan Ergenliğe Çocuk Gelişimi (Metin, N. Ed.). Ankara: Pegem Akademi.
✘ Kohlberg, L. (1973). “The Claim to Moral Adequacy of a Highest Stage of Moral Judgment. TheJournal of Philosophy, 70(18).
✘ Pedük, Ş. (2011). Duygusal Gelişim. Çocuk Gelişimi (Aral, N. & Baran, G. Ed..). İstanbul: Yapa.
✘ Pedük, Ş. & Erdoğan, S. (2011). Ahlak Gelişimi. Çocuk Gelişimi (Aral, N. & Baran, G. Ed..). İstanbul: Yapa.
✘ Santrock, J. W. (2011). Yaşam boyu gelişim. (G. Yüksel, Çev. Ed.) Ankara: Nobel yayıncılık.
✘ Senemoğlu, N. (2018). Gelişim, Öğrenme ve Öğretim Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Anı Yayıncılık.
✘ Uyaroğlu, B. (2016). Özbakım Becerilerinin Gelişimi. Doğumdan Ergenliğe Çocuk Gelişimi (Metin, N. Ed.). Ankara:
Pegem Akademi.
