K ULLANIMININ A VANTAJLARI VE S ORUNLARI
Av. HAKAN HANLI
I. Genel Bak›fl : ‘D›fl Kaynak Kullan›m›’
1. ‘D›fl Kaynak Kullan›m›’ nedir?
D›fl kaynak kullan›m›, iflletme sürecinde günlük yönetim ve ifllerin bir d›fl hizmet sa¤lay›c›ya transferi ya da devri’dir. Böylelikle, müflteri kendi ifllemlerinin tamam›na uyan farkl› bir ifllem fonksiyonu sa¤layan servis elde eder. Bazen ise, bu bilgi ifllem gibi uzun zamand›r, dikey ola- rak entegre edilmifl flirket tarafindan gerçeklefltirilen bir ifllem’dir.
Günümüzde, d›fl kaynak kullan›m› dikey olarak entegre edilmifl flir- ketin parças› olmayan, telekomunikasyon, web bar›nd›rma, ulafl›m hiz- metleri, lojistik ve ayarlanm›fl mesleklerde meslek hizmetleri gibi tüm hiz- metleri kapsayan bir hizmet sektörü olarak tan›mlanmaktad›r.
D›fl kaynak kullan›m›n›n iki temel flekli vard›r: ‘Klasik’ ve ‘Yeflil alan’
d›fl kaynak kullan›m›:
a.‘Klasik’ d›fl kaynak kullan›m›: fiirket çal›flanlar›, flirkette ayn› iflle- ri yapmay› b›rak›rlar. Genellikle ifller yap›lmal› diye tan›mlan›r ve çal›flan- lar hizmet sa¤lay›c› tarafindan tutulur. Örne¤in, bilgi teknolojisinde d›fl kaynak kullan›m›, bilgi merkezi ve flebekelerin yönetim sorumlulu¤unun devrini içerebilir (LAN, WAN, ve Telekomünikasyon). Olanaklar›n yöneti- mi alan›nda ise ; mülkün yöneticisi gibi davranan kifliler, olanak yönetim flirketinin çal›flanlar› olabilir.
b.‘Yeflil alan (‘Greenfield’) d›fl kaynak kullan›m›: fiirket hizmet sa¤lay›c›
tarafindan hiç bir çal›flan tutulmadan iflletme sürecini de¤ifltirir. Örne¤in flirket, yeni hizmetler sa¤lamak için kablosuz uzaktan hesaplama gibi, ön- celeri içsel olarak daha önce yönetilmemifl bir bafllang›ç flirketi kiralayabilir.
2. Neden D›fl Kaynak Kullanmal›y›z ?
Bir çok neden d›fl kaynak kullan›m›yla ba¤lant›l›d›r.
D›fl kaynak kullan›m›, d›flar›dan bulunan bir çözümün haz›r eriflilebilir- li¤i gibi ayn› zamanda mevcut itirazlar ve sorunlar›n önemine de dayan›r.
Örne¤in bilgi teknolojisi almak ve afla¤›daki haller gibi d›fl kaynak kullan›ml› sonuç gerektiren bir ya da daha fazla durumu teflkil edebilir:
CEO bilgi teknolojisi bölümünden sorumlu olmayan ‘rehine tutulmufl”
olur.
Rakiplere k›yasla flirket teknolojideki de¤iflikliklere ayak uyduramaz.
Yüksek stok masraflar›.
Yüksek personel cirosu.
Bilgi teknolojisi bütçesi öngörülemez ya da bütçeye has›l olunamaz.
Bilgi teknolojisi organizasyonu flirketin hedefini kritik baflar› neden- lerini ve/veya kar hanesini s›k›ca yakalam›fl de¤ildir.
Bilgi teknolojisi organizasyonu içsel/d›flsal müflterilere endüstrideki en iyi uygulamalar›, ifllemleri ve/veya hizmetleri sunmaz.
Bilgi teknolojisi stratejisi iflletme stratejisi ile tutarl› de¤ildir.
Bilgi teknolojisi yönetiminin büyük ölçüde kayb›.
Kaç›r›lan teslimat tarihleri.
Muhitte bir çok bilgi teknolojisi sat›c›s›/bilgi merkezi.
Temel iflletme(ler)de yo¤unlaflma gereklili¤i.
Kazanç, büyüme, ve hissedar de¤eri artt›rma gereklili¤i.
‹flletme devaml›l›¤›/kalk›nd›rma plan› bulunmamas›.
Belgelenmifl, ölçülebilir ve/veya tekrarlanabilir hiç bir bilgi teknoloji- si stratejisi bulunmamas›.
E-‹flletme (e-ticaret, e-tedarik) için haz›rl›ks›z olmak
‹ç ve/veya d›fl liman müflteri hizmetleri.
Birleflme ve Devralma sonras› – fazla ya da yanl›fl eflleflmifl bilgi tek- nolojisi altyap›s›.
Kaçak bilgi teknolojisi projeleri.
Benzer düflünceler d›fl kaynak kullan›labilecek di¤er iflletme süreçle- rinde de göz önüne al›nabilir.
3. D›fl Kaynak Kullan›m›n›n Yararlar›
D›fl kaynak kullan›m› sorunlar› çözebilir, ama daha önemlisi;
Temel iflletme üzerine yenilenmifl odak.
Bir uzmana güvenerek risklerin azalt›lmas›.
fiirketin kültürü ya da deneyiminin önceden parças› olmayan gelifl- mifl ifllemler yoluyla artm›fl müflteri memnuniyeti.
Çal›flanlar› genel masraf olarak gören genel bir flirket yerine, onlar›
gelir üretici olarak gören ve becerilerine dayand›r›lm›fl özel bir flirkette ka- riyer olanaklar› ile ödüllendirme gücü.
Proje artt›rma.
Hizmet gelifltirmeler.
Becerileri yükseltme.
Becerileri ak›lda tutma.
Becerilere eriflim.
Teknoloji katma.
Maliyet muhasebesi ve bir iflletmedeki muhasebe ve performans›n ge- nel görünürlü¤ü.
Maliyet düflürme.
Finansal mühendislik yoluyla fiyatlardaki oynamalar›n yönetimi.
Aktif dönüfltürme.
Sermaye yat›r›m›n›n iptali.
gibi iflletmenin sakl› kalm›fl birçok yararlar sa¤layabilir.
