Yapı Tekniği :
M e r m e r K
Memleketimizin muhtelif yerlerinde bol mik-tarda beyaz ve renkli mermer bulunduğu halde, son zamanlarda en iptidaî, tedariki en kolay malzemenin ve en ihtimamsız işçiliğin revaç bulması ve umumi-yetle yapı sanayiinin çok geri kalması yüzünden biz-de mermer bugün pahalı malzemeler arasına girmiş-tir. Pek çok mermer ocakları metrûk vaziyette, sayısı belli olmıyan zengin mermer damarları da keşfolun-mamış halde toprak altında yatmaktadır. Son sene-lerin kıymet şartları dolayısîle yerli malzemeye dört elle sarılmamız icap ettiği bir zamanda en büyük te-mennimiz, topraklarımızdan kazanacağımız sayısız varlıklar arasında mermer gibi birçok asîl vasıfları olan bir malzemenin de, müstahak olduğu rağbet ve inkişafı kazanmasıdır.
Mik'ap veya menşur şeklinde kaiba tomruk ha-linde ocaklardan fabrika veya atelyelere sevkedilen mermerler burada hususî kataraktlarla muayyen ka-lınlıkta 1 i — 5 santim lavhalara biçilirler. Levha-lar istenen eb'atta ve şekilde gönye ve mastarında kesildikten sonra bunlara büyük cila masaları üze-rinde evvelâ çelik veya zımpara taşile kaba cila, son-ra da cila tozile ince ,cilâ tatbik olunur. Mermer
lev-a p I lev-a m lev-a I lev-a r
haların bir yüzü taraktan çıktığ ıgibi kaba bırakı-lır, öteki yüzüne ince veya yüksek cilâ vurulur, ke-narları da iki levhanın biribirine iyi alışması ve bi-tişmesi için tesviye edilir.
Yapılarda mermerin daha ziyade kaplama şek-linde kullanılması bir kaç sebepten ileri gelir. Başlıca sebep malzeme tasarrufudur. Taş, ıtuğla, beton gibi malzemeye nazaran daha pahalı olan mermere, an-cak lüzumu derecesinde bir kalınlık verilir. Bilhassa renkli mermer, istihsalindeki güçlük dolayısüe paha-lıya mal olmaktadır. Renkli mermer levhalar, ihtiva ettikleri damar, badem ve renk çeşidi dolayısile fazla fire verirler. Gerek tomruk halinde iken, gerek levha haline geldikten sonra bir kaç tasfiye ve elemeye tâ-bi tutulduklarından matlûba uygun levhaların mali-yet fiyatı artar. Esasen renkli mermerler daha sert ve daha gevrek olduklarından işlemeleri de çok da-ha güçtür.
Mermer memleketimizde eskiden oldukça ge-niş mikyasta her çeşit yapıda kullanılırdı. Bilhassa beyaz mermere döşeme kaplaması olarak eski evle-rimizde çok rastlarız. Sonraları daha değersiz oldu-ğu için, ucuz olan çiniler taammüm ettiğinden mer-mer döşeme imali nadirleşti; nihayet mer-mermer-mercilik bir iki müessesenin gayretile ayakta durabilir vaziyete düştü.
Bugün mermeri yalnız resmî dairelerin, apart-manların antrelerinde döşeme ve duvar kaplaması halinde kullanıyoruz. Halbuki lüks malzemenin Av-rupadan getirtilemediği, bu buhranlı devir, getirtil-meğe de lüzum olmadığını, bundan sonra normal ticaret şartları geri gelse bile imkân nisbetinde yerli malzeme ile işimizi görmek hususunda bizi ikaz etme-lidir.
Mermer için bir binada tatbik sahası çoktur. Küçük eb'atta mermer levhalar çini fiyatından biraz fazlaya mal olur. Ona mukabil çok daha güzel ve da-yanıklıdır. Çeşitli mermer levhalarla istenilen zengin-likte bina içleri yapmak mümkündür. Mozayik, se-ramik, fayans, yer çinisi gibi malzeme yerine mer-mer kaplanabilir.
Yapıda mermer kullanmak için bu malzeme-nin ucuzlamasını beklemekten ziyade rağbeti arttıra-rak mermer sanayiini teşvik etmek ve fiyatların ken-diliğinden düşmesini temin etmek lâzımdır.
