Osteoporoz
D ü n y a s ı n d a n
Postmenopozal Kad›nlarda Lomber Omurga ve Femur Kemik Mineral
Yo¤unlu¤u ile Hasta Yafl› Aras›ndaki ‹liflki
Relationship Between Patient’s Age and Bone Mineral Density of Lomber Spine and Femur in Postmenopausal Women
Taciser Kaya*, Nefle Ölmez*, Rezzan Günayd›n*
(*) Atatürk E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Klini¤i
ÖZET
Bu çal›flmada lomber omurga, femur bölgeleri(boyun, trokanter ve Ward’s üçgeni) kemik mineral yo¤unlukla-r›(KMY) ve T skorlar› ile hasta yafl› aras›ndaki iliflkinin ara
fl-t›r›lµas› amaçlanm›flt›r. L2-4 T skoru £ -2.5 olan toplam 85 postmenopozal kad›n(yafl ort. 65.72) çal›flmaya dahil edildi. Hastalar›n lomber omurga ve kalça KMY de¤erle-ri dual enerji X-ray absorbsiyometde¤erle-ri yöntemi ile ölçüldü. ‹statistiksel de¤erlendirme için pearson korelasyon ana-liz yöntemi kullan›ld›. Hasta yafl› ile femur boynu ve
Ward’s üçgeni KMY ve T skoru de¤erleri aras›nda nega-tif korelasyon saptand›(p<0.05). L2-4ve trokanter KMY
ve T skorlar› yafl ile iliflkisiz bulundu. A
Annaahhttaarr ssöözzccüükklleerr:: Yafl, kemik mineral yo¤unlu¤u, osteo-poroz
SUMMARY
The aim of this study was to examine the relationship between patient’s age and lomber spine, hip regions(fe-mur neck, trochanter, Ward’s triangle) bone mineral den-sity (BMD) and T scores. A total of 85 postmenopausal women whose L2-4T score was equal to or less than
-2.5 with a mean age of 65.72 (50-81) years were inclu-ded. Bone mineral density of lomber spine and hip was measured by dual energy x-ray absorbtiometry (DEXA) in all patients. Pearson correlation analysis was used to perform the statistical evaluation. There was negative correlation between patient’s age and femoral neck and ward’s triangle BMD and T scores (p < 0.05). There was no correlation between patient’s age and L2-4,
trochan-ter BMD and T scores (p >0.05). K
Keeyy wwoorrddss:: Age, bone mineral density, osteoporosis
Osteoporoz Dünyas›ndan (2003) 9 (3): 105-108
105
G‹R‹fiKad›nlarda yaflam boyunca omurgada %42-47, fe-mur boynunda ise %58 kemik kayb› geliflir (1). Os-teoporoz(OP) için tan›mlanm›fl risk faktörlerinden birisi de hasta yafl›d›r (2). Apendiküler kemik kay›p h›z› her iki cinste de 40-50 yafltan sonra y›lda %0.5’tir (1,3). Menopozdan sonraki ilk dekadda bu oran y›lda %1’e ulafl›r (1). Omurgada kemik kayb› 3. dekadda bafllar ve menopoz sonras› her dekadda %7 oran›nda kemik mineral yo¤unlu¤u (KMY) kayb›
görülür (1,3). Vertebra, pelvis ve kotlar›n trabeküler içeri¤i yüksektir ve postmenopozal OP gibi kemik döngü h›z›n›n yüksek oldu¤u OP’dan en fazla bu ke-mikler etkilenir. Femur ise kortikal içeri¤i yüksek olan ve özellikle yafllanman›n etkilerine aç›k bir ke-mik bölgesidir. Femurdaki keke-mik kütlesi kayb› senil OP’da belirgin hale gelir (3). Bu çal›flmada lomber omurga OP’u olan kad›nlarda proksimal femurda OP s›kl›¤› ve bu iki kemik bölgesinin dual enerji X-ray absorbsiyometri (DEXA) yöntemi ile elde edilen KMY ve T skoru de¤erlerinin yaflla iliflkisi araflt›r›ld›.
