Mehmet Ali HACIGÖKMEN SELÇUKLULAR ZAMANINDA ERE<LG’DE AHGLER HAKKINDA BGR ARAkTIRMA

SELÇUKLULAR ZAMANINDA

EREL’DE AHLER HAKKINDA BR ARATIRMA

Mehmet Ali HACIGÖKMEN

Özet

Ereli Türk hakimiyetine geçtikten sonra önemli bir merkez olarak gözüküyor. Çünkü devletin batsnda Kilikya’daki Ermenilerin snrlarna en yakn bir bölgede bulunan Ereli Selçuklular için çok önemliydi. XIII. Yy.da Türk nüfusunun burada çounluu saladn biliyoruz. Tabi ki bu dönemde buraya gelen ihabüdin Makbul ve eyh Bedrüddin’in adl iki karde bunda etkili olmutur. Onlar babalarndan kalan servetleriyle bölgede ahi ve Türkmenlerin koruyucular

olmular burada zaviye kurmulardr.

Bu dönemde burasnn ilim ve kültür merkezi olduunu biliyoruz. Ahilerin burada toplanmalar

ve faaliyetlerinde Karamanoullarnn desteini alm görünüyorlar. Ahilerin Karamanoullar

ile yakn ilikisi Ahi ihabüddin ve eyh Bedreddin Yaman’a kadar dayanmaktadr. Bu da Mo-

ollar’n dikkatini çekmi olmal ki, burada büyük bir temizlik hareketlerine girdikleri görülüyor.

Osmanllar döneminde Ahilere ait bir eyin kalmamas bundan olmaldr. Bu çalmada bu ko- nular izah edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Eregli, Ahi, Ahi ihabeddin, Ahi Zekeriya, Bedreddin Yaman A RESEARCH ON “AHI”S IN EREGLI DURING THE SELJUKS ERA

Abstract

Eregli is considered as a significant center during the Turkish sovereignty there. Eregli was located near an area close to the Armenian boundary. Armenians were in Kilikya on the west of

the state. For this reason, Eregli was very important for the Seljuks. We know that Turkish population form the majority there in XIII century. It is doubtless that two brothers, namely

ihabüdin Makbul and eyh Bedrüddin were influential on forming majority. They protected the

“ahi”s and Turkmens in this region and built zaviye’s here. It is also known that there was a center of information and culture. Ahi’s received the support of Karamanogullari’s for their

services there and coming together.

Their close relation with Karamanogullari dates back to Ahi ihabüddin and eyh Bedreddin. It seems so that this must have taken Mogol’s attention that they dared to genocide here. It can only

“Selçuklular Zamannda Ereli’de Ahiler”, III. Uluslar aras Ahilik Kültürü Sempozyumu 11-17 Ekim Krehir 2004, yaynlanmam

bildirinin geniletilmi halidir.

Yrd. Doç. Dr., M. Ali Hacgökmen, Selcuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öretim Üyesi. hgokmen@selcuk.edu.tr

Sayfa: 105-120 Page: 105-120

be explained in this respect that there were nothing remained from Ahi’s during the Ottomans.

These issues will be evaluated in this study.

Key Words

Herakliye, Ereli, Achis, Seljuks, Ahi ihabüddin

GR

Türkiye Selçuklu Devletin batsnda Kilikya’daki Ermenilerin snrlarna en yakn bir bölgede bulunan Ereli, Selçuklular için çok önemliydi. Bundan dolay

devletin önemli meliklik merkezlerinden biriydi. Selçuklu Sultan II. Klç Arslan (1156-1192) ülkesini 11 olu arasnda paylatrdnda, Ereli’yi Sancarah’n yö- netimine vermiti¹. Sancarah Ereli’de yedi sene kadar meliklik yapmtr². XIII.

y.y’ln banda Ereli’ye Türkmen boylarnn yerletiini biliyoruz. Ayrca bu yüzyln ortalarnda bölgeye ahilerin de göçü olmutur. Bunlarn en önemlisi Anadolu’nun ilk ahilerinden olan 1207 ylnda³ Ahi ihabüddin Makbul ve eyh Bedrüddin’in babalar Hace Mevdûd Gürcülerin Ahlat’ yama ve tahrip etmele- rinden sonra⁴ (1207) memleketinden göçüp, Ereli’ye gelip yerlemi ve burada ölmütür⁵. ihabüdin Makbul ve eyh Bedrüddin’in adl iki karde babalarndan kalan servetleriyle bölgede ahi ve Türkmenlerin koruyucular olmular burada zaviye kurmulardr⁶. Bu dönemde burasnn ilim ve kültür merkezi olduunu biliyoruz.

