BİLİMSEL ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ VE ETİK

Ders 8

BİLİMSEL ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ VE ETİK

DOÇ.DR. BAŞAK MESCİ OKTAY

Ders notlarının hazırlanmasında faydalanılan kitap: Bilimsel Araştırma Teknikleri ve Etik Editör(ler): Necati Cemaloğlu,

Yazar(lar): Emel Tüzel İşeri, Kısmet Deliveli, Murat Özdemir, Ebru Doğruöz, Nuray Kısa, Funda Uysal, Gökhan Arastaman, Esef Hakan Toytok, Deniz Örücü, Nazife Karadağ, Nihan Demirkasımoğlu, Ercan Yılmaz, Sedat Gümüş, Elif Daşçı Sönmez,

Yayınevi: Pegem Akademi Yayıncılık

Nedensel karşılaştırma aşaması

 Bir eylem veya olayın gerçekleşmesinden sonra bağımsız ve bağımlı değişkenler arasındaki ilişkileri bulmayı

amaçlayan bir araştırma türüdür.

 Araştırmacının amacı; bağımsız değişkenin iki veya daha fazla grubu karşılaştırarak bağımlı değişkeni etkileyip

etkilemediğini belirlemektir. Nedensel karşılaştırma araştırması ile hem korelasyonel hem de deneysel araştırma arasında benzerlik ve farklılık vardır. (s. 75)

 Nedensel karşılaştırma araştırması ile korelasyonel

araştırma arasındaki benzerliklerden ilki, her iki yöntemde de değişkenler arasındaki ilişkilerin belirlenmeye

çalışıldığı, ancak bu değişkenlere müdahalede bulunulmadığıdır.

 Dolayısıyla bu yöntemler değişkenler arasında gerçek bir sebep sonuç ilişkisinin olduğunu kesin olarak söyleyemez.

 Benzerliklere rağmen, nedensel karşılaştırma ve korelasyonel araştırma türleri arasında belirgin farklılıklar da vardır.

 Nedensel karşılaştırma aşamasında araştırmacı iki veya daha fazla grubu karşılaştırarak bağımsız bir değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisini araştırır.

 Korelasyonel araştırmada, araştırmacı yalnızca bir grup kişiyle çalışır.

 İki grubu karşılaştırmak yerine korelasyonel araştırmacısı bir veya daha fazla bağımsız değişkenin aynı grubun bağımlı değişken üzerindeki etkisini inceler.

 Nedensel karşılaştırma araştırmasının birkaç yönü, deneysel araştırma ile paraleldir.

 Korelasyonel araştırmalardan farklı olarak hem deneysel araştırma hem de nedensel karşılaştırma araştırması iki veya daha fazla grubu karşılaştırır.

 Araştırma konuları genellikle çalışmanın odağını oluşturan bağımsız değişken temelinde gruplara ayrılır.

 Diğer bir benzerlik, her iki araştırma türünün de amacının bağımsız değişkenin bağımlı değişken ve değişkenler

üzerinde ne gibi bir etkisinin olabileceğini belirlemektir.(s.75)

Deneysel araştırma

 Deneysel araştırma, araştırmacılar tarafından bir veya daha fazla değişkeni manipüle etmek ve değişkenlerin geri kalanını kontrol etmek için kullanılan sistematik ve bilimsel bir yaklaşımdır.

 Genel olarak sosyoloji, psikoloji, fizik, kimya, biyoloji ve tıp gibi bilimlerde kullanılır.

 Bağımlı bir değişken üzerindeki bağımsız değişkenin etkisini belirlemek için, bir veya daha fazla değişken manipüle edilir.

 Deneysel araştırmalar günlük yaşamı iyileştirmeye yardımcı olduğu için toplum için faydalıdır.

 Deneysel araştırmalar, sonuç üzerindeki etkisini belirlemek için bir fikri test eder.

 Araştırmacılar önce deneyecek bir fikre karar verir,

sonrasında katılımcıları onu deneyimlemeye ikna eder ve daha sonra fikri veya uygulamayı deneyimleyenlerin bazı sonuçlar üzerinde deneyimlemeyenlerden daha iyi

performans gösterip göstermediğini belirler.