Bu hususta mermer fabrika ve atelye sahipleri-nin de uhdelerine düşen mühim bir iş vardır. Mermer kaplama işine muayyen bir sermaye yatırarak bugü-nün yapılarında tatfbik edilebilecek renk, şekil ve eb-atta lavhalar hazırlamak, bunlardan örnekler teşhir etmek lâzımdır. Tabiî bunları tesbit ederken bir mi-marın direktifi şarttır. Reklamın oynadığı mühim rolü de ihmal etmemelidir. Bu suretle ontaya atılan bir mermer atelyesini gezecek mimar veya yapı sa-hipleri mermerle yapılması kabil olan bütün zengin güzellikleri gözleri görünce bu malzemenin yapılarda çok daha geniş bir tatbik sahası bulmamasına imkân yoktur.
Binada mermer kaplama, gerek işçilikte, gerek kullanılacak malzemede büyük bir itina ve ihtimam ister. Mermer tuğla duvar üzerine kaplanıyorsa tuğ-lanın pişkin ve kuru olması, zemin betonu üzerine döşeniyorsa betonun çatlaksız, sağlam ve kuru ol-ması şarttır. Kuru olmıyan bir satıh kaplanacak mer-mer levhaları nrutubeti yüze geçirmesine, cilasının kaybolmasına sebep olur, leke yapar. Duvarı ve ze-mini kurutmak çaresi bulunamazsa mermer levhası-nın arka yüzüne (bitümen) ^li bir madde sürmek ve bu maddenin üstüne kum serpmek icap eder. Ancak bazı mermerler, bilhassa şeffafa yakın beyaz veya
sarımtırak mermerler, bu tecrit malzemesinin gö-zükmesine mâni olamazlar. Onun için evvelce bir tecrübe yapmak zarurîdir.
Duvarla kaplama arasına akıtılacak harç mal-zemesi ide mühimdir. Çabuk priz yapan saf alçı veya süper çimento, mermer levhaları çatlatabilir. Bizde doğrudan doğruya âdi çimento harç sulu olarak ve azar azar, kaplama levhasının yüksekliğine göre fası-lalı zamanlarda dökülür. Macar, İtalyan ve Alman neşriyatında bu harcın 3 - 5 kısım kireç harca bir kısım alçı karıştırılmak suretile ıtatbik edildiğini gö-rüyoruz. Kullanılan kiıeçin kuyuda iyice yatmış en iyi evsafta olması icap ettiği zikredilmektedir. Esa-sen garp memleketlerinin bir çoğunda dış sıvalar bile yalnız kireç harçla yapılmaktadır. Bizde bugün iyi evsafta kireç yapılmadığı için kireç harç dış sıva için tavsiye ediletmiyeceği gibi mermer kaplama
al-tına kullanılması ,da caiz değildir.
Çimentonun memleketimizde kullanılmasına başlanmadan evvel sıva ve harç için kullanılan ho-rasan iyi evsafta çalı kirecile yapılıyordu. Kireç sana-yiinin bozulması sebeplerile yeniden iyi evsafta kireç istihsalinin nelere mütevakkıf olduğunu ayrı bir ya-zımızda tetkik edeceğiz.
Zemine döşenen mermerlerin, bilhassa kapla-ma basakapla-makların altını çimento harçla iyice doldur-mak lâzımdır. Altında boşluk kalan levhalar er geç kırılmıya mahkûmdur. Duvarlara kaplanacak mer-merlerin arkası da sulu çimento harçla tamamen dol-durulmalı ve her levha duvara madenî kenetlerle tut-turulmalıdır.
Binanın haricinde yapılacak kaplama mermer-lerin cilâlı olması doğru değildir. Cilâ açıkta hem bo-zulur, hem de mermer sathının mat kalması binaya dı'aha ciddî bir ifade verir.
Tabiî taşlardan bir çokları renkli mermer gibi cilâ kabul ettikleri ve levha halinde kesile'bildikleri için bunlar da binalarda zemin ve duvar kaplaması gibi kullanılabilirler. Taş kaplama, sıvaya nazaran çok daha dayanıklı ve esaslı bir malzeme olduğun-dan yapı işlerinde her zaman sıvaya tercih olunmalı-dır. Yalnız maliyet fiyatının pek jıisbetsiz bir şekilde yükselmemesi için ince levhalar haline gelebilecek, dayanıklı ve bu işe en müsait taş cinslerinin seçilip bulunması icap eder.
Her memleketin kendine mahsus taş cinsleri ve bun-ların işleniş ve kaplanış tarzı orada yapılacak bina-lara bir malzeme hususiyeti vereceğinden yerli bir
mimarînin teessüs etmesinde taş kaplamanın da bir rolü olacağı aşikârdır.