HASTALAR VE YÖNTEM
Çal›flma grubumuzu OP poliklini¤ine baflvuran ve dual enerji X-ray absorbsiyometri ( DEXA, Norland XR-36) ölçüm sonucuna göre L2-4 T skoru ≤ -2.5
olan, yafllar› 50-81 (65.72±6.73) aras›nda de¤iflen 85 postmenopozal kad›n oluflturdu. Bu grubun se-çilmesinin amac›, omurgadaki dejeneratif de¤ifliklik-ler ya da aortik kalsifikasyonlar nedeniyle omurga OP’u gizlenmifl olabilecek olgular›n d›fllanmas›yd›. Femur bölgelerinde (boyun, trokanter, Ward’s üç-geni) T skoru ≤ -2.5 olan hasta oranlar› belirlendi. Pearson korelasyon analizi yöntemi kullan›larak L2-4
ve femur KMY ve T skoru ölçüm sonuçlar›n›n yafl ile korelasyonu ve ayr›ca L2-4KMY ve T skorlar› ile fe-mur bölgeleri KMY ve T skorlar› aras›nda korelas-yon arand›.
BULGULAR
Olgular›n yafl ortalamas› (ort.±SS) 65.72 ± 6.73 y›l idi. Hastalar›n DEXA ölçüm sonuçlar› tablo 1’de özetlen-mektedir. Tablo 2’de olgular›n kalçadan yap›lan ölçüm sonuçlar›na göre da¤›l›m› görülmektedir. Olgular›n 22’sinde (%25.9) femur boynu T skoru ≤ -2.5 idi. L2-4
ve kalça bölgelerinin KMY de¤erleri ve T skorlar› ile yafl aras›ndaki korelasyon de¤erlendirmesine ait sonuçlar tablo 3’de verilmifltir. Femur boynu ve Ward’s üçge-ninde KMY ve T skoru yafl ile negatif korele bulundu (p<0.01) (Tablo 3). L2-4ve trokanter KMY ve T skoru yafl ile korelasyon göstermedi (Tablo 3).
TARTIfiMA
OP prevalans› yaflla birlikte artar. OP için tan›mlan-m›fl risk faktörlerinden birisi de hasta yafl›d›r (2).
Omurga ve kalçada (femur boynu, Ward’s üçgeni ve trokanter)yaflla ve menopozla birlikte görülen BMD ve kemik mineral metabolizmas› de¤ifliklikleri çok say›da araflt›rma ile rapor edilmifltir (4-9). Pre-menopozal bireylerin de dahil edildikleri çal›flmalar-la farkl› iskelet bölgelerinde yaflçal›flmalar-la ve menopozal du-rumla ilgili olarak farkl› kemik kay›p oranlar›na ulafl›l-d›¤› görülmektedir (4-8). Bu durumun trabeküler ve
106
M
Miinniimmuumm MMaaxxiimmuumm OOrrtt.. ±± SSSS
L2-4 KMY 0.5499 0.8173 0.7232 ± 0.06 L2-4 T skoru -4.86 -2.50 -3.29 ± 0.60 L2-4 Z skoru -2.28 -0.07 -1.00 ± 0.58 FB KMY 0.4956 0.8934 0.6654 ± 0.08 FB T skoru -3.61 -0.05 -1.98 ± 0.73 FB Z skoru -2.22 1.16 -0.42 ± 0.66 Trok. KMY 0.2990 0.7350 0.5336 ± 0.08 Trok. T skoru -4.28 -0.32 -2.13 ± 0.80 Trok. Z skoru -4.29 1.16 -1.01 ± 0.95 Ward’s KMY 0.2965 0.8670 0.4803 ± 0.10 Ward’s T skoru -4.07 -0.55 -2.85 ± 0.74 Ward’s Z skoru -2.59 0.65 -1.12 ± 0.65
FB: Femur boynu Trok.: Trokanter SS: Standard Sapma
T
Taabblloo 11:: Olgular›n DEXA ölçüm sonuçlar›.
F
Feemmoorraall TT sskkoorruu ≤ --22..55 B Bööllggee nn (( %%)) Femur boynu 22 (25.9) Trokanter 64 (28.2) Ward’s üçgeni 62 (72.9) T
Taabblloo 22:: Osteoporotik hastalar›n farkl› femur bölgelerine göre da¤›l›m›.