Aada bahsedilecei gibi Moollara Köseda savandan sonra esir olan Ahi Evren’in ei Evhadü’d-din Kirmani’nin kz Fatma Bac, esaretten dönünce babas- nn dostlarnn bulunduu Ereli’ye gitmek isteyecektir⁷. Ahi ihabüdin Makbul ve Bedrüddin kardelerin koruyuculuu altnda Ereli ahilerin bir toplanma ve snma merkezi olmas Moollar’n dikkatini çekmi olmaldr. Ayrca Karaman Oullarnn buradaki ahileri Moollara kar destekledii görülüyor. Bundan do- lay Ereli birkaç defa Moollarn hücumuna maruz kalmtr.

A. GEYHATU’NUN EREL’DE KATLAM YAPMASI

XIII. yüzyl sonlarna doru Selçuklu devleti Sultanhan savandan sonra ta- mamen Moollarn hâkimiyetine geçmi, basklarn daha da arttrmlar, Selçuklu melikleri ile bir kukla gibi oynamaya balamlard. II. zzeddin Keykavüs’un olu II. Mesut( 1284-1296) tahta çktnda, devlet merkezini, kendini emniyette hisset- memesinden dolay, Konya’dan Kayseri’ye tamtr⁸. Ayrca Erefogullar

Karamanoullar ve dier uc Türkmenlerinin en ufak bir otorite boluunda mer- kezin emrinden çkyorlar, bunu yapanlar Erefoluna, Karamanoluna, veya

1 bn Bibi, El- Evamirü’l-Alaiye fi’l- umuri’l-Alaiyye, I, Tpk basm, ( Haz: A. S. Erzi) Ankara, s. 22; trc. M. Öztürk, Ankara 1996, I, s.

41.

2 O. Turan, Selçuklular Zamannda Türkiye, stanbul 1971, s. 217

3 B. Furuzan-fer, Menakp-name-i Evhadüddin-i Kirmanî, Tahran 1347, s. 161; F. Sümer, “ Ahlat ehri ve Ahlatahlar, Belleten, Ank. 1986, L, 486-488; bnü’l- Esir, El- Kâmil fi’t-Tarih, Beyrut, 1966, XII, s. 253-253; M. Bayram, “Ereli’de Medfun Olan eyh

ihabuddin Makbul Kimdir?” Selçuk Üniversitesi Sel. Aratrma Merkezi, III. Millî Selçuklu Kültür Ve Medeniyeti Semineri Bildirileri (20-22 Mays 1993), Konya 1994, s. 123.

4 Menakp, s. 20-23; F. Sümer, Ahlat ehri ve Ahlatahlar, Belleten, Ank. 1986, s. 486-488.

5 Bayram, “Ereli” s. 123.

6 Bayram, “Ereli” s. 123-124-125.

7 Bayram, Fatma Bac ve Bacyan- Rum, Konya 1994 , s. 27.

8 bn Bibi, I, T.s. 22; trc.,I, s. 41 ;. Hakk Uzunçarl, Anadolu Beylikleri, Ankara 1969, s. 7;  .H. Konyal, Beyehir Tarihi, Erzurum 1991, s.30

Germiyanllar’a snyorlard. Bu gibi olaylar Sultan Mesud’u rahatsz ediyordu⁹. Ancak bu arada lhan hükümdar Argun 690/1290 ylnn rebiülevvel aynda öl- mü yerine Anadolu Geyhatu hükümdar olmutu. Bundan dolay lhanl hüküm- dar Geyhatu’yu Anadolu’ya çarmak zorunda kalmtr¹⁰. Kuvvetli bir orduyla Anadolu’ya gelen Geyhatu daha evvel sekiz yl kald Anadolu’yu ve havasn

çok sevdii için de ordusunu banda bizzat geldi. Sultan Mesud onu Kayseri’de karlad. Lârende (Karaman), Ereli (Herakliye), Beyehir ve yöresinde katliam ve yama hareketinde bulunmu ve 7000 kiiyi esir alarak Konya’ya götürmütür¹¹. Tonguzlu (Denizli), üç gün yama ve ktale urad. Mentee ilinde ayn eyler yapld. Kaynaklar bu bölgelerde uç ay ku uçmad ifadesini kullanmaktadrlar.