4. Neden ve Ne Zaman D›fl Kaynak Kullan›lmamal›d›r?
Herkesin d›fl kaynak kullan›m›na dair bir tutumu vard›r. ‘Zahmetli’
ifli uzman olan üçüncü tarafa devretmek fikri hofluna gidebilir. Böylelik- le flirket, daha önemli olan, ‘yüksek seviye’ ifli ile ilgilenebilir. Ancak ‘zah- metli’ iflin nas›l yap›ld›¤›na dair kontrolü devretme fikri hoflunuza gitme- yebilir. Ve iflinin farkl› bir kültüre, iflletme stratejisine, yönetim tarz›na, teflvik edici plana ve kiflisel kariyer politikas›na sahip bir flirkete devri ne- deniyle tehdit edilmifl gibi hissedebilirsiniz ( ‘zahmetli’ ya da ‘yüksek se- viye’).
Yani, ya siz;
‹dari olmayan görevleri yapan (‘gercek ifli’ yapan),
Sat›n alma bölümünde ya da idari bölümde çal›flanlar›n› itina ile des- tekleyecek hizmetler almak, veya
Hangi tür hizmetlerde d›fl kaynak kullan›m›ndan yararlan›laca¤›n›
bildi¤iniz zaman bunlar› k›l› k›rk yararak yeniden tan›mlayan bir yöneti- ci memura karfl› tutumunuz daha gerçekçi olur.
Her ‘kural’da oldu¤u gibi, ‘özel hallerde kurala uymamak’ için iyi ne- denler vard›r.
II. ‹flletme Süreci D›fl Kaynak Kullan›m› ve Hukuki Sorunlar
‹flletme süreci d›fl kaynak kullan›m›, iflletme sürecinde süregelen d›fl kaynak kullan›m›n› sa¤layan özel servis tedari¤i’dir. Bir baflka ifadeyle, iflletme süreci d›fl kaynak kullan›m›, d›fl kaynak kullan›m›n›n iki türün- den biri olarak, iflletme ve onun fonksiyonel ünitelerini düzenleyen süre- ci ve ayn› zamanda bunlar› hem yeniden yap›land›r›p, hem de d›fl kaynak kullanan özel hizmet sa¤lay›c›larla çal›flan süreci denetleyendir.
‹flletme süreci d›fl kaynak kullan›m›; sözleflme tasfiye etme, hizmet politikas›, alacak yönetimi, insan kaynaklar›, finans ve muvafakat gibi
fonksiyonlarda, sorumlulu¤un tamamen d›fl kaynak flirketine devri’dir.
Daha sonra d›fl kaynak kullan›m› sa¤lay›c›s› bu fonksiyonlar› kendi sis- teminde, anlafl›lan hizmetler için, garantili fiyat üzerinden ayarlar.
‹flletme süreci d›fl kaynak kullan›m›nda birbirinden farkl› olarak ele al›nmas› gereken bir çok konu vard›r. Donan›m, finans, insan kaynakla- r›, teknoloji, güvenlik, müflteri ve tedarikçi iliflkileri, sözleflme görüflmele- ri, vs. bunlar›n bafll›calar›’d›r.
Di¤er taraftan iflletme süreci d›fl kaynak kullan›m› sürerken, baz› ka- nuni sorunlar da ortaya ç›kar:
1. Hukuki Sözleflme
Öncelikle her d›fl kaynak kullan›m› anlaflmas› bir hukuki sözleflmeyi gerektirir. Hukuki sözleflme, iki tarafça paylafl›lan hizmet ve sorumluluk- lar›n yasal parametrelerini belirtir.
Hukuki sözleflme, d›fl kaynak kullan›m›n›n amac›na uygun olacak kadar esnek ve istenilmeyen olaylar› önleyecek kadar da kat› olmal›d›r.
Bir çok müflteri flirket, standard sözleflme formuna sahip olmamas›na ra¤men, bir çok sat›c› sahiptir. Kat› bir sözleflme format› olmad›¤› için ta- raflar müzakerelerde önemli ölçüde zaman kaybederler. Buna ra¤men ay- n› zamanda iki tarafinda kendilerine ait iflletme stratejileri ve endifleleri müzakerelerle sonuca ba¤lanabilir.
Sözleflme maddelerinin amac›; ifllemi ve taraflar›, flartlar›, beklentile- ri, anlaflmazl›k halinde ne yap›laca¤›n›, ifllemleri ve prosedürleri, ilgili fik- ri mülkiyet sorunlar›n›, irtibata geçilecek kiflileri, performans belirleme kriterlerini ve benzeri konular› kapsamal›d›r.
2. Risk Yönetim Sistemi ve Sigorta Politikas›
Bütün iflletme süreci d›fl kaynak kullan›m› programlar› insanlar, ifl- lemler ve teknoloji üzerine kurulu oldu¤u için, flirketler potansiyel riski görmeli ve bir ‘risk yönetim sistemi’ gelifltirmelidir.
Bir çok d›fl kaynak kullan›m› sözleflmesi, hizmet sa¤lay›c›n›n sigorta yapt›rmas›n› flart koflar. Oysa ki, önemli olan as›l konu; flirketin, hizmet sa¤lay›c›n›n performans›ndan kaynaklanan kay›plar halinde, hizmet sa¤- lay›c›n›n sigorta politikas›ndan yararlan›p yararlanamayaca¤›d›r.
3. Fikri Mülkiyet & ‹tilaf Çözümü (Arabuluculuk ve Tahkim) a. Fikri mülkiyet : D›fl kaynak kullan›m› sürecinde hizmet verilirken fikri mülkiyet sorunlar› da ortaya ç›kan hukuki sorunlardandand›r. D›fl kaynak kullan›m› sürecinde hizmet verilirken, fikri mülkiyet sorunlar› da hukuki meseleler aras›ndad›r. Bu alanda telif haklar›, ticari marka, etik kurallar, patent ve ticari s›rlar ile ilgili sorunlar yaflanabilir.
Telif haklar›, ifl olarak flekillendirilmifl her tür fikir ifadesi üzerinde mülkiyet oluflturmay› amaçlar ve bu mülkiyeti kanuni yollarla korumay›
sa¤lar. Burada flirket bilgilerini kullanan hizmet sa¤lay›c›s›n›n potansiyel sorunu kanuni yollarla çözülmelidir.