K
KMMYY KKMMYY KKMMYY KKMMYY TT sskkoorruu TT sskkoorruu TT sskkoorruu TT sskkoorruu L
L22--44 FFBB TTrrookk.. WWaarrdd’’ss LL22--44 FFBB TTrrookk.. WWaarrdd’’ss Yafl
Pearson corr. r -0.058 -0.422** -0.149 -0.378** -0.038 -0.398** -0.145 -0.384** Sig. (2 tailed) p 0.601 0.000 0.174 0.000 0.727 0.000 0.186 0.000
**Korelasyon 0.01 düzeyinde anlaml› (2-tailed). - *Korelasyon 0.05 düzeyinde anlaml› (2-tailed). - FB: Femur boynu. Trok.: Trokanter.
T
kortikal yap›n›n farkl› da¤›l›m›ndan kaynakland›¤› ile-ri sürülmektedir (10). Bunun yan›nda kesitsel BMD de¤iflikliklerini yaflla iliflkisiz bulan araflt›rmac›lar da vard›r (11). Vertebra, pelvis ve kotlar›n trabeküler içeri¤i yüksektir (3, 5). Postmenopozal OP gibi yük-sek döngü h›z›n›n söz konusu oldu¤u OP’da en faz-la kay›p trabeküler yap›da görülür. Femurda ise kor-tikal komponent egemendir ve femurdaki kemik küt-lesi kayb› senil (tipII) OP’da ön plana ç›kar (3). Me-nopoz öncesinde apendiküler iskeletten kemik kay-b› düflüktür, aksiyel iskelette ise durum farkl›d›r (4). Kad›nlarda yaflam boyunca omurgada %42-47 ora-n›nda kemik kütlesi kaybedilir (1,5). Omurgada ya-flam boyunca görülen kemik kütlesi kayb›n›n yar›s›-n›n premenopozal dönemde gerçekleflti¤i bildiril-mektedir (4).
Bölgelere göre OP’un yaflla iliflkisini araflt›rd›¤›m›z bu çal›flmada lomber omurgada osteoporozu olan hastalar›n seçilmesiyle, kalça osteoporozunun lom-ber omurga osteoporozuna ne ölçüde efllik etti¤i de araflt›r›lm›flt›r. Vertebral deformite varl›¤›nda kalça k›-r›k riskinin de artt›¤›n›n bildirildi¤i bir çal›flmada, bu durum k›smen her iki bölgedeki k›r›¤›n ve dolay›s›yla kemik kütlesi azalmas›n›n, ayn› risk faktörlerine ma-ruz kalma sonucunda ortaya ç›kmas›yla aç›klanm›flt›r (12). Kanis ve ark. bir bölgede- OP saptand›¤›nda, bir di¤er iskelet bölgesinde OP olmamas› durumun-da, OP terimini kullanman›n ne ölçüde do¤ru oldu-¤unu tart›flm›fllard›r. Ancak belli bir teknik baz al›nd›-¤›nda, tan› koymada total kalça veya femur boynu-nun en uygun bölgeler oldu¤unu vurgulamaktad›rlar (10). Bilindi¤i gibi, osteoporozun en ciddi sonucu %15-20 mortalite oran› ile kalça k›r›klar›d›r (13).