Herakliye’yi (Ereli) yamalad. Hiçbir kimseye aman vermediler. Bu baskna dair bilgi veren kaynaklar Ereli’de o kadar insan öldürüldü ki hiçbir zaman bu kadar insan öldürülmemitir diye yazmaktadr. ehir batanbaa atee verildi. Müslü- manlarn çocuklar esir kadnlarn rezil ve rüsva ettiler. Geyhatu her zaman adamlarna; asla merhamet göstermeyiniz öldürünüz, emrini vermitir. Ereli’nin 687/1288 tarihinde Bayncar Tatar (Noyan) adl bir Mool emiri tarafndan yakl- dn da biliyoruz¹². Bu basknlardan sonra Ereli’de birçok âlim kaçmak zorunda kalmtr. Bu âlimlerin bazlarn Msr’a kaçm olabileceini B. Moritz tarafndan ner edilen eserinden anlamaktayz. Mesela bu eserde Erelili Muhammed bin

smail bin Hasan bin Ebi’l- Hüseyin ibn Ali El- Herakli adl birisinin Vâkfu’l- fera

adl eserinden bahsedilmektedir¹³. Bu eserin telif tarihi de Geyhatu ve Bayncar Tatar’n ( Noyan) Ereli’de katliam yapt tarihe yakndr. (687/1288) te bu eser sahibi de Geyhatu’dan kaçp Msr’a snan Erelili âlimlerdendi.

Ancak Ereli’de Mool baskn bununla kalmamtr. Mool tahtna oturan Ebû Said Bahadr Han’n hükümdarl zamannda Emir Çoban lhanl imparator- luunun en kudretli ahsiyeti olmu, olu Timürta’ 1317 ylnda Anadolu’ya göndermi, o da Türkiye Selçuklu devletini bir hükümdar gibi idare etmitir¹⁴. Temürta’n sert ve acmasz tavr karnda bata Karaman oullar olmak üzere Erefolu II. Süleyman, Hamidolu Felekeddin Dündar bey, Çoban beye müracaat ederek oluna kar himayelerini aradlar. Timürta’ babas emir Çobanla lhanl

9 Turan, age., s. 589.

10 Anonim Selçukname, (nr. F.N.Uzluk), Ankara 1952, s. 69-71; Hamdullah Kazvinî, Tarih-i Güzide, Tahran 1339, s. 479; Ebu’l- Ferec, s. 492; Turan, age.,s. 590.

11 Ebu’l-Ferec, s. 492; Anonim Selçuk-nâme, s. 83-88; Aksarayî, s. 189-196. F. Sümer “Anadolu’da Mogollar” Selçuklu aratrmalar

Dergisi, I/1969, Ank. 1970 s, 63. S. Kofolu, agm., s. 484.

12 Tevarih-i Âl-i Osman, (Der. N. Adsz), stanbul 1949, s. 49.

13 B.Moritz, Arabic Palaography A Collection of Arabic Texts, Cario 1905, s. 146.

14 Çünkü 1318 ylndan sonra Anadolu Selçuklu devleti II. Mesud’dan sonra Timürta tarafndan ehzadelerin datlmas ile son bulmutur Bu dönemde hakikaten halk çok bezgin haldedir.Timür-ta Anadolu’da nizam ve asayii kurup kuvvetli bir idare vücuda getirince, anari, buhran ve zulüm altnda ezilen Anadolu halk üzerinde öyle bir müsbet bir tesir yaratt ki, Anadolu’da 1322 sene- sinde istiklalini ve ahir zaman kurtarcs Mehdî olduunu ilan etti. Anadolu halk, uzun müddet, Mool istila ve tahakkümü altnda ezildii ve çok felaketli günler geçirdii için âdil, dindar, cömert ve cesur olan Timurta ile ilk defa, bir nizam ve huzura kavuuyor ve bu sebeple de çok ümitsiz bir durumda meydana çkan bu umumî valinin mehdiliini kabul ederken, Mool devrinin hakikaten ahir zaman olduuna inanlyordu Turan, age., s. 645,647; Menâkb, II, s. 977-978.

hükümdar Ebu Said Bahadr Han’a ikâyet ettiler¹⁵. Emir Çoban olunu Bahadr han’a götürdü. Timürta bir müddet kaldktan sonra Han’n aff ve müsadesi ile tekrar Anadolu’ya vazifesi bana gönderildi. Çoban bey olunu kurtarrken, onu kkrttklar itham ile, suçu yanndaki adamlara yükledi ve onlar idam etti¹⁶. Temürta’n Anadolu’ya dönüü ile birlikte kendisine kar hareket eden, özellikle kendisini merkeze ikâyet eden beylere çok sert davrand. Bunun banda Erefolu ve Karamanllar geliyordu. Beyehir ve çevresi Temürta tarafndan istilaya urad. Erefolu II. Süleyman yakalanarak ikence ile öldürülmü- tür(1326).¹⁷ Konya, Karamanllardan alnd. Ereli tekrar talan edildi. Ereli’du bulunan ahiler Karamanoullar tarafn tuttuu için ahiler de bundan nasibini ald.