Deneysel araştırmanın temel özellikleri

 1. deneysel araştırmacılar rastgele katılımcıları gruplara veya diğer birimlere atar.

 Bağımsız değişkenlerin sonuçlar üzerindeki etkilerini izole etmek için dış değişkenler üzerinde kontrol sağlar. (s. 77)

Deneysel desenler,

 Zayıf, yarı ve gerçek deneysel desenler olmak üzere üç türe ayrılır.

 Her bir deneysel desenin kendisine özgü ayırt edici

yönleri vardır. Deneysel desenlerin temel özelliklerini ise şu şekilde özetlemek mümkündür;

 Zayıf deneysel desenler: Bir deney özelliği göstermeyen ve bu nedenle bilimsel yönü zayıf bir desen türüdür. Zayıf deneysel desenler daha çok diğer desenlerin gücünün anlaşılması bakımından değerlendirmeye alınır.

 Yarı deneysel desenler Bağımsız değişkene müdahale edilerek bağımlı değişken üzerindeki etkisinin araştırıldığı bir desen türüdür.(s. 78)

 Gerçek deneysel desenler Yansız atama yoluyla belirlenmiş birden fazla alt grubun işe koşulduğu bir deneysel desen türüdür. Gerçek deneysel desenler bilimsel nitelik yönünden çok güçlüdür. Bu deneysel desende biri deney diğeri kontrol olmak üzere iki grup vardır.(s. 79)

Tek denekli araştırma

 Grup tasarımları, belirli bir duruma verilen yanıtın genel bir resmini verir.

 Ancak araştırmacının belirli kişilerin nasıl tepki gösterdiği hakkında herhangi bir sonuca varmasını önler.(s. 80)

Meta-analiz

 Meta analiz temek olarak aynıı konu üzerinde daha

önce yürütülmüş olan araştırma bulgularını birleştiren ve ulaşılan konuları istatistiksel analiz işlemlerine tabii tutarak bütünleştiren bir yöntemdir.

 Meta analizin temel bir özelliği seçilmiş olan

araştırmaların birbirinden bağımsız olmasıdır.(s.80)

Nitel araştırma

 Nitel araştırmanın amacı bireylerin deneyimlerinin anlamlarını belirli bir olay veya problemi nasıl gördüklerinin anlamını araştırmaktır. Nitel araştırma doğasında keşfetmek vardır.

 Dolayısıyla araştırmaya Ne? Nasıl? Soruları ile başlanır.

 Araştırma katılımcıların görüşlerini tahmin etme gibi bir çaba içerisinde değildir.

 Ayrıca nicel araştırmaya benzer şekilde Ne? Ve Niçin? Sorularıyla da araştırmaya başlanabilir ve Ne kadar? Ne sıklıkla? Gibi sorular ile

araştırmaya devam edilerek kapsam derinleştirilebilir.

 Araştırmanın araştırmanın sonucuyla ilgili herhangi bir öngörü ve hipotezi yoktur.(s. 82)

Etnografik araştırma

 İnsanları doğal olarak oluşan çevrelerinde inceleyen en derin gözlem yöntemidir.

 Tarihsel araştırma;

 Çalışmanın nasıl ve nerede başladığını zaman içinde nasıl geliştirildiğini ve şu anda hangi durumda olduğunu açıklayan yöntemlerden biridir.

 Durum çalışması

 Nitel araştırma yöntemleri arasında önemli bir tür de durum çalışmasıdır. Farklı tanımları olmakla birlikte Gerring durum çalışmasını spesifik bir zaman süreci içerisinde tek bir noktada gözlem yapılan olgu şeklinde ele almakta ve incelemektedir.