Nilas L. ve ark. postmenopozal dönemde kemik dansitesi azalmas›n›n h›zland›¤›n› ve yafll› kad›nlar-da en az kayb›n omurgakad›nlar-da gerçekleflti¤ini sapta-m›fllard›r. Bu bulgular›n› kortikal ve trabeküler ke-mikteki yaflla ilgili de¤iflikliklerin farkl› olmas›yla aç›k-lamaktad›rlar (6). Çal›flma grubumuzdaki hastalar›n femur boynu T skorlar› yaflla negatif korelasyon göstermesine karfl›n, L2-4 T skorlar› yaflla iliflkisiz bulunmufltur. Sa¤l›kl› kad›nlarda KMY’nun DEXA yöntemi ile de¤erlendirildi¤i bir çal›flmada lateral omurga KMY de¤erlerinde yaflla ilgili azalma, ön-ar-ka omurgan›n de¤erlendirilmesiyle gözlenen KMY azalmas›ndan daha belirgin olmufltur (8). Dejenera-tif de¤iflikliklerin hem spinal hem de femoral KMY ile negatif korele oldu¤u görülmüfltür (14,15).Bu nedenle lomber omurgadaki dejeneratif de¤ifliklikle-rin OP’u gizleyebilece¤i düflüncesiyle çal›flma gru-bumuza L2-4T skoru ≤ -2.5 olan postmenopozal ka-d›nlar seçilmifltir. Ancak KMY ölçümlerinin ön-arka
omurgada gerçeklefltirilmesi bir k›s›tl›l›k getirmifltir. Kemik kayb› üzerinde menopozun kronolojik yafltan daha etkili olabilece¤i de tart›fl›lmaktad›r (7). Ayr›ca trabeküler kemik kayb›n›n perimenopozal dönemde h›zlan›p daha sonra nispeten yavafllad›¤› ileri sürül-mektedir (6,16). L2-4 T skorunu yaflla iliflkisiz bul-mam›z›n nedeni, premenopozal kad›nlar›n ve oste-oporozu olmayan postmenopozal kad›nlar›n çal›fl-maya dahil edilmemesi olabilir.
Mazess ve ark.’n›n erkeklerde gerçeklefltirdikleri bir çal›flmada omurga ve trokanterik KMY’deki azalma-n›n yaflla iliflkisinin anlaml› düzeylerde olmakla birlik-te, femur boynu ve Ward’s üçgenindekinden daha zay›f oldu¤unu saptam›fllard›r (17). Kad›nlarda göz-lenen sonuçlar ise Hedlund ve ark. taraf›ndan flu flekilde de¤erlendirilmifltir. Yafl ve menopozun kalça KMY üzerinde etkilerini inceleyen bu çal›flmada, Ward’s üçgeni ve femur boynundaki KMY azalmas› hem pre- hem de postmenopozal kad›nlarda yaflla iliflkili bulunmufltur. Trokanterde ise yaflla ilgili KMY azalmas›n›n yaln›zca postmenopozal kad›nlarda an-laml› oldu¤u görülmüfltür. Ancak ayn› çal›flmada tro-kanterdeki kemik kayb›n›n %30’unun erken postme-nopozal dönemde gerçekleflti¤i ve postmepostme-nopozal ilk 6 y›ldaki trokanterik KMY kayb›n›n menopoz ön-cesi son dekadda görülenden 3-10 kez fazla oldu-¤u sonucuna var›lm›flt›r (18). Postmenopozal kad›n-lar›n oluflturdu¤u çal›flma gurubumuzda trokanter KMY azalmas› ile hasta yafl› korelasyon gösterme-mekteydi. Hastalar›m›z›n geç postmenopozal ve se-nil yafl grubundan da bireyler içermesi ve premeno-pozal kad›n içermemesi, trokanterik KMY ile hasta yafl›n›n iliflkisiz bulunmas›n›n bir nedeni olabilir. Biz çal›flma grubumuzu oluflturan lomber omurga osteoporozlu 85 postmenopozal kad›n›n 22’sinde (%25.9) kalça OP’u saptad›k.Yafl ortalamas› 65.72±6.73 olan hasta grubumuzda yaflla kalça KMY’si aras›nda negatif korelasyon bulundu. Kanis ve ark. taraf›ndan herhangi bir bölgedeki OP 50’li yafllardan itibaren artarken (40-49 yafl için %0 iken 50-59 yafl gurubunda %14.8) kalça OP’unun özel-likle 70 yafl ve üzerindeki hastalarda pik yapt›¤› (60-69 yafl için %8.0, 70-79 yafl için %24.5) bildiril-mektedir. 50 yafl üstündeki kad›nlar için ise herhan-gi bir bölgedeki (kalça, omurga, ön kol) OP oran› %30.3, tek bafl›na kalçadaki OP oran› ise %16.2 olarak bildirilmektedir (10). Lomber omurgadaki OP’un yaflla iliflkisinin net olarak ortaya konmas›n-da, dejeneratif de¤ifliklikler, erken postmenopozal dönemdeki h›zl› trabeküler kayb›n ileri yafllarda ya-vafllamas› gibi nedenlerle güçlükler yaflanmaktad›r.