D›fl kaynak kullan›m› alan›nda, telif haklar› sorunu ortak marka ya da birleflik pazarlama sözleflmelerinde görülür. Bir çok d›fl kaynak kulla- n›m› sözleflmesi, hizmet sa¤lay›c›n›n çal›flanlar› ile flirket çal›flanlar›n›n birlikte çal›flmas›n› öngörür. Bu da do¤al olarak, hizmet sa¤lay›c›n›n per- formans›ndaki bir hata flirketi de etkiler.
Devlet ile mucit aras›ndaki bir anlaflma olan patentin, d›fl kaynak kullan›m›ndaki görünümü ticari ifllem patenti’dir. D›fl kaynak kullan›- m›nda neyin patent’e söz konusu olabilece¤i bile bir tart›flma konusudur.
Taraflar›n bunu aflmas›, yarg›sal yorum ile sa¤lanabilir. Ticari s›rlar ise, her iki taraf›nda ilgisi ile alakal›d›r ki, onlar da herhangi bir kanun d›fl›
olay› engellemek için gizlili¤i paylafl›rlar.
Günümüzde, iflletme süreci d›fl kaynak kullan›m› içeren hemen he- men her sözleflme üçüncü kiflilerin fikri mülkiyet haklar›n› ihlal etmesi ihtimaline karfl› tazminat maddesi içerir. Sözleflmenin bafllang›ç metnin- de tipik madde patent, telif hakk›, ticari marka ve ticari s›rlar›n ihlaline karfl› her türlü tedbir al›n›r. Patent sahibinin haklar›n› korumakla ilgili herhangi bir sorunla karfl›laflmas› halinde, dikkatli bir inceleme gerekti- ren uygun ve delil teflkil edecek maddeler zamanla eklenir. Avrupa ve Türk patent kanunlar›, patent hakk› ihlallerine karfl› düzenli olarak yü- kümlülükler getirmektedir.
Di¤er taraftan, patent hakk› sahibi ihlal davas› açmadan önce, dik- katlice düflünmelidir. Harçlar yüksektir ve patent sahibinin ihlal davas›
karfl› taraftan patentin iptali talebi gelmesine yol açacakt›r. Sonuç olarak, ihlal davas› ihlal eden taraf haricindeki di¤er bütün taraflar›n telif hakk›
s›n›rlar›n› tehlikeye atabilir.
b. ‹htilaf Çözümü: Sözleflmeye hakk›nda herhangi bir anlaflmazl›k halinde onu aflmak için çeflitli çözümler bulunabilir.
i. Arabuluculuk (Uzlaflt›rma): Öncelikle taraflar sorunu kendi arala- r›nda tart›flmay› ya da bir uzlaflt›r›c›dan yard›m almay› tercih edebilir.
Ancak bu çözümler ba¤lay›c› etkileri olmad›¤› için baz› hallerde yeterli ol- mayabilirler.
ii. Tahkim: Bir sonraki çözüm sözleflmeye tahkim maddesi koymak- t›r, bu son ve kesin çözüm yarat›r. Öyle ki, sonuç kanuna göre hatal› da- hi olsa, bu karar›n mahkemece incelenmesi mümkün de¤ildir.
iii. Hukuk Davas›: Son olarak taraflar d›fl kaynak kullan›m›na kar›fl- t›rmak istemedikleri kazançlar› oldu¤u hallerde hukuk davas› yoluna baflvurabilirler.
Yukar›da bahsettiklerimizin d›fl›nda insan kaynaklar›, personelin ka- zan›lm›fl haklar›, sözleflme türleri ve iflas gibi hukuki meselelerde vard›r, ancak di¤er tarafta da uluslararas› d›fl kaynak kullan›m› bulunur.
Buradaki sorun fludur; "Hukuki aç›dan taraflar aras›ndaki farklar nelerdir?":
Sözleflme serbestisi ve kanunlar: ‹lk akla gelen "sözleflme serbesti- si" olabilir". Çünkü bu, kanuna göre de¤iflen bir konudur. Sonras›nda ifl- letme sürecinin iki farkl› ülkede tan›mlanmas› da hukuki bir tehlike olufl- turabilir.
Çifte vergilendirme: Taraflar çifte vergilendirmeye ve her iki ülkenin de vergilerini göz önünde bulunduran bir vergi plan› oluflturmaya dikkat etmelidir.
Di¤er sorunlar: Her zaman için siyaset, seçimler, de¤iflen hükümet- ler ve onlar›n ideolojilerinden kaynaklanan ve yabanc› yat›r›mlar› etkile- yecek sorunlar ortaya ç›kabilir.
4. Tak›m çal›flmas›
Ekonomi kaynakl› sorunlar di¤er ülkelere k›yasla Türkiye, ABD ve Avrupa ülkelerinde daha azd›r.
Her iki ülkede de temel olanaklar›n bulunmas› sürecin devam etme- si için gereken bir baflka flartt›r. Telekomünikasyon, tafl›ma ve depolama, bu alandaki bafll›ca ö¤elerdir. ‹zinler, lisanslar, fikri mülkiyetin korunma- s›, bilgiler ve personel hakk›nda k›s›tlamalar di¤er tehlikeli unsurlard›r.
Bunlar› bertaraf etmek için, her iki ülkenin de Avukatlar› bir tak›m ola- rak birlikte çal›flmal›d›r.
Uzman kullanmak ve deneyimli kiflilerle çal›flmak, iflletme sürecinde d›fl kaynak kullan›m›n›n yararlar› aras›nda gösterilebilir. Esasen uzman- laflm›fl Avukatl›k bürolar› ile çal›flarak kendi esas ifllerine yo¤unlaflabilir ve di¤er Avukatl›k bürolar› deneyimlerine dayanarak kendi ifllerinde ba- flar›l› olabilirler. Bu onarma etkisi, as›l Avukatl›k bürosunun ek kaynak- lara, yeniden yap›land›rma gayretine, geliflmifl teknolojiye ve içsel kay- naklar›n›n de¤iflimine yol açar ve ana-para harcamak yerine, ayl›k öde- meler yapmas›n› sa¤lar.