Bu basknlardan sonra Erelili Selçuklu bir kumandan olduunu tahmin etti-

imiz, Cahî olu adl Selçuk beyinin Nide ve Aksaray arasnda bulunan Develihisar kalesini ele geçirerek Moollar’a kar isyan etmi olduunu biliyo- ruz(703/1303)¹⁸. Osmanl dönemi evkaf defterlerinde Cahî Olu’nun, Ereli’de kendi adn tayan bir Cahî mahallesi ve zaviyesini tespit etmekteyiz.¹⁹ Cahi zavi- yesinin ahilerle de ilgisi vardr. Çünkü 1501 tarihinde Cahi Zaviyesi vakf Ahi Pirî adl bir ahi tarafndan iletilmektedir²⁰. Hatta Osmanl kaytlarnda Ereli’nin na- hiyeleri saylrken ilk nahiyenin Cahî olduu görülüyor²¹. 1500 ylnda tutulan vakf defterinde Zaviyeye ait bilgi verilirken, Karamanolu brahim Bey bu zavi- yenin gallesinden nüzûl alnmamas için ferman ve lanetleme vermitir. Bu lanet- leme her kim bunlardan nuzûl alrsa Allahn laneti üzerine olsun denmektedir²². Bu bilgiler bize Cahi olunun Karamanoullar ve ahilerle ilikii olduunu göste- rebilir. Bu misaller bize Ereli bölgesinde Moollar’a ve Mool yönetimine kar

bir hareketin varln ve bu hareketin içinde Ahilerin bulunduunu çok açk bir

ekilde göstermektedir.

Ereli’de Selçuklular döneminde Ahi Tekilat çok kuvvetli olmasna ramen Moollarn yapt basknlar sonucunda, günümüzde Ahi tekilatna ait pek fazla bir bilgi kalmamtr. Bunu Osmanllar dönemi kaytlarnda da görebiliyoruz.

15 A. imirgil, “Erefoullar Beylii, Türkler, VI, Ankara 2002, s. 772.

16 Aksarayî, s. 326-327; Hafz- Ebru, Zeyl Camiü’t-tevarih, (nr. H. Bayani) Tahran 1317, s. 114-115; el Ömeri, Mesalikul ebsar, (nr. F. Taeschner) Leipzig1929, s. 51-52; Kalkaandî, Subhu’l-aa, V, Kahire 1334, s. 363; bn Hacer,Dürerul kamine, Haydarabad 1358/1350, I, s. 518; Turan, Türkiye, s.647.

17 Eflakî, Menakib, II, 925-26; Âli, “Erefoullar Hakknda Birkaç Söz”, TOEM, V/28 (1 terinievvel 1330) stanbul 1330, s. 253;

Konyal, age., s. 58; Y. Akyurt, “Beyehir kitabeleri ve Erefolular Camii Türbesi” Türk Tarih Arkeoloya Etnorafya Dergisi, s- tanbul 1940/IV, s. 94; Uzunçarl, age., s. 60; Turan, Türkiye, s. 646; Y. Erdemir, Beyehir Erefolu Süleyman Bey Camii ve Külliyesi, Konya 1999, s. 5.

18 Aksarayi , Müsameretü’l-Ahbâr, (nr: Osman Turan) TTK yay. Ankara 1944, s. 294

19 . Hak Konyal, Konya Erelisi Tarihi, stanbul 1970, s394, 425,426; F. Nafz Uzluk, Fatih Devrinde Karaman Eyaleti Vakflar

Fihristti, Ankara 1958, s.56; D. Yörük, “Xv. Yüzylda Karaman Topraklarnda Ahiler ve Ahi Vakflar” S. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sa.20/2008 s. 668.