KAYNAKLAR
1. Hahn BH. Osteopenic bone diseases. In: Daniel J, Mc Carty ed. Arthritis and Allied Conditions. Lea and Fe-biger, Philadelphia. 1989; 1798-1841.
2. Bonner BJ, Jr.Chesnut CH, III, et al. Osteoporosis. In: Joel A Delisa, Bruce M Gans, (ed). Rehabilitation Me-dicine Principels and Practice. Lippincott Williams and Wilkins, Philadelphia. 1998, 1453-1475.
3. Hahn TJ. Metabolic Bone Diseases. In: William N Kel-ley, Edward D Harris, Shaun Ruddy, Clement B Sled-ge, Textbook of Rheumatology. W.B. Saunders Com-pany. Philadelphia. 1990, 1593- 1627.
4. Riggs BL, Wahner HW, et al. Rates of bone loss in the appendicular and axial skeletons of women. Evidence of substansial vertebral bone loss before menopause. J Clin Invest 1986; 77(5): 1487-91.
5. Riggs BL, Wahner HW, et al. Differential changes in bone mineral density of the appendicular and axial skeleton with aging: relationship to spinal osteoporo-sis. J Clin Invest 1981; 67(2): 328-35.
6. Nilas L, Gotfredsen A, et al. Age-related bone loss in women evaluated by the single and dual photon tech-nique. Bone Miner 1988; 4(1):95-103.
7. Nilas L, Christiansen C, et al. Bone mass and its rela-tionship to age and the menopause. J Clin Endocrinol Metab 1987; 65(4):697-702.
8. Mazess RB, Barden HS, et al. Age changes of spine density in posterior-anterior projections in normal wo-men. Calcif Tissue Int 1995; 56(3):201-5.
9. Kotowicz MA, Melton LJ 3rd, et al. Effect of age on
va-riables relating to calcium and phosphorus metabolism in women. J Bone Miner Res 1990; 5(4): 345-52. 10. J. A. Kanis, C.-C. Glüer. An update on the diagnosis
and assessment of osteporosis with densitometry.
Osteo Int 2000 11; 192-202.
11. Mazess RB, Barden HS. Bone density in premenopa-usal women: effects of age, dietary intake, physical ac-tivity, smoking and birth-control pills. Am J Clin Nutr 1991; 53(1): 132-42.
12. Ismail AA, Cockerill W, et al. Prevalent vertebral defor-mity predicts incident hip though not distal forearm fracture: Results from the European Prospective Oste-oporosis Study. Osteo Int 2001; 12(2): 85-90. 13. Kleerekoper M, Avioli VL. Evaluation and treatment of
postmenopausal osteoporosis. In: Murray J. Favus, M.D. (Ed.) Primer on the Metabolic Bone Diseases and Disorders of Mineral Metabolism. Lippincott-Raven, Philadelphia, 1993: 223-229.
14. Reid IR, Evans MC, et al. The influence of osteophy-tes and aortic calcification on spinal mineral density in postmenopausal women. J Clin Endocrinol Metab 1991; 72(6): 1372-4.
15. Miyakoshi N, Itoi E, et al. Inverse relation between os-teoporosis and spondylosis in postmenopausal women as ivaluated by bone mineral density and semiquantitation scoring of spinal degeneration. Spine 2003; 28 (5): 492-5.
16. Hui SL, Slemenda CW, et al. Effects of age and menopause on vertebral bone density. Bone Miner 1987; 2: 141-146.
17. Mazess RB, Barden HS, et al. Influence of age and body weight on spine and femur bone mineral density in U. S. white men. J Bone Miner Res 1990; 5(6). 645-52.
18. Hedlund LR, Gallagher JC. The effect of age and menopause on bone mineral density of the proximal femur. J Bone Miner Res 1989; 4(4): 639-42.
