TÜRK TİCARET KANUNUNDA ŞİRKETLER TOPLULUĞU KONUSUNDA BİLİNMESİ GEREKEN HUSUSLAR
Serbay MORAY23 ÖZ
Eski Türk Ticaret Kanunu’nda şirketler topluluğuna ilişkin herhangi bir hüküm yer almazken ilk kez 6102 sayılı Yeni Türk Ticaret Kanunu ile birlikte şirketler topluluğuna ilişkin hükümler düzenlenmiştir. Yeni kanunda 195 ila 209.maddelerinde şirketler topluluğunun sınırları belirlenmiş ve temel kural- lara bağlanmıştır.
1-GİRİŞ
Bir şirket diğer bir şirketi çoğunluğu veya diğer hakimiyet araçları ile kontrol edebiliyorsa burada şirketler topluluğundan söz edilebilecektir.
Bu anlayışa göre, şirketler topluluğunun tepesindeki işletme konumuna ve yetkilerine göre, tek elden yönetim için gerekli politikaları oluşturup bunu en alttaki şirketlere kadar uygulatabiliyorsa, hakimiyet ve tek elden yönetim vardır. Yoksa, tek elden yönetimin bulunmaması sebebiyle, her işletme kendi politikalarını uyguluyor, kendi seçtikleri yoldan gidiyorsa hakimiyet ve dola- yısıyla topluluk da yoktur.
Kanunun ilgili hükümleri incelendiğinde düzenin sermaye şirketleri üze- rine kurulduğu görülmekle birlikte, “şirketler topluluğuna ilişkin hükümlerin uygulanmasında “yönetim kurulu” terimi limited şirketlerde müdürleri, ser- mayesi paylara bölünmüş komandit şirketler ile şahıs şirketlerinde yönetici- leri, diğer tüzel kişilerde yönetim organını ve gerçek kişilerde gerçek kişinin kendisini ifade eder.” denilerek sisteme işlerlik kazandıran geniş bir istisnaya yer verilmiştir.
Şirketler topluluğuna ilişkin hükümlerin uygulanmasında “yönetim kuru- lu” terimi limited şirketlerde müdürleri, sermayesi paylara bölünmüş koman- dit şirketler ile şahıs şirketlerinde yöneticileri, diğer tüzel kişilerde yönetim organını ve gerçek kişilerde gerçek kişinin kendisini ifade eder.
23 Gümrük ve Ticaret Müfettişi
*
*
2-HAKİM VE BAĞLI ŞİRKET TANIMI
Bir ticaret şirketi, diğer bir ticaret şirketinin, doğrudan veya dolaylı olarak;
oy haklarının çoğunluğuna sahipse veya şirket sözleşmesi uyarınca, yönetim organında karar alabilecek çoğunluğu oluşturan sayıda üyenin seçimini sağ- layabilmek hakkına sahipse veya kendi oy hakları yanında, bir sözleşmeye dayanarak tek başına veya diğer pay sahipleri yada ortaklarla birlikte, oy hak- larının çoğunluğunu oluşturuyorsa ya da bir ticaret şirketi, diğer bir ticaret şirketini, bir sözleşme gereğince veya başka bir yolla hakimiyeti altında tu- tabiliyorsa birinci şirket hakim, diğeri bağlı şirket olacaktır. Dikkat edilecek olursa sermayenin çoğunluğuna sahip olunması hakimiyet aracı olarak gö- rülmemiştir. Hakimiyetin varlığının kanunen kabulü için üç şartın bir arada olması gerekmemekte, yalnızca birinin sağlanması durumunda hakimiyetin gerçekleşeceği bilinmelidir.
Hakim şirketin ticaret şirketini sözleşme gereğince hakimiyetinde tutması ile kastedilen sözleşmeler hakimiyet sözleşmeleridir. Sözleşme dışında “başka bir yolla ibaresi” kullanılması geniş yoruma olanak sağlamıştır. Birleşmeler, bölünmeler ve pay alımları yoluyla da hakimiyet sağlanabilecektir.