20 Tapu Kadastro Kuyud- Kadime Arivi, (TKKK), 564, vr.71b;Uzluk, a.g.e, s.56; Yörük, agm., s. 668.

21 TKKK, 564, vr.71b; Yörük, agm.,s. 668-669

22 TKKKA, Karaman Evkaf Defteri, No: 565, (906/1500), vr. 160-175; Konyal, age., s. 237-238.Uzluk, a.g.e, s. 56.

B. AH HABÜDDN-I ÇOBAN-I EMR VE EYH BEDRÜDDN- YA- MAN- EMR

eyh ihabüddin Anadolu’daki ilk ahilerdendir. Tacir Mevdud’un olu ve 1237 ylnda vefat eden Türkmen sofî eyh Evhadüddin-i Kirmanî’nin halifesi olan

eyh ihabüddin Çobandr. Nideli Kad Ahmed onu ve kardei Bedreddin Ya- man’ emir diye anmaktadr²³. Büyük bir ihtimalle bu kardeler burada emirlik de yapmlardr. Hata kesin olmamakla beraber Alaeddin Keykubad’n uc beyi Hüsameddin Çoban’n bu kardelerle yakn akrabalk ilikisi olabileceini düü- nüyoruz. Ünlü sofi Evhadüddin Hamid el- Kirmanî’nin (635/1235) Farsça menakb-nâmesinde aslen Ahlatl olup, Missis Kürkü ve Missis Börkü giymi iki gencin Kayseri’de Evhadüddin Kirmanîn huzuruna geldikleri ve Evhadüddin’in iki karde olan bu gençler hakknda çevresindekilere u aadaki bilgileri verdii anlatlmaktadr. “Bu iki genç zengin bir tüccarn oullardr (Hacezadegânend). Babalar

öldü. Babalarndan bu gençlere büyük servet kalmtr. Ahilie gönül veren bu salih genç- ler servetlerini Allah yolunda ve Ahilik urunda harcamaktalar. Bir imaret yapp, tefri

edip sofra döemiler ayende ve revendeye hizmet sunmaktalar”²⁴. Bu iki karde de Ah- lattan Ereli’ye göçmülerdir. Bir taraftan Nideli Kad Ahmed de “el Veledü-

efik” adl eserinde eyh Evhadüddin-i Kirmanî’nin Ereli’de eyh Bedrüddin Yaman-i Emir ve eyh ihabüddin Çoban- emir adlarnda iki talebesi bulundu-

unu ve bu iki kardein Erelili Mevdud’un oullar olduklarn yazmaktadr.

Kad Ahmed bu kardelerden büyüü olan Bedreddin Yaman’n ulu bir kii oldu-

unu belirtmektedir²⁵.

Yukarda bahsettiimiz gibi, Mool ordusu 1243 ylnda Köseda’da Selçuklu ordusunu yendikten sonra Kayseri’de bir çok Ahiyi klçtan geçirmi, birçounu da esir alm idi. Bu arada Evhadüddin’in kz, Ahi Evren’in ei Fatma Hatun’da (Fatma Bac) esir almlard. Evhadüddin-i Kirmanî’nin menakb-namesinde bil- dirdiine göre, Selçuklu ümeras olan Muinüddin Süleyman (Pervane) Sahip Ata Fahruddin Ali ve Hatirolu erefüddin, Hulagu Han ile görümeye Azarbeycan’a gittikleri zaman, Moollar nezdinde esir bulunan Evhadüddin-i Kirmani’nin kz

Fatma Hatun’u serbest braklmasn istediler. Sonra Fatma Hatun’u da alarak Anadolu’ya döndüler. Bir müddet sonra Fatma Hatun’a nerede ikamet etmek istediini sormular. O da babamn arkadalarnn yanna gitmek isterim demi ve oraya götürmülerdir²⁶. Yine menakb-namede Hatun’un eyh ihabüddin’e tes- lim edildii, eyh ihabüddin’in de Fatma Hatun’u kardei Bedreddin’in müridlerinden eyh Eminüddin Yakub’a nikahlad ve Fatma Hatun’un bu evli- likten de bir olu dünyaya geldii anlatlmaktadr²⁷.