Ayr›ca, kültürleraras› köprü kurmak da daha çok ifl imkan› olufltur- maksuretiyle, ekonomik olarak geliflmifl ülkere gösterilen tepkiye son ve- rebilir. Ancak offshore (k›y›) ülkelerde daha fazla ifl imkan› bulunmas›, esas ülkede ‘ifl kayb›’ anlam›na gelmez. Çünkü uzun vadede iki tarafta bunun faydalar›n› görecektir.
III. Küresel D›fl Kaynak Kullan›m›: '‹tirazlar' 1. Küresel ‹flbirli¤i ve ‘Yeni ‹fl Yarat›l›fl›’
‹flletme süreci d›fl kaynak kullan›m›, dünyan›n çeflitli yerlerinde uy- gulan›r ve oralarda ekonomik ve hukuki ba¤lar tesis edilir. Amerika ve Hindistan’›n Çin'deki giriflimi örnek olarak verilebilir.
Örne¤imizde Amerika ve Hindistan, Çin yaz›l›m endüstrisini gelifltir- mek için stratejik ortak olmufllard›r ve uygulanan yöntem Amerika'da ve Hindistan'da bulunanlardan etkilenilerek gelifltirilmifltir. Çin’in büyüyen yaz›l›m endüstrisine model yaratma amac›yla, yabanc› stratejik ortak ar- y›fl› s›ras›nda, teknolojik vaadler, yat›r›mlar ve hukuki hareketlerden et- kilenmifltir.
Sponsorlar ve devlet birbirleri ile iliflki içerisinde idiler. fiöyle ki; Si- no-India ‹flbirli¤i Ofisi ve Çin Halk Cumhuriyeti Ulusal Geliflim ve Islah Komisyonu iki sponsor taraft›. Di¤er taraftan yard›mlar genellikle, TATA Dan›flmanl›k Hizmetleri ve Microsoft gibi yard›mc› kurulufllardan gelmek- teydi. Taraflar, bu bilgileri medyaya aç›klasa da, ödemeler gibi aç›klanma- yan k›s›mlar spekülasyonlara yol açm›flt›.
Bahsi geçen bilgi teknolojisi d›fl kaynak kullan›m› süregelirken, hu- kuki ve ekonomik gelifltirme ihtiyac› duyuldu. Bu olayda ki gibi, bir ulus- lararas› d›fl kaynak kullan›mlar› kesin çözümlere ihtiyaç duyar, bu halde de öncelikle yap›lmas› gereken; müflteri flirketin hukuki aç›dan hala so- rumlu olup olmad›¤› konusudur.
D›fl kaynak kullan›m› iflletme sürecinin ifllemlerinin ve günlük yöneti- minin kendinden baflka bir varl›¤a b›rak›lmas› demek iken, kanunlar esas flirketi hala sorumlu tutabilir mi? Bazen bu sözleflmenin içeri¤indedir ve bunun birden çok ülkede etkili olmas› sebebiyle bu tarz bir çeliflki (para- dox) oluflabilir. Burada kanuni sorumluluk vergilendirme, masraflar, iflçi transferi ve fikri mülkiyet haklar›n›n kullan›m› gibi konular› kapsar.
2. Fikri Mülkiyet Haklar›n›n ‹hlali
Say›n Adrew Carnegie (1800'lerde U.S. Steel'in kurucusu) “Bir orga- nizasyon iflleminin, yeri de¤ifltirilemeyecek tek sermayesi bilgi ve insanla- r›n›n kabiliyetidir" diyor. Sermayenin verimlili¤i de; insanlar›n yetenekle- rini, o’nu kullanabilecek insanlarla paylaflmalar›na ba¤l›d›r.
Fikri mülkiyet haklar›n›n ihlali de, ortaya ç›kan önemli bir hukuki meseledir. ABD ve Avrupa Birli¤i ilgili Komisyonlar›, özellikle yaz›l›m, mü- zik ve bilgi teknolojisi hizmetleri gibi fikri mülkiyetin korunmas›n› ihlal eden ürünlerin sat›fl›n› yak›ndan izlemektedir. ABD ve Avrupa Birli¤i Ko- misyonlar›n›n hareketleri; Çin hükümetini, yeni ve daha kat› kurallar koymaya ve böylelikle Çin'in de yard›m›yla kanun-d›fl› etkinlikleri engel- lemeye yönelikti.
Sonuç olarak, kanun tasar›s› hukuki sorunlara cevap vermekte eksik- ti. Bunun sebebi ise, s›n›rl› bir amac› olmas› ve müflteri flirket ile Çin'de görev yapan hizmet sa¤lay›c›n›n ihtiyaçlar›na karfl›l›k verememesiydi.
3. Yasal Eksiklik, Risk ve Çözüm
a. Finansal Suçlar ve Müflteri fiirketin Korunmas›n›n ‹hlali: D›fl kaynak kullan›m› destekleyicileri kendi fikirlerini ortaya koyarken, onla-
ra karfl› görüfller de ortaya ç›kmaktad›r. Karfl›t görüflün ilk iddias›; d›fl kaynak kullan›m›n›n riskli olufludur. Onlara göre, baz› ifllemlerin ve bil- gilerin baflka bir varl›¤a devri, kontrolü kaybetmek demektir. Daha son- ra ise, finansal suçlar› ve müflteri flirketin korunmas›n›n ihlalini öne sü- rerler.
2005 y›l›nda Hindistan'da yaflanan baz› iflletme süreci d›fl kaynak kullan›m› iflçilerinin kanun d›fl› para transferi sebebiyle tutklanmas› kar- fl›t görüflü savunanlar için yeterli olmufltur.
b. Hukuki eksiklik: Bu husus, ifl dünyas›nda büyük bir etki yaratt›
ve yap›lacak tek fley derhal müdahele etmekti. Bu aflamada, müflteriler hukuki eksiklikle yüzlefltiler. Hint hukuk sistemi sorunlara cevap ver- mekte çok yavaflt›. Ancak kat› kurallara ve h›zl› düzenlemelere ihtiyaç du- yuluyordu. Uzmanlara göre bu olay endüstrideki di¤er elemanlara kanun d›fl› hareket etmenin ne gibi sonuçlara yol açaca¤›n› göstermiflti. Böyle- likle, iflverenler de elemanlar›n›n geçmifli konusunda daha dikkatli olma- ya yöneldiler.