Bunun dışında bir ticaret şirketinin başka bir ticaret şirketinin paylarının çoğunluğuna veya onu yönetebilecek kararları alabilecek miktarda paylarına sahipse yine birinci şirketin hakimiyetine karine teşkil edecektir. Bu hüküm yukarıda yer verilen açıklamaların aksine, aksi ispat edilemeyen bir kanuni varsayımı değil bir karineyi düzenlemektedir. Bir sermaye şirketinin pay- larının çoğunluğuna sahip olmak hakimiyet kurulması için yeterli olmayıp, önemli olan oyların çoğunluğuna sahip olmaktır. Bunun nedeni, oyda imtiyaz hakkının ve yönetim organında ki çoğunluğun, sermaye çoğunluğunu tama- men etkisiz hale getirebiliyor olmasıdır.
Hakim şirkete doğrudan veya dolaylı olarak bağlı bulunan şirketler, hakim şirketle birlikte şirketler topluluğunu oluşturmaktadır. Hakim şirket ana, bağlı şirketler yavru şirket konumundadır.
3-HAKİMİYETİN SAPTANMASINDA PAY VE OY ORANLARININ HESAPLANMASI
Bir sermaye şirketinin diğer bir sermaye şirketine katılma oranı katılan şir- ketin katınılan şirketteki paylarının nominal değerlerinin toplamının katılınan şirketin sermayesine oranına göre bulunur. Hesaplamada payların sayısının
değil itibari değerlerinin dikkate alınması gerekmektedir. Payların bedelleri- nin tümünün ödenmiş olup olmaması hesaplamada etkili olmaz. Ayrıca katıl- ma payı oranın hesaplanmasında katınılan şirketin iktisap ettiği kendi payları, isterse bu paylar o şirket hesabına başkasında bulunsun toplamdan düşülür.
Bir ticaret şirketinin bir sermaye şirketindeki oy hakkının yüzdesi, ticaret şirketinin o sermaye şirketinde sahip bulunduğu paylardan doğan kullanılabi- len oy haklarının toplamının, sermaye şirketindeki kullanılabilir tüm oy hak- larının toplamına oranlanmasıyla bulunur. Hesaplamada, sermaye şirketinin hem kendi hem de onun hesabına alınmış olup da üçüncü kişilerin elindeki paylarından doğan oy hakları düşülür. Oy hakkının hesaplanmasında hare- ket noktası oyda imtiyazlı paylardır. Hesaplamada oy imtiyazını haiz payların verdiği oy hakları hem katılan şirket yönünden hesaba katılır, hem de katılınan şirketteki toplam oy sayısı bulunarak oranlama yapılır.
Birbirlerinin paylarının en az dörtte birine sahip bulunan sermaye şirketleri karşılıklı iştirak durumundadır. Bu payların yüzdelerinin hesaplanmasında yuka- rıdaki hükümler dikkate alınmaktadır. Bu şirketlerden biri diğerine hakimse, ikin- cisi aynı zamanda bağlı şirket sayılır. Karşılıklı iştirak durumundaki şirketlerin her biri diğerine hakimse ikisi de bağlı ve hakim şirket kabul olunur.
4-ŞİRKETLER TOPLULUĞUNDA YÜKÜMLÜLÜKLER
Topluluk şirketlerinde yükümlülüğü iki başlık altında ele almak mümkün- dür. Bunlardan ilki bildirim olmakla birlikte diğeri tescil ve ilandır. Bir te- şebbüs, bir sermaye şirketinin sermayesinin, doğrudan veya dolaylı olarak, yüzde beşini, onunu, yirmisini, yirmibeşini, otuzüçünü, ellisini, altmışyedisini veya yüzde yüzünü temsil eden miktarda paylarına sahip olduğu veya payları bu yüzdelerin altına düştüğü takdirde; teşebbüs, durumu söz konusu işlemle- rin tamamlanmasını izleyen on gün içinde, sermaye şirketine ve bu Kanun ile diğer kanunlarda gösterilen yetkili makamlara bildirir.
Bildirim bütün payları kapsamalı, sadece eşiği aşan paylara özgülenmemelidir.