23 El Veledüefik, Fatih (Süleymaniye) Ktp., nr. 4518, s. Yp.118b.; Bayram, “Ereli”, s. 123.

24 Menakp-name-i Evhadüddin-i Kirmanî, s. 161.

25 Bayram, “Ereli, s. 121.

26 Menakp-name-i Evhadüddin-i Kirmanî, s.70-71; Bkz. Bayram , “ Ereli”, s. 122.

27 Menakp-name-i Evhadüddin-i Kirmanî, s. 71. Bkz Bayram, “ Ereli” s. 122.

Menakb-namenin Farsçasnda eyh habeddin’in nerede olduu ve Fatma Hatun’un nereye götürüldüü belirtilmemi olmasna ramen menakb’n Gelibo- lulu Muhyddin tarafndan yaplan tercümesinde eyh habeddin’in Erelili ol- duu Fatma Hatun’un Ereli’ye götürüldüü ve Fatma Bac’nn Ereli’de ikamet ettii belirtilmektedir²⁸. Fatma Hatun’un Ereli’ye gelmesi ahi Evren’in öldürül- düü tarih olan 1261’den sonradr. Bu tarihte Erelili eyh Bedrüddin’in hayatta olmad, kardei ihabüddin’in hayatta olduu anlalyor. Hatta S. Konevî’nin Ereli’de bulunan Evhadü’d-din-i Kirmanî’nin halifelerinden olan eyh ihabü’d- din Çoban ile görütüünü biliyoruz²⁹. Bu iki karde Karamanoullar ile irtibat halinde olduklarn düünmek gerekir. Çünkü Kayseride bu iki kardein Evhadüddin ile görümeleri srasnda yanlarnda bulunan biri de Karamanoul- larn ceddi Kerimüddin Sûfî olduu görülüyor³⁰.

C. AH ZEKERYA (HELVACI)

Türbesi ve mezar kitabesi günümüze kadar gelebilen ahilerdendir. Lakâb

helvacdr(Resim- 1-2). Ahi Zekeriyann türbesi bugün harap bir haldedir. Sandu- ka ise merhum Konyal tarafndan bulunmutur. Daha sonra bu sanduka müzeye intikal etmitir. Ahi Zekeriya’nn ölüm tarihini tespit edemiyoruz. Sandukann tarih ksm tamamen tahrip olmutur. Ancak mezar kitabesinden onun ehit oldu-

unu öreniyoruz³¹. Sanduka’nn yazs ve ekli itibaryla Selçuk tarzyla yazld

görülmektedir³². Acaba Ahi Zekeriyya bir savata m ehit olmutur. Bunu bilemi- yoruz. Ölüm tarihini mezar kitabesinden okunamad için tam olarak tespit et- mek mümkün gözükmüyor( Resim-3-4-5-6).Yalnz Ahi Zekeriyann vefat tarihi Moollarn Ereli’de katliam yapt döneme tesadüf etmesi muhtemeldir.

D. OSMANLILAR DÖNEMNDE AHLER VE MÜESSESELER

Osmanllar döneminde Ereli’de Ahilere ait pek fazla birey kalmamtr. Za- viye olarak eyh ihabeddin ve Cahi Olu zaviyesi dnda baka bir ahi zaviyesi- ne bulmak mümkün gözükmüyor. Bunu sebeplerini yukarda açkladk.

1-eyh ihabeddin Zaviyesi

Prof. Dr. Beyhan Karamaral burada kaz çalmas yapm ve zaviye ortaya çkmtr. Artk elimizde bir Ahi Zaviyesinin genel olarak hangi bölümlerden olu- tuunu bu kaz çalmasndan sonra ortaya çkmtr³³(resim-7-8). Zaviye Moollar

28 Bayram, “ Ereli” s. 122; ( Tercüme-i Menakb- Evhadüddin-i Kirmanî, Konya . Koyunolu Ktp. Nr. 2016, yp. 107b)

29 Hem Nideli Kad Ahmed, hem de Menakb- Evhadüddin-i Kirmani’in yazar eyh Bedreddin’in ölümünden sonra kendilerine Bedrî denilen mürid ve ballarnn, kardei eyh habeddin’e balandklarn ifade etmektedir. Bu bedrî derviler eyh

ihabüddin’e balanmay kabul ettikleri için ona “makbul” denmitir.. Bkz. Bayram, “Ereli’, s. 123,124,125.

30 Menakp-name-i Evhadüddin-i Kirmanî, s.76-64; Bkz. Bayram , “ Ereli”, s. 123.

31 Sandukann sa yüzünün altnda tek ve sol tarafnda iki satr halinde çok güzel bir sülüs ile ayetel kürsî yazldr. Tan ayak ucunda bulunan tarih siliktir. Okunamamaktadr.