c. Gizli maliyet: D›fl kaynak kullan›m›n›n riski; müflteri ve tedarik- çinin iflçilerinin suistimali ile bitmiyor. Uzmanlara göre, maliyet düflürme fikri de bir hata, iflverenler gizli maliyeti gözönünde tutmuyor. Ayr›ca uz- manlarla çal›flmak san›ld›¤› kadarda iyi bir fikir olmayabilir. fiirket içi fa- aliyetleri ay›rmak, iflletme bilgisi ve pratik kayb›na yol açabilir. Ayr›ca uz- manlaflma direk olarak zarar vermese de, bilginin transferi dolayl› bir fle- kilde zaman ve para kayb›na yol açabilir.
d. fieffafl›k ve flirketlerin gizlili¤i: D›fl kaynak kullan›mda, iki tara- f›nda kilit personele ihtiyaç duymas› ve onlar›n e¤itim ihtiyac› bir kay›p olarak görülebilir. Bu risklerin d›fl kaynak kullan›m› sürecinde, hiçbir et- kisi olmad›¤›n› düflünsek bile, sa¤lay›c›n muhtemel yan›lmas› ya da amaçtan uzaklaflmas› geri dönülmesi mümkün olmayan sonuçlara da yol açabilir.
Hukuki alanda fleffafl›k ve flirketlerin gizlili¤i aras›ndaki denge dik- katlice düzenlenmelidir. Müflteri flirket hizmet sa¤lay›c›n›n hukuki gerek- sinimler ya da özel düzenlemelerin uygulanmas› hakk›ndaki ilgisine önem vermelidir. Bu aç›dan, flirketler d›fl kaynak kullan›m› ifllemine bafl- lamadan önce hizmet sa¤lay›c›n›n ülkesinde geçerli olan mevzuat› incele- meyi isteyebilir.
Afla¤›da listelenenler hizmet sa¤lay›c›n›n amac›na göre flirketlerin ve Avukatlar›n›n kritik nokta olarak de¤erlendirebilece¤i baz› hususlard›r:
Müflterilerin, bilgilerin teflhir edildi¤i ve risk alt›nda olduklar›na dair bilgilendirilmesi,
Müflterinin bilgiye kolay ve kapsaml› ulafl›m›,
Sosyal güvenlik numaralar›n›n ve di¤er kiflisel tan›mlama bilgilerinin kiflinin r›zas› olmadan teflhiri, sat›m› ya da al›m›nda yasaklanmas›,
Müflterilere kendi bilgileri ve di¤er bilgi pratiklerini sat›fl ya da ifflada s›n›rland›rma f›rsat›na sahip oldu¤u gizlilik tutumu kuralllar›n›n› da da- hil ederek gizlilik ihbar› ile ilgili kurallar›n,
Bilgi simsar› taraf›ndan elde edilen bütün kiflisel bilgilerin ifflas›n› el- de etmek için kiflisel haklar ve simsardan kiflisel teflhis bilgisi edinmifl her varl›¤›n kimli¤inden haberdar edilmesi.
f. Yaz›l›m lisanslar: Baflka bir problemli örnek ise, yaz›l›m lisansla- r›na iliflkindir, çünkü baz› müflterilerin d›fl kaynak kullan›m›nda, hizmet- lerinin geçerli yaz›l›m lisans› bulunmamas›, hizmet sa¤lay›c›lar için sorun yarat›r. Ço¤unlukla insanlar yaz›l›m lisans›n›n bir tür telif hakk›, yani hukuki korumaya sahip oldu¤unu unutur. Uzmanlara göre ise, burada büyüyen as›l sorun olarak, taraflar›n lisans›n içeri¤i ile sözleflmenin içe- ri¤i aras›ndaki iliflkiyi önemsememesinden kaynaklanmaktad›r.
g. Çözüm: Bu riskleri en aza indirmek için, iki taraf›nda bir d›fl kay- nak kullan›m› Avukat›na ihtiyac› vard›r. D›fl kaynak kullan›m›, Avukat›
iflletme sürecini tan›mlar, sözleflmeyi hukuk sistemi(leri)ne göre inceler.
Amac›, stratejiyi ve ifllemleri belirler.
Avukat, iki taraf› da düflünmeli ve tarafs›z olmal›d›r. Risk yönetimi, bilgi güvenli¤i ve sözleflme müzakeresi, Avukat taraf›ndan ele al›nacak ilk konular olabilir. Kaynak kullan›m› sözleflmesi, iki taraf› ortak bir nokta- da Avukat bulundurmadan bir araya getirmek demekse de, taraflar gizli riskleri aflmada zorlanabilir. Avukat sözleflmenin standartlaflt›r›lmas› ile ilgilenip, bütün detayl› meseleleri ele alabilir ve yeniden müzakere yoluy- la durumu kontrol edebilir.
e. Hizmet sa¤lay›c›lar›n sorumlulu¤u: Bir borçlu hesab›n›n bilgi ifl- lem sürecinde, hizmet sa¤lay›c›, müflterinin flirket taraf›ndan hukuki aç›- dan korunan ifl iliflkileri ile alakal› kredisine malolabilecek bir hata yap- mas› örne¤inde oldu¤u gibi, potansiyel olarak flirketin müflterilerine za- rar verebilir.
Böyle bir durumda, taraflar aras›ndaki temsil yetkisine dayanarak hizmet sa¤lay›c›n›n sorumlulu¤unun flirkete yüklenip yükleneyemeyece-
¤inin bilinmesi çok önemlidir. Bu yüzden üçüncü kiflilerin haklar›n›n ihlali durumunda, sorumlulu¤un hizmet sa¤lay›c› ve flirket aras›nda da-
¤›lt›lmas› gibi haller için d›fl kaynak kullan›m› sözleflmesi dikkatlice ta- sarlanmal›d›r. fiirket ile hizmet sa¤lay›c›n›n sorumluluklar› aç›k bir flekil- de belirtilmelidir.
IV. Do¤u Avrupa Ülkelerinde D›fl Kaynak Kullan›m›:
'‹tirazlar ve Yararlar›' 1. Genel Bak›fl
Avrupa 2004 y›l›nda d›fl kaynak kullan›m›ndan ve özellikle iflletme süreci d›fl kaynak kullan›m›ndan önemli ölçüde yararland›. Önceleri, Av-
rupa’n›n d›fl kaynak kullan›m piyasas› Amerika’n›n 2002’de sahip oldu-
¤unun beflte biri (1/5), 2004 ten beri trans-atlantik orta¤›n›nkine eflit idi.