Bildirim anının belirlenmesinde payların hukuken iktisabı esas alınır. Hüküm, bil- dirim yükümünü pay sahipliği sıfatının kazanılmasına bağlamamıştır.
Payların yukarıda belirtilen oranlarda kazanılması veya elden çıkarılma- sı, yıllık faaliyet ve denetleme raporlarında ayrı bir başlık altında açıklanır ve sermaye şirketinin internet sitesinde ilan edilir. Teşebbüsün ve sermaye şirketinin yönetim kurulu üyeleriyle yöneticileri de, kendilerinin, eşlerinin,
velayetleri altındaki çocuklarının ve bunların, sermayelerinin en az yüzde yir- misine sahip bulundukları ticaret şirketlerinin o sermaye şirketindeki payları ile ilgili olarak bildirimde bulunurlar. Bildirimler yazılı şekilde yapılır, ticaret siciline tescil ve ilan olunur. Hakimiyet sözleşmesinin tescil ve ilanına ilişkin yükümlülük bir geçerlilik kuralıdır. Bu suretle hakimiyet sözleşmesinin yazılı olarak yapılması zorunluluğu öngörülerek ilişki kayıt altına alınmak ve kamu- ya tanıtılmak istenmiştir.
Yukarıda yer verilen yükümlülüklerin yerine getirilmemesi durumunda il- gili paylara ait oy hakkı ve diğer haklar donar. Böylece bildirmemenin sonucu, oy hakkının kullanılamayacağı gerçeğini doğurmaktadır. Aksi halde kullanı- lan oylar geçersiz sayılmalıdır. Alınan kararın geçerli olup olmayacağı geçer- siz oyların sayısına bağlı olarak değişebilecektir.
5-ŞİRKETLER TOPLULUĞUNDA RAPOR
Bağlı şirketin yönetim kurulu, faaliyet yılının ilk üç ayı içinde, şirketin hakim ve bağlı şirketlerle ilişkileri hakkında “bağlılık raporu” diye adlandırı- lan bir rapor düzenlemelidir. Raporda, şirketin geçmiş faaliyet yılında hakim şirketle, hakim şirkete bağlı bir şirketle, hakim şirketin yönlendirmesiyle onun ya da ona bağlı bir şirketin yararına yaptığı tüm hukuki işlemlerin ve geçmiş faaliyet yılında hakim şirketin ya da ona bağlı bir şirketin yararına alınan veya alınmasından kaçınılan tüm diğer önlemlerin açıklamasına yer verilmelidir.
Yani söz konusu rapor bağlı şirketlerin kendi aralarındaki ve hakim şirketle aralarındaki ilişkileri ve bu ilişkilerin kayıp/yarar olarak sonuçlarını açıklar.
Hukuki işlemlerde edimler ve karşı edimler, önlemlerde, önlemin sebebi ve şirket yönünden yarar ve zararları belirtilir. Zarar denkleştirilmişse, bunun faaliyet yılı içinde fiilen nasıl gerçekleştiği veya şirketin sağladığı hangi men- faatlere ilişkin olarak bir istem hakkı tanındığı ayrıca bildirilmelidir.
Rapor pay sahipleri açısından da önem arz etmektedir. Çünkü pay sahipleri bu rapora dayanarak sorumluluk davası açabilecekleri gibi bilgi alma hakları- nı da daha bilinçli kullanabileceklerdir. Nitekim hakim şirketin her pay sahibi genel kurulda, bağlı şirketlerin finansal ve mal varlığıyla ilgili durumları ile bağlı şirketlerin birbirleri ve hakim şirketle yaptıkları işlemler, bu işlemlerin sonuçları hakkında bilgi verilmesini isteyebilir.