32 Burada rahmetle Konyal hem bu sandukann sandukann selçuk tarzyla yazldn söyledikten sonra, yazsnda Kanunî döenemini andrmaktadr diyerek üphe uyandrmaktadr.( Bkz. Konyal, Ereli, s. 548).

33 B. Karamaral, “Ereli eyh ihabüddin Sühreverdi Külliyesi Kazs” Türk Vakf Medeniyetinde Vakf Eski Eserlerin Restorasyo- nu Seminerleri ( Ankara 5-7 Aral 1989)Ankara 1990, s. 255-278.

tarafndan tahrip edildikten sonra tekrar Osmanllar döneminde faaliyetine devam ettii Osmanl dönemi kaytlarndan anlalmaktadr. II. Beyazt zamanna ait ev- kaf defterinde Sihabüddin zaviyesi vakf Medine vakflarnda sonra en büyük vakf olarak görülüyor³⁴.

Hatta eyh ihabüddin’e ait 1145 ( 1752) tarihli bir hüccette, eyhin 12. göbek- ten ahfad olan Seyid brahim Efendi mütevellisi olduu vakfn 500 sene evvel önce kurulduu ifade etmektedir. Bu hüccete göre eyh ihabüddin vakf 1247 (645) de kurulmu olduu sonucuna varlabilir³⁵.

2-Cahî Zaviyesi

Bu zaviye büyük bir ihtimalle yukarda bahsettiimiz 1303 ylnda Develehisar kalesini ele geçirerek Moollara isyan eden Selçuk beyi ile ilgili olmas gerekir.

Osmanl kaytlarnda Cahî zaviyesinden baka mahallesi de bulunmaktadr. Hatta ayn isimle Bakabanlk Osmanl arivinde Kanuni döneminde tutulduu anla- lan tarihsiz 465 nolu defterde Ereli’nin en büyük nahiyesi durumunda olan bir de Cahi adl nahiye bulunmaktadr. Ereli 1471 ylnda tutulan evkaf defterinde Za- viyenin vakfnnn tasarrufu Ahi Pirî’nin elindedir³⁶. 1500 ylnda tutulan vakf defterinde Zaviyeye ait bilgi verilirken, Karamanolu brahim Bey bu zaviyenin gallesinden nüzûl alnmamas için ferman ve lanetleme vermi olduunu, Cahi olunun Karamanoullar ve ahilerle iliki içinde olabileceini yukarda ifade ettik.

3- Zaviye-i Meydan,

Bu zaviyenin de muhtemel bir ahi zaviyesi olmas gerekir. Çünkü bugün Meydanba denilen yerde Ahi Zekeriyann türbesi bulunmaktadr. Türbe ayn

zamanda harab bir haldedir. Eer eyh ihabeddin zaviyesinde yaplan kaz gibi türbenin etrafnda kaz yaplsa bu zaviyenin de kalntlar ortaya çkabilir. (Resim- 9) Büyük bir ihtimalle Moollarn Ereli’de yapt katliam srasnda bu zaviye tahrip olmu, bu arada da Ahi Zekeriya öldürülmü olabilecegini yukarda söyle- dik. Daha sonra, Osmanl kaynaklarndan örendiimize göre, bu zaviye Osman- llar zamannda da devam etmi görünüyor³⁷.

SONUÇ

Selçuklular döneminde Ahi ihabuddin ve eyh Bedreddin Ereli’de ahilerin hamisi olmutur. Bundan sonra Ereli kuvvetli ilim merkezi olarak görülüyor.

Buras Ahilerin bir snma merkezi olmutur. Ahi Evren’in einin esaretten sonra buraya gelmek istemesi bunu gösteriyor. Ahilerin burada toplanmalar ve faaliyet- lerinde Karamanoullarnn desteini alm görünüyorlar.

34 TKKKA, no. 565, Vilayet-i Karaman Defteri, varak 234; Uzluk, age., s. 54-56; Konyal, age., S. 401, 512-529.

35 Bayram, “Ereli”, s. 124.

36 TKKK, 564, vr.71b.;Uzluk, age., s. 56; Yörük, agm., s. 668.

37 Konyal, age., s. 237-238.Uzluk,a.g.e, s. 56.

Ahilerin Karamanoullar ile yakn ilikisi Ahi ihabüddin ve eyh Bedreddin Yaman’a kadar dayanmaktadr. Bu da Moollar’n dikkatini çekmi olmal ki, burada büyük bir temizlik hareketlerine girdikleri görülüyor. Ahi Zekeriya’da bu srada öldürülmü olduunu yukarda söyledik. Osmanllar döneminde Ahilere ait bir eyin kalmamas bundan olmaldr.