Kültürel e¤ilimler, masraf, saat dilimi, dil, güçlü teknik imkanlar ve en k›sa bilgi düzenleyici meseleler bu ülkeleri iflletme süreci, d›fl kaynak kullan›m› ve bilgi teknolojisi hizmetleri geri gönderimi ya da d›fl kaynak kullan›m› için, buralar› tercih edilen yerler yapt›.
Di¤er bir önemli özellik ise; matematik, mant›k, bilim ve teknoloji hakk›nda derin bilgilere sahip yetenekli insan kayna¤›na sahip olmas›d›r.
Do¤u Avrupa’daki düflük maliyetler, d›fl kaynak kullan›m› için önem- li bir sebep olsa da tek sebep de¤ildir. ‹stikrarl› politika, etkin telekomü- nikasyon hizmetleri, düzenli hava hizmetleri ve dil becerilerine sahip e¤i- timli elemanlar taraf›ndan hizmet edilmesi de, Do¤u Avrupa’n›n tercih edilmesindeki di¤er sebeplerdir.
2. Do¤u Avrupa’da D›fl Kaynak Kullan›m› Bilgi Teknolojisinin Avantaj ve Dezavantajlar›
a. Avantajlar›:
Kaynaklar›n bulunmas›: Do¤u Avrupa yaz›l›m gelifltirici de¤erli kaynaklara sahiptir. Burada yüksek ö¤retim kurumlar› ve üniversiteler- den bilgi teknolojisi ve ilgili alanlarla mühendislik alan›nda binlerce ö¤- renci mezun olmaktad›r.
Maliyet: ‹leriye bakmak gerekse de, Do¤u Avrupa tercih ettikleri ek konulara iliflkin bilgi teknolojisi kaynaklar›, maliyet faktörleri, her flirket için d›fl kaynak kullan›m› sürecinde kilit faktördür. Yaz›l›m gelifliminin maliyeti bir çok faktöre dayan›r: gereken beceriler, projenin boyutu, co¤- rafi yerleflim ve sa¤lay›c›n›n tecrübesi, garanti edilen ifl gücü ve di¤er fak- törler. Buna göre, saat ücretleri 10 Eurodan (nadiren) 40-50 Euroya ka- dar de¤iflebilir.
Teknik üstünlük: Do¤u Avrupa programc›lar› beyin göçü için ve gü- nümüzde gereken bütün teknik becerilere sahipler. Do¤u Avrupa’da bü- tün dünyada bulunan en son teknik literatür ingilizce ve yerel lisanda bulunmaktad›r.
Güçlü Temel E¤itim: Çeliflkili görünebilir ama, Do¤u Avrupal› prog- ramc›lar›n en büyük avantajlar›n›n genellikle e¤itimli programc›lar olma- y›fllar› oldu¤u da söylenir. Genellikle, bir Do¤u Avrupa programc›s› mate- matik, fizik ve di¤er dallarda s›k› bir e¤itim al›r, daha sonra bilgisayara döner ve ifl aramaya bafllar.
Avrupa Kültürü: Günümüzün genç ve orta yafll› yöneticileri ve yük- sek teknoloji flirketlerinde çal›flan uzmanlar Avrupal› meslektafllar› ile ay- n› ya da daha yüksek bir seviyede e¤itim, ingilizce ve motivasyona sahip- ler.
Yer: Do¤u Avrupa’n›n sermayecilerine ulaflmak Paris ya da Ber- lin’den 1-3 saat, ABD’den ise 8 saat surer. K›y› (offshore) yaz›l›m geliflimi, flirketleri genellikle saat fark›n› halletmek için Avrupal› ve hatta Amerika- l› müflterileriyle çal›flma saatlerini ayarlayarak, bu karfl›l›kl› sözleflmede maximum kazanc› sa¤larlar.
Avrupa Milletlerine üyeleri, üye olacaklar› ve yak›nda kat›lmas› bek- lenenler için, Do¤u Avrupa ayn› zamanda Avrupa Birli¤i’ndeki ifl canl›l›-
¤›na bir ç›k›flt›r.
Büyük Potansiyel: Yukar›daki bütün faktörler, Do¤u Avrupa yaz›l›m d›fl kaynak kullan›m› endüstrisinin dünya çap›nda bilgi teknolojisi sektö- rü ile birleflmesine katk›da bulunmaktad›r. Do¤u Avrupa ülkelerini terk edip yabanc› ülkelerde çal›flan uzmanlar, bu yeni bilgi teknolojisi endüs- trisi için gereken piyasadaki de¤erli tecrübeleri, sat›fllar ve ifl ba¤lant›lar›
ile geri dönmeye bafllad›lar.
b. Dezavantajlar›
Bütün geliflmekte olan yeni endüstriler gibi Do¤u Avrupa k›y› (offsho- re) yaz›l›m geliflimi endüstrisi de bir çok kusura sahip. Endüstri sektö- ründe çal›flanlar, onlar› hemen fark eder ve onlarla mücadele eder.
Bu dezavantajlar gerçek ya da sadece öngörülmüfl olabilir. Ama, bun- lar Do¤u Avrupa ülkelerini, d›fl kaynak kullan›m› için tercih edilmekten al›koyuyorlar.
Yaz›l›m gelifliminde yüksek seviye yöneticilerin eksikli¤i: Baz›
sa¤lay›c›lar 10 y›l ya da daha fazla süredir bu piyasada çal›flsalar da en- düstri e¤itim standartlar›n›n flekillendirilmesiyle ilgilenmedi. Yak›n zama- na kadar, endüstri yerel piyasada önemsiz tasdiklerden hofllan›yordu ve ilgili yöneticileri di¤er alanlardan çekemiyordu.
Hukuki mücadeleler: Genelde Do¤u Avrupa endüstrisini bekleyen orada ifl yapmay› düflünen herkesin duydu¤u bir çok mesele var. Bunlar fikri mülkiyet haklar›, ithalat ihracat, ifl hukuku ve di¤er kanunlar ile flir- ket muhasebesini kapsar.
