Ders 12
BİLİMSEL ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ VE ETİK
DOÇ.DR. BAŞAK MESCİ OKTAY
Ders notlarının hazırlanmasında faydalanılan kitap: Bilimsel Araştırma Teknikleri ve Etik Editör(ler): Necati Cemaloğlu,
Yazar(lar): Emel Tüzel İşeri, Kısmet Deliveli, Murat Özdemir, Ebru Doğruöz, Nuray Kısa, Funda Uysal, Gökhan Arastaman, Esef Hakan Toytok, Deniz Örücü, Nazife Karadağ, Nihan Demirkasımoğlu, Ercan Yılmaz, Sedat Gümüş, Elif Daşçı Sönmez,
Yayınevi: Pegem Akademi Yayıncılık
Meslek etikleri
Meslek kavramının tanımlanması
Mesleki etik kavramının tanımlanması
Kurumlarda yaygın olarak görülen etik dışı davranışlar
Sosyo-kültürel ve ekonomik kaynaklı davranışlar
Psikolojik kaynaklı etik dışı davranışlar
Meslek kavramının tanımlanması
En genel biçimde bireylerin geçimlerini sağlamak üzere yerine getirdikleri uğraş olarak bilinen meslek kavramı çeşitli araştırmacılar tarafından farklı şekillerde tanımlanmıştır. (s.246)
Mesleki etik kavramının tanımlanma
Mesleki etik kişilerin herhangibi bir mesleği icra ederken göz önünde bulundurması gereken iş yaşamındaki kişilerin paylaştıkları kabul gören yaklaşımları, kurallar, tutum ve davranışlardır. (s.248)
Kurumlarda yaygın olarak görülen etik dışı davranışlar
Etik konusundaki literatür incelendiğinde mesleki etik ilkelerin yanısıra
kurumlarda görülen etik dışı davranışların da tanımlandığı görülmektedir.
(S.250)
Sosyo-kültürel ve ekonomik kaynaklı davranışlar
Bu grupta yer alan etik dışı davranışlar bireylerin içinde bulundukları
çevrenin sosyo-kültürel ve ekonomik özelliklerine ve meslek öncesi içinde bulundukları çevrenin yapısına bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. (s. 251)
Psikolojik kaynaklı etik dışı davranışlar
Genellikle rekabet ve kıskançlık duyguları çerçevesinde şekillenen psikolojik kaynaklı etik dışı davranışlar bir kişiye yönelik sergilenen davranışlardır.(s. 252)
BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİĞİ
Bilimsel ilerlemenin sağlanabilmesi bilim insanlarının toplulukçuluk ,
evrenselcilik, örgütlü şüphecilik ve tarafsızlık gibi bilimsel yöntemin ilkelerini benimsemesi ile mümkündür.(s. 258)
Bilimsel araştırmalarda etik ilkeler
Bir araştırma kapsamında karşılaşılabilecek etik sorunlar araştırma projesinin bağlamı araştırmada izlenen süreçler, veri toplama yöntemleri, katılımcıların doğası, toplanan verilerin türü, ve verilerle ne yapılması gerektiği gibi çeşitli aşamalarda ortaya çıkabilir.(s. 261)
Zarardan kaçınma
Araştırmalarda araştırmaya katılan deneklerin ya da katılımcıların
karşılaşabileceği zararları kestirmek her zaman mümkün değildir. Buna karşılık araştırmacıların olası zarar ve riskler açısından makul bir
değerlendirme yapması mümkündür. (S.263)
Bilgilendirilmiş onam
Literatürde bilgillendirilmiş rıza ve aydınlatılmış onam olarak da anılmaktadır.
Bu konu gönüllü katılım ve zarar vermeme başlığı atında da ifade
edilebilirdi. Bir araştırma projesindeki katılımcılar çalışmaya katılımlarının gönüllü olduğunu, herhangi bir olumsuz sonuç olmaksızın herhangi bir zamanda çalışmadan çekilme özgürlüğüne sahip olduklarını ve projeye katılmamalarının bir sonucu olarak zarar görmediklerini bilmelidir. (s. 264)
Bilgilendirilmiş onam etik literatüründe merkezi bir yere sahiptir ve araştırmaya katılmak için bireyin gönüllü rızasını ifade etmektedir.
Gizlilik ve anonimlik
Gizlilik ve anonimlik terimleri araştırmada eş anlamlı tutulmaya uygun kavramlardır ancak aslında farklı fakat ilgili kavramlardır.(s.265)
Kaynak gösterme
Bir araştırmacı ya da yazarın kaynak gösterme kurallarına uygun olarak daha önce üretilen eserlerden kendi çalışmasında yararlanması doğaldır.
Kaynak göstermenin pek çok nedeni vardır.(s. 267)
yazarlık
Yazarlık sadece araştırmacının alandaki itibarı değil aynı zamanda kimin ödüllendirileceğini ya da sorumlu tutulacağını açığa kavuşturur.
Yazarlık konusunda hassas konulardan birisi yazarlık sıralamasıdır. (s.269)
Analiz ve raporlama
Araştırmacılar, bilimsel topluluğa karşı verinin nasıl analiz edildiğini ve rapor edildiğini açıklama yükümlülüğündedir.
Beklenmeyen veya olumsuz bulgular, araştırma tasarımı veya bulgular hakkında araştırmacıların şüpheleri varsa bunları açıklamak yazarların yükümlülüğüdür. (s. 269)
Veri saklama ve paylaşma
Araştırma verilerinin depolanmasındaki temel zorluk zaman içerisinde başka araştırmacıların da verileri farklı araştırmalarda benzer amaç için
kullanılabilme ya da ulaşma isteği olasılığı için verilerin muhafaza edilmesidir.
(s.269)
Araştırma sponsorluğu
Sosyal bilimlerde yapılan çoğu araştırma sponsor kuruluşlar tarafından belirli bir amaç için sağlanan fonlar kullanılarak gerçekleştirilir.(s. 270)
Bilimsel araştırmada etik dışı davranışlar
Yanıltma
Haksız yazarlık
Çoklu yayın yapma ve dilimleme
Araştırma ve yayın etiği ile ilgili yasal düzenlemeler
Ulusal ve uluslararası alanda bilimsel araştırma, yayın ve etkinliklerde
uyulması gereken ilkelerle ilgili dokümanlar ve çeşitli hukuki incelendiğinde bunların büyük ölçüde uyuştuğu görülmektedir.(s. 275)
İntihal programları
Lisanüstü eğitim yönetmeliğinde de ifade edildiği gibi lisansüstü tezlerin savunulmasından önce tezin intihal programından geçirilmesinin bir yasal zorunluluk olması ilgili enstitülerin belirlediği intihal programları kullanılmasını yaygınlaştırmıştır. (s. 278)