KAYNAKÇA

-Ankara Tapu Kadastro Genel Müdürlüü Kuyûd- Kadîme Arivi (TKKK): 564,565.

-Aksarayi , Müsameretü’l-Ahbâr, (nr: Osman Turan) TTK yay. Ankara 1944.

-Anonim Selçukname, (nr. F.N.Uzluk),Anadolu Selçuklar Tarihi, Ankara 1952.

-Âli, “Erefoullar Hakknda Birkaç Söz”, TOEM, V/28 (1 terinievvel 1330) stanbul 1330.

-Akyurt, Y.,“Beyehir kitabeleri ve Erefolular Camii Türbesi” Türk Tarih Arkeoloya Etnorafya Dergisi, stanbul 1940/IV.

-Adsz, N.( (der)., Tevarih-i Âl-i Osman, stanbul 1949, s. 49.

-Bayram, M.,“Ereli’de Medfun Olan eyh ihabuddin Makbul Kimdir?” Selçuk Üniversitesi Sel.

Aratrma Merkezi, III. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri (20-22 Mays 1993), Konya 1994.

-Bayram, M.,Fatma Bac ve Bacyan- Rum, Konya 1994.

-Ebu’l-Ferec, Gregory, Ebu’l Ferec Tarihi, I-II, (Ebu’l-Ferec), TTK. yay. Ankara 19872.

-Erdemir, Yaar, Beyehir Erefolu Süleyman Bey Camii ve Külliyesi, Konya 1999.

-Furuzan-fer, B., Menakp-name-i Evhadüddin-i Kirmanî, Tahran 1347.

-Hamdullah Kazvinî, Tarih-i Güzide, Tahran 1339.

-Hafz- Ebru, Zeyl Camiü’t-tevarih, (nr. H. Bayani) Tahran 1317.

-bn Bibi, El- Evamirü’l-Alaiye fi’l- umuri’l-Alaiyye, I, Tpkbasm, ( Haz: A. S. Erzi) Ankara 1957.

-bn Bibi, El- Evamirü’l-Alaiye fi’l- umuri’l-Alaiyye, I, (trc. M. Öztürk), Ankara 1996ç -bn Hacer, Dürerul kamine, I, Haydarabad 1358/1350.

-bnü’l- Esir, El- Kâmil fi’t-Tarih, XII. Beyrut, 1966.

-Kalkaandî, Subhu’l-aa, V, Kahire 1334, s. 363;

-Karamaral, B., “Ereli eyh ihabüddin Sühreverdi Külliyesi Kazs” Türk Vakf Medeniye- tinde Vakf Eski Eserlerin Restorasyonu Seminerleri ( Ankara 5-7 Aral 1989)Ankara 1990.

-Konyal,  .H., Beyehir Tarihi, Erzurum 1991.

-Konyal,  .H., Konya Erelisi Tarihi, stanbul 1970.

-Kofolu, Sait, “Erefoullar”, DA, XI, stanbul 1995, s. 48

-Moritz, B., Arabic Palaography A Collection of Arabic Texts, Cario 1905.

-Nideli Kad Ahmed;el, El Veledüefik, Fatih (Süleymaniye) Ktp., nr. 4518, s. Yp.118b. e-l Ömeri, Mesalikul ebsar, (nr. F. Taeschner) Leipzig1929.

-Sümer, Faruk, “Ahlat ehri ve Ahlatahlar’, Belleten, L/197, Ankara 1986,.

-Sümer, F., “Anadolu’da Mogollar” Selçuklu aratrmalar Dergisi, I/1969, Ank. 1970 . -imirgil, A., “Erefoullar Beylii, Türkler, VI, Ankara 2002.

-Tercüme-i Menakb- Evhadüddin-i Kirmanî ,Konya . Koyunolu Ktp. Nr. 2016, yp. 107b.

-Turan, O., Selçuklular Zamannda Türkiye, stanbul 1971.

-Uzluk, F. Nafz, Fatih Devrinde Karaman Eyaleti Vakflar Fihristti, Ankara 1958.

-Uzunçarl, . Hakk, Anadolu Beylikleri, Ankara 1969.

EKLER

Resim-1-2

Resim-3

Resim-4

Resim-5-6

Resim-7

Resim-9-10

Türbe etrafnda bulunan bir mezar ta kalnts