Dil engeli: ‹ngilizce bilgisi orta ve yüksek seviyeli yönetim için çok önemli bir meseledir. Her gelifltiricinin ‹ngilizce okumay› bildikten sonar, konuflmay› da bilmesi gerekli de¤ildir. Do¤u Avrupa’n›n küresel ekono- miyle bütünleflmesine izin vermek, ‹ngilizce yazan ve konuflan program- c›lar›n uygun flekilde arz› konusunda umut yaratmaktad›r.
Genel endüstri deneyimsizli¤i: Her ne kadar Do¤u Avrupa’n›n ön- de gelen flirketleri 10 senedir var olsa da, endüstri halen çok gençtir. El- betteki bu husus, hem avantajlar hem de dezavantajlar do¤urur. D›fl kay- nak kullan›m› sektörünün küçük, ama Do¤u Avrupa bilgi teknolojisi en- düstrisinin kalan› ile rekabet içerisinde oldu¤undan bilgi teknolojisininin d›fl›nda ödeme, kariyer f›rsatlar›, ifl ve sosyal güvence ile ilgili bahsetme- den, iyinin en iyisi olarak çekici hale geliyor. Bu durum bedava kaynak-
lar devaml› oldu¤u sürece devam edecek. Hintli flirketler, aksine yeni ka- lifiye personeli çekerken sorunlarla karfl›laflmaya bafllad›. Baflka bir olumlu etkisi de, Do¤u Avrupa’n›n müflterileri çekerken çok daha esnek olmas›d›r. Onlar lider olmaya ve kendilerini kan›tlamaya çal›fl›rlar.
Di¤er taraftan endüstri birlikleri, güçlü lobi ve sertifikaland›rma oto- riteleri gibi endüstrinin durumunu güçlendiren enstrümanlar eksik. Ama endüstri her geçen gün h›zla büyüyor ve iyilefliyor.
20 y›l önce Hindistan bugün ki gibi Do¤u Avrupa ile rekabet edebile- cek halde de¤ildi. Ama Do¤u Avrupal›lar bilgi teknolojisi alan›nda hak ett- tikleri yere ulaflmak için çal›fl›yorlar.
‹ngilizce engeline ra¤men (Slovenya, Romanya, Çek Cumhuriyeti, Po- lonya ve Rusya’n›n baz› bölgelerinde ki kadar kolay anlafl›l›r olmasa da) eski Sovyet Rusya ve Do¤u Avrupa yaklafl›k 2,5 milyar Euroluk küresel d›fl kaynak kullan›m›n›n 6-8%lik piyasa hissesine sahipler. 2006-2007 y›llar›nda bu say›n›n 12-16% dolaylar›nda olmas› öngörülüyor.
Böylece, bu piyasada bir Greenfield bafllang›ç ya da bir devralma / sat›n alma yoluyla varolmaya bafllaman›n stratejik olarak, hem küresel d›fl kaynak kullan›m› sat›c›lar› ve hem de müflteriler için önemli oldu¤u düflünülür.
VI. Türkiye’de D›fl Kaynak Kullan›m›
Son üç y›lda, d›fl kaynak kullan›m› alan›nda Türkiye’de de önemli ge- liflmeler oldu. Türkiye’de (geneli ‹stanbul’da olmak üzere) 200 kadar mer- kez-iflyeri- sahibi bir düzine kadar d›fl kaynak kullan›m flirketi vard›r.
1. K›y› (Offshore) D›fl Kaynak Kullan›m›na Bak›fl Aç›s›
Yerel flirketlerden yükseler taleplere ra¤men, Türkiye Pan Avrupa tekliflerine merkez olabilmek için mükemmel f›rsatlar sunmaktad›r.
2003 süresince iki büyük olay, Türkiye’nin Almanca konuflulan ülke- lerin “arka bahçesi” oldu¤unu kesinlikle kan›tlad›.
‹lk geliflme Siemens ‹flletme Hizmetlerinin en büyük müflterilerine ‹s- tanbul’daki merkezlerinden hizmet vermeyi karar vermesiydi. ‹kinci gelifl- me ise, Lufthansa’n›n müflterilerine Almanca hizmet vermek için ‹stan- bul’da merkez açmas›yla yafland›.
Daha sonralar›, Türkiye’de bulunan baz› Ça¤r› Merkezleri (Call Cen- ters) d›fl kaynak kullan›m› flirketleri bu f›rsatlar› kulland›lar ve Avrupa’ya aç›ld›lar. Müflteri Yönetim Merkezi bu arama flirketlerinin önde gelenle- rindendir ve özellikle Almanya’da aktiftir.
Türkiye Pan-Avrupa ça¤r›lar›yla bafletmek için önemli güce sahiptir.
Baz›lar›:
Bol ve ucuz ifl gücü
Önemli ölçüde, ak›c› Almanca konuflabilen, kalifiye kifli bulunmas›
Düflük eleman devri
Dinamik ve pratik kültür, “yapabilirim” al›flkanl›¤›
Ça¤r› merkezlerinde çal›flmaya duyulan genel ilgi
Esnek ifl kanunlar› (örne¤in telefonlar› dinleyebilir ve izleyebilirsin) Kaliteli hisse senedi arz› bulunmas›
Düflük kurulum ve ifllem maliyeti Avrupa’ya yak›nl›k
Tabi Türkiye’ninde bu alanda eksiklikleri vard›r. Bunlar:
Ça¤r› merkezi sektörü tam anlam›yla tan›nmam›fl ve devlet taraf›n- dan desteklenmemifltir.
Telekom özellefltirilmifl ve flimdi s›n›rlay›c› flartlar ortadan kald›r›l- m›flt›r. Ça¤r› merkezlerine özgü hizmetler s›n›rl› olmas›na ra¤men gelifl- mektedir.
Ça¤r› merkezi endüstrisi halen geliflmektedir, ça¤r› merkezi yönetim bilgisi baz› Avrupa ülkelerine göre daha az geliflmifltir.
E¤er k›y› (offshore) durumu, Almanya taraf›ndan özellikle incelendiy- se, afla¤›daki f›rsatlar ortaya ç›kar:
Türk Telekom 1 Ocak 2004’de daha rekabetçi fiyatlar ve esnekli¤e k›- s›tlay›c› flartlar› kald›rarak sahip olmufltur.
Maliyet bask›lar›ndan dolay› Almanya dahil olmak üzere Avrupa ül- kelerinde offshore’a gitme e¤ilimi vard›r.