 Chmiliara göre ise durum çalışması sınırlı bir sistemin işleyiş biçimi hakkında düzenli olarak veri toplamak ve bu yolla sistemin işleyiş biçimini derinlemesine keşfetmek amacıyla uygulanan bir

yaklaşımdır.( s.91)

 Anlatı araştırması;

 Anlatı metnin özelliklerinin ve son zamanlarda sosyal, tarihi ve kültürel bağlamlarda insan içi ilişkilerin anlamının analizini içeren

yöntemdir.(s.93)

Karma(mixed) araştırma

 Nicel ve nitel yaklaşımların tek bir araştırmada birlikte kullanılmasına dayanan karma araştırmalar yirminci

yüzyılın son çeyreğinde ivme yakalamıştır. Genel olarak nicel araştırma sayısıal verilerin toplanması ve analizini, nitel araştırma ise anlatı veya deneysel verileri dikkate alan araştırma türüdür. (s.93)

Bilimsel araştırmalarda kullanılan veri toplama araçları

 Araştırma sürecinde araştırma soruları ve araştırma stratejisi belirledikten sonra uygun veri toplama yöntemlerinin neler olabileceğine karar vermek gerekir.

 Araştırmanın bu aşaması oldukça kritiktir.

 Çünkü uygun olmayan veri toplama araçları ile elde edilen veriye dayalı olarak yürütülen bir araştırma her türlü bilimsel çalışmayı değersiz kılabilir.

 Dolayısıyla araştırma sorusuna etkili biçimde yanıt vermeyi

sağlayacak uygun veriye ulaşabilmek oldukça önemlidir.(s.103)

Veri ve veri türleri

 Araştırma sürecinde problemin tanımlanması aşamasında değişkenlerden faydalanılır. Değişebilen en az iki değer alan herşey değişkendir. Değişkenler aldıkları değere göre

 sürekli

 süreksiz

 Kontrol şekillerine göre

 Bağımlı

 Bağımsız kontrol değişkenleri olarak sınıflandırılabilir.( s.104)

Veri toplama araçları

 Anket

 Ölçek

 Görüşme

 Gözlem ve

 Doküman incelemesi

ölçek

 Ölçek bilişsel, duyuşsal ve davranışsal boyutları olan bir yapıyı ölçmek için geliştirilen genel ya da alt boyutlara ilişkin toplam puan elde edilen ve yapı geçerliliği

sağlanmış veri toplama aracıdır.

Görüşme

 Görüşme araştırmacının amacına uygun olarak hazırlanan soruların görüşüne ihtiyaç duyulan kişilere araştırmacı tarafından sorularak cevap alınmasıdır.

 Görüşme hipotez üretme veya daha detaylı bir araştırmanın başlangıç aşamasında diğer veri toplama araçlarının pilot

uygulamalarında ya da doğrulanmasında temel veri toplama aracı olarak veya verilerden elde edilen çıkarımların doğruluğunun

kontrolünde kullanılabilir. (s. 117)

Gözlem

 Araştırmacıların olay ve olguların oluşumlarını

açıklayabileceği somut kanıtlara ulaşabilmek için sürece tanıklık edebilecekleri etkinliklerdir.

 Gözlem farklı araştırmalarda farklı amaçlar için kullanılabilir.

 Araştırmaların başlangıç aşamasında ilk hipotezi

oluşturmada ve farklı yöntemlerle elde edilen bilgilerin desteklenmesinde gözlemden faydalanılabilir. (s. 126)

Dokuman incelemesi

 Belge ya da dokuman yaşanmış olay ya da süreçlere ilişkin olarak tutulan kayıtlardır. Bilimsel açıdan dokuman incelenmesi ise araştırılması hedeflenen olgu veya

olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analiz edilmesidir.(s.130)

Veri toplama süreçleri ve analiz yöntemleri

 Bu bölümde;

 Veri toplama süreçlerine,

 Veri analiz yöntemlerine,

 Bulgular, sonuçlar, tartışma ve önerilerin nasıl oluşturulması gerektiğine yer verilmektedir

Veri toplama süreçleri

 Veri araştırmacının yürüttüğü araştırma hakkında elde ettiği bilgi türlerini ifade etmektedir.

 Veriler toplanırken hangi yöntem bağlamında, hangi veri toplama aracı kullanılırsa kullanılsın ortak aşamalar bulunmaktadır. Bunlar;

 Ayrıntılı bir planlama yapma

 Ön deneme ve geliştirme ve

 Uygulamadır.(s. 139)