Hakim şirketin her yönetim kurulu üyesi, yönetim kurulu başkanından;
bağlı şirketlerin finansal ve malvarlığıyla ilgili durumları ile üç aylık hesap
sonuçları, hâkim şirketin bağlı şirketlerle, bağlı şirketlerin birbirleriyle, hakim ve bağlı şirketlerin pay sahipleri ve bunların yakınlarıyla ilişkileri; yaptıkları işlemler ve bunların sonuç ve etkileri hakkında, özenli, gerçeği aynen ve dü- rüstçe yansıtan hesap verme ilkelerine göre düzenlenmiş bir rapor hazırlattırıp yönetim kuruluna sunmasını ve bunun sonuç kısmının yıllık rapor ile denetle- me raporuna eklenmesini isteyebilir. Böylelikle hakim şirketin yönetim kuru- lu üyelerince bağlı şirketler hakkında ilişkileri sorgulama ve bilgi alma hakkı elde edilmektedir.
Bağlı şirketler, red için yoruma yer bırakmayacak açıklıkta bir haklı sebebin varlığını ispat edemedikleri takdirde, bu raporun hazırlanması için gerekli olan bilgi ve belgeleri hakim şirketin bu işle görevlendirilen uzmanlarına vermekle yü- kümlüdürler. İstemde bulunan yönetim kurulu üyesi, bunu bir üçüncü kişinin yararlanması amacıyla yapmışsa bunun sonuçlarından sorumlu olur.
Buna göre yukarıda yer verilen yükümlülüklere aykırı hareket edenler iki- yüz günden az olmamak üzere adli para cezası ile cezalandırılırlar.
Bağlılık raporu, doğru ve dürüst hesap verme ilkelerine uygun olmalıdır.
Yönetim kurulunun hazırladığı raporun sonuç kısmı, yıllık rapora alınarak ola- ğan genel kurula sunulan, böylece pay sahiplerinin aydınlatılmasında önemli rolü olan kısımdır. Burada yönetim kurulu, faaliyet yılında gerçekleştirdiği tüm hukuki işlemleri ve alınan veya alınmayan tedbirleri değerlendirerek, bunların şirkete sağladığı fayda ve kayıpları ortaya koyacaktır. Ayrıca yönetim kurulu, ilgili her hukuki işlem için karşı edimin uygunluğunu değerlendirecek, uygun bir karşı edim alınmamışsa bundan doğan kaybın nasıl denkleştirildiği- ni açıklayacaktır. Alınan veya alınmasından kaçınılan tedbirler için de fayda/
zarar analizine yer verilir.
6-SONUÇ
Bir sermaye şirketinin paylarının çoğunluğuna sahip olmak hakimiyet ku- rulması için yeterli olmayıp, önemli olan oyların çoğunluğuna sahip olmaktır.
Bunun nedeni, oyda imtiyaz hakkının ve yönetim organında ki çoğunluğun, sermaye çoğunluğunu tamamen etkisiz hale getirebiliyor olmasıdır.
Hakim şirkete doğrudan veya dolaylı olarak bağlı bulunan şirketler, hakim şirketle birlikte şirketler topluluğunu oluşturmaktadır.
Şirketler topluluğunda yerine getirilmesi gereken yükümlülükler bulun- maktadır. Bunlar bildirim ile tescil ve ilandır. Bu yükümlülüklerin yerine ge-
tirilmemesi oy hakkının kaybına neden olabileceği gibi aksi halde kullanılan oy geçersiz de sayılacaktır.
Bağlı şirketin yönetim kurulu, faaliyet yılının ilk üç ayı içinde, şirketin ha- kim ve bağlı şirketlerle ilişkileri hakkında “bağlılık raporu” diye adlandırılan bir rapor düzenlemelidir. Bağlılık raporu, doğru ve dürüst hesap verme ilke- lerine uygun olmalıdır. Yönetim kurulunun hazırladığı raporun sonuç kısmı, yıllık rapora alınarak olağan genel kurula sunulan, böylece pay sahiplerinin aydınlatılmasında önemli rolü olan kısımdır.
KAYNAKÇA
Eriş, Gönen(1995). Anonim şirketler Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınevi Karahan, Sami(2012). Şirketler Hukuku. Konya: Mimoza Yayınları.
Pulaşlı, Hasan(2012). Yeni Şirketler Hukuku Genel Esaslar. Ankara:
Adalet Yayınevi.
T.C. Yasalar (14.02.2011). 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara:
Resmi Gazete (27846)