Almanlar ve Türkler yaklafl›k 50 y›ld›r birlikte yafl›yorlar ve dolay›s›y- la birbirlerinin kültürlerini tan›yorlar. Almanlar›, geri-dönen Türklerin dil yetenekleri hakk›nda ikna etmeye gerek yok.
Yaklafl›k 2.5 milyon Türk, hala Almanya’da yaflamaktad›r. Büyüyen Alman flirket say›s› bu etnik grubu bir f›rsat olarak görür, fleklinde özet- lenebilir.
Türkiye’de bir çok dil sunma imkan›n›n yan› s›ra, Almanca bilenlerin çoklu¤u ve Almanya’ya k›yasla düflük ifllem fiyat› göz önünde tutularak, öncelik Almanca olmal›.
Fransa ve Hollanda da, Türklerin yo¤un bulundu¤u di¤er iki ülkedir.
Frans›zca ile Felemenkçe ‹ngilizceyi takip eden di¤er dillerdir. Yak›nl›¤a dayanarak Rusça, Lehçe ve Rumca da ‹stanbul’dan desteklenebilir.
2. Türkiye’nin Müflteri Hizmetleri Teklifleri
Türkiye’nin birçok teklifi vard›r. Dünyaca meflhur Türk misafirper- verli¤i ve “yapabilirim” al›flkanl›¤› ile birleflince müflteriler en iyi hizmete sahip olurlar.
Almanya’n›n haricinde en iyi ve düzgün aksan Türkiye’de bulunur.
Türkiye’de Almanya’da do¤mufl ya da yaflam›fl bir çok genç bulunmakta-
d›r. Bu kifliler Avrupa’ya oranla düflük maafllarla ça¤r› merkezlerinde ça- l›flmay› bekliyorlar.
Söylemeye gerek yok, telekomünikasyon sektörünün k›s›tlay›c› flart- lar›ndan kurtulmas›ndan sonra bir çok fley de¤iflecek. Fiyatlar düflse de özel tarifeler ve/veya hizmetler sunulacak, ça¤r› merkezlerinin özellefltir- menin faydalar›n› görmeleri yine de biraz zaman alacak.
Türk d›fl kaynak kullan›m›, flirketleri turizm endüstrisinden örnekle- ri hat›rlamal›- flirketlerin fiyat savafl›ndan yararlanmalar› ya da sa¤l›kl›
bir gelecek için sözleri.
Türk hükümeti ça¤r› merkezi iflletmesini anlamal›, offshore ça¤r›
merkezi ne demek ve ülkeye yararlar› nedir bilmelidir. Endüstriyi ulusla- raras› alanda tan›tmaya yard›m etmeli, ça¤r› merkezi flirketlerine gereken altyap› ve deste¤i sa¤lamal›d›r.
Hindistan, Filipinler ‹ngilizce, Meksika ‹spanyolca, Fas Frans›zca vs.
yap›yorlar. Türkiye öncelikle Almanca’ya yönelmeli. Yetenekli ve ak›c› in- sanlar›, pozitif müflteri hizmetleri, tercih edilebilir fiyat teklifleri ile Türki- ye-Alman iliflkilerini elde tutmak için güçlü bir adayd›r.
V. Sonuç: ‘D›fl Kaynak Kullan›m› Ciddi Bir Hukuki ‹fllem’dir’
Nihayetinde, hiçbir d›fl kaynak kullan›m› sözleflmesi sonsuza dek sürmez, d›fl kaynak kullan›m› karmafl›k ve acaip bir ifl’tir ve sonland›r›l- mas› gerekir.
Sonland›rma gibi bir durumda 3 seçenek vard›r:
Birincisi; herfleyi oldu¤u gibi b›rakmak, böylece iki tarafta devam et- meyi ve yararlar›n› görmeyi bekler. Bu durumda taraflar finansal ve per- sonele iliflkin konular› da düflünmelidir. Bu durumda amaçta biraz de¤i- fliklik kabul edilebilir.
Afla¤›da d›fl kaynak kullan›lmal› m› ve ne kadar kullan›lmal› ile il- gili baz› iflletmeye ve hukuka dair faktörler say›lm›flt›r:
a. maliyet tasarrufu (yap›lan maliyet analizlerine dayan›larak), b. harcamalardan kaç›nma,
c. hizmet sa¤lay›c›n›n kapasitesi ve itibar›,
d. finansal analiz ve ilgili müflterinin süregelen bütün masraflar›nda fiyat düzeltmesi
e. amaç, sure, zaman, fikri mülkiyet, gelecek fiyatland›rma ve gele- cek hizmetlerde esneklik,
f. baz› hizmetleri sa¤lay›c›ya devretmenin ekonomik riskleri ile ilgili flirket taraf›ndan belirtilecek özellikli tavsiyeler,
g. düzenleyici tavsiyeler,
h. d›fl kaynak kullan›m›n›n iç kaynak kullan›lan ya da d›fl kaynak kullan›lm›fl, ya da her ikisi,di¤er iflletme süreçleri ile bütünleflmesi, ve bu
d›fl kaynak kullan›m› sözleflmelerinin birleflme, devralma, iflas yeniden düzenlemesi, strtejik anlaflmalar, ortak teflebbüsler ve di¤er özel durum- lardaki gibi altyap› stratejileri ile iliflkisi
‹kinci çözüm sözleflmeyi gözden geçirmektir. Amaç de¤iflti¤inde ve fi- nansal çözümler yeniden planlanmak gerekti¤inde bu fikir göz önüne al›- nabilir.
Üçüncüsü ise, geri-kaynak kullan›m›d›r; ‘bu kesinlikle memnun ol- mad›¤›n›z› gösterir’. Müflteri flirket içsel olarak hizmet sa¤lay›c›n›n fonk- siyonlar›n› tamamlarsa ya da d›fl kaynak kullan›m›n› seçilmifl olarak terk ederek yeniden yap›lanmaya giderse.
Ezcümle, iflletme süreci d›fl kaynak kullan›m› ifllemlerin, iflletme fonksiyonlar›n›n ve sorumlulu¤un bir d›fl varl›¤a devri demekse de, hu- kuk ve yarg›lama ile de yak›ndan ilgilidir. Müflteriler ve hizmet sa¤lay›c›- lar, bunu finansal bir meseleden çok ciddi bir hukuki ifllem olarak gör- melidir.
